Aller au contenu

Loyeure

Èn årtike di Wikipedia.

Ene loyeure, c' est on sene d' ortografeye ki loye deus mots ki s' ont aplaké, et divni on djivion.

Ene loyeure c' est eto on sene di pontiaedje ki mostere k' on mot a stî côpé al fén d' ene roye, eg:

cisse roye est vor-
mint trop longowe

I n' fåt nén confonde li loyeure avou li tiret (minme s' i sont foirt rshonnants), li tiret est on sene di pontiaedje, ene miete pus longou ki l' loyeure, eyet s' eploye po mårker ene ristitcheye fråzlete ou po mostrer on candjmint d' cåzeu dins des dialogues.

Li loyeure est ossu diferinne do sene matematike moens (minme si so les copiutreces i s' ecôdèt ambedeus avou l' minme caractere «-»), ki lu a-st on sinse matematike.

Uzaedje des loyeures ehåyîs pås rfondeus

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Gn a ene nouzome diferince inte l' uzaedje des loyeures e sistinme Feller ey e rfondou walon.

E sistinme Feller, gn aveut des fåssès loyeures po mårker on loyaedje inte li dierinne cossoune d' on mot et l' voyale do mot ki shût, å cåzer. Portant, cisse bouye la n' est nén rimpleye, ezès scrîts lingaedjes, pa des senes ortografikes (ele s' aprind avou l' lingaedje). Po n' nén aveur, ditrop di ç' sene la, sacwants Fellerisses avént ddja rsaetchî les loyeures des mots d' aplacaedjes : on roudje gôrdje (on rodje goidje).

E rfondou, les loyeures rissiervèt a loyî les bokets di sacwants mots d' aplacaedje.

Uzaedje classike des loyeures (foû sustantifs)

[candjî | candjî l’ côde wiki]
  • padvant les letes di beloyance (po-z ariver, il a-st arivé) ;
  • dins les pronos mostreus : (ci-la).
  • dins les nombes, inte les dijhinnes et les unités (swessante-troes; vint-cénk).

Cas d' aplacaedje avou loyeures

[candjî | candjî l’ côde wiki]
  • Dobes pitits nos : Djihan-Pire, Mareye-Rôze.
  • Lomaedje des familes (no d' famile di l' ome, pu l' no d' famile del feme) : li tombe Mahin-Påket.
  • Lomaedje des femes på no d' leu-z ome. Josée Spinosa-Mathot.
  • Djins k' ont yeu deus nos (onk pask' i s' catchént), et lzès voleur wårder après.
  • Lwè (djuridike) fwait pa deus djins eshonne u lwè (syintifike) trovêye pa deus sincieus e minme tins : efet Doppler-Fizeau.
  • inte les dijhinnes et ls unités : céncwante-troes
  • deus anêyes : li guere 1940-1945.

Cas d' aplacaedjes sins loyeure

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Nos d' plaeces avou èn addjectif metou padvant

[candjî | candjî l’ côde wiki]
  • Viyaedjes : Setche Vå, Plinne Vå, Nouve Veye, Bele Vå, Grande Han, Moite Han, Pitite Han, Tchôde Fontinne, Froede Fontinne, Pitite Rozire, Grand Rtchin, Grande Boursegne, Pitite Boursegne, Grande Louwete, Pitite Louwete, Hôt Fayi, Pitit Fayi.
  • Hamteas : li Basse Wåve, li Basse Libin,
  • Payis: Nouve Zelande, Nouve Caledonreye, Bas Payis, Blanke Rûsseye.
  • Aiwes : Aiwe di Lesse, Aiwe d' Oûte.
  • Mers : Noere Mer, Mîtrinne Mer, Påjhûle Oceyan.

Kimons nos avou èn addjectif metou padvant

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Si l' contnou do mot est l' some do contnou des mots kel compôznut :

  • blanc bwès, blanc djonne, blanc coucou, blanc betch.
  • noer bwès
  • sint bwès
  • såvadje pilé, såvadje åwe.

Nén si c' est djusse ene pårteye do contnou del sustantivire :

Kimons nos avou les dvancetes "di", "des"

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Kimons nos avou les divancetes "ås", "al", "å"

[candjî | candjî l’ côde wiki]
  • oujhea ås poyes, biesse ås tetes
  • biesse å Bon Diu

Uzaedje des diccionairîs ey eplaideus d' walon

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Hårdêye difoûtrinne

[candjî | candjî l’ côde wiki]
  1. Loukîz sol fi d' berdalaedje do Wiccionaire, 2020.