Jump to content

User:Тошпо'латова Нигоракҳон/қумлоқ

From Vikipediya

Корея рассомчилик сан’ати


Дунёдаги барча халқлар каби  корейс халқи ҳам рассомчилик сан’ати билан  қадим замонлардан бошлаб шуғуллана бошлаган.

Корея яриморолида топилган энг биринчи картиналар, тарихий давргача бўлган петроглифлардир.

Хитойдан буддизм кириб келиши билан устунлик қилувчи асосий бадиий усуллар мустаҳкамланди, аммо шу билан бирга асл корейс рассомчилик усуллари ҳам сақланиб қолган.

Уч подшолик даврида рассомчилик сан’ати асосан сағаналар деворидаги ёзувлар тарзида мавжуд бўлган.

Уч подшолик даври рассомчилик сан’ати ҳақида гапирар эканмиз, бу жанрда бироз чекланишлар бўлганлигини қайд этиш лозим.

Уч подшолик даври деворий рассомчилик сан’атини тўртта асосий категорияга бўлиш мумкин:

•        Диний, аммо буддавий эмас (бу турдаги рассомчилик сан’ати категорияси ўз ичига қуёш, ой, юлдузлар, уч оёқли қушлар, дунёнинг тўртта томонини қўриқловчи руҳларни қамраб олади);

•        диний, буддавийликка хос (энг кўп тарқалган будда тасвирларидан бири бу тозалик, софлик, гўзаллик рамзи бўлган нилуфар гули);

•        маиший, буддавийликка хос бўлмаган (буддизм кириб келишидан олдин) («сағана эгаси», унинг яқинлари, марҳумнинг ҳаётидан турли лавҳалар ва оддий халқнинг меҳнат фаолияти тасвирлари буддавийликкача бўлган маиший рассомчилик сан’ати элементлари ҳисобланади);

•        маиший буддавийликка хос (алоҳида нақшлар ёки пейзаж фрагментлари, стилизацияланган булутларнинг тасвирлари).

Кўплаб деворий рассомчилик сан’ати Когурё пойтахти Хвандо раёнидаги Амноккан дарёси қирғоқбўйи қўрғонлар, Тункоу (Сзиан, ХХР) раёнлари, Анака ва Кансо (Жанубий Пхёнан)даги сағаналар билан боғлиқ.

Илк давлатчилик вақтидаги рассомчилик сан’ати ҳақида ма’лумотлар жуда ҳам кам учрайди.

Корейс ёзма манбаларида ибодатхона рассомчилик сан’ати машҳур устаси рассом Сор Ге (ВИИ а.) ҳақида ма’лумотлар сақланиб қолган. Сор Ге  асарлари бизнинг давримизгача етиб келмаган, аммо замонавий тадқиқотчилар қайдлари она ватан табиатини тасвирлаган Силла даври машҳур рассоми ҳақида гувоҳлик беради.

Корё даврида Бирлашган Силла бадиий ан’аналарини мерос қилиб олган рассомчилик сан’атининг турли жанр ва услублари ривожланди.

Рассомлар ибодатхона фрескалари (деворга солинган сурат ёки расм) ва ўзи яшаган даврда рассомчилик сан’атнинг олтин даври бўлганини, корейс буддизмнинг гуллаб-яшнаган даврини мадҳ этувчи буддавийлик картиналарини яратишган.

Чосон (Ли) сулоласи даври корейс рассомчилик сан’атини ўрганиш натижалари шуни кўрсатадики, бу давр рассомчилик сан’атига хитой рассомларининг та’сири кучли бўлган. Бу даврга келиб алоҳида қироллик муассасаси–Техвасе ташкил этилиб, бу ерда сарой учун мўлжалланган рассомчилик сан’ати асарлари яратилиши билан шуғулланишган.

ХИВ асрга келиб китоблар иллюстрациясида кенг қўлланиладиган ксилография ривожланди.

ХИВ–ХВИ асрларга тегишли ўроғлиқ қоғоз рассомчилик сан’атидан ҳеч нарса сақланиб қолмаган. Фақат кейинги даврларга тегишли асарлар сақланиб қолган.

ХВИИ–ХВИИИ асрлар рассомчилик сан’атида корейс жамиятида ижтимоий ўзгаришлар билан шартланган турли хил йўналишдаги рассомларнинг кескин курашини кузатиш мумкин.

Реалистик йўналишдаги энг машҳур рассомлардан бири Ким Хон До (1760 йили туғилган) саналади. У халқ ҳаётидан лавҳалар, портрет ва пейзажларни юксак маҳорат билан чизган.

Ким Хон До Кореяга гравюра (ўйма нақш) тарзида қириб келган ғарб рассомчилик сан’ати билан таниш бўлгани шубҳасиз. У ингичка чўтка ёрдамида ҳар бир асарнинг ўзига хос ёруғ ва соя томонларини муносиб бўёқлар воситасида кўрсата олган.

Бугунги кунга қадар унинг ижодидан кам асарлар сақланиб қолган, улар орасида эркин ва жонли чизилган автопортрет, хомаки расм руҳидаги  оддий халқ – ҳунмармандлар, деҳқонлар, балиқчилар, актерлар ҳаётидан лавҳалар акс эттирилган кичик расмларни қайд этиш мумкин. Ким Хон До томонидан чизилган темирчилар, мактаблар, рақсга тушаётган халқ тасвири ўша давр учун ноёб – дўлвар ва жонли ҳисобланади. Улар рассомнинг оддий халқ ҳаёти, турмуш тарзи, одатлари ва кўнгилочар дамлари, меҳнатини чуқур англаб етганлигига ишора қилади.

Ким Хон До ижодий ан’анаси билан ХВИИИ асрда яшаб ижод қилган Юн Ту Жо ва Син Юн Бокларнинг ишига жуда ҳам яқин.

ХИХ асрда Кореяда энг машҳур рассомлардан бири Жан Син Оп саналган. У ўз замондошлари портретлари галереясини яратган.

Чосон (Ли) даврида бадиий ишлов конжан, я’ни крепостной усталар қўллари билан бажарилар эди. Аммо машаққатли қулларча меҳнатга қарамай, бу даврда Кореяда амалий сан’ат юксак даражага кўтарилган эди.

ХВИИИ асрда ишлаб чиқариш кучлари ривожланганлиги сабабли конжанларни қисман крепостнойга айлантириш, рўзғор буюмларини бадиий асар даражасида чиройли қилиб ишлаш учун кенг имконият берди. Бу эса ўз навбатида, усталарга ўзининг шахсий дидини кўрсатишга шароит яратди. Аммо ХВИИИ–ХИХ асрларда қирол саройи ва амалдорлар талабларини бажариш учун крепостной ҳунармандларнинг меҳнатлари эксплуатация қилиш давом этди.

ХВИИИ асрнинг охирида рассомлар Сирхак (Аниқ фанлар учун) ҳаракати ғояларига мувофиқ тарзда оддий халқнинг кундалик ҳаётига мурожаат қила бошладилар. Кореяга католик миссионерлар орқали ғарб илми ва техникага оид билимлари кириб кела бошлагач, бу ҳаракат ўз фаолиятини бошлади. Осуда ҳаёт мавзуидаги картиналар рассомчилик сан’ати каби янги оқимнинг юзага келишига туртки бўлди.

1910 йили Корея Япония томонидан аннексия қилингач, корейс рассомчилик сан’атининг ан’анавий йўналишлари секин-аста ғарбнинг мойбўёқ тасвирий сан’атига жой бўшатиб бера бошлади. Бу даврда мамлакатга кириб келган мойбўёқ рассомчилик сан’ати кейинчалик кенг тарқалди.

1945 йили Корея япон хукмдорлигидан озод қилингач, қатор машҳур рассомларнинг са’й-ҳаракатлари билан ан’анавий корейс рассомчилик сан’ати қайта тикланди. Шу билан бирга ғарб рассомчилик сан’атининг янги йўналишлари Европа ва АҚШда таҳсил олиб қайтган корейс рассомлари томонидан ривожланишда давом этди.

1950-йили корейс сан’ати тараққиётида Миллий кўргазма давлат ташкилоти асосий рол ўйнади. Ташкилот деярли мутаассиб (эскиликни ёқловчи) ва академик даражада бўлиб, асосан реалистик йўналишда ижод қилувчи усталарни қўллаб-қувватлар эди. Ёш рассомлар ўз ишларида кўп эксперимент ўтказишарди ва замон билан ҳамнафас янги ижодий шаклларни топишга ҳаракат қилишарди.

1960-йилларнинг охирида замонавий корейс рассомчилик сан’ати  геометрик абстраксия услубида машҳурликка эришди. Ба’зи бир рассомлар инсоннинг ички дунёси ва табиат ўртасидаги алоқаларни акс эттириш мавзуига чуқур э’тибор қарата бошлашди.

1980-йиллари корейс рассомчилик сан’ати ўтган ўнйилликдаги янгиланишлар та’сирида бўлди. Бу даврда рассомлар сан’ат долзарб ижтимоий муаммоларга тегишли номалар бериши кераклигини чуқур англаб етишди. Шундан сўнг корейс рассомчилик сан’атининг модернизм ва постмодернизмга бўлган қизиқиши кучайди.

Бундан минг йиллар олдин корейс амалий сан’ати усталари жиҳоз ва бошқа предметларни моллюскаларнинг чиғаноқлари билан безай бошлашган.

Замонавий усталар амалий сан’ат асарларида бу табиий материаллардан фойдаланишнинг янги усулларини ахтара бошлашди.

Натижада, ХХ асрнинг 1960-йиллари ўзида амалий ва тасвирий сан’ат элементларини мужассамлаштирган чиғаноқлардан тайёрланган мозаика (қадама нақш) шаклланди.

«Маннехва» рассомчилик сан’атида асосий э’тибор лой ва чиғаноқ рангига қаратилади. Бу ўз рангини узоқ сақлайди, шунинг учун ҳам  декоратив-амалий сан’ат (маннехванинг сўзма-сўз таржимаси – «абадий картина»)дир.

Уч томонидан денгиз ювиб турувчи Корея давлатида рассомлар турли хил денгиз чиғаноқларидан ўз асарлари учун материал танлашлари мумкин, бу эса уларга бетакрор маннехва пейзажи гўзаллигини яратиш имконини беради.

Бугунги кунда чиғаноқлардан тайёрланган мозаика Корея Республикаси декоратив-амалий сан’атида мустаҳкам ўрин эгалламоқда.

Маннехва усталарининг асарлари қатор хорижий давлатларда машҳурликка эришди.

1995 йили Кванжу биэннал Халқаро сан’ат фестивали ўтказилди. Фестивал корейс рассомларига сан’ат оламининг хориждаги машҳур вакиллари билан учрашиш имкониятини берди.

Биэнналда қўйилган машҳур асарлар қаторидан видеорассом Пек Нам Жуннинг асарлари ҳам жой эгаллади.

Бугунги кунда Корея Республикасида ҳам ан’анавий, ҳам ғарб рассомчилик сан’ати ривожланмоқда. Бу мамлакат бадиий ҳаётининг бой ва турфа хил бўлишига та’сир кўрсатади.

Кўплаб корейс рассомлари Ню-Ёрк, Париж ва бошқа замонавий сан’ат марказларида фаол иш юритишмоқда.