Қозоғистоннинг этник демографияси
Қозоғистон кўп миллатли мамлакат бўлиб, у ерда маҳаллий этник гуруҳ бўлган қозоқлар аҳолининг асосий қисмини ташкил қилади. 2021-йил ҳолатига кўра, этник қозоқлар аҳолининг қарийб 70 фоизини ва Қозоғистондаги этник руслар 16 фоизга яқинни ташкил қилди[1]. Булар мамлакатдаги икки доминант этник гуруҳ бўлиб, бошқа кўплаб гуруҳлар вакиллари, жумладан украинлар, ўзбеклар, немислар, татарлар, чеченлар, ингушлар, уйғурлар, корейслар ва месхетин турклари Қозоғистонда аҳолининг маълум фоизинигина ташкил этади[2].
Тарихи
[edit | edit source]Қозоғистоннинг ҳукмрон этник гуруҳи қозоқларнинг келиб чиқиши ХВ асрдан, Олтин Ўрда парчаланганидан сўнг бир қанча туркий ва турк-мўғул қабилалари қозоқ хонлигини барпо этиш учун бирлашган пайтдан бошланади. Яхлит маданият ва миллий ўзига хослик билан улар Россия мустамлакасигача ер юзида мутлақ кўпчиликни ташкил қилдилар.Россиянинг Қозоғистон ҳудудига юриши 18-асрнинг охирида, қозоқлар ғарбий мўғул қалмоқларининг такрорий ҳужумларидан ҳимоя қилиш эвазига Россия ҳукмронлигини номинал равишда қабул қилгандан сўнг бошланди. 1890-йилларда рус деҳқонлари Шимолий Қозоғистоннинг унумдор ерларига жойлаша бошладилар, натижада кўплаб қозоқлар янги яйловлар излаб шарққа қараб Хитой ҳудудига кўчиб ўтишди.
ХХ асрдаги кескин ўзгаришлар
[edit | edit source]Қозоғистоннинг этник таркибини сезиларли даражада шакллантирган катта омил 1920- ва 1930-йиллардаги йирик очарчилик эди. Турли маълумотларга кўра, 1930-йилларда қозоқларнинг 40 фоизи очликдан ўлган ёки мамлакат ҳудудини тарк этган[3]. Расмий ҳукумат рўйхатга олиш маълумотларига кўра, қозоқ аҳолиси 1926-йилдаги 3,6 миллиондан 1939-йилда 2,3 миллионга қисқарган[4].
ХХ аср ўрталарига келиб Қозоғистонда Россия таъсири остида бўлган деярли барча этник гуруҳлар қисмлари яшамоқда. Бу хилма-хил демография мамлакатнинг марказий жойлашуви ва Россия томонидан унинг бошқа чегараларидан мустамлакачилар, диссидентлар ҳамда озчилик гуруҳларини юбориш учун жой сифатида тарихий фойдаланишидан келиб чиққан. 1930-йиллардан 1950-йилларгача Россия мухолифати (ва мухолифат таркибида „айбланган“ руслар) ҳам, айрим озчиликлар ҳам (айниқса, Волга немислари, поляклар, украинлар, қрим-татарлар ва қалмоқлар) ўзининг маданий мероси ёки эътиқодлари туфайли, асосан Иосиф Сталиннинг жамоавий буйруғи билан меҳнат лагерларида қамоққа олинган. Бу Қозоғистонни герман, ҳинд-эрон, корейс, чечен ва туркий гуруҳлар бир-биридан фарқ қиладиган ер юзидаги кам сонли жойлардан бирига айлантиради.
Совет Иттифоқи қулаганидан сўнг, Қозоғистоннинг немис аҳолиси (Касачстандеуцче) 1990-йилларда оммавий равишда кўчиб кетишни бошладилар[5], чунки Германия бу Спäтауссиэдлер деб аталувчи миллатини ўзига қайтаришга тайёр эди ва кўплаб руслар ҳам Россияга қайтиб кетишди[5]. Шунингдек, юнонларнинг кўпчилиги Грецияга қайтиш имкониятидан фойдаланишди. Баъзи гуруҳларнинг эмиграция учун яхши имкониятлари камроқ эди, аммо иқтисодий вазият туфайли уларнинг ҳам кетишларига тўғри келган.
Қозоғистоннинг тарихий этник таркиби жадвали
[edit | edit source]Этник гуруҳ | Еар | |||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1897-йил | 1926-йил | 1939-йил | 1959-йил | 1970-йил | 1979-йил | 1989-йил | 1999-йил | 2009-йил | 2021-йил | |||||||||||
Популяция | % | Популяция | % | Популяция | % | Популяция | % | Популяция | % | Популяция | % | Популяция | % | Популяция | % | Популяция | % | Популяция | % | |
Қозоқлар | 3,392,751 | 82.89 % | 3,627,612 | 58.52 % | 2,327,625 | 37.84 % | 2,794,966 | 30.02 % | 4,161,164 | 32.39 % | 5,289,349 | 36.02 % | 6,534,616 | 39.69 % | 7,985,039 | 53.40 % | 10,096,763 | 63.07 % | 13,497,891 | 70.35 % |
Руслар | 454,402 | 11.1 % | 1,275,055 | 20.57 % | 2,458,687 | 39.97 % | 3,974,229 | 42.69 % | 5,449,826 | 42.42 % | 5,991,205 | 40.80 % | 6,227,549 | 37.82 % | 4,479,620 | 29.96 % | 3,793,764 | 23.70 % | 2,981,946 | 15.54 % |
Ўзбеклар | 29,564 | 0.72 % | 129,399 | 2.09 % | 120,655 | 1.96 % | 136,570 | 1.47 % | 207,514 | 1.62 % | 263,295 | 1.79 % | 332,017 | 2.02 % | 370,663 | 2.48 % | 456,997 | 2.85 % | 614,047 | 3.20 % |
Уйғурлар | 55,815 | 1.36 % | 62,313 | 1.01 % | 35,409 | 0.58 % | 59,840 | 0.64 % | 120,784 | 0.94 % | 147,943 | 1.01 % | 185,301 | 1.13 % | 210,365 | 1.41 % | 224,713 | 1.40 % | 290,337 | 1.51 % |
Украинлар | 79,573 | 1.94 % | 860,201 | 13.88 % | 658,319 | 10.70 % | 762,131 | 8.19 % | 930,158 | 7.24 % | 897,964 | 6.12 % | 896,240 | 5.44 % | 547,052 | 3.66 % | 333,031 | 2.08 % | 387,327 | 2.02 % |
Татарлар | 55,984 | 1.37 % | 79,758 | 1.29 % | 108,127 | 1.76 % | 191,925 | 2.06 % | 281,849 | 2.19 % | 312,626 | 2.13 % | 327,982 | 1.99 % | 248,954 | 1.66 % | 204,229 | 1.28 % | 197,489 | 1.03 % |
Немислар | 2,613 | 0.06 % | 51,094 | 0.82 % | 92,571 | 1.50 % | 659,751 | 7.09 % | 839,649 | 6.53 % | 900,207 | 6.13 % | 957,518 | 5.82 % | 353,441 | 2.36 % | 178,409 | 1.11 % | 226,092 | 1.18 % |
Турклар | 68 | 523 | 0.01 % | 9,916 | 0.11 % | 18,397 | 0.14 % | 25,820 | 0.18 % | 49,567 | 0.30 % | 75,900 | 0.51 % | 97,015 | 0.61 % | 85,478 | 0.45 % | |||
Озарбайжонлар | 12,996 | 0.21 % | 38,362 | 0.41 % | 56,166 | 0.44 % | 73,345 | 0.50 % | 90,083 | 0.55 % | 78,295 | 0.52 % | 85,292 | 0.53 % | 145,615 | 0.76 % | ||||
Корейслар | 42 | 96,457 | 1.57 % | 74,019 | 0.80 % | 78,078 | 0.61 % | 91,984 | 0.63 % | 103,315 | 0.63 % | 99,665 | 0.67 % | 100,385 | 0.63 % | 118,450 | 0.62 % | |||
Дунганлар | 4,888 | 0.12 % | 8,455 | 0.14 % | 7,415 | 0.12 % | 9,980 | 0.11 % | 1,7283 | 0.13 % | 22,491 | 0.15 % | 30,165 | 0.18 % | 36,945 | 0.25 % | 51,944 | 0.32 % | 78,817 | 0.41 % |
Беларуслар | 25,584 | 0.41 % | 31,614 | 0.51 % | 107,463 | 1.15 % | 197,592 | 1.54 % | 181,491 | 1.24 % | 182,601 | 1.11 % | 111,927 | 0.75 % | 66,476 | 0.42 % | 76,484 | 0.40 % | ||
Тожиклар | 7,666 | 0.12 % | 11,229 | 0.18 % | 80,75 | 0.09 % | 7,166 | 0.06 % | 19,293 | 0.13 % | 25,514 | 0.15 % | 25,657 | 0.17 % | 36,277 | 0.23 % | 49,827 | 0.26 % | ||
Курдлар | 2,387 | 0.04 % | 6,109 | 0.07 % | 12,299 | 0.10 % | 17,692 | 0.12 % | 25,425 | 0.15 % | 32,764 | 0.22 % | 38,325 | 0.24 % | 47,880 | 0.25 % | ||||
Чеченлар | 3 | 0.00 % | 2,639 | 0.04 % | 130,232 | 1.40 % | 34,492 | 0.27 % | 38,256 | 0.26 % | 49,507 | 0.30 % | 31,799 | 0.21 % | 31,431 | 0.20 % | 33,557 | 0.17 % | ||
Поляклар | 1,254 | 0.03 % | 3,762 | 0.06 % | 54,809 | 0.89 % | 53,102 | 0.57 % | 61,335 | 0.48 % | 61,136 | 0.42 % | 59,956 | 0.36 % | 47,297 | 0.32 % | 34,057 | 0.21 % | 35,319 | 0.18 % |
Қирғизлар | 10,200 | 5,033 | 6,810 | 9,612 | 0.07 % | 9,352 | 0.06 % | 13,718 | 0.08 % | 10,925 | 0.07 % | 23,274 | 0.15 % | 34,184 | 0.18 % | |||||
Бошқирдлар | 2,528 | 0.06 % | 841 | 0.01 % | 3,450 | 0.06 % | 8,742 | 0.09 % | 21,134 | 0.16 % | 32,499 | 0.22 % | 41,847 | 0.25 % | 23,224 | 0.16 % | 17,263 | 0.11 % | ||
Ингушлар | 3 | 0.00 % | 322 | 0.01 % | 47,867 | 0.51 % | 18,356 | 0.14 % | 18,337 | 0.12 % | 19,914 | 0.12 % | 16,893 | 0.11 % | 15,120 | 0.09 % | ||||
Молдаванлар | 2,855 | 0.05 % | 2,992 | 0.05 % | 14,844 | 0.16 % | 25,711 | 0.20 % | 30,256 | 0.21 % | 33,098 | 0.20 % | 19,458 | 0.13 % | 14,245 | 0.09 % | ||||
Юнонлар | 157 | 0.00 % | 1,374 | 0.02 % | 55,543 | 0.60 % | 39,241 | 0.31 % | 49,930 | 0.34 % | 46,746 | 0.28 % | 12,703 | 0.08 % | 8,846 | 0.06 % | ||||
Мордвалар | 11,911 | 0.29 % | 27,244 | 0.44 % | 25,334 | 0.41 % | 25,499 | 0.27 % | 34,129 | 0.27 % | 31,424 | 0.21 % | 30,036 | 0.18 % | 16,147 | 0.11 % | 8,013 | 0.05 % | ||
Чувашлар | 2,267 | 0.04 % | 6,590 | 0.11 % | 11,255 | 0.12 % | 22,690 | 0.18 % | 22,310 | 0.15 % | 22,305 | 0.14 % | 11,851 | 0.08 % | 7,301 | 0.05 % | ||||
Яҳудийлар | 1,651 | 0.04 % | 4,499 | 0.07 % | 19,240 | 0.31 % | 28,048 | 0.30 % | 26,954 | 0.21 % | 22,762 | 0.16 % | 18,492 | 0.11 % | 6,743 | 0.05 % | 3,485 | 0.02 % | ||
Бошқалар | 30,591 | 0.49 % | 70,342 | 1.14 % | 10,1379 | 1.09 % | 136,606 | 1.06 % | 142,668 | 0.97 % | 174,670 | 1.06 % | 99,799 | 0.67 % | 82,942 | 0.52 % | 285,275 | 1.49 % | ||
Жами | 4,092,934 | 6,198,469 | 6,151,102 | 9,309,847 | 12,848,573 | 14,684,283 | 16,464,464 | 14,953,126 | 16,009,597 | 19,186,015 |
Рўйхат
[edit | edit source]Этник гуруҳ | Популяция |
---|---|
Жами | 16,009,597 |
Қозоқ | 10,096,763 |
Рус | 3,793,764 |
Ўзбек | 456,997 |
Украин | 333,031 |
Уйғур | 224,713 |
Татар | 204,229 |
Немис | 178,409 |
Корейс | 100,385 |
Турк | 97,015 |
Озарбайжон | 85,292 |
Беларус | 66,476 |
Дунган | 51,944 |
Курд | 38,325 |
Тожик | 36,277 |
Поляк | 34,057 |
Чечен | 31,431 |
Қирғиз | 23,274 |
Бошқирд | 17,263 |
Ингуш | 15,120 |
Молдаван | 14,245 |
Арман | 13,776 |
Юнон | 8,846 |
Мордва | 8,013 |
Чуваш | 7,301 |
Удмурт | 5,824 |
Грузин | 4,990 |
Литвалик | 4,925 |
Форс | 4,819 |
Болгар | 4,523 |
Марий | 4,416 |
Лўли | 4,065 |
Яҳудий | 3,485 |
Лазгин | 3,481 |
Хитой | 3,424 |
Қорақалпоқ | 2,828 |
Туркман | 2,234 |
Болқор | 1,798 |
Ҳинд-Пак | 1,783 |
Қрим татар | 1,532 |
Осет | 1,326 |
Авар | 1,202 |
Латвиялик | 1,123 |
Қорачой | 995 |
Эстон | 986 |
Даргин | 790 |
Афғон | 659 |
Араб | 618 |
Пермяк | 561 |
Карел | 518 |
Гагауз | 493 |
Қўмиқ | 481 |
Албан | 459 |
Хант | 429 |
Қалмоқ | 422 |
Румин | 421 |
Америкалик | 411 |
Лак | 382 |
Фин | 373 |
Монгол | 365 |
Магяр | 357 |
Буриот | 346 |
Нўғай | 276 |
Чех | 271 |
Удин | 247 |
Қараим | 231 |
Кабарда | 226 |
Хакас | 223 |
Табасаран | 222 |
Олтой | 221 |
Серб | 213 |
Италян | 209 |
Оссуриялик | 195 |
Инглиз | 191 |
Балуж | 137 |
Толиш | 132 |
Коряк | 121 |
Саха | 119 |
Словак | 115 |
Черкес | 111 |
Хорват | 102 |
Шор | 96 |
Агул | 94 |
Тат | 93 |
Адигей | 87 |
Рутул | 82 |
Абхаз | 76 |
Франсуз | 73 |
Австриялик | 61 |
Ливв | 49 |
Голланд | 46 |
Япон | 46 |
Кубан | 45 |
Испан | 41 |
Тйвин | 37 |
Вет | 35 |
Қримчак | 35 |
Вогул | 32 |
Тоғ яҳудийси | 30 |
Абаза | 27 |
Чуван | 25 |
Грузия яҳудийси | 23 |
Швед | 16 |
Коми | 15 |
Нанай | 14 |
Эвен | 11 |
Бошқалар | 8 |
Ненет | 7 |
Негидал | 6 |
Бухоро яҳудийси | 5 |
Чукчи | 5 |
Алеут | 4 |
Гиляк | 4 |
Долган | 3 |
Ороч | 3 |
Селкуп | 2 |
Удиҳе | 2 |
Цахур | 2 |
Эвенк | 2 |
Вепс | 1 |
Изҳор | 1 |
Улч | 1 |
Ителмен | 0 |
Кет | 0 |
Рушаний | 0 |
Сами | 0 |
Тофалар | 0 |
Улта | 0 |
Шуғнон | 0 |
Энец | 0 |
Юкагир | 0 |
1999-йил аҳолини рўйхатга олиш
[edit | edit source]Жадвал: Қозоғистоннинг этник таркиби (батафсил аҳолини рўйхатга олиш маълумотлари).
Этник гуруҳ | 1999-йил | 1989-йил | % ўзгариш, 1989 дан 1999 гача | % 1999 гача популяция | % 1989 гача популяция |
---|---|---|---|---|---|
Жами популяция | 14,953,126 | 16,464,464 | −9.18 | 100.00 | 100.00 |
Қозоқлар | 7,985,039 | 6,534,616 | 22.20 | 53.40 | 39.69 |
Руслар | 4,479,618 | 6,227,549 | −28.07 | 29.95 | 37.82 |
Украинлар | 547,052 | 896,240 | −38.96 | 3.65 | 5.44 |
Ўзбеклар | 370,663 | 332,017 | 11.64 | 2.47 | 2.02 |
Немислар | 353,441 | 957,518 | −63.09 | 2.36 | 5.82 |
Татарлар | 248,952 | 327,982 | −24.10 | 1.66 | 1.99 |
Уйғурлар | 210,339 | 185,301 | 13.51 | 1.40 | 1.13 |
Беларуслар | 111,926 | 182,601 | −38.70 | 0.74 | 1.11 |
Корейслар | 99,657 | 103,315 | −3.54 | 0.66 | 0.63 |
Турклар | 75,950 | 49,567 | 23.55 | 0.50 | 0.30 |
Озарбайжонлар | 78,295 | 90,083 | −13.09 | 0.52 | 0.55 |
Поляклар | 47,297 | 59,956 | −21.11 | 0.31 | 0.36 |
Дунганлар | 36,945 | 30,165 | 22.48 | 0.24 | 0.18 |
Курдлар | 32,764 | 25,425 | 28.87 | 0.21 | 0.15 |
Чеченлар | 31,799 | 49,507 | −35.77 | 0.21 | 0.30 |
Тожиклар | 25,657 | 25,514 | 0.56 | 0.17 | 0.15 |
Бошқирдлар | 23,224 | 41,847 | −44.50 | 0.15 | 0.25 |
Молдаванлар | 19,458 | 33,098 | −41.21 | 0.13 | 0.20 |
Ингушлар | 16,893 | 19,914 | −15.17 | 0.11 | 0.12 |
Мордвалар | 16,147 | 30,036 | −46.24 | 0.10 | 0.18 |
Арманлар | 14,758 | 19,119 | −22.81 | 0.09 | 0.12 |
Юнонлар | 12,703 | 46,746 | −72.83 | 0.08 | 0.28 |
Қирғизлар | 10,896 | 14,112 | −22.79 | 0.07 | 0.09 |
Болгарлар | 6,915 | 10,426 | −33.68 | 0.04 | 0.06 |
Лезгинлар | 4,616 | 13,905 | −66.80 | 0.03 | 0.08 |
Туркманлар | 1,729 | 3,846 | −55.04 | 0.01 | 0.02 |
Бошқа | 166,342 | 203,626 | −18.31 | 1.11 | 1.24 |
Жавоб йўқ | 1 | 119 | −99.16 | 0.00 | 0.00 |
Жами славян/европа аҳолиси 2009-йилда 27,0 % (1959-йилда 60,3 %, 1970-йилда 57,3 %, 1979-йилда 54,5 %, 1989-йилда 49,8 % ва 1999-йилда 39,0 % билан солиштирганда) ни ташкил этган[10].
Демографик маълумотлар
[edit | edit source]Муҳим статистика
[edit | edit source]Юқорида айтиб ўтилганидек, славян гуруҳлари 1960-йиллардан бери туғилишнинг пастлиги ва ўлимнинг юқори даражаси туфайли камайиб бормоқда. Немислар жуда юқори туғилиш кўрсаткичлари билан ажралиб туради, лекин бу асосан қишлоқ аҳолисининг юқори улуши ва улар орасида Меннонитлар ва Эвангелист лютеранлар каби консерватив диний гуруҳларнинг мавжудлиги билан боғлиқдир.
Жадвал: Қозоғистондаги турли этник гуруҳларнинг демографик хусусиятлари[11]
Этник гуруҳ | Туғилганлар | Ўлганлар | Табиий ўсиш | Туғилиш даражаси | Ўлиш даражаси | Табиий ўсиш | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1999 | 2007 | 2008 | 1999 | 2007 | 2008 | 1999 | 2007 | 2008 | 1999 | 2007 | 2008 | 1999 | 2007 | 2008 | 1999 | 2007 | 2008 | |
Жами | 217,578 | 321,963 | 356,575 | 147,416 | 158,297 | 152,706 | 70,162 | 163,666 | 203,869 | 14.57 | 20.79 | 22.75 | 9.87 | 10.22 | 9.74 | 0.47 % | 1.06 % | 1.30 % |
Қозоқлар | 142,363 | 227,002 | 254,402 | 52,337 | 61,639 | 61,397 | 90,026 | 165,363 | 193,005 | 17.77 | 24.73 | 27.06 | 6.62 | 6.82 | 6.63 | 1.12 % | 1.79 % | 2.04 % |
Руслар | 39,215 | 46,667 | 49,134 | 62,130 | 62,151 | 58,586 | −22,915 | −15,484 | −9,452 | 8.84 | 11.94 | 12.68 | 14.28 | 16.30 | 15.35 | −0.54 % | −0.44 % | −0.27 % |
Ўзбеклар | 9,534 | 13,398 | 15,047 | 2,224 | 2,560 | 2,828 | 7,310 | 10,838 | 12,219 | 25.54 | 30.22 | 33.02 | 6.04 | 5.91 | 6.30 | 1.95 % | 2.43 % | 2.67 % |
Украинлар | 5,156 | 4,936 | 5,267 | 11,426 | 11,139 | 10,506 | −6,270 | −6,203 | −5,239 | 9.56 | 11.37 | 12.37 | 21.55 | 26.33 | 25.06 | −1.20 % | −1.50 % | −1.27 % |
Уйғурлар | 3,529 | 5,424 | 6,054 | 1,187 | 1,433 | 1,495 | 2,342 | 3,991 | 4,559 | 16.72 | 23.19 | 25.34 | 5.70 | 6.12 | 6.35 | 1.10 % | 1.71 % | 1.90 % |
Татарлар | 2,398 | 3,143 | 3,375 | 3,363 | 3,668 | 3,398 | −965 | −525 | −23 | 9.70 | 13.87 | 14.90 | 13.88 | 16.62 | 15.23 | 1.70 % | −0.28 % | −0.03 % |
Немислар | 4,765 | 4,267 | 4,810 | 3,524 | 2,606 | 2,585 | 1,241 | 1,661 | 2,225 | 13.97 | 19.28 | 21.81 | 10.49 | 12.06 | 11.90 | 0.35 % | 0.72 % | 0.99 % |
Бошқалар | 10,411 | 15,889 | 17,424 | 8,651 | 9,283 | 9,168 | 1,760 | 6,606 | 8,256 | 13.79 | 20.45 | 22.23 | 11.66 | 12.19 | 11.87 | 0.21 % | 0.83 % | 1.04 % |
Номаълум | 207 | 1,237 | 1,062 | 2,574 | 3,818 | 2,743 | −2,367 | −2,581 | −1,681 | НА | НА | НА | НА | НА | НА | НА | НА | НА |
Миллатлараро никоҳлар
[edit | edit source]Қозоғистондаги миллатлараро никоҳларнинг аксарияти турли славян ёки герман гуруҳлари (рус — украин, немис — украин, рус — поляк ёки немис — рус) ўртасида бўлган. Туркий ва европалик этник гуруҳлар ўртасидаги никоҳлар кўпайиб бормоқда, аммо барибир жуда камчиликни ташкил этади.
Жадвал: Ўз этник гуруҳидан ташқари турмуш қурган шахслар сони
Этник гуруҳ | Эркаклар | Аёллар | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
1999-йил | 2007-йил | 2008-йил | 1999-йил | 2007-йил | 2008-йил | |
Жами | 18 402 | 26 632 | 24,243 | 18 402 | 26 632 | 24,243 |
Қозоқлар | 2199 | 4,981 | 4785 | 1542 | 4062 | 3874 |
Руслар | 5957 | 7795 | 6991 | 7431 | 9 714 | 8544 |
Ўзбеклар | 240 | 714 | 657 | 200 | 600 | 537 |
Украинлар | 2717 | 3070 | 2555 | 2541 | 2858 | 2466 |
Уйғурлар | 269 | 658 | 655 | 224 | 530 | 525 |
Татарлар | 948 | 1682 | 1425 | 938 | 1651 | 1413 |
Немислар | 2844 | 2365 | 2048 | 3137 | 2566 | 2270 |
Бошқалар | 3180 | 5,351 | 4,426 | 2313 | 4610 | 4010 |
Номаълум | 48 | 16 | 701 | 76 | 41 | 604 |
Аҳолининг механик ҳаракати
[edit | edit source]Славян ва герман гуруҳлари 1960-йиллардан бошлаб оммавий равишда Қозоғистондан кетмоқдалар ва ушбу ҳаракат Совет Иттифоқи парчаланганидан кейин 1990-йилларда тезлашди. Бу аҳолида европалик этник гуруҳлар салмоғининг ярмидан кўпроқ қисқаришига олиб келди. 1989-йилдан бери Европа совет этникларининг 50 фоиздан ортиғи Қозоғистонни тарк этган ва 1989-йилгача бўлган этник немис аҳолисининг атиги 15 фоиз қисми ҳозирда мамлакатда қолган.
Қозоғистондан иммиграциянинг катта қисми Россияга йўналтирилган, аммо оз сонлилари Украина, Белоруссия ва Арманистонга ҳам кўчиб келган. Немис ҳукумати этник немислар ва уларнинг немис бўлмаган қариндошларини ватанига қайтаришни тўхтатгунга қадар, Германия барча этник гуруҳлар учун энг мақбул манзиллардан бири эди. Ҳозирда Германияда истиқомат қилаётган 4,5 миллион совет немисларининг ярмига яқини ва уларнинг славян қариндошлари асли қозоғистонлик экани тахмин қилинмоқда. Ҳозирда Қозоғистондан ўртача 2000 га яқин этник немислар Россиянинг Омск вилоятидаги Азовский Немецкий миллий округи (Деуцче Натионалкреис Асоwо) ва Олтой ўлкасидаги Немецкий миллий округи (Натионалкреис Ҳалбстадт) каби этник немислар ҳукмрон бўлган ҳудудларга кўчиб кетишмоқда. Шунингдек, Исроилда яшовчи 1,2 миллион русийзабон яҳудий ва славянларнинг муҳим қисмининг келиб чиқиши Қозоғистонга бориб тақалади.
Бошқа томондан, этник қозоқлар ва ўзбеклар СССР парчаланганидан бери Қозоғистонга кўп миқдорда кўчиб келган. Бу муҳожирлар нафақат Марказий Осиёнинг Ўзбекистон ва Тожикистон каби жанубий давлатларидан, балки Шинжон ва Мўғулистондаги қозоқлар ҳукмрон бўлган ҳудудлардан ҳам келади. Қозоғистон ҳукумати славянлар ҳукмрон бўлган Шимолий ва Шарқий Қозоғистон, шунингдек, немислар ҳукмрон бўлган Қарағанди вилоятига бу ватандошларни (Қандош номи билан машҳур) жойлаштиришни фаол рағбатлантирмоқда. Ўзбекистон ва Туркманистон каби бағрикенглиги кам қўшни халқлардан Қозоғистонга этник славянларнинг паст интенсивликдаги иммиграцияси ҳам мавжуд. Сўнгги йилларда Қозоғистонга 400 000 яқин ўзбек кўчиб келган[12].
Жадвал: Қозоғистондаги иммиграция ҳақидаги маълумотлар
Этник гуруҳ | Қозоғистон | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Иммигрантлар | Эмигрантлар | Аниқ иммиграция | ||||||||
1999 | 2007 | 2008 | 1999 | 2007 | 2008 | 1999 | 2007 | 2008 | ||
Жами | 41,320 | 53,397 | 46,404 | 164,947 | 42,435 | 45,287 | −123,627 | 10,962 | 1,117 | |
Қозоқлар | 10,909 | 41,763 | 35,081 | 8,258 | 2,269 | 2,281 | 2,651 | 39,494 | 32,800 | |
Руслар | 20,076 | 6,658 | 6,268 | 91,489 | 29,492 | 31,631 | −71,413 | −22,834 | −25,363 | |
Ўзбеклар | 1,028 | 446 | 439 | 962 | 101 | 137 | 66 | 345 | 302 | |
Украинлар | 2,526 | 601 | 643 | 15,315 | 3,433 | 3,676 | −12,789 | −2,832 | −3,033 | |
Уйғурлар | 95 | 84 | 111 | 99 | 40 | 36 | −4 | 44 | 75 | |
Татарлар | 1,129 | 476 | 433 | 3,971 | 995 | 1,034 | −2,842 | −519 | −601 | |
Немислар | 1,417 | 517 | 525 | 32,921 | 2,991 | 3,146 | −31,504 | −2,474 | −2,621 | |
Бошқалар | 4,140 | 2,852 | 2,904 | 11,932 | 3,114 | 3,346 | −7,792 | −262 | −442 | |
МДҲ давлатлари | ||||||||||
Иммигрантлар | Эмигрантлар | Аниқ иммиграция | ||||||||
1999 | 2007 | 2008 | 1999 | 2007 | 2008 | 1999 | 2007 | 2008 | ||
Жами | 39,461 | 42,613 | 31,425 | 120,240 | 39,767 | 42,908 | −80,779 | 2,846 | −11,483 | |
Қозоқлар | 19,796 | 32,110 | 21,222 | 7,689 | 2,082 | 2,120 | 2,432 | 30,028 | 19,102 | |
Руслар | 19,796 | 6,308 | 6,033 | 81,020 | 28,657 | 30,775 | −61,224 | −22,349 | −24,742 | |
Ўзбеклар | 1,020 | 441 | 435 | 921 | 95 | 126 | 99 | 346 | 309 | |
Украинлар | 2,488 | 556 | 600 | 13,182 | 3,289 | 3,532 | −10,694 | −2,733 | −2,932 | |
Уйғурлар | 94 | 73 | 99 | 78 | 29 | 31 | 16 | 44 | 68 | |
Татарлар | 1,124 | 465 | 427 | 3,714 | 981 | 1,002 | −2,590 | −516 | −575 | |
Немислар | 1,119 | 259 | 253 | 4,164 | 1,874 | 2,250 | −3,045 | −1,615 | −1,997 | |
Бошқалар | 3,699 | 2,401 | 2,356 | 9,472 | 2,760 | 3,072 | −5,773 | −359 | −716 | |
МДҲга аъзо бўлмаган давлатлар | ||||||||||
Иммигрантлар | Эмигрантлар | Аниқ иммиграция | ||||||||
1999 | 2007 | 2008 | 1999 | 2007 | 2008 | 1999 | 2007 | 2008 | ||
Жами | 1,859 | 10,784 | 14,979 | 44,707 | 2,668 | 2,379 | −42,848 | 8,116 | 12,600 | |
Қозоқлар | 788 | 9,653 | 13,859 | 569 | 187 | 161 | 219 | 9,466 | 13,698 | |
Руслар | 280 | 350 | 235 | 10,469 | 835 | 856 | −10,189 | −485 | −621 | |
Ўзбеклар | 8 | 5 | 4 | 41 | 6 | 11 | −33 | −1 | −7 | |
Украинлар | 38 | 45 | 43 | 2,133 | 144 | 144 | −2,095 | −99 | −101 | |
Уйғурлар | 1 | 11 | 12 | 21 | 11 | 5 | −20 | 0 | 7 | |
Татарлар | 5 | 11 | 6 | 257 | 14 | 32 | −252 | −3 | −26 | |
Немислар | 298 | 258 | 272 | 28,757 | 1,117 | 896 | −28,459 | −859 | −624 | |
Бошқалар | 441 | 451 | 548 | 2,460 | 354 | 274 | −2,019 | 97 | 274 |
Дин
[edit | edit source]2009-йилги аҳолини рўйхатга олиш маълумотларига кўра, Марказий Осиёдаги деярли барча туркийлар мусулмонлар ва славянлар православлардир (русларнинг 1 % дан кўпроғи мусулмонлар), корейслар эса христианлик, буддизм, атеизм ва ислом каби турли динлар орасида аралашиб кетган[13]:
Этник гуруҳ | Ислом | Христианлик | Яҳудийлик | Буддизм | Бошқа | Атеизм | Номаълум |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Жами | 70.20 % | 26.32 % | 0.03 % | 0.09 % | 0.02 % | 2.82 % | 0.51 % |
Қозоқлар | 98.34 % | 0.39 % | 0.02 % | 0.01 % | 0.02 % | 0.98 % | 0.26 % |
Руслар | 1.43 % | 91.64 % | 0.04 % | 0.02 % | 0.03 % | 6.09 % | 0.75 % |
Ўзбеклар | 99.05 % | 0.39 % | 0.01 % | 0.01 % | 0.02 % | 0.37 % | 0.16 % |
Украинлар | 0.94 % | 90.74 % | 0.03 % | 0.01 % | 0.02 % | 7.31 % | 0.94 % |
Уйғурлар | 98.35 % | 0.51 % | 0.02 % | 0.01 % | 0.03 % | 0.61 % | 0.47 % |
Татарлар | 79.57 % | 10.24 % | 0.02 % | 0.03 % | 0.06 % | 8.11 % | 1.97 % |
Немислар | 1.58 % | 81.59 % | 0.05 % | 0.04 % | 0.11 % | 13.96 % | 2.68 % |
Корейслар | 5.24 % | 49.35 % | 0.21 % | 11.40 % | 0.14 % | 28.51 % | 5.16 % |
Турклар | 99.13 % | 0.30 % | 0.01 % | 0.01 % | 0.02 % | 0.33 % | 0.21 % |
Озарбайжонлар | 94.81 % | 2.51 % | 0.02 % | 0.02 % | 0.03 % | 1.86 % | 0.76 % |
Беларуслар | 0.79 % | 90.16 % | 0.04 % | 0.01 % | 0.03 % | 7.82 % | 1.15 % |
Дунганлар | 98.93 % | 0.37 % | 0.01 % | 0.03 % | 0.04 % | 0.34 % | 0.28 % |
Курдлар | 98.28 % | 0.53 % | 0.03 % | 0.02 % | 0.02 % | 0.74 % | 0.38 % |
Тожиклар | 97.78 % | 0.91 % | 0.01 % | 0.02 % | 0.08 % | 0.85 % | 0.35 % |
Поляклар | 0.69 % | 90.07 % | 0.04 % | 0.01 % | 0.13 % | 7.30 % | 1.76 % |
Чеченлар | 93.69 % | 2.99 % | 0.02 % | 0.01 % | 0.05 % | 2.08 % | 1.16 % |
Қирғизлар | 96.67 % | 0.89 % | 0.03 % | 0.03 % | 0.02 % | 1.51 % | 0.86 % |
Бошқалар | 34.69 % | 52.32 % | 0.82 % | 0.91 % | 0.13 % | 8.44 % | 2.69 % |
Яна қаранг
[edit | edit source]- Қозог'истон демографияси
- Қозог'истон Халқ Ассамблеяси
- Қозог'истондаги руслар
- Қозог'истондаги украинлар
- Қозоғистондаги немислар
- Қозог'истондаги поляклар
- Қозог'истондаги юнонлар
- Қозог'истондаги корейслар
- Қозоғистондаги уйғурлар
- Қозоғистондаги хитойликлар
- Қозог'истондаги турклар
- Қозог'истондаги курдлар
- Қозоғистондаги арманлар
- Қозог'истондаги озарбайжонлар
- Қозог'истон татарлари
- Қозог'истондаги болгарлар
- Қозог'истондаги руминлар
Манбалар
[edit | edit source]- ↑ „[Ресулц оф тҳе 2021 Популатион Cенсус оф тҳе Републиc оф Казакҳстан] (ин Казакҳ). Агенcй оф Стратегиc Планнинг анд Реформс оф тҳе Републиc оф Казакҳстан Натионал Буреау оф Статистиcс“. 2022-09-02да асл нусхадан архивланди. Қаралди: 2022-10-29.
{{cите магазине}}
: Cите магазине реқуирес|магазине=
(ёрдам) - ↑ „Численност населения Республики Казахстан по отделним этносам на начало 2016 года“. 2017-йил 14-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 29-октябр.
- ↑ Валерий Михайлов: Во время голода в Казахстане погибло 40 процентов населения
- ↑ 4,0 4,1 Руссиан Эмпире Cенсус: Cентрал Асиа бй уэзд
- ↑ 5,0 5,1 Энcарта-энcйcлопедиэ Wинклер Принс (1993—2002) с.в. „Казачстан. § 2.1 Саменстеллинг“. Миcрософт Cорпоратион/Ҳет Спеcтрум.
- ↑ Алехандров, Микҳаил. Унеасй Аллианcе: Релатионс Бетwеэн Руссиа анд Казакҳстан ин тҳе Пост-Совиэт Эра, 1992-1997. Греэнwоод Пресс, 1999, ИСБН 978-0-313-30965-6
- ↑ Демограпҳиc ситуатион ин тҳе Републиc оф Казакҳстан ин 2006, Агенcй он Статистиcс оф тҳе Републиc оф Казакҳстан (Интернет Арчиве в. 11-октябр 2007) (русча)
- ↑ „Итоги переписи населения Республики Казахстан 2009 года“. 2010-йил 28-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 1-июн 2010-йил.
- ↑ Тҳе популатион оф тҳе Републиc оф Казакҳстан бй индивидуал этҳниc гроупс ат тҳе бегиннинг оф 2022 (Wайбаcк Мачине сайтида 2022-07-27 санасида архивланган), Cоммиттеэ он Статистиcс оф тҳе Министрй оф Натионал Эcономй оф тҳе Републиc оф Казакҳстан (русча)
- ↑ Оффиcе оф тҳе Унитед Натионс Ҳигҳ Cоммиссионер фор Ҳуман Ригҳц: дата фор 1959-1999 (Интернет Арчиве в. 27-ноябр 2007)
- ↑ „Арчивед cопй“. 2010-йил 5-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 23-март 2010-йил.
- ↑ Cентрал Асиан Иммигратион: Степпе Чанге Тҳе Эcономист. 22-март 2007.
- ↑ „Арчивед cопй“. 2011-йил 11-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 24-июл 2011-йил.