مراقبت پرواز
مراقبت پرواز به طور کلی به سرویسی اطلاق می شود که هدف آن از یک طرف جلوگیری از برخورد میان هواپیماها و یا با موانع در سطح فرودگاه ها می باشد. و از طرف دیگر ایجاد بستری مناسب و کارآمد برای حرکت روان ترافیک (عبور و مرور) هوایی و ارائه اطلاعات ضروری جهت حفظ ایمنی پروازها و کمک در مواقع بحرانی به هواپیما می باشد.
مراقبت پرواز به سه زیر مجموعه تخصصی عمده قابل تفکیک می‌باشد:
- واحد برج مراقبت (Tower).
- واحد کنترل تقرب (Approach).
- واحد کنترل مسیر پرواز (Area Control Center).
واحد برج مراقبت (Tower)
واحد برج مراقبت (Tower) مسئول هدایت ترافیک هوایی در محدوده استوانه‌ای شکل اطراف فرودگاه و تا ارتفاع مشخصی می‌باشد که این محدوده با توجه به میزان پروازها و امکانات هر فرودگاه متغیر می‌باشد ولی به طور متداول شاما یک استوانه فرضی به مرکز فرودگاه به شعاع ۵ تا ۳۰ ناتیکال مایل و ارتفاع ۵ تا ۲۵ هزارپایی سطح زمین می‌باشد.
واحد کنترل مسیر پرواز (Area Control Center)
در حالیکه ترافیک موجود در مسیر بین پایانه‌های اصلی و همچنین نقاطی که به دلیل نداشتن ترافیک قابل توجه، نیازی به یک پایانه مجهز ندارند، توسط واحد مرکز کنترل (Area Control Center) هدایت می‌شوند. همچنین مرکز کنترل مسئول هماهنگی بین واحدهای مراقبت پرواز تمام فرودگاههای کشور را بر عهده دارد و به طور خلاصه تمام وسایل پرنده قبل از بلند شدن از زمین باید از این مرکز مجوز مربوطه را دریافت کنند.
واحد کنترل تقرب (Approach)
در فرودگاههای که دارای تعداد پروازهای بالاتری هستند و همچنین در مناطقی که بدلیل وجود چند فرودگاه حجم ترافیک هوایی و درگیری ترافیک هوایی بالاتر از حد معمول می باشد، برای هماهنگی بیشتر بین واحد مرکز کنترل و واحد برج مراقبت و همچنین ایمنی بیشتر پروازها واحد کنترل تقرب (Approach) به همراه برج مراقبت مسول هدایت ترافیک هوایی می‌باشد.
کنترلر ترافیک هوایی
افرادی که مسئول کنترل ترافیک پایانه‌ای هستند و بطور مصطلح آنان را کنترلر می‌نامند، در مجموعه اماکن و تأسیساتی مشغول به کار هستند که آنها را بترتیب برج مراقبت پرواز یا بطور اختصار ( Tower ) و پایانه کنترل تقرب به‌وسیله رادار یا بطور اختصار ( Approach )، می‌نامند. در بعضی از نقاط پرسنل مورد نیاز بطور مشترک و هم‌زمان در Tower و Approach با یکد یگر همکاری می‌کنند، در حالیکه در دیگر نقاط، برج مراقبت و Approach کاملاً از یکدیگر جدا بوده و بطور مستقل عمل می‌کنند. برای مثال فرودگاه بین‌المللی مهرآباد دارای تأسیسات مشترک می‌باشد، در صورتی که برج مراقبت فرود گاه امام خمینی در محل فرودگاه واقع می‌باشد، ولی تأسیسات کنترل تقرب رادار آن در فاصله‌ای دورتر و در فرودگاه مهرآباد واقع می‌باشد.
اهداف کلی مراقبت پرواز
اهداف کلی مراقبت پرواز به نقل از اسناد بین المللی سازمان ایکائو به شرح زیر است:
- جلوگیری از برخورد هواپیماها با یکدیگر در فضای کنترل شده.
- جلوگیری از برخورد هواپیماها با یکدیگر و با سایر موانع.
- تسریع و ایجاد نظم در جریان پروازها.
- ارایه اطلاعات لازم و مفید در جهت ایمنی پروازها.
- کمک و مساعدت به هواپیمایی که در وضعیت اضطراری قرار دارد.
وظایف و حیطه کاری مراقبت پرواز
کنترلرهای یک فرودگاه موظف هستند با ایجاد جدایی بین یگانهای پروازی که در تاکسیروها (taxiways) یا مسیرهای ارتباطی فرعی و باندهای پروازی یک فرودگاه در حال حرکت می‌باشند، و همچنین برای آن دسته از هواپیماهایی که در محدوده هوایی آن فرودگاه در حال پرواز می‌باشند، شرایطی ایجاد نمایند تا هواپیماهای مذکور بتوانند حرکتی روان و کارآمد داشته باشند. مناطقی که در نزدیکی محدوده فرودگاه واقع شده‌اند عمدتا از داخل سازه‌ای بلند، که دور تا دور آن تعدادی پنجره تعبیه شده است (برج مراقبت)، تحت نظارت قرار دارند. هماهنگ و مرتب کردن هواپیماهای ورودی برای نشستن در باند فرودگاه، و توزیع هواپیماهای خروجی و ارجاع کنترل آنها به واحدهای کنترل مسیر پرواز، توسط واحد رادار انجام می‌پذیرد که در واحد Approach واقع شده است.
تأسیسات و اماکنی که کنترلرهای واحد کنترل مسیر پرواز در آن مشغول به کار هستند، به ترتیب مرکز کنترل (مسیر) ترافیک هوایی ( ATC ) و دیگری مرکز کنترل منطقه‌ای ( ACC ) نامیده می‌شوند، که عموماً تمامی آنها به نام (مرکز کنترل) شناخته می‌شوند. هر مرکزکنترل مسئولیت کنترل منطقه‌ای به وسعت هزاران مایل را به عهده دارد. مراکزی که کنترل هواپیماهایی را به عهده دارند که بر فراز اقیانوسها و بین قاره‌ها پرواز می‌کنند، منطقه وسیعی را تحت نظارت خود دارند. برای مثال مرکز کنترل ترافیک هوایی تهران واقع در تهرانسر مسئولیت کنترل تمام پروازهایی را که در فضای ایران پرواز می‌کنند و همچنین پروازهای عبوری از فضای ایران بر عهده دارد. این گونه مناطق به نام FIRs شناخته می‌شوند.
مراکز کنترل عموماً ترافیک هوایی را به کمک رادارهای دوربرد کنترل می‌کنند. در نقاطی که دسترسی به رادار میسر نمی‌باشد کنترل و ایجاد جدایی بین هواپیماها با بهره گیری از روش پیچیده و سنتی کنترل بدون رادار صورت می‌پذیرد. تا کنون مبالغ زیادی برای طراحی نرم‌افزار هایی که بتوان از آنها در بهینه سازی روش کنترل ترافیک هوایی استفاده کرد، هزینه شده است. ولی با این حال کماکان در برخی از مراکز کنترل ترافیک اطلاعات مربوط به هر پرواز بر روی نوارهای کاغذی، که مخصوص این کار در اختیار کنترلرهای ترافیک می‌باشد، ثبت می‌شود، و در ادامه و تکمیل اطلاع رسانی در مورد مسیر پروازهای یاد شده برخی از اطلاعات مستقیما بین کنترلرها رد و بدل می‌شود. در مراکز کنترل جدیدتر برای ثبت اطلاعات پروازی نشاندهنده‌های رایانه‌ای جایگزین نوارهای کاغذی شده‌اند. به همان سرعت که دستگاه‌های جدیدتر وارد سیستم کنترل ترافیک می‌شود مراکز کنترل ترافیک بیشتری نیز استفاده از نوارهای کاغذی ثبت اطلاعات را متوقف می‌کنند. تخصیص و نامگذاری خطوط هوایی مسافری، با بکارگیری علائم شناسائی خاص (نام رادیوئی)، که حداکثر شامل چهار عدد می‌باشد که به دنبال نام اختصاصی خطوط هوائی قرار می‌گیرد، شرط لازم برای ایمنی پرواز و ایجاد جدائی کافی بین هواپیماها می‌باشد. در این راستا همواره بهتر است که در برنامه پروازی هر هواپیما در طول هفته یک نام و علامت شناسائی ثابت در نظر گرفته شود، حتی اگر زمان تعیین شده برای پرواز از فرودگاه مبداء در روزهای هفته به مقدار جزئی تغییر داشته باشد. در مسیر برگشت نیز غالبآ فقط آخرین عدد از علائم شناسائی هر پرواز، نسبت به پرواز رفت، تغییر می‌کند. در مراقبت پرواز قطعه یا بخشی از فضا که از نظر ابعاد مشخص می‌باشد و کنترل ترافیک هوائی آن به یکی از کنترلرها سپرده شده اصطلاحآ sector و یا به عبارت دیگر" ناحیهٌ پروازی" اطلاق می‌شود. بر مبنای شرایط حاکم (از قبیل حجم ترافیک و غیره...)، هر کنترلر می‌توان در مقاطع خاص مسئولیت کنترل یک یا دو ناحیه (sector) را راسآ در اختیار داشته باشد.
سیستم مراقبت پرواز همواره فن آوری‌های قابل توجه‌ای را مورد استفاده و بهره برداری قرار می‌دهد. بهره گیری از سیستم‌های رادار "اولیه" و رادار "ثانویه"، آگاهی و شناخت بهتر از موقعیت و محدوده فضای تحت نظارت هر کنترلر را مقدور می‌سازد. نحوه عملکرد سیستم‌های راداری بدین گونه است که: امواج الکترومغناطیسی که توسط آنتن رادارها ارسال می‌شود، پس از برخورد به پوسته خارجی بد نه انواع هواپیماها که اکثرآ از جنس فلز می‌باشد، منعکس شده، و به نسبت بزرگی بدنه هواپیماهای مزبور بر روی صفحهٌ نمایشگر (مانیتور) رادار به نحوی نشان داده می‌شود که برای کنترلر مراقبت پرواز قابل روئیت باشد، و هم‌زمان با این فرآیند هواپیماهائی که مجهز به سیستم پاسخگر (transponder) باشند توسط ردیاب (interrogator) رادار ثانویه رد یابی شده، و اطلاعاتی از قبیل: کد معرف (mode A)، ارتفاع (mode C) و علائم شناسائی و یا به عبارت دیگر نام رادیوئی ( mode S ) هر هواپیما بر روی صفحه نشاندهنده رادار نمایش داده می‌شود. انعکاس شرایط جوی خاص نیز معمولآ بر روی صفحه نشاندهنده رادار قابل روئیت می‌باشد.
با تلفیق کلیه اطلاعات دریافتی از رادارهای موجود در مناطق مختلف می‌توان هم‌زمان شمائی عمومی از کل فضای پروازی در اختیار داشت. برخی از اطلاعات دریافتی از رادارها قابل پردازش و محاسبه می‌باشند که از تبدیل آنها می‌توان مواردی چون سرعت هواپیما نسبت به زمین و سمت حرکت(مغناطیسی) هواپیما را بدست آورد.
با بهره گیری از" سیستم‌های نمایشگر عملیات پروازی" پیشرفته، کنترلها قادر به ایجاد ارتباط و کسب آگاهی از طرحهای پروازی الکترونیک، خواهند بود.
در مجموع لازم به یادآوری است که در مناطق مختلف همواره ابزار متفاوتی در دسترس هر کنترلر می‌باشد که می‌توان برخی از آنها را به ترتیب زیر نام برد
- هشدار خطر تصادف ( CA) : وسیله ایست برای هشدار به کنترلر در صورت وجود احتمال برخورد در گذرگاههای هوائی.
- اعلام خطر کاهش ارتفاع امن ( MSAW ) : سیستم اعلام خطری است که کنترلر به‌وسیله آن خلبان را در صورت کاهش ارتفاع، بیشتر از حد مجاز، آگاه می‌سازد.
- سیستم هماهنگ کننده (SYSCO) : که کنترلر را قادر می‌سازد هماهنگی‌های لازم برای انتقال کنترل هواپیما از یک ناحیه (sector ) به ناحیه دیکر را انجام دهد.
- اعلام خطر ورود به مناطق ممنوعه ( APW ) : برای آگاهی کنترلر در صورت ورود هواپیماهای غیرمجاز به مناطق ممنوعه.
- مدیریت پروازهای ورودی و خروجی: برای مرتب و تنظیم کردن طرح ورود و خروج هواپیماها از یک فرودگاه.
پیوند به بیرون
منابع
