Iran
| |||
| Tjóðarslagorð: <<Esteqlāl, āzā, jomhūrī-ye eslāmī>> | |||
| Tjóðsangur: <<Sorood-e Jomhoori-e Eslami>> | |||
| Alment mál | Persiskt | ||
| Høvuðsstaður | Teheran | ||
| Presidentur/Forseti | Mahmoud Ahmadinejad | ||
| Religiøsur leiðari | Ayatollah Ali Khamenei | ||
| Fullveldi | Altíð | ||
| Vídd - tilsamans - vøtn (%) |
1 648 000 km² 0,6 % | ||
| Íbúgvar - tilsamans 2007 - tættleiki |
71.208.000 (2007[1]) 42,51/km² | ||
| Gjaldoyra | Rial (IRR) | ||
| Tíðarøki | UTC +3.30 | ||
| Økisnavn á alnetinum | .ir | ||
| Telefonkota | +98
| ||
Iran er eitt land í Miðeystri og Asia. Høvuðsstaður er Teheran, og landið hevur umleið 70 milliónir íbúgvar.
Navnið
Navnið Iran er ein avleiðsla av Aryana Vaejo, sum merkir upprunin hjá ariarunum. Persar og medar vóru eftirkomarar eftir indoeuropeiska niðursetufólkinum (ariarunum). Medarnir grundaðu uml. 700 f.Kr. iransku tjóðina, sum uml. 600 f.Kr. varð lagt í oyði av Kyrosi Mikla, sum í staðin grundaði persiska ríkið, Persia. Landið kallaðis Persia heilt til 1935, tá Reza Shah endurinnførdi navnið Iran.
Ítróttur
Iranar elska fótbólt og teir forguda stjørnuspælararnar. Fótbóltur er eitt av teimu fáu økjunum í iranska samfelagnum, har bæði menn og kvinnur kunnu vísa stórar kenslur. Síðan Ayatollah Khomeini tók valdið í Iran í 1979, hava fótbóltsvøllir verið bannað økið hjá konufólki, men genturnar sníkja seg inn ílætnar sum menn, og tær venja fótbólt á tekjunum og renna aftaná fótbóltsstjørnunum, tá teir venja.
Olja og politikkur
Tá oljukeldurnar fóru at spríkja í 1900-árunum, gjørdist Iran tætt knýtt at Vesturheiminum, serliga Bretlandi, sum fekk stóra ávirkan á iranskan búskap. Undir seinna heimsbardaga eggjaðu tey allieraðu Iran til at koma í teirra part móti Týsklandi, men av tí at Reza Shah tók undir við týskarunum, avgjørdi hann, at Iran skuldi vera uttanveltað. Tey allieraðu hersettu Iran, og Reza Shah varð sendur í eksil. Sonur hansara, Muhammad Reza Pahlavi (vanliga umrøddur Shahurin), kom í hansara stað.
Inntil 1979 var Iran eitt rættiliga frítt samfelag, har sangur og dansur vóru loyvd, og kvinnur ikki vórðu noyddar at ganga við høvuðturriklæði. Men islamiska kollveltingin hetta árið, leidd av Ayatollah Khomeini, sum millum annað gjørdi, at Shahurin varð noyddur at flýggja, viðførdi eisini, at kvinnur og gentur nú skuldu ganga við turriklæði.
Hoyrir tú tíðindi um Iran, so er tað altíð forsetin Mahmoud Ahmadinejad, ið tosar ella verður nevndur. Men veruligi leiðarin í Iran er muslimski leiðarin Seyed Ali Khamenei. Islamisk lóggáva í Iran brúkar enn almenna avrætting, steining og tú kanst fáa deyðadóm fyri ótrúskap ella homoseksualitet í Iran. Seyed Ali Khamenei er Ayatollah (ovasti) í islamiska ráðnum í Iran. Í Iran er deyðadómur fyri manndráð, ótrúskap, neyðtøku, vápnað rán, narkotikasmugling og at konvertera frá islam til aðra trúgv. Sambært Amnesty International er Iran tað landið, sum tekur lívið av flestu fólkum í heiminum, eftir Kina.
Iran hevur praktiserað sokallaðu Sharia-lóg síðani kollveltingina í 1979.
Keldur
- Satrapi, Marjane: Min Iranske Barndom, Forlaget Carlsen, 2005.
- Fimm hongdir eftir neyðtøku - Vikublad.fo
