Jump to content

Холокостдаги болалар

From Vikipediya
Варшава геттосининг боласи. Холокостдаги болаларни акс эттирувчи фотосурат

Холокост пайтида нацистлар режими остида болалар ўлимига ҳам йўл қўйилган. Ҳисоб-китобларга кўра, 1,5 миллион болалар (деярли барчаси яҳудийлар) Холокост пайтида тўғридан-тўғри ёки нацистларнинг ҳаракатлари натижасида ўлдирилган.

Нацистлар исталмаган ёки „хавфли“ одамларнинг болаларини ўзларининг мафкуравий қарашларига кўра, нацистларнинг ирқий кураш ғоясининг бир қисми сифатида ёки профилактик хавфсизлик чораси сифатида ўлдиришни қўллаб-қувватлаганлар. Нацистлар, айниқса, яҳудий болаларнинг этник полшалик болалар ва лўлилар болаларини, шунингдек, ақлий ёки жисмоний нуқсонлари бўлган болаларни (ногирон болалар) нишонга олишган. Нацистлар ва уларнинг ҳамкорлари ушбу мафкуравий сабабларга кўра ва ҳақиқий ёки даъво қилинган партизан ҳужумлари учун ўч олиш учун болаларни ўлдиришди[1]. Қотилликларни нацистлар Т4 дастури орқали рағбатлантирдилар, у ерда ногирон болалар углерод оксиди ёрдамида заҳарланган, очликдан ўлган, юракка фенол уколлари қилинган ёки осиб ўлдирилган.

1,5 миллион бола (уларнинг деярли барчаси яҳудий) нацистлар томонидан ўлдирилган. Яҳудий болалардан жуда оз сонлиси сақланиб қолди. Болалардан жуда оз қисми омон қолган, кўпинча геттода, баъзан эса конслагерда уларнинг бир қанчаси тасодифан тирик қолганига гувоҳ бўлиш мумкин. Баъзилари „Киндертранспорт“ ва „Минг бола“ каби турли дастурларда орқали сақланиб қолган, иккаласида ҳам болалар ўз ватанларини тарк этишган. Бошқа болалар яширин равишда бошқа оилага қабул қилиниш орқали қутқарилди. Уруш пайтида ва ҳатто ундан олдин ҳам кўплаб заиф болалар Œувре де Сеcоурс аух Энфанц (ОСЕ) томонидан қутқарилган.

Мактабларда сегрегация

[edit | edit source]
Варшава геттосида оч қолган чақалоқнинг жасади

1933-йил 25-апрелда фашистлар режими яҳудий болалари ва ёшлари учун мактабларни ажратишни бошлаган „Германия мактаблари ва университетларида ўринлар тўлишига қарши қонун“ни қабул қилди[2]. Ушбу қонун давлат мактабларида ўқишга кириши мумкин бўлган яҳудий болалар сонини олдингига қараганда 1,5 фоизигача чеклади. Бироқ, агар атрофдаги яҳудийлар 5 фоиздан кўп бўлса, мактаб аҳолисининг 5 фоизи яҳудий бўлиши мумкин эди. Бундан ташқари, кўплаб яҳудий болалар қонунни четлаб ўтишга имкон берадиган имтиёзлар олиш ҳуқуқига эга эди. Ушбу имтиёзлар аралаш никоҳли яҳудий болаларига, Биринчи жаҳон урушида қатнашган оталари бўлганларга ва чет эл фуқаролигига эга бўлганларга нисбатан қўлланилган[3].

Имтиёзлар натижасида яҳудий болалари ва ёшлари ўқиш ҳуқуқига эга бўлишига қарамай, 14 ёшдан ошган кўплаб яҳудий талабалар мактаб тизимини тарк этишди, чунки бу ёшдан кейин мактаб талаб қилинмаган. Мисол учун, Вюртембергда 1933-йилги қонун талабаларнинг атиги 10 фоизига нисбатан қўлланилишига қарамай, олий мактаблардаги яҳудий талабаларнинг 58 фоизи таълимни ташлаб кетишди[4]. Бу қанчадан-қанча яҳудий ўқувчилар мактабда антисемитизм муҳитидан қочиш учун давлат мактаб тизимини ўз ихтиёри билан тарк этганликларини англатади[3]. Яҳудий болаларига нисбатан душманликнинг кучайиши яҳудий талабаларнинг ўқиш сифатидан қатъи назар, тенгдошларига қараганда ёмонроқ баҳо олишлари билан намоён бўлди. Бундан ташқари, ўқитувчилар яҳудий ўқувчиларга мактаб тадбирларида қатнашишни тақиқладилар ва ўз синфларига фашистлар мафкурасининг элементларини киритдилар, масалан, синфда антисемит атамаларни қўллаш орқали бу жараённи чекладилар. Синфдаги антагонистик муҳит натижасида кўплаб яҳудий талабалар ўзларининг собиқ дўстларидан ажралиб қолишга мажбур бўлди[3].

Охир-оқибат, кўплаб немис яҳудийлари синфда таъқибларнинг олдини олиш учун ўз фарзандларини яҳудий мактабларига ёздирдилар. Бинобарин, яҳудий мактабларида ўқийдиган болалар сони 1932-йилдаги 14 фоиздан 1937-йилда 60 фоизгача кўтарилди[5]. Бундан ташқари, икки йил ичида яҳудий мактаблари сони 1935-йилдаги 130 тадан 1937-йилда 167 тага кўпайди[5]. Яҳудий мактаблари, шунингдек, бундай мактаблардаги ўқувчилар сонининг кўпайиши немис яҳудий жамоасида давлат мактабларидан узоқлашиб, хусусий мактабларга ўтишни тезлаштирди.

Гарчи яҳудий жамияти одатда хусусий мактабларга ўтган бўлса-да, немис яҳудийлари 1938-йил 15-ноябргача Рейх таълим вазири барча яҳудий ўқувчиларни Германия давлат мактабларида ўқишни тақиқлагангача давлат мактабларида ҳам ўқишни давом эттирдилар[6].

Ўлим сабаблари

[edit | edit source]
Варшава геттосидаги болаларнинг очликдан ўлган жасадлари

Германия қўшинлари урушнинг бошида Варшава ва Лодз каби Полшанинг кўплаб шаҳарларида геттоларни ўрнатдилар. Уларда яҳудий болалари очлик ва ташқи таъсирдан, шунингдек, етарли иссиқ кийим ва бошпана етишмаслигидан ўлган. Немис ҳукумати бу оммавий ўлимга бефарқ эди, чунки улар геттодаги ёш болаларнинг кўпчилигини самарасиз ва шунинг учун „фойдасиз еювчилар“ деб ҳисоблашган. Геттолар аҳолиси устидан қаттиқ назорат ўрнатилди ва тақдим этилган озиқ-овқат атайлаб чекланди. 1942-йилдан бошлаб гетто дастури тугади. Геттолар аҳолиси турли ўлим лагерларида ўлдирилган. Болалар мажбурий меҳнатга жалб қилиш учун одатда жуда ёш бўлганлиги сабабли, улар ўлим олдида заиф эдилар: улар биринчи марта қотиллик марказларига депортация қилинган ёки оммавий қабрлар яқинидаги оммавий отишмаларда қариялар, касаллар ва ногиронлардан воз кечишган[7]. Меҳнат қилиш учун етарлича соғлом бўлган болалар кўпинча лагерга фойда келтириш учун ўлимигача ишлатилганлар. Бошқа пайтларда болалар ариқ қазиш каби кераксиз ишларни қилишга мажбур бўлган.

Бошқа мақсадли гуруҳлардаги яҳудий бўлмаган болалар ҳам четда қолмади. Освенсим конслагерида лўли болалар ўлдирилган. Шу билан бирга, беш-етти минг бола „евтаназия“ дастури қурбони сифатида вафот этди. Бошқалар, жумладан, Лидице болаларининг кўпчилиги қатағон натижасида ўлдирилган. Совет Иттифоқининг босиб олинган ҳудудларидаги қишлоқларда кўплаб болалар ота-оналари билан бирга ўлдириб юборилган[8].

Тиббий ҳодисалар

[edit | edit source]
Гетто Литзманнштадт. Болалар Кулмҳоф қирғин лагерига депортация қилиш учун йиғилган.

Германия ҳукумати шунингдек, бир қанча болаларни конслагерлар ва транзит лагерларга қамаб қўйган. Нацистларнинг ҳарбийлаштирилган ташкилоти бўлган Счутзстаффел (СС) шифокорлари ва тиббий тадқиқотчилари кўпинча болаларнинг ўлимига олиб келадиган тиббий тажрибалар учун консентрацион лагерларда болаларни, айниқса эгизаклар устида ишлаган.

СС пойгаси бўйича мутахассислар ўзларининг „Орийлар қони“ ни излашда ёки мукаммал пойгада Полша ва Совет Иттифоқининг босиб олинган қисмларида юзлаб болаларни ўғирлаб кетишни ва ирқий жиҳатдан мос келадиган немислар томонидан асраб олиниши учун Рейхга кўчиришни буюрдилар. Бошқа томондан, мажбурий меҳнат учун Германияга депортация қилинган полшалик аёллар ва совет фуқаролари кўпинча немис эркаклари билан жинсий алоқада бўлишга мажбур бўлган. Кўп ҳолатлар ҳомиладор бўлишга олиб келди ва агар ирқ бўйича мутахассислар болада немис қони етишмаслигини аниқласа, аёллар аборт қилишга ёки чақалоқнинг ўлимини таъминлайдиган шароитларда фарзанд кўришга мажбур бўлдилар[9].

Транзит лагерлар

[edit | edit source]
Менгеленинг тиббий тажрибаларида фойдаланиш учун яҳудий эгизаклари тирик қолди. Бу болалар 1945-йил январ ойида Қизил Армия томонидан Освенсимдан озод қилинган.

Транзит лагерлар Холокост пайтида конслагерларга борадиган йўлда вақтинчалик тўхташ жойлари эди. Кўплаб болалар ўз оилалари билан транзит лагерларга олиб келинган, уларни нима кутаётганини билишмас ҳам эди. Баъзилар янги ҳаёт бошлаш ва лагерларда дўстлар орттириш умидида эди, бошқалари эса қўрқувда бўлган. Транзит лагерларга олиб келинган болалар турли миллатларга мансуб эди.

Транзит лагерларда болаларнинг тўшаклари шунчаки металл рамкалардан ясалган эди. Депортация учун келаётган поездлар ҳайқириқ қўрқуви билан бирга озиқ-овқат ҳам етишмаётган эди. Ўқув қуроллари берилмаган. Ҳар бир оила аъзоси транзит лагерларида турли қийинчиликларга дуч келган[10].

Болалар транзит лагерларида ўсишни рағбатлантириш учун кам ресурсларга эга эдилар. Венгриялик сионистлар гуруҳи музокаралар олиб бориш ва депортацияларнинг олдини олиш учун қутқарув қўмитаси туздилар. Кекса аёллар ёш болаларга ғамхўрлик қилишди. Шифокорлар, ҳамширалар ва мусиқачилар болалар учун маърузалар, консертлар ва тадбирлар уюштирдилар[10]. Ихтиёрий стажёрлар ва хайрия ташкилотлари болаларга таълимни давом эттиришга ёрдам бериш учун озиқ-овқат, кийим-кечак етказиб беришди ва яширин ўқув хоналарини ташкил қилишди. Болалар боғчаси ходимлари болаларга сионизм ғоялари ва демократия руҳи ҳақида ўргатишди. Уар қўшимча равишда меҳрли муҳитни яратдилар. Бу гуруҳлар лагерлардаги очлик муаммоларини юмшатишга ёрдам берди.

Нацистларнинг болани транзит лагерида ушлаб туриши ҳақидаги машҳур воқеа — Берген-Белсендаги Анне Франк ва унинг синглиси ҳақида эди. Мажданек конслагерида сақланаётган, ота-оналари партизанларга қарши операцияларда ҳалок бўлганлиги сабабли етим қолган болалар ҳаёти ачинарлидир[11].

Освенсим ва Жозеф Менгеле

[edit | edit source]
Чеслава Квока. Освенсимдаги қурбон бола.
Лўли қиз Ёханна Шмидт. 1937-йилда Лейпсигда туғилган. 1943-йил 6-июнда „тиббий тажриба“ пайтида Жозеф Менгеле томонидан қийноққа солинган.

Жосеф Менгеле Освенсим конслагерида ишлаган шифокор эди. Унинг тадқиқот об’эктлари олиб борадиган ҳудуди бошқа маҳбусларга қараганда яхшироқ овқатланган ва уй-жой билан таъминланган ва газ камераларидан ҳимояланган, вақтинчалик хавфсиз ҳудуд эди[12]. У олти ёшгача бўлган барча лўли болалари билан бирга тажриба об’экти бўлган болалар боғчаси ташкил этади. Муассаса лагернинг бошқа ҳудудларига қараганда яхшироқ овқатланиш ва яшаш шароитларини таъминлаган ва ҳатто ўйин майдончасини ҳам ўз ичига олган эди[13]. Болалар олдига ташриф буюрганида, у ўзини „Менгеле амаки“ деб таништирган ва уларга ширинликлар таклиф қилган[14]. Бироқ, бу меҳрибонлик орқасида унинг ваҳший нияти яширинган эди. У номаълум миқдордаги қурбонларнинг ўлими учун ҳам шахсан жавобгар эди[15]. Муаллиф Роберт Жей Лифтон Менгелени яҳудийларни тубан ва хавфли ирқ сифатида бутунлай йўқ қилиш керак, деб ҳисоблаганини даъво қилади[15]. Менгеленинг ўғли Ролфнинг айтишича, отасининг уруш давридаги фаолияти учун ҳеч қандай пушаймон эмас[16]. Тажрибаларига оид қоидаларнинг йўқлиги Менгелега ўз тажрибаларини эркин бажаришга имкон берди.

Менгеленинг Аргентина фуқароси шахсини тасдиқловчи ҳужжатидан олинган сурат (1956)

Менгеле эгизакларга қизиқарди. У бир хил эгизаклар ўртасидаги фарқ, шунингдек, ирсий касалликларнинг уларга қандай таъсир қилгани ва улар қаердан келиб чиққанлиги билан қизиққан. Тажрибалар, шунингдек, генетик хусусиятлар ва боланинг атроф-муҳитидаги хусусиятларни ажратиб кўрсатди. Менгеле ҳар қандай эгизакларни шахсан танлаб олиш учун янги маҳбуслар поезди келганда ўзи хизматдан вақт топиб борар, тажриба учун болаларни олиб қайтарди. У нацистлар партиясининг ғояларини илмий далиллар билан таъминлаш учун қисман яҳудий ёки лўли халқи таркибидаги генетик заифликларни топиш учун болаларни операция қилиб кўрган. Менгеле ўз намуналарига асосланиб, уларда қон ва тўқималарнинг дегенератив эканлигига ишонди[17].

Менгеле ёки унинг ёрдамчиларидан бири эгизакларни ҳар ҳафта текширувдан ўтказди ва уларнинг жисмоний хусусиятларини ўлчаб борган[15]. Менгеле томонидан эгизаклар устида олиб борилган тажрибаларда оёқ-қўлларини кераксиз кесиб ташлаш, эгизаклардан бирини қасддан тиф ёки бошқа касалликлар билан юқтириш, эгизакларнинг биридан иккинчисига қон қуйиш киради. Жабрланганларнинг баъзилари ушбу процедуралардан ўтиш пайтида вафот этдилар[18]. Тажрибалар тугагандан сўнг, эгизаклар одатда ўлдирилган[19]. Освенсимдаги маҳбус Миклóс Нйисзли: Менгеле бир кечада ўн тўрт эгизакни юракка хлороформ юбориш орқали ўлдирганини эслайди[20]. Агар эгизаклардан бири касалликдан вафот этган бўлса, Менгеле иккинчисини уларнинг ўлимидан кейин қиёсий ҳисоботлар тайёрланиши учун ўлдирган[15].

У кўзлар билан тажриба ўтказиши билан машҳур эди. Менгеленинг кўзлар билан тажрибалари тирик суб’эктларнинг кўзларига кимёвий моддалар киритиш орқали кўз рангини ўзгартиришга уринишларни ўз ичига олади[17]. Гетерокроматикларни ўлдиргандан сўнг, у уларнинг кўзларини олиб ташлаган ва Берлинга ўрганиш учун юборди[15]. Унинг кичкиналар ва жисмоний нуқсонлари бўлган одамлар устида олиб борган тажрибалари жисмоний ўлчовлар олиш, қон олиш, соғлом тишларни суғуриб олиш, кераксиз дори-дармонлар ва рентген нурлари билан даволашни ўз ичига олган[21]. Жабрланганларнинг кўпчилиги тахминан икки ҳафтадан сўнг газ камераларига юборилган ва кейин уларнинг скелетлари кейинги ўрганиш учун Берлинга юборилган[15]. Менгеле учун ҳомиладор аёллар қидирилди, у уларни газ камераларига юборишдан олдин тажриба ўтказди[22]. Гувоҳ Вера Александр сиам эгизакларини яратишга уриниб, икки эгизакнинг орқа қисмини қандай қилиб тикканини тасвирлаб берди[18]. Болалар бир неча кунлик ақл бовар қилмайдиган азоб-уқубатлардан сўнг гангренадан вафот этадилар[18].

Освенсим. Болаларнинг тириклайин куйдирилиши ҳақидаги биринчи қўл ёзуви

[edit | edit source]
Жозеф Менгеле 12 ёшли болани унга беришни талаб қиладиган сўров. У боланинг бошида „тадқиқот“ ўтказиш учун сўраган. Освенсим лагерининг лўли сектори архивидан.

1945-йил 25-июлда Краковда судя Станислав Змуда (ПҳД) Бош комиссия аъзоси, прокурор Винсенти Яросински (ПҳД) иштирокида Полшадаги Германия жиноятларини тергов қилиш бўйича Бош комиссияга 254 та иш бўйича делегация берди. Жиноят-процессуал кодекснинг 107 ва 115-моддаларига биноан, собиқ Освенсим концлагерининг № 1 маҳкумидан 26281 [Станисłаwа Рачwаł нéэ Суроwка] гувоҳ сифатида интервю олинди. Гувоҳга ёлғон баёнот берганлик учун жиноий жавобгарлик тўғрисида маълумот берилгандан сўнг, у қуйидагича кўрсатма берди:[23]

"Крематория ёнида крематорияга сиғмайдиган жасадларни ёқиш учун мўлжалланган чуқур хандақлар бор эди. Кечаси транспортда келган кичик болаларни самосвалларга ортиб, чуқурларга ҳайдаб, автоматик кўтарилган юк машинаси кузовидан тириклайин „тўкилганини“ биламан. Болалар ташланаётганда чуқурлар аллақачон олов ичида ёниб ётарди. Олов ичида қурбонларнинг даҳшатли қичқириғи бутун аёллар лагерида бир-уч дақиқа давомида эшитилиб турарди." - Станисłаwа Рачwаł нéэ Суроwка | Освенцим концентрацион лагери асири №. 26281[23]

Сисак конслагери

[edit | edit source]

Иккинчи Жаҳон уруши даврида Хорватия Мустақил Давлати мавжуд бўлган даврда Хорватия Устаšэ Ясеноваc[24] Даково[25] ва Ястребарско[26] каби кўплаб консентрацион лагерларни ташкил этди, уларда кўплаб серб, яҳудий ва лўли болалар маҳбуслар сифатида ҳалок бўлди[27][28]. Улар орасида Ясеноваc конслагери таркибида болалар учун махсус ташкил этилган Сисак конслагери ҳам бўлган[29][30].

Бир гуруҳ болалар Усташа конслагерида навбатда туришибди

Сисак болалар конслагери 1942-йил 3-августда Козара ҳужумидан кейин ташкил этилган[31]. Бу расман „Қочқинлар транзити лагери“ деб номланган оммавий лагернинг бир қисми эди[31]. Ушбу консентрацион лагер „Усташа аёл насл-насаби“ ва „Усташа хавфсизлик хизмати“ ҳомийлигидаги ва Антун Нажжернинг бевосита назорати остида расмий равишда „Қочқин болалар учун бошпана“ деб номланган махсус қисмдан иборат эди. Лагер Сисак шаҳридаги бир нечта биноларда жойлашган эди: собиқ Югославия лочинлари уюшмаси („Соколана“), Авлиё Винсентнинг опа-сингиллари роҳибахонаси, гуруч омбори, Ражс туз заводи омбори, Нови Сисак бошланғич мактаби ва „Карантена“ (карантин) ҳудудида эди. Бу биноларнинг барчаси болалар турар жойи учун яроқсиз деб ҳисобланган.  Масалан, Фалcонрй уюшмасида эшиклар йўқ эди. У тузни қуритиш учун яратилган бино эди. Болалар, ҳатто бир неча ойлик чақалоқлар ҳам, ҳеч қандай кийим ва адёлсиз, фақат юпқа сомон қатлами билан ерга ётишлари керак эди. Қорин бўшлиғи эпидемияси бошланганида, Нажжер касал болаларни қўлбола касалхонага ўтказишни буюрди, бу эса фақат ўлим сонини кўпайтиришга хизмат қилди.

Болаларнинг биринчи гуруҳи 1942-йил 3-августда келди[31], гуруҳда 906 та бола бор эди. Эртаси куни 650 нафар боладан иборат яна бир гуруҳ олиб келинди; учинчи гуруҳ 6-август куни 1272 бола билан келди. Теслиc иссиқхонаси ва „Карантена“ деб номланган янги қурилган казармада эркаклар, аёллар ва болалар учун умумий конслагер ташкил этилган. 1942-йил август-сентабр ойларида Усташе ота-оналарни мажбурий меҳнатга жўнатиб, 3971 боланинг ота-онасидан жудо қилди. 1942-йил августдан 1943-йил 8-февралгача 6693 бола, асосан Козара, Кордун ва Славониядан келган серблар ҳибсга олинган. Диана Будисавлевич ва бир гуруҳ инсонпарварлар — Жана Коҳ, Вера Лукетич, Драгиcа Хабазин, Любица ва Вера Бечич, Камил Бреслер, Анте Думбович ва Қизил Хочдаги опа-сингилларининг ҳаракатларига қарамай, ҳар куни 40 га яқин бола ҳалок бўлди.

Лазар Маргулжеш конслагердаги шароитлар ҳақида гувоҳлик берди:[32]

Қизил Хоч томонидан юборилган озиқ-овқат посилкалари ҳеч қачон қамоқдаги болаларга берилмаганини пайқадим. Менинг шифокорлик бурчим бу кичик маҳбусларни о'рганиш эди, шунинг учун мен бу жойларга тез-тез бориб турдим: "Соколана" биноси, у ерда болалар яланг'оч бетонга ёки омадлари бо'лса, озгина сомонга ётқизилган. Қадимги Сисакдаги кичик мактабдаги касалхонада каравот ё'қ эди, шунинг учун болалар ётган жойлар ифлосланган сомон, қон ва нажас билан қопланган, пашшалар то'даси уларни о'раб олган эди.

Хорватия Қизил Хоч жамиятининг собиқ котиби Жана Коҳ лагердаги шароитлар ҳақида қуйидагиларни айтди:

Баракларни усташалар қўриқлаган йўлаклар боғлаган. Тез ёрдам машинасидан унча узоқ бўлмаган бошқа казармадан болаларнинг маъюс фарёдлари эшитилди. Яланғоч полга тўрт юз бола жойлаштирилган: янги туғилган чақалоқлар, бир неча ҳафта ёки ойлик, ўн ёшгача бўлган болалар. Қанча болалар келган ва улар қаерга жўнатилган, буларни билиб бўлмасди. Болалар казармасидаги болалар тинмай йиғлаб, болалардан бир неча қадам нарида турган оналарига фарёд қилишар, бироқ фашистик жиноятчилар оналарни фарзандларига яқинлаштирмасди. Каттароқ болалар бизга кўз ёшлари билан айтадиларки, улар кичкиналарни тинчитолмайдилар, чунки улар оч эдилар, кичикларнинг тагликларини алмаштирадиган ҳеч ким йўқ ва уларнинг ҳаммаси ўлиб қолишидан қўрқишарди. Ҳали ўн ёшга тўлмаган бу болалар бизга қасам ичишади: „Келинг, опа, бизга оналарни олиб келинг, бу кичкинтойларга ҳеч бўлмаганда оналарни олиб келинг. Агар уларга оналарини олиб келмасангиз, улар фақат кўз ёшлари билан бўғилиб қолишганини кўрасиз“.

Коронер Давид Эгиć расман қайд этганидек, 6693 боладан 1152 нафари лагерда вафот этган, кейинчалик ўқитувчи Анте Думбович бу рақам 1630 нафарни ташкил этганини айтиб ўтади[31][33].

Омон қолиш воситалари

[edit | edit source]

Анча заифликларига қарамай, кўплаб болалар омон қолиш йўлларини топдилар. Болалар геттоларга озиқ-овқат ва дори-дармонларни, ўз навбатида, ушбу товарлар билан савдо қилиш учун ўзларининг шахсий нарсаларини яширинча олиб ўтишган. Ёшлар ҳаракатидаги болалар кейинчалик геттолардан қочиб, совет партизан бўлинмалари каби қаршилик ҳаракатларига қўшилишди; бошқалар немис босқинчиларини таъқиб қилиш учун ўз бўлинмаларини туздилар. Кўпгина болалар ота-оналари ёки бошқа қариндошлари билан яҳудий партизанлари томонидан бошқариладиган оилавий лагерларга қочиб кетишди; бошқалар ўзлари дуч келган томонларга қочиб кетишган[8][34].

Кўпгина яҳудий болалар ўзларининг хавфсизлиги учун ўзларининг шахсиятларини сохталаштиришга мажбур бўлишди. Улар ўзларини орийлардек кўрсатиш учун одатда ёлғон гувоҳномаларни олишган[35]. Гарчи бу болалар учун омон қолишнинг ягона йўлларидан бири бўлса ҳам, бу катта хавф туғдирди. Полиция ва бошқа нацистлар маъмурлари яширин яҳудийларни аниқлаш учун яҳудийларни қидиришда ҳужжатларни диққат билан ўрганиб чиқдилар[36].

Суннат, яҳудийларнинг урф-одати бўлиб, унда ўғил бола чақалоқлар туғилганда суннат қилинган[37]. Фашистлар яҳудийларни аниқлашнинг осон усули суннат эди, чунки яҳудий бўлмаганлар одатда бу процедурадан ўтмаган. Ўғил болалар жамоат ҳожатхоналаридан фойдаланиш ва жамоавий спорт ўйинларида қатнашишда эҳтиёт бўлишлари керак эди, чунки уларнинг яҳудийлиги фош бўлиши мумкин эди[35]. Ечим сифатида улар баъзида ҳатто қизларга ўхшаб кийиниб юришган[38].

1938-1939-йилларда Киндертранспорт (Болалар транспорти) Британия ҳукумати томонидан яҳудий ташкилотлари билан ҳамкорликда ташкил этилган қутқарув ҳаракати эди. У 10 000 га яқин қочқин яҳудий болаларни нацистлар Германияси ва немислар томонидан босиб олинган ҳудудлардан Буюк Британияга хавфсиз жойга олиб келди, лекин уларнинг оилалари улар билан бирга келмаган. Худди шундай, Ёшлар Алияҳ (Ёшлар иммиграцияси) минглаб болаларни Фаластинга олиб кетиб, уларнинг омон қолиши учун ҳамда Фаластиндаги яҳудийлар турар жойи Йишувни жонлантириш учун мас’ул эди[39].

Қўшма Штатларда баъзи одамлар ёрдам беришга ҳаракат қилишди ва бутун мамлакат бўйлаб саъй-ҳаракатлари 1000 яҳудий болаларни нацистлардан қутқаришга имкон берди. Инглизларнинг ишидан фарқли ўлароқ, ҳақиқий қутқарув ҳаракатлари ҳукумат томонидан ҳеч қандай тарзда қўллаб-қувватланмади; ёрдам беришни истаганлар иммиграция квоталари билан курашишнинг ўз йўлларини топишлари керак эди[40]. Гилберт ва Элеанор Краус эр-хотин бўлиб, уруш бошланишидан олдин 1939-йилда 50 яҳудий болани нацистлардан қутқариш учун Қўшма Штатларга олиб келган. Улар 50 нафар болани АҚШ визасини олишга яқин турган оилалари билан суҳбатдан ўтказиш орқали танлаб олдилар. Филаделфияга кўчиб келган болаларнинг аксарияти охир-оқибат ўз оилалари билан бирлашдилар[41]. Киндертранспортдан илҳомланиб, Конгресс 100 000 тагача яҳудий болаларига Америкага келишига рухсат беришга чақирилди. 1939-йилда Вагнер-Рожерс қонуни таклиф қилинди, унга кўра 14 ёшгача бўлган 20 000 яҳудий қочоқ болаларни Қўшма Штатларга қабул қилиш керак эди. Бироқ, 1939-йил феврал ойида қонун лойиҳаси Конгресс маъқуллай олмади[42].

Айни пайтда, яҳудий бўлмаганлар баъзи яҳудий болаларни яширган. Баъзан, улар ўзларининг „яширин“ оиласига қабул қилинган. Франсияда ноёб яшириниш ҳодисаси юз берди. Ле Чамбон-сур-Лигноннинг деярли бутун протестант аҳолиси, шунингдек, кўплаб католик руҳонийлари, роҳибалар ва оддий одамлар 1942-йилдан 1944-йилгача яҳудий болаларини шаҳарда яширган. Италия ва Белгияда ҳам кўплаб болалар яшириниб омон қолишган[43].

Белгияда Жеунессе Оувриèре Чрèтиэне христиан ташкилоти Белгия қироличаси Элизабетҳ кўмагида яҳудий болалар ва ўсмирларни яширган[44].

Иккинчи жаҳон урушида фашистлар Германияси таслим бўлгач, қочқинлар ва кўчирилганлар бутун Европа бўйлаб бедарак йўқолган болаларини қидирдилар. Минглаб етим болалар лагерларга ташланди. Омон қолган кўплаб яҳудий болалар Шарқий Европадан Йишувга оммавий қочқиннинг (Бриҳаҳ) бир қисми сифатида қочиб кетишди. Ёш Алия урушдан кейин омон қолган болаларга 1948-йилда Исроил давлати ташкил топган Фаластин ҳудудига кўчиб ўтишга ёрдам бериш орқали ўз фаолиятини давом эттирди[45][46].

Манбалар

[edit | edit source]
  1. ↑ „CҲИЛДРЕН ДУРИНГ ТҲЕ ҲОЛОCАУСТ“. Унитед статес Ҳолоcауст Мемориал Мусеум (1-октабр 2019-йил). Қаралди: 30-март 2021-йил.
  2. ↑ Ҳеберер, Патриcиа. Чилдрен дуринг тҳе Ҳолоcауст, Ланҳам, Мд., 2011 — 9 бет. ИСБН 978-0-7591-1984-0. ОCЛC 681481430. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Каплан, Марион. Бетwеэн Дигнитй анд Деспаир: Жеwиш Лифе ин Нази Германй. Неw Ёрк: Охфорд Университй Пресс, 1998 — 94–118 бет. 
  4. ↑ Каплан, Марион А.. Бетwеэн дигнитй анд деспаир : Жеwиш лифе ин Нази Германй. Неw Ёрк: Охфорд Университй Пресс, 1999 — 98 бет. ИСБН 0-19-513092-8. ОCЛC 44099183. 
  5. ↑ 5,0 5,1 Каплан, Марион А.. Бетwеэн дигнитй анд деспаир : Жеwиш лифе ин Нази Германй. Неw Ёрк: Охфорд Университй Пресс, 1999 — 103 бет. ИСБН 0-19-513092-8. ОCЛC 44099183. 
  6. ↑ Ҳеберер, Патриcиа. Чилдрен дуринг тҳе Ҳолоcауст, Ланҳам, Мд., 2011 — 8 бет. ИСБН 978-0-7591-1984-0. ОCЛC 681481430. 
  7. ↑ „Доин' ит фор тҳе кидс!“. ФигҳтДемБаcк. 16-май 2008-йилда асл нусхадан архивланган.
  8. ↑ 8,0 8,1 „CҲИЛДРЕН ДУРИНГ ТҲЕ ҲОЛОCАУСТ“. 6-май 2009-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 5-апрел 2009-йил.
  9. ↑ „Чилдрен Дуринг тҳе Ҳолоcауст“. 1-апрел 2009-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 1-апрел 2009-йил.
  10. ↑ 10,0 10,1 Дwорк, Дебораҳ. „Трансит Cампс.“ Чилдрен wитҳ а Стар: Жеwиш Ёутҳ ин Нази Эуропе, Яле Университй Пресс, 1993, пп. 113-154.
  11. ↑ „"Лублин" чаптер фром Пинкас Ҳакеҳиллот Полин (cонт.)“. ЖеwишГен, Инч (10-апрел 2004-йил). Қаралди: 30-март 2021-йил.
  12. ↑ Нйисзли 2011.
  13. ↑ Кубиcа 1998.
  14. ↑ Лагнадо & Декел 1991.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 Лифтон 1986.
  16. ↑ Поснер & Wаре 1986.
  17. ↑ 17,0 17,1 „Жосеф Менгеле“. Ҳолоcауст Энcйcлопедиа. Тҳе Унитед Статес Ҳолоcауст Мемориал Мусеум. Қаралди: 6-ноябр 2018-йил.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Поснер, Wаре 1986.
  19. ↑ Лифтон 2000.
  20. ↑ Лифтон 1985.
  21. ↑ Астор 1985.
  22. ↑ Брозан 1982.
  23. ↑ 23,0 23,1 Трибунал. „Рачwаł Станисłаwа“. www.записйтеррору.пл (1945-йил 25-июл). Қаралди: 2021-йил 17-декабр.
  24. ↑ „Лист оф индивидуал виcтимс оф Жасеноваc cонcентратион cамп“. Жасеноваc Мемориал Сите. Қаралди: 22-март 2015-йил.
  25. ↑ АБСЕЭС. АБСЕЭС - Совиэт анд Эаст Эуропеан Абстраcц Сериэс. АБСЕЭС, Жануарй 1973. 
  26. ↑ „Жастребарско Cамп“. www.жусп-жасеноваc.ҳр. Жасеноваc Мемориал Сите. 2017-йил 2-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 11-сентабр 2016-йил.
  27. ↑ Фумиć, Иван. Джеcа — žртве устаšког реžима. Загреб, Cроатиа: Савез антифасистиcкиҳ борcа И антифасиста републике Ҳрвацке [Унион оф Анти-Фасcист Фигҳтерс анд Анти-Фасcисц оф тҳе Републиc оф Cроатиа], 2011. ИСБН 978-953-7587-09-3. 
  28. ↑ Лукиć, Драгоже (1980). "Злоčини окупатора и нжеговиҳ сарадника над деcом козарског подруčжа 1941–1945. године". [Тҳе Cримес оф тҳе Оccупиэрс анд тҳеир Cоллабораторс Агаинст Чилдрен ин тҳе Козара регион 1941–1945]. Козара у народноослободилаčкож борби и соcижалистиčкож револуcижи (1941–1945) [Козара ин тҳе Натионал Либератион Wар анд Соcиалист Револутион: (1941–1945)] (27 – 28 Оcтобер 1977). Прижедор, Югославиа: Наcионални парк "Козара". пп. 269–284. ОCЛC 10076276. 
  29. ↑ Марижа Вуселиcа: Регионен Кроатиэн ин Дер Орт дес Террорс: Арбеицерзиэҳунгслагер, Гҳеттос, Жугендсчутзлагер, Полизеиҳафтлагер, Сондерлагер, Зигеунерлагер, Зwангсарбеитерлагер, Волуме 9 оф Дер Орт дес Террорс, Публишер C.Ҳ.Беcк, 2009, ИСБН 9783406572388 пагес 321-323
  30. ↑ Анна Мариа Грüнфелдер: Арбеицеинсатз фüр диэ Неуорднунг Эуропас: Зивил- унд ЗwангсарбеитерИннен аус Жугослаwиэн ин дер „Остмарк“ 1938/41-1945, Публишер Бöҳлау Верлаг Wиэн, 2010 ИСБН 9783205784531 пагес 101-106
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 „СИСАК CАМП“. Жасеноваc Мемориал Cите. 2018-йил 31-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 30-январ 2018-йил.
  32. ↑ Маcуҳ, Божан; Гориуп, Жана (2017-11-08). „Друšтвена улога мажке након престанка браčниҳ и ванбраčниҳ веза“. Социолошки Дискурс. 4-жилд, № 7. дои:10.7251/соcср1407005м. ИССН 2232-867Х.
  33. ↑ Ревиэw оф Интернатионал Аффаирс, Волуме 33, Иссуэс 762-785, Федератион оф Югослав Жоурналисц, 1982 паге 31
  34. ↑ „Студй Гуиде Сониа Орбуч: А Ёунг Wоман wитҳ тҳе Руссиан Партисанс“. Жеwиш Партисан Эдуcатионал Фоундатион (2005). 2021-йил 7-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 30-март 2021-йил.
  35. ↑ 35,0 35,1 „Ҳидден Чилдрен оф тҳе Ҳолоcасут“. www.жеwишвиртуаллибрарй.орг. Қаралди: 2019-йил 19-апрел.
  36. ↑ „Ҳоw а WWИИ-эра форгер савед ливес, оне факе доcумент ат а тиме“ (эн). www.cбснеwс.cом. Қаралди: 2019-йил 19-апрел.
  37. ↑ „Б'рит Милаҳ: Тҳе Cирcумcисион Ритуал“ (эн). РеформЖудаисм.орг (2012-йил 19-декабр). Қаралди: 2019-йил 19-апрел.
  38. ↑ „Лифе ин Шадоwс: Ҳидден Чилдрен анд тҳе Ҳолоcауст“. www.ушмм.орг. Қаралди: 2019-йил 19-апрел.
  39. ↑ Каплан, Марион А. (1999). Бетwеэн Дигнитй анд Деспаир: Жеwиш лифе ин Нази Германй. Неw Ёрк: Охфорд Университй Пресс. п. 116-117.
  40. ↑ Cалл. „Жеwиш чилдрен wере плаcед ин фостер ҳомес то эсcапе Назис“ (эн-УС). тҳеморнингcалл.cом. Қаралди: 2019-йил 19-апрел.
  41. ↑ „Тҳе Иммигратион оф Рефугеэ Чилдрен то тҳе Унитед Статес“ (эн). энcйcлопедиа.ушмм.орг. Қаралди: 2019-йил 19-апрел.
  42. ↑ Гуроcк, Жеффрей (Эдитор). Америcа, Америcан Жеwс, анд тҳе Ҳолоcауст: Америcан Жеwиш Ҳисторй. Тайлор & Франcис, 1998, ИСБН 0415919312, п.227
  43. ↑ Алтҳам. „Cатҳолиc Ҳероэс оф тҳе Ҳолоcауст“. Cолумбиа. 12-март 2007-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 30-март 2021-йил.
  44. ↑ Лазар Wалл, Wалл. „А сурвивор'с мусиcал линк то ноw“. Тҳе Жеwиш Адвоcате (12-декабр 2018-йил). Қаралди: 30-март 2021-йил.[сайт ишламайди]
  45. ↑ Офер, Далиа (Фебруарй 1996). „Ҳолоcауст Сурвиворс ас Иммигранц: Тҳе Cасе оф Исраэл анд тҳе Cйпрус Детаинеэс“. Модерн Жудаисм. 16-жилд, № 1. 1–23-бет. дои:10.1093/мж/16.1.1.
  46. ↑ „Шиват Тзион- Тҳе Ретурн то Зион“. Марч оф тҳе Ливинг Интернатионал. 19-август 2002-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 30-март 2021-йил.

Ҳаволалар

[edit | edit source]
Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xolokostdagi_bolalar&oldid=3854828"