Yiɣi chaŋ yɛligu maŋamaŋa puuni

Self-quarantine

Diyila Dagbani Wikipedia
Labiyuli din nya 23:18, 16 Silimin gɔli December 2020 by Shahadusadik (yɛlmi yaɣilitɔŋsatarili | tohibu) (updated class)

E-Class

Maŋ Napɔŋ gbaabu nyɛla fukumsi zaligu din niya nyɛ ni di gu ka taɣi niraba mini nɛma chaŋ-gili biɛhigu ni din yɛn taɣi doro wuligibu bee bɛn-nɛma ban mali daadama nima chuuta wuligibu. Di zooya ka di tooi malili n-tiri la dɔriti mini barigu dinni-gu dɔri loorili pɔhim ni ŋmɛ nivuɣ’shɛba chaŋ-gili ʒilelini amaa ka vihigu din-nyɛ din ning tabata lee kani n wuhiri ni-bɛ nyɛla doro maa ni pun gbahi shɛba. Di be di-ko ka-chɛ larigim niŋbu din nyɛ din dalim dihi tabili ni-niŋ ni dɔri loorili nyɛla din pun gbahi shɛba waligibu ka che salo ban-na mali alaafee puuni. Napɔŋ gbaabu tooi nyɛla daan-tali shɛli di ni tooi mali m-bɔri gubu tiŋgbana tarisi ni.

Napɔŋ gbaabu yɛltɔɣa nyɛla din pun-be biɛhigu ni tum kurinbunni-ha ka yaɣa pam daa maliŋa n-tumidi tuma taarihi ni. Napɔŋ-gbaabu din kuli yi polo ʒaamani taarihi ni shɛŋa n-nyɛ tiŋ-kpaŋa  din yuli booni Eyam la yuuni 1665 dini daa niŋ ka bɛn-nɛma doro daa lu England tiŋgbani la; East Dama di ni daa niŋ ka fiɛɣu-fiɛɣu alobo doro daa luna yuuni 1918 la. Diphtheria dɔri libigirili din daa luna 1925 serum tum to Nome la, yuuni 1972 yugoslay jaɣa dɔri libigirili la, n-ti pahi napɔŋ gbaabu din kpɛma n daa lee din zani an-duniya nyaaŋa zuɣu zaa di ni daa niŋ ka COVID-19 alobo doro daa luna yuuni 2020.

Sal’biɛhigu mini o tum-tumsa tuya ni di lihi di zuɣu di-yi niŋ ka napɔŋ-gbaabu zaligu yɛn zali niriba zuɣu. Tum-tumsa  tiŋ-gbana puuni nyɛla din-wali taba. Tiŋ gbani shɛŋa ni, napɔŋ gbaabu kuli nyɛla zalisi so bɔbigu puuni zaɣ’yini shɛli bɛ-ni tɔri jina n-zaani bɛ-tiŋgbana tarisi yɛltɔɣa zuɣu; kotomsi, Australian biosecurity nyɛla zali kpami yini ni gbubi shɛli. Biosecurity Act 2005.

Di nyɛbili mini di bachi kpana

Silimiinsi yɛlimi ni “quaratine” bachi shɛli di ni boli napɔŋ gbaabu dagbanli ni la nyɛla din-yi na bachi shɛli bɛ-ni boli “qurantena” la puuni ka-di gbunni nyɛ ni biɛɣ’pihinahi , ka di daa yina yuun’ kɔbishiyo-poi zaŋ-chaŋ yuun kɔbishi-yɔbu din-garila ha Venetia ka di wuhiri saha shɛli di ni daa mali bukaata ni ŋarima niŋ larigim ni taba poi ka bin-daa bɔri ni-bɛ du kuligu duli naai kpɛ ŋarima ŋɔ saha shɛli Kpiri Sabinli alaamu doro ni daa be biɛhigu ni la; Din daa doliŋa n daa nyɛ bɛ-ni boli shɛli trentino, bee dabisili biɛɣu larigimsim niŋbu saha la din daa lee din zani yuuni 1347 la Republic of Ragusa, Dalmatia (ʒaamani-ŋɔ bɛ-ni mi shɛli Dubrovnik Crotia tiŋgbani ni la).