یەکەم جەنگی خاچھەڵگران

یەکەم جەنگی خاچپەرستانە
	بەشێک لە لە جەنگە خاچپەرستییەکان
	; وێنەیەکی پیتەری زاھید لە کاتی جەنگی خاچپەرستی باودا
ڕێکەوت	١٥ی ئابی ١٠٩٦ – ١٢ی ئابی ١٠٩٩
شوێن	شام و ئەنادۆڵ
ئەنجام	سەرکەوتنی خاچپەرستان
گۆڕانکارییە; ناوچەیییەکان	جەنگی خاچپەرستانە یارمەتی گرتنی نیقا دەدات، بەشێکی زۆری ڕۆژاوای ئەنادۆڵ دەگەڕێنێتەوە بۆ ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی; خاچپەرستان بە سەرکەوتوویی قودس دەگرن و دەوڵەتانی خاچپەرستان دادەمەزرێنن;
ھێز
خاچپەرستەکان:; بە ١٣٠ بۆ ١٦٠ ھەزار مەزەندە دەکرێت; ٨٠ ھەزار بۆ ١٢٠ ھەزار پیادە; ١٧ ھەزار بۆ ٣٠ ھەزار سوارچاک	نەزاندراو
زەرەر و زیانە گیانییەکان
مامناوەند بۆ بەرز (خەمڵاندنەکان جیاوازن)	بەرز
	تێبینی: ئەم جەنگە لە ساڵی ١٠٩٦ تا ١٠٩٩ی خایاندووە، و بەیەکەم جەنگی خاچپەرستەکان ناودەبردرێت

یەکەم جەنگی خاچپەرستانە (١٠٩٦–١٠٩٩) بە یەکەم جەنگی زنجیرە جەنگە خاچپەرستەکان دادەنرێت، کە لە دوای فەرمانی پاپا ئۆربانی دووەم بۆ وەرگرتنەوەی خاکی پیرۆز دەستیپێکردووە، لە کاتی ئەنجومەنی کلێرمۆنت لە ساڵی ١٠٩٥ی زایینی. ئەم ھەڵمەتە بووە ھۆی گرتنی نیقیا و ئەنتاکیا و ئورشەلیم و بەشێک لە ئەنادۆڵ و کەناری ڕۆژھەڵاتی دەریای ناوین و ئەو سوپایە موسڵمانانەی کە لەلایەن سەلجوقەکانی ڕۆما و ئەتابەگە تورکەکانیی شام و دەوڵەتی فاتیمییەوە نێردرابوون، ھەموویان دۆڕان. دوای ئەوەی بەشێکی زۆری خاکی ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی لە ئەنادۆڵ وردە وردە لەلایەن دەوڵەتە سەلجووقییەکاندا گیرا دوای شەڕی مێلازگێرد (١٠٧١ز)، پاپا ئۆربانی دووەم داوای ناردنی ھێزێکی سەربازی کرد بۆ یارمەتیدانی ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین و پێشنیاری گەمارۆدانی شارەکانی نیقایا و ئەنتاکیای کرد کە تازە گیرابوو. ئەم کەمپە لە وەڵامی داواکارییەک بۆ ھاوکاری سەربازی لەلایەن ئەلێکسیۆسی یەکەم ئیمپراتۆری بیزەنتینەوە کرا؛ بەڵام بەگوێرەی گێڕانەوەی شایەتحاڵەکان کە لە دوای ساڵی ١١٠٠ی زایینی نوسیویانە، پاپا لە وتارەکەیدا لە کلیرمۆنت، جەختی لەسەر ڕزگارکردنی خاکی پیرۆز کردووەتەوە، بە باوەڕبوون بە زیارەتکردنی شوێنە پیرۆزەکان بەستووەتەوە و خاکی مەسیحی کردووە بە پیرۆزترین شوێن لە ساڵی ١٣٩٦ی ھەتاوی ڕوانگەی مەسیحی وەک ئامانجی کۆتایی خۆی دانا. لەم شەڕەدا دوو ھێرشی گەورە بەرەو ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کرا. شەپۆلی یەکەم کە بە جەنگی خاچپەرستی کۆمۆنەکان ناسرا، لە بەھاری ساڵی ١٠٩٦ و پێش ئەو ڕۆژە بەڵێندراوەی کە پاپا دانابوو ڕوویدا و لەلایەن کەسێکەوە بە ناوی پیتەری زاھید سەرکردایەتی دەکرا. پیتەر توانی حەماسەتێکی زۆری ئایینی لە نێو ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی نەخوێندەوار و خەڵکی گوندنشینی باو و نەخوێندەوار و ھەروەھا ئاغا ئاست نزمەکاندا دروست بکات و ھانیان بدات کە پەیوەندییان پێوە بکات. لە ڕاینلاند، لە باکووری ئەورووپا، شوێنکەوتووانی بەو جۆش و خرۆشەوە ھێرشیان کردە سەر جوولەکەکان کە بەھۆی وتاری پیتەرەوە دروستی کرد و لە ڕێگادا بۆ ئەنادۆڵیش لەگەڵ ھەنگاری و بیزەنتییەکان لەسەر پێداویستییەکان تێکھەڵچوون. لە کۆتاییدا سوپای پیتەر و خاچپەرستەکانی گەرووی بۆسفۆریان بەزاند و لە مانگی تشرینی دووەم بە شێوەیەکی خراپ لەلایەن تورکەکانی ئەنادۆڵەوە شکستیان ھێنا. ھێرشی دووەم کە بە شەڕی خاچپەرستی شازادەکان ناسراوە، بە بەراورد لەگەڵ ھێرشی خەڵکی ئاسایی زۆر باشتر ڕێکخرابوو و لە کۆتایی ھاوینی ساڵی ١٠٩٦ی زایینی دەستی پێکرد.

ھۆکاری ناونانی ئەم ھێرشە ئەوە بوو کە ژمارەیەکی زۆر لە شازادە و ئاغاکانی مەسیحی ئەورووپی یاوەری ئەم سوپایە بوون. ئەم سوپایە کە لە چوار سوپای بچووکتر پێکھاتبوو، لە ناوەڕاستی مانگی کانوونی یەکەمی ١٠٩٦ تا نیسانی ١٠٩٧ لە پشت دیوارەکانی قوستەنتینییە کۆبوونەوە و گەرووی بۆسفۆریان بەزاند. ئەوان ھێرشیان کردە سەر ئەنادۆڵ و لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٠٩٧دا نیقایان گرت و ڕادەستی بیزەنتینییەکانیان کرد و پاشان لە دۆرلیۆم سوپای سەلجوقی ڕۆمانییەکانیان تێکشکاند. لە ساڵی ١٠٩٧دا توانیان ئەنتیکە داگیر بکەن و سوپای یاریدەدەری موسڵمانان کە لەلایەن ئەتابەکی مووسڵ و فەرمانڕەواکانی دیمەشق و حەلەبەوە ڕەوانەکرابوون، لەناوببەن. لە کۆتاییدا خاچپەرستان لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٠٩٩ گەیشتنە قودس و لە کاتی ھێرشەکەدا کە لە ٧ی تەممووزی ١٠٩٩ ڕوویدا، شارەکەیان کۆنترۆڵکرد و بەرگریکارانیان کۆمەڵکوژ کرد. ھەوڵە بچووکەکەی دەوڵەتی فاتیمییەکان بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی قودس لەلایەن خاچپەرستەکانەوە لە شەڕی ئەشقەلۆن بەرپەرچدرایەوە. ھاوکات لەگەڵ فەتحەکانیان دەوڵەتی لاتینی و خاچپەرستیان دامەزراند وەک شانشینی قودس، کونتشی تەرابلوس، میرنشینی ئەنتیکە و کونتی ئیدێسا، ئەمەش بووە ھۆی تاریکبوونی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین. دوای گرتنی قودس، زۆربەی خاچپەرستان گەڕانەوە ماڵەوە، بەمەش شانشینی خاچپەرستان لە کاتی جەنگی خاچپەرستی دووەم و سێیەمدا لەبەردەم موسڵمانەکاندا لاواز بوو.

زەمینەی مێژوویی

نەخشەی کەنارەکانی ئەورووپا و دەریای ناوەڕاست لە ساڵی ١٠٩٧ی زایینی لە سەروبەندی جەنگی خاچپەرستی یەکەمدا.

لە سەدەی حەوتەم و ھەشتەمی زایینی، لەگەڵ سەرھەڵدانی ئیسلام و فراوانبوونی فەتحی موسڵمانان لە سووریا و میسر و باکووری ئەفریقا - کە بەشێکی گەورەی ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی بوو - ھەروەھا ھیسپانیا - کە لەژێر دەسەڵاتی شانشینی ڤیزیگۆت بوون، ململانێ کەوتە نێوان ناوچەکانی موسڵمانان و مەسیحییەکان؛ بەڵام لە سەدەکانی دواتردا و لەگەڵ لاوازی خەلافەتی ئیسلامی و دابەشبوونی خەلافەتی عەباسی سوننە و دەوڵەتی فاتیمی شیعی و سەرھەڵدانی دەوڵەتی بچووکی موسڵمان لە خاکی ئیسلامیدا، دەسەڵاتی موسڵمانان لە ھەندێک ناوچەی وەک ھیسپانیا و لەگەڵ دروستبوونی بزووتنەوەکانی وەک "ڕێکۆنکیستا (کۆنتڕۆڵکردنەوەی ئەندەلوس)" کەم دەبووەوە. لەگەڵ دەستپێکردنی بزووتنەوەی کۆنترۆڵکردنەوەی ئەندەلوس، بیرکردنەوە و ڕۆحی ڕزگارکردنی خاکە پیرۆزەکان، کە بە بڕوای مەسیحییەکان لەلایەن کڵێساوە تەرخانکراوە بۆ عیسای مەسیح، لەنێو جەنگاوەرانی مەسیحیدا ئەم بزووتنەوەیە دەرکەوت. ھەرچەندە کڵێسا لەو سەردەمەدا وەک کاردانەوەیەکی دروست و گونجاو لە دژی کافرەکان (بەتایبەت موسڵمانان) پشتیوانی شەڕی دەکرد، بەڵام گرنگییەکی زۆری پێ نەدەدرا. ھۆکارەکانی شەڕی خاچپەرستان بەتایبەتی جەنگی خاچپەرستی یەکەم لە نێو مێژوونووساندا بە شێوەیەکی بەرفراوان باس کراوە. لەکاتێکدا ڕەنگە جیاوازی لە نێوان مێژوونووساندا ھەبێت سەبارەت بە کوالێتی و چەندایەتی ئەم شەڕانە، بەڵام ئەوەی ڕوونە ئەوەیە کە جەنگی خاچپەرستی یەکەم بەھۆی تێکەڵەیەک لە ھۆکارەکانەوە بووە کە کاریگەرییان لەسەر ئەورووپا و ڕۆژاوای ئاسیا ھەبووە. لە ئەورووپا ئورشەلیم وەک شاری پیرۆزی مەسیحییەکان بە تایبەتی وەک شوێنی تەوبەکردن گرنگ بوو. لەگەڵ دەستپێکی لاوازی خەلافەتی فاتمی و سەرھەڵدانی دەوڵەتی سەلجووقی، کۆنترۆڵی قودس کەوتە دەستی تورکە سەلجوقییەکان، کە سیاسەتی توندیان بەرامبەر بە حاجییە مەسیحییەکان بووە ھۆی ئەوەی کە گلەیی لە پاپا بکەن.^[١] ھەر لەم کاتەدا بوو کە شکستی ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین لە شەڕی مێلازگێرد لە دژی سەلجوکەکان و پێویستی ئەم ئیمپراتۆرییەتە بۆ پشتیوانی سەربازی ھاوتەریب بوو لەگەڵ زیادبوونی ئیرادەی چینی سەربازی ئەورووپای ڕۆژاوا بۆ قبوڵکردنی سەرکردایەتی پاپا.

بارودۆخی ئەورووپا

لە سەدەی یازدەھەمدا، بە پێشکەوتن و داھێنان لە بواری تەکنەلۆژیا و کشتوکاڵدا، ئەورووپا شاھیدی گەشەسەندنی بازرگانی و گەشەسەندنی ئابووری و زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان بوو.^[٢] ھەروەھا دوای گەشەی شارنشینی بەھۆی پێشکەوتنی چالاکییەکانی سەندیکا و بازرگانی، دوو جەمسەری بازرگانی و ئابووری ئەورووپای ڕۆژاوا (باکووری ئیتالیا و ناوچەی دەریای باڵتیک) سەریان ھەڵدا. کڵێسای کاتۆلیکی وەک شوێنێکی سەرەکی مایەوە کە کاریگەری لەسەر شارستانییەتی ڕۆژاوا ھەبوو، بەڵام سیستەمی کڵێسا لەم کاتەدا زۆر پێویستی بە چاکسازی ھەبوو. ھەروەھا پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان لە ئەورووپا لەسەر بنەمای سیستەمی لۆرد-سکرتێر و دەرەبەگایەتی پێکھێنران و ڕێکخران.^[٣] لەسەر بنەمای پێکھاتەی سیاسی ئەورووپای فیۆداڵی لە سەدەی یازدەھەمدا، سوارچاک و ئاغاکان مافی بەکرێگرتن و وەرگرتنی زەوی و موڵکیان وەرگرتووە لە بەرامبەر پابەندبوونی سەربازی بە پلەی ئاغایەتیان. ئەورووپای ڕۆژاوا دوای ھێرشی ڤایکینگەکان و ھەنگارییەکان و موسڵمانان لە سەدەی نۆ و ١٠ی زایینی و ھەروەھا لەگەڵ ڕووخانی ئیمپراتۆرییەتی کارۆلینجی، لە زۆر ڕووەوە بوو بە شوێنی سەربازی و چەندین قەڵا لە سەرانسەری ئەورووپای ڕۆژاوا دروست کران، و شوڕشگێڕی چەکداری و مەشق و ڕاھێنانیان پێکرا، جەنگاوەرەکان بە گشتی ئامادە بوون. بەھۆی نەبوونی دەسەڵاتی ناوەندی و زۆری جەنگاوەر و شوڕشگێڕەکان، توندوتیژی بە شێوەی جۆراوجۆر لە ئەورووپای ڕۆژاوادا بە شێوەیەکی سەیر زیادی کرد. کڵێسا ھەوڵیدا توندوتیژی کەم بکاتەوە،^[٤] بە پێشکەشکردنی چارەسەر: یەکەم: چارەسەری ئاشتی ئیلاھی بوو، کە ھەڕەشەی لەو کەسانە دەکرد کە بە سزای خودایی ھێرشیان دەکردە سەر ھاووڵاتیانی مەدەنی، دووەم: چارەسەر ئاگربەستی ئیلاھی بوو، لەو ماوەیەدا شەڕ لە ڕۆژانی یەکشەممە و ڕۆژانی پیرۆزدا قەدەغە کرا؛ بەڵام کڵێسا کۆنترۆڵی زۆری بەسەر سوارچاک و بارۆنەکاندا نەبوو. یەکەمین شوێنکەوتوان و پیاوانی ئایینی مەسیحی جەنگیان بە ھیچی تر نەدەزانی جگە لە کۆمەڵکوژی، بەڵام دوای گۆڕینی قستنتین کۆنستانتینی مەزن (٣٣٧–٣٠٦) بۆ مەسیحی لە ساڵی ٣١٢ی زایینی و بە فەرمیکردنی ئەم ئایینە، پێویست بوو مەسیحییەک بەرژەوەندییەکان بپارێزێت لە ئایینەکەی و خاکەکەیدا. لە سەدەی پێنجەمی زایینی ئابین ڕای گەیاند کە شەڕێک کە لایەنی ھێرشبەرانەی ھەبێت ناشەرعییە، بەڵام ئەگەر لەلایەن دەسەڵاتێکی شەرعی وەک قەشە یان پاشایەکەوە بۆ بەرگریکردن یان وەرگرتنەوەی زەوییە لەدەستچووەکان ئەنجام بدرێت، ڕێگەپێدراو و ڕەوایە؛ بەڵام لە سەرەتادا کەنیسەی جەنگی وەک میکانیزمێکی بەرگری سەیر دەکرا و زۆربەیان لەژێر کاریگەری بزووتنەوەی ئاشتی ئیلاھیدا فەرمانی شەڕی پیرۆزیان دەرکرد. تا سەدەی ١١، ھێشتا بۆچوونی کەنیسەکە سەبارەت بە بەشداری چالاکانە لە شەڕدا پەرەی پێنەدرابوو، چونکە کردەوەکانی کڵێسا بەس نەبوون بۆ ھاندانی ئاغاکان بۆ سوێندخواردن بە پەیماننامەکانی ئاشتی؛ بەڵام لەگەڵ ھاتنە سەرکاری گریگۆری حەوتەم (١٠٧٣–١٠٨٥) و سەرەتای چاکسازییە ئایینییەکانی، بیرۆکەی شەڕی پیرۆز قۆناغی بیردۆزی و وشەی تێپەڕاند و ھاتە ناو مەیدانی کردارەوە.^[٥] سەرکردەکانی کڵێسا ھانی شوڕشگێڕان و جەنگاوەرانی مەسیحییان دەدا کە واز لە خەباتە بێھودەکانیان بھێنن و بچنە سنوورەکانی مەسیحییەت بۆ شەڕکردن لەگەڵ کافرەکان. پاداشتی ئەوان خاوەندارێتی خاکە داگیرکراوەکان و لێخۆشبوون لە گوناح و پاداشتی ئاسمانی بوو. ئەسکەندەری دووەم (١٠٦١–١٠٧٣) لە گوناھی ھەموو جەنگاوەرەکانی ساڵی ١٠٦٤ خۆش بوو، بەڵام گریگۆری حەوتەم لە گوناھی ئەو کەسانە خۆش بوو کە لە ڕێگای خاچدا گیانیان لەدەستدا. بەم شێوەیە کەنیسەی ڕۆما سەرکردایەتی شەڕە پیرۆزەکانی گرتە ئەستۆ.

بارودۆخی بیزەنتین

نەخشەی ئیمپراتۆریەتی بیزەنتین (٨٦٧–١٠٨١)

ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین کە لە چارەکی یەکەمی سەدەی ١١ (سەردەمی باسیلی دووەم) دا لە لووتکەی دەسەڵاتی سەربازی خۆیدا بوو،^[٦] لە نیوەی کۆتایی ئەم سەدەیەدا ڕووبەڕووی کێشە بووەوە کە بووە ھۆی سنووردارکردنی سنوورەکانی ئەم ئیمپراتۆرییەتە بۆ یۆنان و بەشێک لە بالکان.^[٧] ئەم گۆڕانکاریانە بەھۆی ھەڕەشەی گەلانی دراوسێ یان ھێزی نوێ لە بالکان و ئاسیای بچووک بووە. لە بالکان و باکووری ئیمپراتۆرییەتەکەدا، پێچنەگەکان فشاریان خستە سەر ئیمپراتۆرییەتەکە، لە سەرەتای ساڵی ١٠٤٩، ئیمپراتۆری بیزەنتین، کۆنستنتینی نۆیەم (ڕ. ١٠٤٢–١٠٥٥)، بڕیاریدا ١٥ ھەزار پێچنگ لە باکووری دەریای ڕەشەوە بێنێتە سنوورەکانی ڕۆژھەڵاتی ئیمپراتۆرییەتەکە؛ بەڵام دوای ماوەیەک پێچنەگەکان یاخیبوونیان لە دژی ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین دەستپێکرد. زۆری نەخایاند ئەم ھێزانە زەوییەکانی دەوروبەری ئەدریانۆپۆلیسیان تاڵان کرد و توانیان ھێزەکانی ناوچەکە تێکبشکێنن. لەگەڵ سەرھەڵدانی ئیسلام و دەستپێکردنی فەتحەکانی موسڵمانان لە سەدەی حەوتەمی زایینیدا، ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین لە ھێرشە فراوانخوازییەکانی موسڵماناندا زەوییەکی زۆری لەدەستدا،^[٨] بەڵام لەگەڵ شکستی موسڵمانان لە داگیرکردنی قوستەنتینییە، دواجار ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین توانی خاکە گرنگەکانی بپارێزێت، ئەوانیش یۆنان و ئاسیای بچووک بوو، ئاسیای بچووک بۆ دامەزراندنی کارمەند و دابینکردنی پێداویستییەکان بۆ پایتەختی ئیمپراتۆرییەت، قوستەنتینییە، زۆر گرنگ بوو. بە وەستانی شەپۆلی یەکەمی فەتحەکانی ئیسلامی، ھەروەھا پاشەکشەی خەلافەت لە جیھانی ئیسلامی و سەرھەڵدانی دەوڵەتی سەربەخۆ لە خاکی ئیسلامیدا، ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین توانی ناوچەکانی وەک کریت، سیلیسیا و باشووری ئیتالیا بخاتە سەر خاکەکەیەوە.^[٩] لە سەدەی یازدەھەمدا بە کۆچ و جووڵەی کۆمەڵەیەکی نوێ لە تورکە موسڵمانە نوێیەکان بە ناوی تورکی سەلجوقی، جارێکی دیکە ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین کەوتە بەر ھەڕەشە. دوای شکستی تورکە غەزنەوییەکان لە شەڕی داندانغان و گرتنی ئێران و عێراق و پێکھێنانی دەوڵەتی سەلجووقی بە سەرکردایەتی توغرێل بەی (١٠٣٧–١٠٦٣)، تورکە سەلجوقییەکان ھێرشەکانیان بۆ سەر مێزۆپۆتامیای سەرەوە، ئەرمینیا، شام دەستپێکرد لەڤانت و سەرکەوتوو بوون لە داگیرکردنی ئەم ناوچانە.^[١٠] لەگەڵ مردنی توغرێل و کەوتنە سەر تەختی ئالپ ئەرسەلان (١٠٦٣–١٠٧٢ز)، ھێرشەکانی تورکە سەلجوقییەکان بۆ سەر ئاسیای بچووک تا ساڵی ١٠٧٠ بەردەوام بوو، ھەروەھا خاکەکانی وەک ئێران، گورجستان و ئەرمینیا لکێنران بە ئیمپراتۆرییەتی سەلجوقییەکانەوە. ئەم دۆخە ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتینی ناچار کرد خۆی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تورکە سەلجوقییەکانی ئاسیای بچووک ئامادە بکات. لە ساڵی ١٠٧١ ئیمپراتۆری بیزەنتین، ڕۆمانۆسی چوارەم دیۆجینێس (ڕ. ١٠٦٨–١٠٧١)، لە وەڵامی ھێرشەکانی تورکە سەلجوقییەکان لە ئاسیای بچووک، لەگەڵ ھێزەکانی بەرەو ڕۆژھەڵاتی ئاسیای بچووک بەڕێکەوتن بۆ ئەوەی ڕووبەڕوویان ببێتەوە. دواجار ئەم دوو سوپایە لە ٢٦ی ئابی ١٠٧١ لە نزیک شاری مۆلازگێرد لە ناوچەی ئیبەری یەکتریان بینی، ھێزەکانی ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین تووشی شکستێکی قورس بوون و ئیمپراتۆری بیزەنتین، ڕۆمانۆسی چوارەم، لەلایەن تورکە سەلجوقییەکانەوە تێکشکێنران.^[١١] تورکە سەلجوقییەکان بە شکستپێھێنانی ھێزەکانی ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین لە شەڕی مێلازگێرد و جێھێشتنی خاکی ڕۆژھەڵاتی ئیمپراتۆرییەتەکە بە بێ بەرگری، بە خێرایی پێشڕەوییان کرد لە ئاسیای بچووک و شارەکانی وەک ئەنقەرە، قۆنیە و نیقایان گرت.

سەرچاوەکان

^ Asbridge 2012, p. 28, Islam and Christian Europe on the eve of the Crusades.
^ Painter, Sidney (1969). "Western Europe on the Eve of the Crusades". In Setton, K. , A History of the Crusades: Volume I. pp. 3–30.
^ Painter, Sidney (1969). "Western Europe on the Eve of the Crusades". In Setton, K. , A History of the Crusades: Volume I. pp. 3–30.
^ Asbridge 2012, pp. 14–15, Warfare and Violence in Latin Europe.
^ Runciman 1951, pp. 83–92, Holy Peace and Holy War.
^ Papayianni, Aphrodite (2006)."Byzantine Empire". In The Crusades – An Encyclopedia. pp. 188–196.
^ Kaldellis 2017, pp. 120–141, Basil II (976–1025).
^ Gibb, Hamilton A. R. (1969). "The Caliphate and the Arab States". In Setton, K., A History of the Crusades: Volume I. pp. 81–98.
^ Peacock 2015, pp. 20–71, The Rise of the Seljuks, c. 965 –1092.
^ Cahen (1969). "The Turkish Invasion: The Selchükids." In Setton, K., A History of the Crusades: Volume I. pp. 99–132.
^ Peacock 2015, pp. 72–123, The Great Seljuk Empire and the Sultanate of Iraq, 1092–1194.

[FOOTNOTEAsbridge201228Islam_and_Christian_Europe_on_the_eve_of_the_Crusades-1] Asbridge 2012, p. 28, Islam and Christian Europe on the eve of the Crusades.

[2] Painter, Sidney (1969). "Western Europe on the Eve of the Crusades". In Setton, K. , A History of the Crusades: Volume I. pp. 3–30.

[3] Painter, Sidney (1969). "Western Europe on the Eve of the Crusades". In Setton, K. , A History of the Crusades: Volume I. pp. 3–30.

[FOOTNOTEAsbridge201214–15Warfare_and_Violence_in_Latin_Europe-4] Asbridge 2012, pp. 14–15, Warfare and Violence in Latin Europe.

[FOOTNOTERunciman195183–92Holy_Peace_and_Holy_War-5] Runciman 1951, pp. 83–92, Holy Peace and Holy War.

[6] Papayianni, Aphrodite (2006)."Byzantine Empire". In The Crusades – An Encyclopedia. pp. 188–196.

[FOOTNOTEKaldellis2017120–141Basil_II_(976–1025)-7] Kaldellis 2017, pp. 120–141, Basil II (976–1025).

[8] Gibb, Hamilton A. R. (1969). "The Caliphate and the Arab States". In Setton, K., A History of the Crusades: Volume I. pp. 81–98.

[FOOTNOTEPeacock201520–71The_Rise_of_the_Seljuks,_c._965_–1092-9] Peacock 2015, pp. 20–71, The Rise of the Seljuks, c. 965 –1092.

[10] Cahen (1969). "The Turkish Invasion: The Selchükids." In Setton, K., A History of the Crusades: Volume I. pp. 99–132.

[FOOTNOTEPeacock201572–123The_Great_Seljuk_Empire_and_the_Sultanate_of_Iraq,_1092–1194-11] Peacock 2015, pp. 72–123, The Great Seljuk Empire and the Sultanate of Iraq, 1092–1194.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]