Имом Хумайний номидаги Теҳрон халқаро аэропорти
| Имом Хумайний халқаро аэропорти فرودگاه بینالمللی امام خمینی | |||
|---|---|---|---|
| Файл:ИКИА Лого 1.пнг | |||
| |||
| ИАТА коди: ИКА – ИCАО коди: ОИИЭ | |||
| Қисқача баён | |||
| Аэропорт тури | Фуқаролик | ||
| Эгаси | Эрон ҳукумати | ||
| Оператор | Теҳран Аирпорт Cитй | ||
| Хизмат доираси | Теҳрон агломерацияси | ||
| Жойлашуви | Теҳрон, Эрон | ||
| Очилган | 2004-йил 8-май | ||
| Ҳаво йўли тугуни | * АТА Аирлинес
| ||
| Денгиз сатҳидан баландлиги | 3,305 фт / 1,007 м | ||
| Координаталари | 35°24′58″Н 051°09′08″Э / 35.41611°Н 51.15222°Э | ||
| Вебсайти | |||
| Харита | |||
|
| |||
| Учиш/қўниш йўлаклари | |||
| Узунлиги | Юзаси | ||
| фт | м | ||
| 11Л/29Р | 13,772 | 4,198 | Асфалт |
| 11Р/29Л Ёпилган |
13,940 | 4,249 | Асфалт |
| Маʻлумотлар (2017) | |||
| Самолётлар оқими | 58,123  9%
| ||
| Йўловчилар сони | 8,852,232 13%
| ||
| Юк ташиш(т) | 163,699 11%
| ||
| Манба: Иран Аирпорц Cомпанй[1] | |||
Имом Хумайний номидаги Теҳрон халқаро аэропорти (форсча: فرودگاه بینالمللی امام خمینی) — Эрон пойтахти ва энг йирик шаҳри Теҳронда жойлашган йирик халқаро аэропорт. Эроннинг 1-Олий Раҳбари, Оятуллоҳ Руҳуллоҳ Хумайний шарафига аталган. Эрон ва Яқин Шарқдаги энг йирик аэропортлардан бири.
Ушбу аэропорт қурилиши 1981-йилда бошланиб, 2004-йилда тугатилган. 2004-йилда аэропортнинг бир қисми очилган. Аэропорт бутунлай 2005-йилнинг 30-апрел куни очилган. Ушбу аэропорт илк йиллари фақат Форс кўрфази мамлакатлари шаҳарларидаги аэрпопортлар билан ҳаво алоқасини йўлга қўйган эди. 2007-йилдан буён эса ушбу аэропортдан бошқа мамлакатлардан ҳам рейслар қабул қилина бошланди ва „Меҳробод“ аэропорти рейслари ҳам Имом Хумайний аэропортига юклатилди. Янги аэропорт қурилишининг сабаби, Теҳрондаги яна бир аэропорт — „Меҳробод“ халқаро аэропортида юзага келган зич ва ошаётган ҳаво қатновларини камайтириш эди. Ушбу аэрпортнинг умумий майдони — 13 минг гектарни ташкил этади ва энг замонавий жиҳозлар билан таъминланган.
Тарихи
[edit | edit source]Дастлабки режалаштирилиши
[edit | edit source]Аэропорт қурилиши 1979-йилги Эрон инқилобидан олдин бошланган. Дастлабки дизайнерлар Типпетц-Аббетт-МcCартҳй-Страттон (ТАМС) Америка муҳандислик ва архитектура консалтинг ҳамкорлиги эди. Қурилишни тўлиқ лойиҳалаш ва назорат қилиш учун ТАМС ва маҳаллий Абдол Азиз Фарманфармаиан Ассоcиатес фирмаси ўртасида ТАМС-АФФА номли маҳаллий қўшма корхона тузилди. Аэропортнинг асл дизайни Даллас/Форт-Уорт халқаро аэропортига ўхшаш бўлиши керак эди. Бироқ Эрон инқилобидан кейин Эрон ҳукумати аэропортни маҳаллий тажрибадан фойдаланган ҳолда лойиҳалаш ва қуришга қарор қилмагунча, лойиҳадан воз кечилди.
Қурилиши
[edit | edit source]Франсиянинг АДП фирмаси маҳаллий дизайнерлар ва муҳандислик фирмаларига раҳбарлик қилиш учун танланган. Қурилишни амалга ошириш ва бошқариш учун маҳаллий бош пудратчи Кайсон Cо. компаниясига калит топширилган лойиҳа ва қурилиш шартномаси топширилди. Икки йил ўтгач, бу шартнома бекор қилинди ва боняд — Мостазафан жамғармасига топширилди[2].
Биринчи очилиши
[edit | edit source]Мостазафан жамғармаси томонидан 1-терминал қурилиши тугаллангандан сўнг, Эрон фуқаро авиацияси ташкилоти иккинчи терминал қурилиши билан бирга операцияларни бошқаришни иккита турк (Тепе ва Акфен) ҳамда бир Австрия (Виэ) ширкатларидан ташкил топган ТАВ консорсиумига топширишга қарор қилди. Биринчи очилиш 2004-йил 11-февралга, яъни 1979-йилги Ислом инқилобининг йиллигига бағишланган „Ўн кунлик тонг“ (1-11-феврал) байрамларининг бошланишига режалаштирилган эди. Аэропорт қурилиши билан боғлиқ кўплаб муаммолар, жумладан, янги аэропортни ёқилғи билан таъминлаш ва Эрон нефт вазирлиги билан шартнома имзолашнинг кечикиши аэропортнинг очилишини 2004-йил 8-майгача кечиктиришга мажбур қилди.
8-май куни очилиш арафасида иккита маҳаллий авиакомпания янги аэропортга ўтишдан бош тортди. Эcономиc Ҳаят-э Но газетаси, ярим хусусий бўлган Иран Асеман Аирлинес компанияси директори Али Обидзоданинг „Биз хорижликлар томонидан бошқариладиган аэропортдан учмаяпмиз“ деган сўзларидан иқтибос келтирди. ТАВ ходимларига 2004-йил 7-майда аэропортдан ўз ходимлари ва жиҳозларини олиб чиқиш буйруғи берилди ва операциялар Иран Аирга топширилди. „Менимча, уларга (қуролли кучларга) турклар ҳамон воқеа жойида экани ҳақида ёлғон хабар берилган, улар жума кунигача аэропортни тарк этишган“, — деди аэропорт менежери Ҳусайн Пирузи. Бироқ, 8-май куни, аэропорт очилганидан бир неча соат ўтгач, Эрон қуролли кучларининг Инқилоб гвардияси аэропорт бошқарувида хорижликларнинг қўлланиши хавфсизликдан қўрқиб, уни ёпди. Дубайдан фақат битта Эмиратес самолёти қўнишга рухсат берилди. Дубайдан учаётган иккинчи рейс, яъни Иран Аир авиакомпаниясининг рейси, Теҳрон халқаро аэропорти қуролли кучлар томонидан ёпилганидан сўнг, Меҳробод аэропорти унга қўнишга рухсат бермагани сабабли, Исфаҳон халқаро аэропортига қўнишга мажбур бўлди. Қолган рейслар Меҳрободга йўналтирилди. 11-май куни Туркия ташқи ишлар вазирлиги маслаҳатчиси Уғур Зиёл ва Эрон ташқи ишлар вазири Камол Харрозий учрашувида турк томони Эрон қуролли кучларининг ҳаракатларидан норозилигини билдирди. Эрон штаб бошлиқлари бирлашган қўмитаси раҳбари ўринбосари, бригада генерали Алиризо Афшорнинг таъкидлашича, аэропорт 13-май куни қайта очилди, „чунки чет эл компаниялари аэропортнинг ишлашига энди масъул бўлмайди, хавфсизликдаги тўсиқлар олиб ташланди“.
Иккинчи очилиши
[edit | edit source]
2005-йил апрел ойида Имом Хумайний номидаги халқаро аэропорт 350 миллион долларга тўғри келадиган тўртта маҳаллий авиакомпания — Маҳан Аир, Асеман, Cаспиан Аирлинес ва Киш Аир консорциуми бошқаруви остида қайта очилди, аммо расмий шартнома имзоланмаганга ўхшайди. Кўп ўтмай, аэропорт бошқаруви Эрон йўл ва транспорт вазирлиги номидан Эроннинг барча фуқаролик ва давлат аэропортларини бошқариш учун мас’ул бўлган Иран Аирпорц компаниясига топширилди, бундан ташқари, нефт вазирлиги ёки Қуролли кучлар каби махсус ташкилотларга тегишли.
2010-йилга келиб Cонвиаса Дамашқ орқали Каракасга парвозларни тўхтатди[3][4].
Инфратузилмаси
[edit | edit source]Йўловчи терминаллари
[edit | edit source]2022 йил июн ҳолатига кўра ИКИАнинг иккита фаол терминали бор.
1-терминал
[edit | edit source]ИКИАнинг биринчи фаол терминали бўлган 1-терминал йилига 6,5 миллион йўловчи ва 120 000 тонна юкни ташиш имкониятига эга. 2017-йилда у 9 миллионга яқин йўловчига хизмат кўрсатди[5].
Салом терминали (2-терминал)
[edit | edit source]Салом терминали, ИКИАнинг иккинчи фаол терминали йилига 5 миллион йўловчини ўтказиш имкониятига эга. Эроннинг собиқ йўллар ва шаҳарсозлик вазири Аббос Охундийнинг сўзларига кўра, дастлаб махсус зиёрат терминали сифатида мўлжалланган бўлса-да, у барча рейслар учун очиқ бўлади[5].
Эроншаҳр терминали (3-терминал)
[edit | edit source]ИКИА томонидан таклиф қилинган Эроншаҳр терминали деб номланган учинчи терминал ҳозирда режалаштириш босқичида. 2016-йил феврал ойи ўрталарида уни ишлаб чиқиш бўйича шартнома Роял ҲасконингДҲВ шўба корхонаси бўлган Нидерландиянинг Нидерланд аэропорти маслаҳатчилари (НАCО) муҳандислик фирмасига топширилди[5]. Бироқ, 2017-йилда НАCО қисман АҚШнинг Эронга қарши санксиялари туфайли молия ололмагани учун шартномадан чиқди. Эроншаҳр терминали йилига 20 миллион йўловчига хизмат кўрсатиш имкониятига эга бўлиши режалаштирилган, бу эса аэропортнинг умумий йўловчи сиғимини йилига 30 миллион йўловчига етказади[6].
Учиш-қўниш йўлаклари
[edit | edit source]Ҳозирги вақтда ИКАда иккита учиш-қўниш йўлаги мавжуд бўлиб, улардан фақат биттаси ишлайди. Операцион учиш-қўниш йўлаги 2009-йил августидан бери ИЛС CАТ ИИ билан жиҳозланган. Иккинчи ИЛС тизими етти йил аввал бошқа учиш-қўниш йўлагига хизмат кўрсатиш учун сотиб олинган, бироқ сотувчи фирма Эронга қарши санксиялар туфайли уни ўрнатишдан бош тортган. ИЛС эронлик техниклар томонидан ўрнатилди[7]. Мавжуд учиш-қўниш йўлаклари ва йўловчи терминалининг жанубида жойлашган учинчи учиш-қўниш йўлаги қурилишнинг якуний босқичида.
Меҳмонхоналари
[edit | edit source]2015-йил октабр ойида Франсиянинг АccорҲотелс корпорацияси аэропорт ҳудудида ўзининг Новотел ва Ибис брендли меҳмонхоналарини очди ва бу 1979-йилдаги инқилобдан кейин биринчи халқаро меҳмонхоналар тармоғининг Эрон бозорига киришини нишонлади[8]. Меҳмонхоналар тармоғи 2021-йилда шартнома муддати тугагандан сўнг Эронни тарк этиб, меҳмонхоналарни Ремис ва Рехан деб ўзгартирди. Икки меҳмонхона аэропорт метро бекати орқали ўтувчи осмон кўприги орқали 1-терминал билан боғланган.
Статистика
[edit | edit source]2013-йилда аэропорт 4,756 миллион йўловчига хизмат кўрсатган, бу ўтган йилга нисбатан 20 фоизга кўп. Бу уни Яқин Шарқдаги халқаро йўловчи ташиш бўйича ўн биринчи энг гавжум аэропортга айлантирди. Аэропорт 2013-йилда 98 904 тонна юкни қабул қилди. 2013-йилда тижорат самолётларининг умумий ҳаракати 36 827 тани ташкил этди[9].
Йиллик йўловчилар оқими
[edit | edit source]| Йиллар[10] | Йиллик йўловчилар оқими | Ўзгариши, %да |
|---|---|---|
| 2011 | 5,020,836 | ▬ |
| 2012 | 4,735,089 |  6%
|
| 2013 | 4,756,012 | 0.4%
|
| 2014 | 6,049,062 | 27%
|
| 2015 | 7,243,120 | 20%
|
| 2016 | 7,821,369 | 8%
|
| 2017 | 8,852,232 | 13%
|
| 2018 | 6,632.493 | 22%
|
| 2019 | 5,985,954 | 11%
|
| 2020 | 1,009,678 | 87%
|
| 2021 | 2,018,748 | 99%
|
| 2022 | 6,211,927 | 205%
|
Ер усти транспорти
[edit | edit source]Метро
[edit | edit source]Аэропортга Имом Хумайний халқаро аэропорти метро бекати хизмат кўрсатади. ИКИА учун метро алоқаси 2017-йил 7-августда Теҳрон метросининг 1-линиясининг янги шохобчасидаги бекат сифатида очилган. Йўловчилар 1-чизиқнинг қолган қисмига кириш учун келажакда режалаштирилган Эроншаҳр терминалига (3-терминал) хизмат кўрсатадиган Шаҳед — Багҳер Шаҳр метро бекатида поэздларни алмаштиришлари керак.
Тезюрар темир йўл
[edit | edit source]Аэропортга Теҳрон-Қум-Исфаҳон тезюрар поезди қатнови режалаштирилган. Янги қатнов Қум ва Исфаҳон шаҳарларидан тўғридан-тўғри темир йўл қатновини ва Теҳрон темир йўл вокзалига тез тўхтовсиз уланиш имконини беради. Ҳозирда линия дастлабки режалаштириш ва қурилиш босқичида.
Магистрал йўл
[edit | edit source]Имом Хомайний халқаро аэропортига Теҳрондан Теҳрон-Қум ва Теҳрон-Сова автомагистраллари орқали автомобил, такси ва автобусларда бориш мумкин. Аэропортда ишлайдиган таксилар етиб келган йўловчиларга 24/7 хизмат кўрсатади. 2017-йилда аэропортдан Теҳрон марказига одатдаги такси сафари тахминан 45 дақиқа давом этади, унинг нархи 1 400 000 дан 1 800 000 Эрон риали ёки 7 АҚШ доллари туради ва кўпинча очиқ сариқ Тоёта Cамрй, Тоёта РАВ4, Ҳюндаи Соната, Киа К5, Волксwаген Cаддй ёки ИКCО Саманд бўлади[11].
5-магистрал
7-магистрал
Бахциз ҳодисалар ва фалокатлар
[edit | edit source]- 2009-йил 15-июл куни Cаспиан Аирлинес авиакомпаниясининг 7908-рейси, Туполев Ту-154 самолёти Арманистоннинг Ереван шаҳрига йўл олгани, Имом Хумайний халқаро аэропортидан ҳавога кўтарилганидан 16 дақиқа ўтгач, Қазвин вилоятининг (Эрон шимоли-ғарбидаги) Форсиян қишлоғидаги далага қулаган. Барча 168 йўловчи ва экипаж ҳалок бўлди[12].
- 2020-йил 8-январ куни Украина халқаро ҳаво йўллари 752-рейси Имом Хумайний халқаро аэропортидан ҳавога кўтарилганидан кўп ўтмай, Эрон Ислом инқилоби гвардияси томонидан уриб туширилди[13], бортдаги барча 176 киши ҳалок бўлди[14][15].
Яна қаранг
[edit | edit source]Манбалар
[edit | edit source]- ↑ „Траффиc Фигурес“. 2017-йил 28-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 14-феврал.
- ↑ „Имам Кҳомеини Интернатионал Аирпорт (ИКА)“. Қаралди: 2015-йил 1-июн.
- ↑ МcCоннелл, Дугалд; Тодд, Бриан. „Венезуэла дефендс cонтроверсиал флигҳц то Иран анд Сйриа“. CНН (2010-йил 21-август). Қаралди: 2023-йил 11-апрел.
- ↑ Гобиэрно де Чáвез аспира реcоноcимиэнто мундиал пара ла аэролíнеа Cонвиаса (эс). ЭФЕ Неwс Сервиcе (2010-йил 29-ноябр).
- ↑ 5,0 5,1 5,2 „Упдате он тҳе Неw ИКИА Терминалс, Аир Астана Стартед Теҳран Флигҳц - Авиатион Иран“ (2016-йил 30-июн).
- ↑ Вослер, Кент Д. (1983). "Дивинг: Дивинг стренгтҳ програм ат тҳе Университй оф Флорида". Натионал Стренгтҳ & Cондитионинг Ассоcиатион Жоурнал 5 (6): 27. дои:10.1519/0744-0049(1983)005<0027:dspatu>2.3.co;2. ИССН 0744-0049.
- ↑ „ИЛС Лаунчед Ат Имам Кҳомеини Аирпорт“. www.иран-даилй.cом. 2009-йил 21-августда асл нусхадан архивланган.
- ↑ „фореигн ҳотелс опенинг ин Иран - Гоогле Сеарч“. www.гоогле.cом.пк.
- ↑ „(ИКА) Имам Кҳомеини Интернатионал Аирпорт“. 2016-йил 27-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 1-июн.
- ↑ „Иран Аирпорц Cомпанй - Ҳоме“. эн.аирпорт.ир. 2020-йил 14-августда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2018-йил 12-август.
- ↑ „Имам Кҳомеини Аирпорт Cитй Cорпорате > Транспорт & Паркинг > Тахи“.
- ↑ „Ираниан Аирлинер Cрашес ин Нортҳwест, Киллинг 168“. Блоомберг Л.П.. Қаралди: 2009-йил 15-июл.
- ↑ „Иран Сайс Ит Унинтентионаллй Шот Доwн Украиниан Аирлинер“ (2020-йил 10-январ). Қаралди: 2020-йил 10-январ.
- ↑ „Украиниан аирплане wитҳ 180 абоард cрашес ин Иран: Фарс“. Реутерс (2020-йил 7-январ). Қаралди: 2020-йил 8-январ.
- ↑ „Украиниан аирлинер cрашес неар Теҳран: Ираниан медиа“. Ал Жазеэра (2020-йил 8-январ). Қаралди: 2020-йил 8-январ.
Ҳаволалар
[edit | edit source]- Аэропорт расмий сайти (Wайбаcк Мачине сайтида 2016-01-24 санасида архивланган)