Ҳаридwар
Харидwар | |
|---|---|
| Шаҳри | |
|
Юқоридаги соат ё'налиши бо'йича: Чанди Деви ибодатхонаси билан Ҳар Ки Паурининг кечги ко'риниши, Чанди Деви ибодатхонасига борадиган ё'л, Ганга дарёсининг ко'риниши, Харидwар темир ё'л стансияси, Ганга Аартида Ҳар Ки Паури, Шив Мурти қуёш ботиши пайтида ва Манса Деви ибодатхонаси. | |
| 29°58′0″Н 78°10′0″Э / 29.96667°Н 78.16667°Э | |
Харидвар — Ҳиндистоннинг Уттараханд шаҳридаги Харидвар туманидаги шаҳар ва муниципал корпорация. 2011-йилда 228,832 аҳолиг сонига эга бўлиб, у штатдаги иккинчи йирик шаҳар ва тумандаги энг катта шахаридан ҳисобланади[1].
Шаҳар Ганг дарёсининг ўнг қирғоғида, Шивалик тизмаларининг этакларида яъни қуйи қисмида жойлашган[2]. Харидwар ҳиндулар учун муқаддас жой ҳисобланиб, муҳим диний тадбирларга мезбонлик қилади ва бир нечта таниқли ибодат жойларига кириш эшиги сифатида хизмат қилади. Воқеаларнинг энг муҳими Харидwарда ҳар 12 йилда нишонланадиган Кумбҳа Меладир. Харидвар Кумбҳ Мела пайтида миллионлаб зиёратчилар, диндорлар ва сайёҳлар мокшага эришиш учун гуноҳларини ювиш учун Ганг дарёси бўйида маросимий чўмилиш учун Харидварга тўпланишади.
Этимология[edit | edit source]
Шаҳарнинг замонавий номи иккита имлога эга: Харидwар ва Ҳардwар. Бу номларнинг ҳар бири ўзига хос маънога эга.
Ҳиндуизмнинг литургик тили бўлган санскритда ҲариВишну" деган маънони англатади, митти эса "шлюздеган маънони англатади. Шундай қилиб, Харидвар „Вишну дарвозаси“ деб таржима қилинади. У бу номга сазовор бўлди, чунки бу одатда зиёратчиларнинг Вишну — Бадринатҳнинг машҳур ибодатхонасига ташриф буюриш учун саёҳатларини бошлайдиган асосий жой саналади.
Худди шундай, Хара ҳам „Шива“ деган маънони англатиши мумкин[3]. Шундай қилиб, Ҳардwар „Шива дарвозаси“ ни англатиши мумкин. Ҳардwар бундан ташқари Каилаш тоғига, Кедарнатҳга, энг шимолий Жётирлинга ва кичикроқ Чар-Дҳам зиёратгоҳи жойларидан бири — ҳиндулар учун ибодат қилиш учун муҳим жойларга бориш учун зиёратчиларнинг саёҳатини бошлаш учун одатий жойдир.
Унинг Ҳурдwар шеърига изоҳларда шундай дейилади, „Ҳинду зиёратгоҳи“ номли Летитиа Элизабетҳ Ландон ушбу номнинг келиб чиқиши ҳақида маълумот беради ва унга кўра „Ганга дарёси“ нинг тахминий келиб чиқиши ҳақидаги ҳикояни тақдим этади.
Тарихи[edit | edit source]
Муқаддас Битикларда Харидвар Капиластҳана, Гангадвара[4] ва Маяпури сифатида турлича тилга олинган. Бу, шунингдек, Чар Дҳамга (Уттаракханд, Бадринатҳ, Кедарнатҳ, Ганготри ва Ямунотридаги тўртта асосий зиёрат марказлари) кириш нуқтаси саналади, шунинг учун Шайваитлар (Шива издошлари) ва Ваишнавитлар (Вишну издошлари) бу жойни Ҳардwар деб аташади. ва Харидwар мос равишда Ҳара Шив ва Ҳари Вишну бўлишига мос келади[5].
Маҳабҳаратнинг Ванапарвасида, донишманд Дҳаумя Юдҳиштҳирага Ҳиндистоннинг тиртҳаслари ҳақида гапириб беради, Гангадвар, яъни Харидwар ва Канкҳал ҳақида сўз юритилган матнда Агастя Риши бу ерда унинг ёрдами билан тавба қилгани ҳам эслатиб ўтилган. хотини Лопамудра (Видхарба маликаси)[6].
Саге Капилада бу ерда ашрам борлиги айтилади, унинг қадимий номи Капила ёки Капиластана бўлган экан[7].
Харидwар Маурия империяси (милоддан аввалги 322—185-йил), кейинроқ Кушонлар империяси (тахминан И—ИИИ асрлар) тасарруфига ўтган. Археологик топилмалар бу ҳудудда милоддан аввалги 1700-йилдан 1200-йилгача бўлган терракота маданияти мавжудлигини исботлади. Харидвар ҳақидаги биринчи замонавий ёзма далиллар милодий 629-йилда Ҳиндистонга ташриф буюрган хитойлик сайёҳ Ҳуан Цангнинг ҳикояларида топилган[8]. қирол Ҳаршавардон (590-647-йиллар) ҳукмронлиги даврида Харидwарни „Мо-ю-ло“ деб ёзади, унинг қолдиқлари ҳали ҳам замонавий шаҳарнинг бир оз жанубида жойлашган Маяпурда мавжуд. Харобалар орасида қал’а ва учта ибодатхона бўлиб, синган тош ҳайкаллар билан безатилган[9][10] у Мо-ю-ло шимолида Ганг дарёси дарвозаси „Гангадвара“ деб номланган ибодатхона мавжудлигини ҳам эслатиб ўтади[9].
Шаҳар 1399-йил 13-январда Ўрта Осиё босқинчиси Темур Ланг (1336—1405-йилларда) қўлига ҳам ўтади[11].
„Харидвар иттифоқи муниципалитети“ 1868-йилда ташкил этилган бўлиб, у ўша пайтдаги Маяпур ва Канкҳал қишлоқларини ўз ичига олган. Харидwар биринчи марта темир йўллар билан Лаксар орқали, 1886-йилда филиал линияси орқали боғланган, Авад ва Роҳилаканд темир йўллари Руркидан Саҳаранпургача чўзилганида, бу кейинчалик 1900-йилда Деҳрадунга қадар узайтирилган[12].
1901-йилда у 25 597 аҳолига эга эди ва Бирлашган провинциянинг Саҳаранпур туманидаги Роорки теҳсилининг бир қисми эди[9] ва 1947-йилда Уттар-Прадеш ташкил этилгунга қадар шундай қолди[13].
Харидwар тана, онг ва руҳда чарчаганлар маскани бўлган. Шунингдек, у турли санъат, илм-фан ва маданиятни ўрганиш учун диққатга сазовор жой бўлган. Шаҳар узоқ вақтдан бери Аюрведа дори-дармонлари ва ўсимлик дори воситаларининг ажойиб манбаи сифатида мавқега эга ва ноёб Гурукул (анъанавий таълим мактаби), шу жумладан Гурукул Кангри Вишвавидялая жойлашган бўлиб, у кенг кампусга эга ва анъанавий таълим беради. 1902-йилдан бери ўзига хос. 1960-йилларда Харидварнинг ривожланиши юқорига кўтарилди, 1975-йилда замонавий цивилизация маъбади БҲЕЛ, „Маҳаратна ПСУ“ барпо этилди, бу нафақат мавжуд Ранипурга яқин жойлашган БҲЕЛ, Ранипур шаҳарчасини олиб келди. Қишлоқда бундан ташқари минтақадаги ёрдамчи корхоналар мажмуи ҳам бор. Рооркеэ университети, ҳозирда ИИТ Рооркеэ, фан ва муҳандислик соҳасидаги энг қадимги ва энг нуфузли таълим институтларидан биридир.
Географияси ва иқлими[edit | edit source]
Ганг дарёси бир-биридан айт деб аталадиган бир қатор каналларда оқади, уларнинг аксарияти яхши ўрмон билан қопланган. Бошқа кичик мавсумий оқимлар: Ранипур Рао, Патҳри Рао, Рави Рао, Ҳарнауи Рао, Бегҳам Нади ва бошқалар[14]. Туманнинг катта қисми ўрмонлар билан қопланган ва Ражажи миллий боғи туман ҳудудида жойлашган бўлиб, уни ёввойи табиат ва саргузаштларни севувчилар учун идеал жойга айлантиради. Ражажига турли дарвозалар орқали кириш мумкин; Рамгарҳ дарвозаси ва Моҳанд дарвозаси 25 км (16 ми) ичида Деҳрадун, Мотичур, Ранипур ва Чилла дарвозалари эса атиги 9 км (5.6 ми) га яқин Харидвардан. Кунаон дарвозаси 6 км (3.7 ми) Ришикешдан ва Лалдҳанг дарвозаси Котдварадан 25 км узоқликда жойлашган.
Харидwар 314 м (1,030 фт) баландликда жойлашган денгиз сатҳидан, шимол ва шимоли-шарқдаги Шивалик тепаликлари ва жанубдаги Ганг дарёси оралиғида[14].
Иқлими[edit | edit source]
Ҳарорат:
- Ёз: 25 то 44 °C (77 то 111 °Ф)
- Қиш: −1 то 24 °C (30 то 75 °Ф)
Шаҳар манзараси[edit | edit source]
Асрлар давомида ҳинду аждодлари муқаддас Харидвар шаҳрига ҳар қандай мақсадда зиёрат қилиш ёки ўликларини куйдириш ёки керак бўлганда муқаддас Ганг дарёси сувларига куйдирилгандан кейин қариндошларининг куллари ва суякларини чўмиш учун ташриф буюришган. Ҳинду диний одатига кўра, ўз оила реэстрига мас’ул бўлган Пандитнинг олдига бориш ва оиланинг шажарасини никоҳ, туғилиш ва катта қўшма оиладан ўлим тафсилотлари билан янгилаш одат тусига кирган.
Демографияси[edit | edit source]
| 2011-йилдаги Харидwар шаҳридаги динлар[15] | ||||
|---|---|---|---|---|
| Дини | Фоизи | |||
| Ҳиндуизм | 82.60% | |||
| Ислам | 15.70% | |||
| Христиан | 0.26% | |||
| Жаинизм | 0.13% | |||
| Бошқалар† | 1.2% | |||
| Динларнинг тарқалиши † қуйидагилар киради: Синҳлар (1 %), Буддистлар (<0.2%). |
||||
Харидвар шаҳрида 310 562 нафар аҳоли истиқомат қилади (2011-йил). Аҳолининг 54 фоизини эркаклар, 46 фоизини аёллар ташкил қилади. Харидwарда ўртача саводхонлик даражаси 70 % ни ташкил қилади, бу мамлакатдаги ўртача 59,5 % дан юқори: эркаклар саводхонлиги 75 % ва аёллар саводхонлиги 64 %. Харидварда аҳолининг 12 фоизини олти ёшгача бўлганлар ташкил қилади.
Канкҳал[edit | edit source]
Яна қаранг[edit | edit source]
- Аҳилбай Холкар
- Дҳангар
- Гархвали халқи
- Ришикеш
- Гуржарлар
- Тягис
- Бҳуияр Дҳармшала
Манбалар[edit | edit source]
- ↑ „Дистриcт Cенсус Ҳандбоок, Ҳардwар“. cенсусиндиа.гов.ин (29-январ 2011-йил). Қаралди: 29-январ 2011-йил.
- ↑ „Дистриcт Cенсус Ҳандбоок, Ҳардwар“. Cенсус оф Индиа 2011. 29–январ 2011–йил. 5–7-бет.
{{cите магазине}}: CС1 маинт: дате формат () - ↑ Абоут Харидwар саҳажахаридwар.
- ↑ Плаcес оф пеаcе анд поwер саcред ситес.
- ↑ Рооркеэ Тоwн Тҳе Империал Газеттеэр оф Индиа, в. 21, п. 324.
- ↑ Лопамудра Тҳе Маҳабҳарата, транслатед бй Кисари Моҳан Гангули (1883 −1896), Боок 3: Вана Парва: Тиртҳаятра Парва: Сеcтион ХCВИИ.
- ↑ Стевенсон, Wиллиам. Тҳе Империал Газеттеэр оф Индиа В2. Охфорд, Cларендон Пресс — 52 бет. 2017-йил 4-майда қаралди.
- ↑ Кумбҳ Мела Чаннел 4.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Рооркеэ Тоwн Тҳе Империал Газеттеэр оф Индиа, в. 21, п. 324.
- ↑ Дигитал Либрарй Тҳе Империал Газеттеэр оф Индиа, Охфорд, 1908, Вол.13, п.51.
- ↑ Ҳисторй Тҳе Империал Газеттеэр оф Индиа, в. 2, п. 570.
- ↑ Траде анд Cоммуниcатионс Тҳе Империал Газеттеэр оф Индиа, в. 21, п. 375.
- ↑ Ҳисторй Тҳе Империал Газеттеэр оф Индиа, в. 13, п. 53.
- ↑ 14,0 14,1 „Фиве Бест Плаcес то Висит ин Харидwар“. тентаран.cом (2019-йил июн). 2021-йил 13-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 15-июл 2022-йил.
- ↑ Ҳардwар Cитй Популатион Cенсус 2011 – Уттаракҳанд