Self-quarantine

Maŋ Napɔŋ gbaabu nyɛla fukumsi zaligu din niya nyɛ ni di gu ka taɣi niraba mini nɛma chaŋ-gili biɛhigu ni din yɛn taɣi doro wuligibu bee bɛn-nɛma ban mali daadama nima chuuta wuligibu. Di zooya ka di tooi malili n-tiri la dɔriti mini barigu dinni-gu dɔri loorili pɔhim ni ŋmɛ nivuɣ’shɛba chaŋ-gili ʒilelini amaa ka vihigu din-nyɛ din ning tabata lee kani n wuhiri ni-bɛ nyɛla doro maa ni pun gbahi shɛba. Di be di-ko ka-chɛ larigim niŋbu din nyɛ din dalim dihi tabili ni-niŋ ni dɔri loorili nyɛla din pun gbahi shɛba waligibu ka che salo ban-na mali alaafee puuni. Napɔŋ gbaabu tooi nyɛla daan-tali shɛli di ni tooi mali m-bɔri gubu tiŋgbana tarisi ni.

Napɔŋ gbaabu yɛltɔɣa nyɛla din pun-be biɛhigu ni tum kurinbunni-ha ka yaɣa pam daa maliŋa n-tumidi tuma taarihi ni. Napɔŋ-gbaabu din kuli yi polo ʒaamani taarihi ni shɛŋa n-nyɛ tiŋ-kpaŋa  din yuli booni Eyam la yuuni 1665 dini daa niŋ ka bɛn-nɛma doro daa lu England tiŋgbani la; East Dama di ni daa niŋ ka fiɛɣu-fiɛɣu alobo doro daa luna yuuni 1918 la. Diphtheria dɔri libigirili din daa luna 1925 serum tum to Nome la, yuuni 1972 yugoslay jaɣa dɔri libigirili la, n-ti pahi napɔŋ gbaabu din kpɛma n daa lee din zani an-duniya nyaaŋa zuɣu zaa di ni daa niŋ ka COVID-19 alobo doro daa luna yuuni 2020.

Sal’biɛhigu mini o tum-tumsa tuya ni di lihi di zuɣu di-yi niŋ ka napɔŋ-gbaabu zaligu yɛn zali niriba zuɣu. Tum-tumsa  tiŋ-gbana puuni nyɛla din-wali taba. Tiŋ gbani shɛŋa ni, napɔŋ gbaabu kuli nyɛla zalisi so bɔbigu puuni zaɣ’yini shɛli bɛ-ni tɔri jina n-zaani bɛ-tiŋgbana tarisi yɛltɔɣa zuɣu; kotomsi, Australian biosecurity nyɛla zali kpami yini ni gbubi shɛli. Biosecurity Act 2005.