Saltu al enhavo

Moralia

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Ἠθικά
literatura verko
Aŭtoroj
Aŭtoro Plutarĥo
Lingvoj
Lingvo antikva greka lingvo
Eldonado
Ĝenro eseo • eldonkolekto
vdr
La Moralia - eldono (1531) en la latina

Moralia (latine: Moralia, signifanta etiko; Malnovgreke: Ἠθικά) estas kolekto de 78 artikoloj kaj paroladoj skribitaj fare de la 1-a-jarcenta greka verkisto Plutarko. La eseoj disponigas sciojn pri romia kaj greka vivmanieroj, sed foje estas ankaŭ sentempaj diagnozoj en sia propra rajto. Multaj generacioj de eŭropanoj legis aŭ imitis ilin, inkluzive de Michel de Montagne kaj la humanistoj de la Renesanco kaj la filozofoj de la Klerismo.

Enhavo de la eseoj

[redakti | redakti fonton]

Sub la nomo "Moralia" estis kolektitaj ĉiuj konservitaj verkoj de Plutarko, krom la biografioj. Plutarko skribis siajn eseojn "Moralia" antaŭ dediĉi sin al verkado de la biografioj (" Personaj Vivoj "), kiujn li skribis dum la lastaj du jardekoj de sia vivo.

La dosiero "Moralia" inkluzivas diskutojn pri la religio de Romo, la eseon "Pri la Bonŝanco aŭ Virto de Aleksandro la Granda" - grava apendico al lia eseo pri la vivo de la komandanto, eseon pri la kultado de Izisa kaj Oziriso - kritika fonto de informoj pri egipta religio, kaj eseon pri "La Malico de Herodoto", en kiu Plutarko kritikas la antikvan historiiston Herodoto pro ia speco de antaŭjuĝo kaj misprezento. Plutarko atakas Herodoton kaj kaptas lin per diversaj eraroj, sed ankaŭ eblas, ke tio estas nur retorika ekzerco, en kiu Plutarko prenis la rolon de akuzisto, por vidi kion oni povas diri kontraŭ tia konata kaj amata verkisto.

Apud ĉi tiuj estas pli filozofiaj artikoloj: "Pri la malleviĝo de la orakoloj ", "Pri la prokrasto de la dia venĝo" kaj "Pri la trankvilo", kaj pli malpezaj artikoloj, kiel "Odiseo kaj Grilos" - humura dialogo inter Odiseo de Homero kaj unu el la sorĉitaj porkoj de Kirko.

En la eseo "Pri la Paco de la Menso", Plutarko argumentas ke racia uzo de logiko devus esti trejnita por regi la neracian parton de la menso; Ke homo povas atingi pacon, se li harmonie adaptiĝas al ĉio, kio okazas al li kaj ke nur se li turnas siajn pensojn al la bonaj aferoj en sia vivo, li akiros feliĉon. Laŭ li, ĵaluzo kondukas homon al mizero, kaj la deziro malhelpas lin ĝoji pri la bonaĵoj, kiujn li jam havas. Tiel la homo devas kongrui siajn dezirojn al siaj kapabloj. Plutarko emfazas, ke memori la bonajn aferojn en la vivo kaj liberigi la malbonajn aferojn kontribuas al trankvilo.

Estas aliaj eseoj: pri Sokrato kaj la liberigo de Tebo, pri la heroeco de virinoj, pri la inteligenteco de bestoj ("pri la saĝo de bestoj"), "pri manĝado de viando", iom pri novplatona filozofio kaj la historio de astronomio.

Ĉar la popolo de Sparto ne skribis sian historion antaŭ la helenisma periodo, kaj ĉar ilia nura konservita literaturo estas eltiraĵoj el poemoj de la 7-a jarcento a.K., la kvin biografioj de spartanaj personecoj, kaj la eseoj "Diraĵoj de spartanoj" kaj "Diraĵoj de spartaj virinoj", kies originojn jam poste malaperis, konsistigantaj unu el la plej riĉaj fontoj por historiistoj de Lakonio. Tamen, tiuj eseoj estas polemikaj, ĉar Plutarko vivis centojn da jaroj post la sama Sparto pri kiu li skribis (mil jaroj apartigante inter lia vivtempo kaj la plej fruaj okazaĵoj), kaj kvankam li vizitis Sparton mem, multaj el la kutimoj kiujn li raportas jam delonge estis forlasitaj. La neevitebla konkludo estas ke li neniam vidis per siaj propraj okuloj tion, kion li priskribis. Liaj fontoj en tiuj eseoj ankaŭ povas esti problemaj, ĉar li estis influita per historioj skribitaj post la malleviĝo de Sparto, en kiuj la nostalgio por pli feliĉa, reala aŭ imagita pasinteco estas evidenta. La admiro kiun historiistoj kiel Plutarko (kaj ksenophono) sentis al la socio de Sparto, igis ilin troigi ĝian unuforman naturon, ĉar ili malpliigis la deviojn de la idealoj de egaleco kaj malklarigis tendencojn de historia ŝanĝo. Kaj do, la egaleco kaj superhoma imuneco al doloro, kiuj konkeris la popularan imagon, estas verŝajne mitoj kaj Plutarko estas ilia ĉefa arkitekto. Malgraŭ tiuj difektoj, Plutarko estas ekstreme grava kiel unu el la nuraj antikvaj fontoj pri vivo en Sparto.

Pseudo-plutarko

[redakti | redakti fonton]

Pluraj eldonoj de la Moralia inkludas plurajn verkojn nun konatajn kiel Pseŭdoepigrafio : "Rakontoj de greka kaj romia paralelo", "pri la sorto", "pri la vivoj de dekopo da parolantoj" (Biografioj de la atikaj parolantoj, surbaze de Kaikilio), "pri la opinioj de filozofoj" kaj en "pri la muziko". Nur unu "pseŭdo-plutarko" respondecas pri ĉiuj ĉi tiuj eseoj, sed ilia aŭtoro estas nekonata. Kvankam la pensoj kaj opinioj dokumentitaj en ili ne estas de Plutarko kaj originas en iomete pli posta periodo, ili ĉiuj estas klasikaj en origino kaj havas valoron por la historiisto.

Listo de eseoj

[redakti | redakti fonton]

La eseoj en Moralia estas skribitaj en la greka, sed estas ofte referitaj sub siaj latinaj nomoj. Ekde la stefanos eldono de Henri Estienne la Juna de 1572, Moralia estis tradicie tenita en 14 libroj:

Moralia
Lib. Ese. Titolo Greka Latina
I 1 Pri edukado de infanoj Περὶ παίδων ἀγωγῆς De liberis educandis
2 Kiel homo lernu poezion Πῶς δεῖ τὸν νέον ποιημάτων ἀκούειν Quomodo adolescens poetas audire debeat
3 Pri la ĝusta vojo por aŭdi Περὶ τοῦ ἀκούειν De recta ratione audiendi
4 Kiel distingi inter flatanto kaj amiko Πῶς ἄν τις διακρίνοιε τὸν κόλακα τοῦ φίλου Quomodo adulator ab amico internoscatur
5 Kiel homo povas scii pri progreso en sia moralo Πῶς ἄν τις αἴσθοιτο ἑαυτοῦ προκόπτοντος ἐπ᾿ ἀρετῇ Quomodo quis suos in virtute sentiat profectus
II 6 Kiel homo povas utiligi de siaj malamikoj Πῶς ἄν τις ὑπ᾿ ἐχθρῶν ὠφελοῖτο De capienda ex inimicis utilitate
7 Pri multeco de amikoj Περὶ πολυφιλίας De amicorum multitudine
8 Pri la sorto Περὶ τύχης De fortuna
9 Pri moraleco kaj korupto Περὶ ἀρετῆς καὶ κακίας De virtute et vitio
10 Kondolenca letero al Apolonio Παραμυθητικὸς πρὸς Ἀπολλώνιον Consolatio ad Apollonium
11 Konsilo pri sano Ὑγιεινὰ παραγγέλματα De tuenda sanitate praecepta
12 Konsilo por la gefianĉoj Γαμικὰ παραγγέλματα Coniugalia praecepta
13 La festmanĝo de la sep saĝuloj Ἑπτά σοφῶν συμπόσιον Septem sapientium convivium
14 Pri superstiĉo Περὶ δεισιδαιμονίας De superstitione
III 15 Diraĵoj de Reĝoj kaj komandantoj Βασιλέων ἀποφθέγματα καὶ στρατηγών regum et imperatorum apophthegmata
16 Diraĵoj de spartanoj Ἀποφθέγματα Λακωνικά apophthegmata Laconica
17 Kutimoj de spartanoj Τὰ παλαιὰ τῶν Λακεδαιμονίων ἐπιτηδεύματα instituta Laconica
18 Diraĵoj de la spartaj virinoj Λακαινῶν αποφθέγματα Lacaenarum apophthegmata
19 Bonaj kvalitoj de virinoj Γυναικῶν ἀρεταί Mulierum virtutes
IV 20 Romiaj demandoj Αἴτια Ῥωμαϊκά Quaestiones Romanae
21 Grekaj demandoj Αἴτια Ἑλληνικά Quaestiones Graecae
22 Paralelaj grekaj kaj romiaj rakontoj (pseŭdo-Plutarko) Συναγωγὴ ἱστοριῶν παραλλήλων Ἑλληνικῶν καὶ Ρωμαϊκῶν Parallela minora
23 Pri la sorto de la Romianoj Περὶ τῆς Ῥωμαίων τύχης De fortuna Romanorum
24 Pri la Bonŝanco aŭ Virto de Aleksandro la Granda Περὶ τῆς Ἀλεξάνδρου τύχης ἢ ἀρετῆς De Alexandri magni fortuna aut virtute
25 Pri la gloro de la atenanoj Πότερον Ἀθηναῖοι κατὰ πόλεμον ἢ κατὰ σοφίαν ἐνδοξότεροι De gloria Atheniensium
V 26 Pri Izisa kaj Oziriso Περὶ Ἴσιδος καὶ Ὀσίριδος De Iside et Osiride
27 Pri la epsilono apud Delfo Περὶ τοῦ εἶ τοῦ έν Δελφοῖς De E apud Delphos
28 Pri la profetaĵoj de la Pythia (Orakolo), kiu ĉesis respondi en poeziokolumnoj Περὶ τοῦ μὴ χρᾶν ἔμμετρα νῦν τὴν Πυθίαν De Pythiae oraculis
29 Pri la malnoviĝo de la orakoloj Περὶ τῶν ἐκλελοιπότων χρηστηρίων De defectu oraculorum
VI 30 Ĉu eblas instrui virtojn? Εἰ διδακτὸν ἡ ἀρετή An virtus doceri possit
31 Pri moralaj virtoj Περὶ ἠθικῆς ἀρετῆς De virtute morali
32 Pri kontrolo de kolero Περὶ ἀοργησίας De cohibenda ira
33 Pri trankvilo Περὶ εὐθυμίας De tranquillitate animi
34 Pri frata amo Περὶ φιλαδελφίας De fraterno amore
35 Pri la amo de gepatroj al siaj infanoj Περὶ τῆς εἰς τὰ ἔγγονα φιλοστοργίας De amore prolis
36 Ĉu malbona kvalito sufiĉas por kaŭzi malfeliĉon Εἰ αὐτάρκης ἡ κακία πρὸς κακοδαιμονίαν An vitiositas ad infelicitatem sufficiat
37 Ĉu la deziroj de la menso estas pli malbonaj ol tiuj de la korpo Περὶ τοῦ πότερον τὰ ψυχῆς ἢ τὰ σώματος πάθη χείρονα Animine an corporis affectiones sint peiores
38 Pri babilado Περὶ ἀδολεσχίας De garrulitate
39 Pri la naŭza scivolemo Περὶ πολυπραγμοσύνης De curiositate
VII 40 Pri la deziro al riĉeco Περὶ φιλοπλουτίας De cupiditate divitiarum
41 Pri obeemo Περὶ δυσωπίας De vitioso pudore
42 Pri envio kaj malamo Περὶ φθόνου καὶ μίσους De invidia et odio
43 Pri la permeso de persono paroli laŭdon de si mem Περὶ τοῦ ἑαυτὸν ἐπαινεῖν ἀνεπιφθόνως De laude ipsius
44 Pri prokrastita venĝo de la dioj Περὶ τῶν ὑπὸ τοῦ θείου βραδέως τιμωρουμένων De sera numinis vindicta
45 Pri Sorto (pseŭdo-Plutarko) Περὶ εἰμαρμένης De fato
46 Pri la Demono de Sokrato Περὶ τοῦ Σωκράτους δαιμονίου De genio Socratis
47 Pri ekzilo Περὶ φυγῆς De exilio
48 Konsoloj al edzino Παραμυθητικὸς πρὸς τὴν γυναῖκα Consolatio ad uxorem
VIII 49 Ĉetabla konversacio Συμποσιακά Quaestiones convivales
IX 50 Dialogo pri amo Ἐρωτικός Amatorius
X 51 Amrakontoj Ἐρωτικαὶ διηγήσεις Amatoriae narrationes
52 Filozofo devus precipe konversacii kun homoj de potenco Περὶ τοῦ ὅτι μάλιστα τοὶς ἡγεμόσιν δεῖ τὸν φιλόσοφον διαλέγεσθαι Maxime cum principibus philosopho esse disserendum
53 Al neklera reganto Πρὸς ἡγεμόνα ἀπαίδευτον Ad principem ineruditum
54 Ĉu maljunulo okupiĝu pri publikaj aferoj Εἰ πρεσβυτέρῳ πολιτευτέον An seni respublica gerenda sit
55 Instrukcioj por la gvidado de ŝtato Πολιτικὰ παραγγέλματα Praecepta gerendae reipublicae
56 Pri monarkio, demokratio kaj oligarkio Περὶ μοναρχίας καὶ δημοκρατίας καὶ ὀλιγαρχίας De unius in republica dominatione, populari statu, et paucorum imperio
57 Pri tio ke ni ne devus demandi Περὶ τοῦ μὴ δεῖν δανείζεσθαι De vitando aere alieno
58 La Vivoj de la Dek Parolantoj (pseŭdo-Plutarko) Βίοι τῶν δέκα ῥητόρων Vitae decem oratorum
59 Komparo inter Aristofano kaj Menandro Συγκρίσεως Ἀριστοφάνους καὶ Μενάνδρου ἐπιτομή Comparationis Aristophanis et Menandri compendium
XI 60 Pri la malico de Herodoto Περὶ τῆς Ἡροδότου κακοηθείας De malignitate Herodoti
61 En la opinioj de filozofoj (pseŭdo-Plutarko) Περὶ τῶν ἀρεσκόντων φιλοσόφοις φυσικῶν δογμάτων De placitis philosophorum
62 Kaŭzoj de naturaj fenomenoj Αἴτια φυσικά Quaestiones naturales
XII 63 Pri la vizaĝo videbla sur la surfaco de la luno Περὶ τοῦ ἐμφαινομένου προσώπου τῷ κύκλῳ τῆς σελήνης De facie in orbe lunae
64 Pri la principo de malvarmo Περὶ τοῦ πρώτως ψυχροῦ De primo frigido
65 Kiu alportas pli da utilo, fajro aŭ akvo? Πότερον ὕδωρ ὴ πῦρ χρησιμότερον Aquane an ignis sit utilior
66 Pri la saĝo de bestoj Πότερα τῶν ζῴων φρονιμώτερα τὰ χερσαία ἢ τὰ ἔνυδρα De sollertia animalium
67 Sovaĝaj bestoj estas inteligentaj Περὶ τοῦ τὰ ἄλογα λόγῳ χρῆσθαι Bruta animalia ratione uti
68 Pri manĝado de viando Περὶ σαρκοφαγίας De esu carnium
XIII 69 Platonaj demandoj Πλατωνικὰ ζητήματα Platonicae quaestiones
70 Pri la "Naskiĝo de la Spirito" en "Timeo" [1] Περὶ τῆς ἐν Τιμαίῳ ψυχογονίας De animae procreatione in Timaeo
71 Resumo de la "Naskiĝo de la Spirito" en "Timeo" [1] Ἐπιτομή τοῦ Περὶ τῆς ἐν τῷ Τιμαίῳ ψυχογονίας Epitome libri de animae procreatione in Timaeo
72 Pri la memkontraŭdiraĵoj de la stoikistoj Περὶ Στωϊκῶν ἐναντιωμάτων De Stoicorum repugnantiis
73 La stoikistoj parolas pli paradokse ol la poetoj Ὅτι παραδοξότερα οἱ Στωϊκοὶ τῶν ποιητῶν λέγουσιν Stoicos absurdiora poetis dicere
74 Pri komunaj perceptoj kontraŭ stoikistoj Περὶ τῶν κοινῶν ἐννοιῶν πρὸς τοὺς Στωϊκούς De communibus notitiis adversus Stoicos
XIV 75 Ne eblas vivi komforte laŭ la maniero de Epikuro [2] Ὅτι οὐδὲ ἡδέως ζῆν ἔστιν κατ’ Ἐπίκουρον Non posse suaviter vivi secundum Epicurum
76 Kontraŭ Kolotistoj [2] Πρὸς Κωλώτην Adversus Colotem
77 Ĉu la epikura ordono "kaŝu vian vivon" estas ĝusta? Εἰ καλῶς εἴρηται τὸ λάθε βιώσας An recte dictum sit latenter esse vivendum
78 Pri muziko (pseŭdo-Plutarko) Περὶ μουσικῆς De musica

Vidu Ankaŭ

[redakti | redakti fonton]

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]

Piednotoj

[redakti | redakti fonton]
  1. 1,0 1,1 "Timeo" estas dialogo de Platono verkita ĉirkaŭ la jaro 360 a.K., plejparto de kiu estas verkita en formo de longa monologo de la rolulo de la filozofo Timeo de Lokro.
  2. 2,0 2,1 Koloto estis disĉiplo de Epikuro kiu verkis artikolon kun la titolo "Ne eblas vivi laŭ la metodoj de la aliaj filozofoj", dediĉita al Ptolemeo la 4-a, la Filoptoro. Por refuti ĝin, Plutarko skribis la du artikolojn: "Estas maleble vivi komforte laŭ la maniero de Epikuro" kaj "Kontraŭ Kolotoj".