شاخص قیمت

شاخص قیمت یا شاخص بها (به انگلیسی: Price index) متغیری در اقتصاد است که تحولات قیمت را بر مبنای یک سال پایه نشان می‌دهد.

شاخص قیمت به طرق گوناگون محاسبه می‌گردد که بسته به طریقه محاسبه آن به دسته‌های زیر تقسیم می‌گردد:

• شاخص بهای مصرف کننده (CPI)
• شاخص بهای تولید کننده(PPI)
• شاخص بهای کالاهای صادراتی (XPI)
• شاخص بهای کالاهای وارداتی (MPI)
• شاخص بهای خرده فروشی (RPI)
• شاخص بهای عمده فروشی (WPI)

شاخص بهای مصرف کننده (Consumer Price Index)

جمع ‏آوري قيمت خرده فروشي كالاها و خدمات مورد مصرف خانوارها به منظور محاسبه شاخص قيمت كالا و خدمات مصرفي خانوارها (CPI) انجام مي‏گيرد. شاخص بهاي كالاها و خدمات مصرفي معيار سنجش تغييرات قيمت كالاها و خدماتي است كه به مصرف خانوارها مي‏رسد و مهمترين ابزار اندازه‏گيري ميزان تورم قيمت‏ها در اقتصاد كشور مي‏باشد. . اين كالاها و خدمات، علاوه بر پوشش اقلام مصرفي، مهمترين اقلام غير مصرفي سبد هزينه خانوار را نيز در بر مي‏گيرد. CPIكاربردهاي گوناگوني از جمله در برآورد قدرت خريد پول كشور، اندازه گيري روند درآمد و هزينه واقعي خانوارها، تعديل مزد و حقوق‏ها، برآورد حساب‏هاي ملي به قيمت ثابت و ....را دارد. اجراي برنامه‏هاي توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي توسط دولت و گسترش فعاليت سازمان‏هاي تحقيقاتي و پژوهشي در كشور، نياز شديد برنامه‏ريزان و پژوهشگران را به ابزارهاي ارزيابي و برنامه‏ ريزي پديد آورده و شاخص بهاي كالاها و خدمات مصرفي به عنوان يكي از ابزارهاي مورد لزوم شناسايي، برنامه ريزي و ارزيابي مسائل اقتصادي كشور اهميت روزافزوني را پيدا نموده است.

شاخص بهای تولید کننده (Producer Price Index)

شاخص بهای تولیدکننده یا شاخص PPI (Producer Price Index) مانند شاخص بهای مصرف‌کننده (CPI) از جمله شاخص‌های قیمتی است که در بررسی روند سطح قیمت‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. شاخص بهای تولیدکننده یکی از معیارهایی است که به منظور سنجش عملکرد اقتصادی، از سطح عمومی قیمت‌ها محاسبه و منتشر می‌شود. از این رو، تاثیر قابل‌توجهی بر تصمیم‌گیری صاحبان صنایع، سرمایه‌گذاران و حتی سیاستمداران خواهد داشت. هدف از محاسبه شاخص بهای تولیدکننده، اندازه‌گیری تغییرات قیمت‌هایی است که تولیدکنندگان در ازای فروش کالاها و خدمات خود دریافت می‌کنند. به عبارت دیگر می‌توان عنوان کرد که این شاخص، قیمت کالاها در کارخانه و مبداء تولید را در نظر می‌گیرد. این شاخص به صورت یک شاخص وزنی از قیمت عمده‌فروشی کالاها یا قیمت‌های تولیدکننده محاسبه می‌شود؛ به همین دلیل برخی شاخص بهای تولیدکننده را شاخصی می‌دانند که روندهای قیمتی در بازارهای عمده‌فروشی، صنایع تولیدی و بازار کالاها را منعکس می‌کند. اما اهمیت این شاخص در اقتصاد چیست؟ در ادبیات اقتصادی از این شاخص به عنوان یک شاخص پیش‌نگر (Leading Indicator) یاد می‌شود؛ به این معنی که با بررسی این شاخص می‌توان از سطح تغییر قیمت‌ها در بازار کالا و خدمات مصرفی یا تورم اطلاع کسب کرد. به بیان دیگر، هر افزایش یا کاهش قیمت در شاخص بهای تولیدکننده با یک وقفه زمانی در شاخص بهای مصرف‌کننده نیز مشاهده می‌شود. از این رو از تغییرات شاخص بهای تولیدکننده به عنوان پیشگویی برای تورم عنوان می‌کنند. علاوه بر این، شاخص بهای تولیدکننده روند تغییرات قیمت‌ها را از دیدگاه تولیدکننده و خریدار در بخش‌های مختلف اقتصادی (کشاورزی، صنعت و خدمات) نشان می‌دهد.

محاسبهٔ شاخص قیمت

دو روش اصلی برای محاسبهٔ شاخص قیمت وجود دارد. یکی شاخص لاسپیرز (Laspeyres) و دیگری شاخص پاشه (Paasche) است.

محاسبهٔ شاخص لاسپیرز به این شکل است:

$P_{L}={\frac {\sum p_{t}q_{0}}{\sum p_{0}q_{0}}},$

و محاسبهٔ شاخص پاشه به این صورت است:

$P_{P}={\frac {\sum p_{t}q_{t}}{\sum p_{0}q_{t}}},$

که در آنها $p_{0}$ و $q_{0}$ قیمت و مقدار در سال پایه را نشان می‌دهند در حالیکه $p_{t}$ و $q_{t}$ قیمت و مقدار را در سال مورد بررسی t هستند. اما باید دقت شود که این شاخص‌ها دارای محدودیت هایی می‌باشند از جمله نقاط ضعف این دو شاخص این است که سطح عمومی قیمت‌ها را غیر واقعی نشان می‌دهند شاخص پاشه کمتر ازواقع و شاخص لاسپیرز بیش از واقع نشان میدهئ و به نظر من اختلافاتی که بر سر تورم این اواخر پیش امده به این مساله ارتباط دارد.

جستارهای وابسته

• نرخ تورم در ایران
• تورم منفی
• تورم
• شاخص بهای مصرف کننده
• تورم منفی
• شاخص قیمت تولید کننده

منابع

• مبانی اقتصاد، مسعود نیلی، دانشکدهٔ مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف