Jump to content

Гуан

From Vikipediya

Гуан (хитойча машқ шíн, пинйин гуǎн) — хитойча пуфлаб чалинадиган асбоб, гоёнинг бир тури.  Асбоб 8 ёки 9 ўйин тешиклари бўлган, силиндрсимон таёқдан иборат. Хитойнинг шимолида у ёғочдан, жанубда — баъзан қамиш ёки бамбукдан[1] ҳам қилинган. Гуан каналига тор қисмида сим билан боғланган қўш қамиш  киритилади. Асбобнинг ҳар икки учида, баъзан эса калай ёки мис узуклари ўйин тешиклари орасига жойлаштирилади. Гуаннинг умумий узунлиги 200 дан 450 мм гача; энг каттасида мис қўнғироқ бор[2].

Асбоб узунлиги-18-33 сантиметр[3]. Замонавий гуанининг овози кроматикдир, диапазони Эс1—А3 (Биг Гуан) ёки ас1—C4 (кичик Гуан). Ансамблларда, оркестрларда ва якка ҳолда ишлатилади.

Асбобнинг қадимги келиб чиқиши бор. Милоддан аввалги ХИВ асрнинг фолбин суякларидаги  флейталарда аллақачон қуйидаги Ян ва Гуан  эслатмалари мавжуд; милоддан аввалги ИИИ-ИИ аср классик Хитой адабиёти ёдгорликларида(„Чжоу маросимлари“ каби) Ди ва Гуаннинг эслатмалари мавжуд[4].

Хитойда Гуан Хитойнинг Шинжон Уйғур автоном ҳудудида кенг тарқалган. Жанубий, Гуангдонг, гуан, шунингдек, ҳоугуан (хитойча: чàнгāн) номи билан ҳам танилган.

Били

[edit | edit source]

Бу чолғунинг анъанавий хитойча номи били (хитойча трад. 筚篥, 篳篥); анъанавий имлода у корейс ва япон тилларига ўтган.

Били гуаннинг[5] пешвоси ҳисобланади. Биллй Хитойнинг Марказий Осиё мамлакати Кучадан Танг сулоласининг ҳукмронлиги даври бошлангунга қадар, милоддан аввалги В асрга тўғри келди.

Гуандан (били) ВИИИ асрда япон маданиятига кириб келган япон хитирика асбоби пайдо бўлди. Били бамбукдан ясалар эди. Унинг узунлиги 15 см; унинг еттита бармоқ учун тешиги ва иккита бош бармоқ учун тешиги бор эди. Танг сулоласи (618-907) қошидаги сарой ансамблларида асосий асбобга айланди. Кейинчалик били  Японияда пайдо бўлди (унинг  Хитой иероглифлари „хитирики“ деб номланган) ва Гагакда ишлатилган.

ХИВ асрда у ибодатхона мусиқасида машҳур бўлган (Шанди ва НУЖ билан бирга) (инглиз) рус зарбли чолғу  асбобларибилан  бир қаторда, Шунингдек  халқ маросимларида ҳам машҳур бўлди[6].

Тегишли асбоблар

[edit | edit source]
  • Хитирики — гуан авлодидан бўлган гўё гуруҳидан бўлган қадимги япон пуфлама асбоби.
  • Хиао — анъанавий хитойча ёғоч нафасли асбоб.
  • Пхири(ингл.) корейс тилига тегишли асбобдир.
  • Пиле — Ветнамча асбоб.
  • Пи а — кхмер асбоби.

Яна қаранг

[edit | edit source]

Адабиётлар

[edit | edit source]
  • Музыкальные инструменты Китая, под ред. И. Алендера, М., 1958.
  • Ли Юанқинг: ʻГуанзи янжиу’ (Студй оф тҳе гуанзи), Минзу йинюэ wенти де тансуо (Эхплоринг иссуэс ин Чинесе мусиc) (Беижинг, 1983), 18-52
  • Юан Жингфанг: Минзу қиюэ хиншанг шоуcе [Ҳандбоок фор тҳе аппреcиатион оф Чинесе инструментал мусиc] (Беижинг, 1986), 60-62
  • Лиу Донгшенг анд Юан Қуанёу, эдс.: Зҳонггуо йинюэ ши тужиан [Пиcториал гуиде то тҳе ҳисторй оф Чинесе мусиc] (Беижинг, 1988)
  • Лиу Донгшенг, эд.: Зҳонггуо юэқи тужиан (Пиcториал гуиде то Чинесе мусиcал инструменц) (Жи′нан, 1992), 148-51
  • С. Жонес: Фолк Мусиc оф Чина: Ливинг Инструментал Традитионс (Охфорд, 1995/Р, 2/1998 wитҳ CД), 181—225

Манбалар

[edit | edit source]
  1. Британниcа Либрарй
  2. мус-инструменц.ру ГУАН
  3. Британниcа Либрарй
  4. Алан Р. Тҳрашер. „Хиао“ (эн). Грове Мусиc Онлине. Қаралди: 2016-йил 4-июн.
  5. Охфорд Мусиc Онлине
  6. Охфорд Мусиc Онлине