Cарл Ниэлсен

Cарл Ниэлсен 1908-йилда

Cарл Аугуст Ниэлсен (1865-йил 9-июн,1931-йил 3-октябр) Даниялик бастакор, дирижёр ва скрипкачи бўлиб, иш юритган. Ўз мамлакатининг энг кўзга кўринган бастакори сифатида тан олинган.

Фунен оролида камбағал, аммо мусиқий иқтидорга эга ота-оналар томонидан тарбияланган. У ёшлигида мусиқий қобилиятини намойиш этган. У 1884-йилдан 1886-йилнинг декабригача Копенгагендаги Дания Қироллик мусиқа академиясининг оркестрда мусиқа ижро этди. У ўзининг Оп премерасини тақдим этди. Улардан ''Суите фор Стрингс''(1888- йилда),23 ёшида. Кейинги йили Ниэлсен дирижёр Жоҳан Свендсен бошчилигидаги Қироллик Дания оркестрида иккинчи скрипкачи сифатида ишга кирди. У 16 йил фаолият олиб, борди. Шу вақт давомида у Гиусеппе Вердининг Фалстафф ва Отеллода Дания премераларини ижро этди. 1916-йилда у Дания Қироллик академиясида ўқитувчилик лавозимини эгаллади. Ўлимига қадар у шу ерда ишлашни давом эттирди.

Унинг симфониялари, концертлари ва хор мусиқалари бугунги кунда эътироф этилган бўлса-да, Ниэлсен фаолияти ва шахсий ҳаёти давомида кўплаб қийинчиликларга дуч келди. Унинг 1897-1904-йиллар оралиғида ёзган асарларида баъзан унинг „психологик“ даврига тегишли бўлиб, асосан ҳайкалтарош Анне Мари Бродерсен билан нотинч никоҳдан келиб чиқади. Ниэлсеннинг, айниқса, олтита симфонияси,Шамол квинтети ва скрипка, най ва кларнет учун тайёрлаган концертлари эътиборга сазовор. Данияда унинг „Маскараде“ операси ва кўплаб қўшиқлари миллий мероснинг бир қисмига айланди. Унинг дастлабки мусиқаси Брамс ва Григ каби бастакорлардан илҳомланиб, яратилган. Аммо у тез орада ўз услубини ишлаб чиқади. Дастлаб у прогрессив тоналлик билан тажриба ўтказди. Кейинчалик ўша пайтда ҳам кенг тарқалган композицияси стандартларидан ичидан тубдан ажралиб чиқди. Ниэлсеннинг олтинчи ва охирги симфонияси "Синфониа семплиcе " 1924-1925-йилларда ёзилган. Олти йил ўтгач, у юрак хуружи касаллиги оқибатида вафот этди. Уни Копенгагендаги Вестре қабристонига дафн қилишди.

Ниэлсен ҳаёти давомида ўз мамлакатида, халқаро миқёсда мусиқий ауцайдер обрўсини сақлаб қолди. Кейинчалик унинг асарлари халқаро репертуарга мустаҳкам кирди. 1960-йиллардан бошлаб Леонард Бернштейн ва бошқалар орқали машҳурлигини тезлаштирди. Данияда Ниэлсеннинг обрўси 2006- йилда унинг тўртта асари Дания Маданият вазирлиги томонидан Дания классик мусиқасининг энг буюк асарлари рўйхатига киритилганида муҳрланди. Кўп йиллар давомида у Даниянинг юз кронлик банкнотида пайдо бўлди. Оденседаги Cарл Ниэлсен музейи унинг ҳаёти ва хотинининг ҳаётини ҳужжатлаштириб, юборди.1994-2009-йиллар оралиғида Дания ҳукумати ҳомийлигидаги Дания Қироллик кутубхонаси Ниэлсеннинг барча асарлари учун фон маълумотлар ва ноталарни ўз ичига киритди. Кўплари илгари нашр этилмаган онлайн режимда бепул мавжуд бўлган Cарл Ниэлсен нашрини тугатди.

Ҳаёт

Дастлабки йиллари

Нилсеннинг Норре Лйнделсе яқинидаги Сортелунгдаги болалик уйи

Ниэлсен 1865-йил 9-июнда Фунен оролидаги Оденсе жанубидаги Норре Лйнделсе яқинидаги Сортелунг шаҳрида камбағал деҳқон оиласида дунёга келган. Оилада ўн икки фарзанднинг еттинчиси бўлиб туғилган. ''Мин Фйнске Барндом" автобиографиясида тасвирлаб берган (Фунендаги болалигим). Унинг болалигида халқ қўшиқларини куйлаганини эслаган онаси денгиз капитанларининг бадавлат оиласидан эди. Амакиларидан бири Ҳанс Андерсен (1837-1881) истеъдодли мусиқачи бўлган.

Ниэлсен мусиқага кириши ҳақида шундай деди: „Мен аввал мусиқа нима эканлигини тушуниш учун мусиқа эшитганман. Отамни скрипка ва корнет чалаётганини, онамнинг қўшиқ куйлаётганини эшитганман. Қизамиқ билан тўшакда ётганимда кичкина скрипкада мусиқа чалишни синаб кўрганман“. У олти ёшида скрипкани онасидан олган эди. У болалигида скрипка ва фортепиано чалишни ўрганган. Саккиз-тўққиз ёшида ўзининг илк композицияларини ёзган: ҳозир йўқолган бешик ва ўз таржимаи ҳолида эслатиб ўтган полка. Ота-онаси у келажакда мусиқачи бўлишига ишонмагани учун уни ўн тўрт ёшида яқин атрофдаги қишлоқдаги дўкондорга шогирд қилиб беришди. Ёз ўрталарида дўкондор банкрот бўлди ва Ниэлсен уйига қайтишга мажбур бўлди. Гуруч чолғу асбобларида чалишни ўргангач,1879-йил 1-ноябрда у Оденседаги армиянинг 16-баталёнида буглер ва алто-тромбончи бўлди.

Ниэлсен баталёнда бўлганида скрипка чалишдан воз кечмади. Отаси билан рақсга тушиш учун уйга борганида скрипкани чалишни давом эттирди. Армия унга икки ярим йил давомида ҳар беш кунда уч крон, 45 øре ва бир бўлак нон тўлади. Шундан сўнг унинг маоши бироз кўтарилди, бу эса омбор рақсларида қатнашиши учун зарур бўлган фуқаролик кийимларини сотиб олишига имкон берди.

Та'лим олиши ва эрта карераси

Нилсен, тахминан 14 ёшда, Оденседа

1881-йилда Ниэлсен ўзининг скрипкасини чалишни жиддийроқ қабул қила бошлади, Оденсе соборида секстон Cарл Ларсен қўлида алоҳида ўқиди. Бу даврда Ниэлсен қанча басталагани маълум эмасди. Лекин унинг таржимаи ҳолидан маълум бўлишича, у гуруч чолғу асбоблари учун бир қанча трио ва квартетлар ёзган. Гуруч чолғу асбоблари созланганлиги билан муросага келишда қийналган. Копенгагендаги Қироллик академияси директори Ниэлс В. Гейд билан таништиргандан сўнг, уни яхши кутиб олишди.Ниэлсен қисқа вақт ичида ҳарбий оркестрдан озод қилинди. 1884-йил бошидан Академияда таҳсил олди.