Edukira joan

Pāṇini

Wikipedia, Entziklopedia askea
Pāṇini

Bizitza
JaiotzaShalatula (en) Itzulic. K.a. V. mende.
HerrialdeaGandhara
Lehen hizkuntzasanskritoa
HeriotzaEzezaguna (59/60 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzaksanskritoa
Jarduerak
Jarduerakhizkuntzalaria, idazlea eta gramatikaria
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioahinduismoa

Pāṇini (sanskritoz: पाणिनि; K.a. VI.-K.a. IV. mende inguruan[1][2]) edo Panini[3], antzinaroko sanskritoaren hizkuntzalari eta gramatikalaria izan zen[2][4][5]. Hinduismoan egile gurtua da. Indiako hizkuntzalaritzaren aitatzat hartua[6], Indiako ipar-mendebaldean bizi izan zen, Mahajanpada aroaren hasieran[7].

Idatzi zuen testurik ezagunena Ashtadhyayi da, sutra estiloko tratatu bat, sanskritoaren gramatikaz[5]. Uste denez, K.a. VI. edo IV. mendean bukatu zen[1][2]. 3.959 apalaldi ditu, hizkuntzalaritzaz, sintaxiaz edo semantikaz. Testua Vedangaren Vyākaraṇa adarraren sortzailea da, Veden garaiko ikaskuntza-disziplina bat[8][9][10] eta hainbat bhasya edo iruzkin izan ditu[3][11], hinduen tradizioan ezagunena Patanjaliren Mahābhāṣya. Haren ideiek beste erlijo batzuetako aipamenak ere sortu ditu, adibidez, Budismoan[12].

Pāṇiniren izen konposatuen analisia gaur egungo Indiako hizkuntzen konposaketa teorien oinarria da; halaber, haren gramatikari buruzko teoria zientifikoa sanskrito klasikoaren hasieratzat hartzen da[13]. Tratatu hari esker, sanskritoa izan zen Indiako literatura eta idazketa hizkuntza nagusia bi milurtekoz[11].

Pāṇiniren analisi morfologikoaren teoriak ez zuen parekorik izan Mendebaldeko kulturan XX. mendera arte[14]. Haren testua Turingen makinarekin alderatu da, hizkuntzaren egitura logikoa eta konputazioa eredu matematiko baten bidez azaltzeko gaitasunagatik[1].

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. a b c (Ingelesez) «Ashtadhyayi | work by Panini» Encyclopedia Britannica (Noiz kontsultatua: 2017-06-12).
  2. a b c Staal, J. F.. (1965). «Euclid and Pāṇini» Philosophy East and West 15 (2): 99–116.  doi:10.2307/1397332. (Noiz kontsultatua: 2017-06-12).
  3. a b 1957-, Lochtefeld, James G.,. (2002). The illustrated encyclopedia of Hinduism. Rosen ISBN 9780823931804..
  4. Drama and ritual of early Hinduism. Motilal Banarsidass Publishers 1996 ISBN 9788120812345..
  5. a b 1957-, Lochtefeld, James G.,. (2002). The illustrated encyclopedia of Hinduism. Rosen ISBN 9780823931798..
  6. (Ingelesez) The Circulation of Knowledge Between Britain, India and China: The Early-Modern World to the Twentieth Century. BRILL 2013-06-21 ISBN 9789004251410. (Noiz kontsultatua: 2017-06-12).
  7. 1936-, Cardona, George,. (1997). Pāṇini : a survey of research. Motilal Banarsidass ISBN 9788120814943..
  8. 1951-, Johnson, W. J.,. A dictionary of Hinduism. ISBN 9780198610250..
  9. The encyclopedia of Indian philosophies. Motilal Banarsidass 1970-<2015> ISBN 9788120804265..
  10. 1966-, Mitchell, Lisa,. (2009). Language, emotion, and politics in south India : the making of a mother tongue. Indiana University Press ISBN 0253353017..
  11. a b Columbia chronologies of Asian history and culture. Columbia University Press 2000 ISBN 9780231500043..
  12. Hartmut., Scharfe,. (1977). Grammatical literature. O. Harrassowitz ISBN 9783447017060..
  13. Corpus-based Analysis and Diachronic Linguistics.. John Benjamins Publishing Company 2011 ISBN 9789027272157..
  14. (Ingelesez) Staal, Frits. (1988-03-23). Universals: Studies in Indian Logic and Linguistics. University of Chicago Press ISBN 9780226769998. (Noiz kontsultatua: 2017-06-12).