Jump to content

Тунгус-манжур тиллари

From Vikipediya
Тунгус-манжур тиллари
Жўғрофий
тақсимланиши:
Лингвистик туркумланиши: Дефаулт
  • Тунгус-манжур тиллари
Бўлиниши:

Тунгус-манжур тиллари, манжур-тунгус тиллари — Сибир ва Узок, Шаркдаги яқин қариндош тиллар гуруҳи. Айрим тадқиқотчилар фикрича, Тунгус-манжур тилларит. олтой тиллари оиласига киради. Ушбу тиллар РФнинг Ўрта ва Шарқий Сибирдаги тайга ҳудудларида, Хитойнинг шим.шарқида, СинцзянУйғур мухтор раёнида, Монголиянинг Барги тумани (аймоғи)да тарқалган. Сўзлашувчиларнинг умумий сони 70 минг (РФ да 60 минг) кишидан ортиқ (1990-йиллар). Тунгус-манжур тилларит. нинг нисбатан яқинлиги ва диалектал жиҳатдан ўта тарқоклиги уларни мустакил тил сифатида ажратиш ва таснифлашни қийинлаштиради. Шунинг учун бир таснифда улар 11 тармоқка, иккинчисида 5 тармоққа, яна бирида 3 тармоққа ажратилади. Мас., 3 тармокли таснифда сибир ёки шим., амур ёки нани ва жан. ёки манжур тармоклари фаркланади ва бу тармоклар эвенк, эвен, нанай, удегей, манжур каби тилларни ва бир канча лахжаларни камраб олади.

Тунгус-манжур тилларит. фонетик белгиларидан унлилар оҳангдошлиги (сингармонизм)нинг мавжудлиги, сўз ўртасида ундошларнинг қатор келиши, урғунинг сўз охирига тушиши (эвенк ва эвен тилларида куч урғуси, нанай ва удегей тилларида мусиқий урғу) кабиларни кўрсатиш мумкин. Морфологик белгиларидан эса бу тилларнинг суффиксалагглютинатив типдаги тилларга мансублиги; аналитизм белгиларининг кучлилиги (манжур тили); отларнинг сон (бирлик ва кўплик), эгалик (3 хил шакл), келишик (8 та) категорияларига эгалиги; феълларда сифатдош шаклининг предикат вазифасида қўлланиши, нисбат категориясининг (улар 5 та) ривожланганлиги, кўмакчиларнинг фаол, кўп қўлланиши кабиларни кўрсатиш мумкин. Лексикада бошқа тиллардан ўзлашган сўзлар кўп: РФ даги Тунгус-манжур тилларит. да рус тилидан, эвен ва эвенк тилларида саха тилидан, манжур тилида хитой тилидан, барча Тунгус-манжур тилларит. да мўғул тилларидан узлашган сўзлар учрайди.

Тунгус-манжур тилларит. га мансуб улик журжен тилида яратилган ва журжен ёзувида битилган ёдгорликлар 12—16-асрларга мансуб. Манжур тили ёзуви 1599-йилда мўгул ёзуви асосида яратилган ва 1632-йилда такомиллаштирилган. Бошқа Тунгус-манжур тилларит. учун 20-асрнинг 20-йиллари охирида лотин графикаси асосида, 1936-йилдан рус графикаси асосида ёзувлар ишлаб чиқилди ва 1931—32 йилларда эвенк, эвен ва нанай тилларида адабиётлар нашр этила бошлади.