Berlin
Berlín (olmonī: Berlin [bɛɐ̯ˈliːn], talaffuz ) — pojtaxt va jake az şahrhoi kalontarini Olmon.
Şahr | |||||
Berlin | |||||
Baraksi gardişi aqrabaki soat, şurū' az kunçi boloiji rost: Manorai televizioniji Berlin, Kalisoi çomei Berlin, Şarlottenburg, Darvozai Brandenburg, Rejxstag, Nigoristoni qadimai millī | |||||
|
|||||
Kişvar | Olmon | ||||
Zamin | Berlin | ||||
Rohbar | Kai Wegner[d] | ||||
Ta'rix va çuƣrofijo | |||||
Ta'sis | 1237 | ||||
Avvalin nombarī | 1237 va 1244 | ||||
Masohat | 4.115 km² | ||||
Vыsota NUM | 34 ± 1 m | ||||
Nav'i iqlim | mū'tadil | ||||
Mintaqai zamonī | UTC+2:00, letom UTC+3:00 | ||||
Aholī | |||||
Aholī | 3.669.491 tan (31.12.2019) | ||||
Zicī | 4.115 tan/km² | ||||
Aglomeratsija | 6 177 535 | ||||
Millijat |
olmoniho — 89 %, millathoi digar — 11 % (2011)[1] |
||||
Nomi qavmī | berliniho, berlinī | ||||
Zaboni rasmī | olmonī | ||||
Şinosahoi adadī | |||||
Peşşumorai telefon | +49 30 | ||||
Nişonai pocta | 10115–14199 | ||||
Kodi moşin | B[2] | ||||
berlin.de | |||||
Çuƣrofijo
viroişDar andarobi darjohoi Şpre va Xafel voqe' buda, ba vositai nahrhoi kiştigard bo Bahri Şimolī va Bahri Baltika mepajvandad. Aholiaş 3479740 nafar (2011), asosan olmoniho (86%) va millathoi gunogun (14%; poljakho, turkho va rusho). Masoh. 891,85 km2. Ziciji aholī 3848 nafar/km2. Markazi buzurgtarini naqlijotī; jake az markazhoi asosiji naqlijotiji Avrupo, rohi ohani millī (15 xatti sajr) va rohhoi xudrav, bandari muhimmi darjoiji mamlakat. Doroi du furūdgohi bajnalmilalī (Tegel, Şjonefeld) ast.
Ta'rix
viroişBerlin dar sadai XIII az du mahalla ba vuçud omada, soli 1307 ba şahr tabdil joftaast. Soli 1486 pojtaxti Brandenburg, dertar Prussija. Dar çangi sezdahsolai 1618–48 xarob gardid. Dar nimai dujumi sadai XVII va nimai avvali sadai XVIII az nav bunjod karda şud. Hangomi çangi haftsola (1756–63) az tarafi sipohijoni rusu utrişī soli 1760 işƣol karda şud. Dar avvali sadai XIX hangomi çangi Napoleon az tarafi laşkarijoni faronsavī tasarruf gardida, soli 1833 az nav ba dasti sipohijoni rus bargaşt. Solhoi 1848–49 Berlin ba jake az markazhoi asosiji inqilobi Olmon tabdil joft. Soli 1871, ba'di muttahidşaviji davlathoi Olmon bo imperijai on, Berlin pojtaxti imperijai Olmon gardid. Dar ibt. sadai XX ba markazi buzurgtarini sanoatī, molijavī va tiçoratiji Olmon mubaddal gaşt. Dar davrai inqilobi nojabriji soli 1918 çumhurī e'lon karda şud. Solhoi 1933–45 pojtaxti «rejxi sejum»-i faşiston bud. 2 maji 1945 Berlin az tarafi sipohijoni şūravī purra işƣol karda şud. 8 maji 1945 dar Berlin Sozişnomai taslimi becunucaroi Quvvahoi musallahi Olmon ba imzo rasid. Muvofiqi in sozişnomai bajni şirkatdoroni ittihodi ziddigitlerī – IÇŞS, IMA, Britanijai Kabir va Faronsa Berlin ba 4 baxş taqsim şud. Maji 1949 dar se baxşi qismi ƣarbiji Berlin nizomi işƣoliji hokimijati ƣarbī çorī gardid. Dar qismi şarqiji Berlin, ki sipohijoni şūravī qaror doştand, bo ixtijori xudi mehnatkaşon 1.10.1949 ÇDO e'lon şud va Berlin muvofiqi sarqonun pojtaxti on ta'jin gaşt. Şahr ba du qism çudo şud: Berlini Demokratī (pojtaxti ÇDO) va Berlini Ƣarbī (pojtaxti ÇFG). Soli 1961 bajni Berlini Ƣarbī va Berlini Şarqī silsilai inşooti masdudkunanda (Devori "ohanin"-i Berlin) bunjod gardida, bo qarori hukumati ÇDO va rohbarijati şūravī ravuoi bemamoniati bajni şahrvandoni ÇDO va ÇFO man' karda şud. Soli 1990 ba'di jakçoja gaştani Olmon in devor az bajn bardoşta şud. Dastgohi Prezidenti Olmon soli 1994 az Bonn ba Berlin kūcid.
Aholī
viroiş
|
Sanoat
viroişImrūz Berlin jake az markazhoi muhimi sanoatī va ilmiju farhangiji Olmon ba hisob meravad. Dar sohai sanoati Berlin 900 korxonahoi xurdu buzurg fa'olijat dorand. Dar barobari sohahoi an'anavī (moşinsozī, elektrotexnika, kimijo, dorusozī va tab'u naşr), incunin sohai navtarini istehsolot, telekommunikatsija, taçhizoti tibbī, biotexnologija va VAO rivoç joftaast. Zijoda az 30 şirkathoi bonufuzi çahoniji Olmon, ki bo tamƣai DAX istehsol mekunand, dar Berlin qarorgohi xudro dorand. Az çumla «Simens», «Telekom», «Şinuler», «Dajmler-Krajsler», «BMV» va ƣ. Berlin markazi fa'olijati tab'u naşr buda, zijoda az 500 şirkati in soha, 80 agentiji tarƣiboti reklamavī, 30 pojgohi radioī, 12 şirkati filmsozī dar on fa'olijat dorand. Dar sohai texnologijai raqamī Berlin ba savijai balandtarin dar çahon noil gardidaast. Naqlijoti asosiji şahrī metropoliten va rohi ohani bajnişahrī buda, muvofiqan 180,1 va 327,4 km tūl kaşidaast.
Jodgorihoi me'morī
viroişJodgorihoi me'moriji qadimi Berlin: Kalisoi gotikiji Nikolaj (1230–1470), Qasri Belvju (1785, holo Qarorgohi Prezident), darvozai Brandenburg (ramzi Berlin, 1788–91), jak qator binohoi oxiri sadai 19: sutuni Ƣalaba (1872–73), Rejxstag (1884–94).
Maorifu farhang
viroişDar Berlin zijoda az 20 maktabi olī, az çumla 4 donişgoh, instituthoi san'at, mahorati aktjorī, musiqī, Instituti kino va televizioni ba nomi K. Volf, Maktabi oliji katolikiji Berlin, Maktabi oliji texnikiji Berlin va ƣ. fa'olijat dorand. Dar Berlin 250 muassisai tahqiqoti ilmiji davlatī va xususī, 131 kitobxona, osorxonahoi davlatī: Osorxonai ta'rixi xalqi Olmon, osorxonai kişvarşinosī, osorxonai Bode (1903), osorxonai sozhoi musiqī, osorxonai san'ati amalī, nigoristoni millī, 4 rasadxona mavçud ast. Berlin holo markazi buzurgi sajjohiji farhangī-ma'rifatī va namoişgohhoi bajnalxalqī ast.
Ezoh
viroiş- ↑ Berlin. Regionaldatenbank Deutschland. 4 maj 2018 sançida şud.(pajvandi dastnoras)
- ↑ http://www.europeanplates.com/information/german-city-codes.html
- ↑ https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Publikationen/OTab/2014/OT_A01-10-00_124_201311_BE.pdf
- ↑ http://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2016/SB_A01-07-00_2015m12_BE.pdf
- ↑ https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/otab/2015/OT_A01-14-00_124_201412_BBB.pdf
- ↑ https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/05Staedte.html
- ↑ https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/
- ↑ Alle politisch selbständigen Gemeinden mit ausgewählten Merkmalen am 31.12.2018 (4. Quartal) — Federal Statistical Office.
- ↑ https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Archiv/GVAuszugQ/AuszugGV4QAktuell.html
- ↑ https://www.destatis.de/DE/Themen/Laender-Regionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/04-kreise.html
- ↑ 11.0 11.1 https://www.statistikportal.de/de/produkte/gemeindeverzeichnis — Federal Statistical Office.
- ↑ https://www.destatis.de/DE/Themen/Laender-Regionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Archiv/GVAuszugQ/AuszugGV4QAktuell.html (nem.) — DESTATIS, 2023.
- ↑ https://www.statistikportal.de/de/gemeindeverzeichnis — Federal Statistical Office.
- ↑ Alle politisch selbständigen Gemeinden mit ausgewählten Merkmalen am 31.12.2022 (nem.) — DESTATIS, 2023.
Adabijot
viroiş- Berlin // Asos — Boz. — D. : SIEMT, 2013. — (Ensiklopedijai Milliji Toçik : [taxm. 25 ç.] / sarmuharrir N. Amirşohī ; 2011—2023, ç. 2). — ISBN 978-99947-33-52-4.