Jump to content

Дилмаçоğулларı беклиги

From Vikipediya
Дилмаçоğулларı беклиги
туркча: Дилмаçоğулларı Бейлиğи


1085 — 1192




Пойтахти Битлис
Эрзен
Тил(лар)и Турк тили
Дини Ислом
Бошқарув шакли Мутлақ монархия
Сулола Дилмаçоğулларı
Бек
 - 1085—1104(илк) Дилмаçоğлу Меҳмед Бей
 - 1180—1192 (сўнги) Фüлâн Бей
Тарих
 -  1085 Дилмаçоğлу Меҳмед Бей бекликка асос солди
 -  1192 Аҳлатşаҳлар беклиги Битлисни эгаллагандан сўнг, беклик тугатилди.

Дилмаçоğулларı беклиги (туркча: Дилмаçоğулларı, Димлеçоğулларı, Демлеçоğулларı[1]) — 1085-1191-йиллар орасида Битлис, Эрзен ва туташ ҳудудларда ҳукмронлик қилган маркази Битлис бўлган Онадўлидаги турк-ислом беклиги. Бекликнинг асосчиси Дилмаçоğлу Меҳмед Бей (1085-1104) Салжуқийлар империяси султони Алп Арслоннинг қомондонларидан бири бўлган. Асос солинган вақтида Салжуқийлар империясига боғлиқ ҳудуд сифатида бошқарилган Дилмаçоğулларı беклиги Тоğан Арслан (1104-1137) даврида энг порлоқ даврларини яшади[1][2][3][4][5][6]. Дилмаçоğулларı Салтуклу беклиги ва Артуклу беклиги билан христианлар ва грузинларга қарши жанг қилдилар[1][7][8].

Бекликка асос солиниши ва тугатилиши[edit | edit source]

Бекликнинг асосчиси Дилмаçоğлу Меҳмед Бей султон Алп Арслон даврида Бекçиоğлу Афşıн, Аҳмед Şâҳ каби туркман беклари билан Византия империяси ҳокимияти остидаги Онадўлига ҳужумлар уюштирган[7].

Малазгирт жангидан иштирок этган Дилмаçоğлу Меҳмед Бей Салжуқийларнинг Ҳалабга қилган ҳарбий юришларида иштирок этди. 1085-йилда Диёрбакир фатҳ этилганидан сўнг, Битлис ва Аҳлат ҳам эгалланди. Шундан сўнг, Битлис ва туташ ҳудудлар Дилмаçоğлу Меҳмед Бейга иқто сифатида ҳадя этилди. Бу воқеа орқали Дилмаçоğулларı беклигига асос солинди. Дастлаб беклик Кўбия султони Кıлıç Арсланга, сўнгра Аҳлатşаҳлар беклигига вассал бўлди. Кейинчалик Тоган Арслан Артуклу беги İл Газîга тобелигини билдириб, христианлар ва грузинларга қарши биргаликда жанглар олиб боришган[9].

Ҳüсâмеддîн Курт даврида (1137-1143) Ироқ салжуқийлари султони Мес’ûд укаси Селçук-şâҳга Аҳлат, Малазгирт ва Эрзенни иқто сифатида ҳадя қилган. Селçук-şâҳ бй ҳудудларда халққа қилган зулми билан тарихда қолган. 1192-йилда Аҳлатşаҳлар беклигидан Бегтемур Битлиси босиб олганидан сўнг, бу ҳудудларда Дилмаçоğулларıнинг ҳукмронлиги бутунлай тугатилди. Эрзен ва унга туташ ҳудудларда Дилмаçоğулларı беклиги ХИВ асрга қадар ҳумкронлик қилганлиги тахмин қилинади. Катта эҳтимол билан ушбу беклик Оқ қўюнлилар даврида бутунлай йўқ бўлиб кетган.

Дилмаçоğулларı беклиги беклари[edit | edit source]

Бек[10] Ҳукмдорлик йили Изоҳлар
Дилмаçоğлу Меҳмед Бей 1085-1104
Şэмсüддевле Тоган Арслан 1104-1138
Ҳüсамüддевле Куртı 1138-1146
Şэмсüддевле Якут Арслан 1146-1148
Фаҳрüддевлет Şаҳ 1148-1180
Фüлâн Бей 1180-1192

Манбалар[edit | edit source]

  1. 1,0 1,1 1,2 Атçэкен, Яşар 2016.
  2. Ҳилленбранд 1979, вол.1, п. 415.
  3. Минорскй 1953, с. 83.
  4. Усама ибн Мункыз 1958.
  5. Сüмер 1989.
  6. Сüмер 1990.
  7. 7,0 7,1 Туран 1973.
  8. Севим 1994.
  9. Çэвик 2008.
  10. Йıлмаз Öзтуна, "Девлетлер ве Ҳанеданлар" Cилт: 2, Кüлтüр Баканлığı Яйıнларı, Анкара 1996, с. 48

Адабиётлар[edit | edit source]