Ҳирот

Ҳирот
дарийча: *هرات*
Ҳирот ; дарийча: هرات
	шаҳар
	34°22′25.86″Н 62°10′45.05″Э / 34.3738500°Н 62.1791806°Э
Мамлакат	Афғонистон
вилоят	Ҳирот вилояти
Маркази баландлиги	925 м
Аҳолиси (2013)	436,300
Миллий таркиб	Тожиклар - 85% ; Пуштунлар - 10% ; Ҳазарлар - 2% ; Ўзбеклар - 2% ; Туркманлар - 1%
Вақт минтақаси	УТC+4:30

Ҳирот — Афғонистоннинг шимоли-ғарбий қисмидаги шаҳар, Ҳерируд дарёсидан суғориладиган воҳада жойлашган. Ҳирот вилоятининг маъмурий маркази. Аҳолиси 436,300 киши (2012). Автомобил йўллари чорраҳаси. Мамлакат ғарбий қисмидаги муҳим иқтисодий марказ. Пахта тозалаш, тўқимачилик, озиқ-овқат саноати корхоналари мавжуд. Ҳунармандчилик ривожланган, қўлда турли матолар, гилам тўқилади. Қоракўл тери ва бошқа қишлоқ хўжалик маҳсулотлари билан савдо қилинади.

Шаҳар ҳокими — Зана Воҳид.

Аҳолиси

Ҳирот аҳолиси 2012-йилги маълумотига кўра 436,300 кишини ташкил қилди.^[2] Шаҳар аҳолисининг ярмидан зиёдини тожиклар ташкил қилади. 85% тожиклар, 10% пуштунлар, 2% ҳазарлар, 2% о'збеклар ва 1% туркманлар.^[3]

Тарихи

Шаҳар номи милоддан аввал ҳам маълум бўлган. Сосонийлар даврида йирик шаҳарга айланган^[4]. 7-асрдан араблар қўл остида. Бу даврда Ҳирот янада ривожланди. Сомонийлар даврида эса Хуросоннинг асосий шаҳри. 10-аср бошларида Г'урийлар давлати таркибига кирди. 1020-йилдан Ҳиротни Ғазнавийлар ноиби султон Масъуд бошқарган. 1221-йилда шаҳарни Чингизхоннинг ўғли Тулуй қўшинлари эгаллаб, уни вайрон қилган. 1234-йилда шаҳар Ўқтойхон томонидан қайта тикланган. Мўғуллар босқинчилиги давридаги вайронагарчиликлар натижасида карвон йўллари Ўрта Осиёдан Ҳиндистон ва Хитойга Ҳирот орқали ўтган. Куртлар ҳукмронлиги вақтида шаҳар Хуросоннинг асосий шаҳри сифатида тез ўсди. 1383-йилдан Ҳирот Амир Темур давлати таркибига кирди. Дастлаб Мироншоҳ (1366—1408), кейинчалик Шоҳрух (1377-1447), Абу Саъид (1424-69), Султон Ҳусайн Мирзо (1438 — 1506) ва бошқа темурийлар давлатининг пойтахти бўлган. Ўша даврда Ҳирот жуда тараққий этган. Ўрта Шарқнинг йирик савдо, ҳунармандчилик ва маданий марказига айланган. Ҳиндистон, Хитой ва Европа билан кенг савдо ва маданий алоқалар олиб борилган. Ҳирот ва унинг атрофида йирик мадраса, масжид, кўприклар ва бошқа жамоат бинолари қурилган. 16-асрдан Ҳирот Сафавийлар давлати таркибига киритилди. 1716-йилда мустақил Ҳирот ҳокимлиги тузилган. 1732-йилда шаҳарни Эрон шоҳи — нодиршоҳ эгаллаган. 1747-йилдан Дурронийлар давлати таркибида. 19-аср бошида ярим беклик маркази бўлиб қолган. 1863-йилдан Афғонистон давлати таркибида.

Таниқли шахслари

Ҳиротда Алишер Навоий, Жомий, Ҳофизи Абру, Мирхонд, Беҳзод каби олим ва фузалолар яшаб, ижод қилганлар. Ҳирот — ўрта аср миниатюра ва амалий безак санъатининг маркази^[5].

Меъморий ёдгорликлари

Меъморий ёдгорликлардан қалъа (15-аср), Жоме масжиди (13—14-асрлар), Мусалло ансамбли таркибидаги Гавҳаршодбегим масжиди миноралари, Абдулло Ансорий мақбараси (15-аср) ва бошқалар сақланган.