سام میرزا

سام میرزا
شاهزاده صفوی
زاده	۲۱ شعبان ۹۲۳ مراغه
درگذشته	۹۷۵ قمری (۵۲ سال) قلعه قهقهه
فرزند(ان)	رستم میرزا
نام کامل ابو الناصر سام میرزا
دودمان	صفوی
پدر	شاه اسماعیل یکم
مادر	شهبانو تاجلی بیگم

ابوالنصر سام میرزا صفوی (۹۴۵-۸۹۶ خورشیدی/۹۷۵-۹۲۳ قمری) از فرزندان شاه اسماعیل یکم است که اهل هنر بوده‌است و کتاب تذکره سامی یا تحفه سامی را که دربارهٔ شعر و شاعران است، نگارش کرده‌است. در زمینه خوشنویسی هم از او آثار قابل توجهی باقی است.

زندگی

سام میرزا در سه‌شنبه ۲۴ مهر ۸۹۶ (۲۱ شعبان ۹۲۳) از شهبانو تاجلی بیگم به دنیا آمد. شاه تهماسب یکم - برادر بزرگتر سام میرزا - در سومین لشکرکشی خود به خراسان در سال ۹۰۰(۹۲۸قمری)، سام میرزا را که نوجوانی بیش نبود به سلطنت هرات برگزید و سرپرستی او را به دورمیش‌خان شاملو سپرد.

سام میرزا به تحریک اطرافیانش یکبار به سرپیچی از برادرش پرداخت، ولی بعداً پشیمان شد و از شاه تهماسب یکم درخواست بخشش کرد. شاه تهماسب، سام میرزا را بخشید و او را از خراسان به قزوین آورد و نزد خود برد و مدت ۱۲ سال او را ملازم خود قرار داد.

در سال ۹۲۸ (۹۵۶ قمری) سام میرزا از برادرش شاه تهماسب درخواست کرد که به او اجازه دهد که در محلی ساکن شود و به عبادت بپردازد. شاه تهماسب هم، تولیت بقعهٔ شیخ صفی‌الدین و فرمانداری اردبیل را به او داد. در این مدت که سام میرزا در اردبیل به سر می‌برد، محضر او محل رفت‌وآمد دانشمندان و فاضلان و شاعران و هنرمندان بود و خود وی کتابی به نام تذکره سامی یا تحفه سامی را به سال ۹۵۷قمری که دربارهٔ خوشنویسان و شاعران و ... است، به نگارش درآورد.

رستم میرزا پسر سام میرزا در سال ۹۶۱ قمری در سن شانزده سالگی ازدواج نمود، مدت شش ماه آن عروسی امتداد یافت تا زفاف واقع شد بعد از وقوع زفاف رستم میرزا بیمار شده و درگذشت.

در سال ۹۴۰ (۹۶۹ قمری) سام میرزا از شاه تهماسب خواست که او را به خراسان بفرستد؛ شاه نیز موافقت کرد، اما بعد به تحریک مغرضان پشیمان شد و سام میرزا را با دو پسر خردسالش که ده ساله و دوازده ساله بودند به دژ قهقهه (در نزدیکی اردبیل) فرستاد. سرانجام پس از شش سال در ماه جمادی الثانی ۹۷۵ قمری به دستور شاه تهماسب، سام‌میرزا و پسرانش را به همراه پسران القاس میرزا که در آن دژ بودند، به قتل رساندند.

شعر

این رباعی از اوست:

هرگاه که عشوه آن دلاویز کند		عاشق ز بلا چگونه پرهیز کند
باد است نصیحت کسان در گوشم		اما بادی که آتشم تیز کند

منابع

• منبع اصلی: غفاری‌فرد، عباسقلی، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، سازمان سمت، ۱۳۸۱.
• احمد منشی قمی، خلاصة التواریخ (۲ جلد، تاریخ صفویه از شیخ صفی تا اوایل شاه عباس یکم)، به تصحیح احسان اشراقی.
• بیانی، مهدی. احوال و آثار خوشنویسان. انتشارات علمی. چاپ دوم. تهران ۱۳۶۳ش ص ۳۵۰ - ۳۵۲