Jump to content

Volter

Edit links
Az Википедиа
Volter
fr. Voltaire
Ta'rixi tavallud 21 nojabr 1694(1694-11-21)[1][2][3]
Zodgoh
Ta'rixi darguzaşt 30 maj 1778(1778-05-30)[4][5][6][…] (83 sol)
Mahalli darguzaşt
Kişvar
Fazoi ilmī falsafa
Alma-mater
Çoizaho
Imzo Imzo
Logotipi Vikiguftovard Guftovardho dar Vikiguftovard
Logotipi Vikiteka Osor dar Vikiteka
 Parvandaho dar Vikianbor

Volter (fr. Voltaire; 21 nojabri 1694, Poris, Faronsa — 30 maji 1778, hamonço; nom dar xurdī Fransuá-Marí Arué, fr. François Marie Arouet) — fajlasuf, navisanda, publisist va ta'rixnigori faronsavī, uzvi Akademijai Faronsa (1746), AI Prussija (1750), uzvi iftixoriji AI Peterburg (1746).

Zindaginoma[viroiş | edit source]

Maktabi diniro dar Poris xatm kardaast. Fa'olijati ilmiju eçodiaş baroi tahavvuli kulliji tafakkuri xalqhoi Avrupo musoidat namudaast. Ba aqidai Volter qadru manzalati inson dar xiradu donişi ūst, na dar mansubijataş ba in jo on qişri çomea.

Volter tarafdori hokimijati mutlaq bo sarvariji şohi sohibma'rifat bud, ki qonunhoi odilona qabul namojad. Ū zarurati digargunihoi içtimoiro dark mekard va maqsadu maromaş ozodiji tafakkur, suxan va ozodiji viçdon bud. Ba aqidai ū mahz sarvari sohibma'rifat dar tatbiqi ƣojahojaş kumak rasonida metavonist. Dar hamin zamina Volter munosibataşro bo hukmrononi davr — şohi Prussija Fridrixi II, iperatori Rusija Ekaterinai II va digaron barqaror karda bud; bisjore az sarvaroni ma'rufi kişvarhoi Avrupo mekūşidand, ki bo Volter robita doşta boşand.

Osor[viroiş | edit source]

Volter jakcand asari ta'rixī — «Ta'rixi Karli XII» (1732), «Asri Ljudviki XIV» (1751), «Dar borai odobu rusum va ma'navijoti mardum» bo muqaddimai «Falsafai ta'rix» (1756), «Ta'rixi imperijai Rusija dar ahdi Pjotri Kabir» (1759-63; soli 1809 dar du çild ba rusī tarçuma şud), «Ta'rixi parlamenti Poris» (1769) nigoştaast. Dar cunin osor, ki qahramoni asosī xalq ast, ū kūşidaast, ki az dalelhoi sobitu voqeī istifoda barad.

Osori falsafī[viroiş | edit source]

Dar osori falsafiaş («Nomahoi falsafī», nomi digaraş «Nomaho oid ba mardumi anglis» (1733 −34), «Risola oid ba metafizika» (1734), «Zaminahoi falsafai Njuton» (1738) Volter çonibdori deizm bud. Ba nazari ū Xudo ofaridgori kulli mavçudot, az çumla modda — hastī va muharrriki on ast. Volter kalisoro hamcun homiji imtijozhoi sinfi hokim, puştiboni taassub va tundravī, duşmani ilmu maorif tanqid karda bud. Andeşahoi falsafiji peşqadami Volter dar taşakkuli nasli navi maorifparvaroni faronsavī (Lametri, Didro, Helvetsij, Holbax va digaron) naqşi buzurg guzoştand. Volter dar tahijai «Ensiklopedija»-i faronsaviji sadai XVIII şirkat varzidaast. Aqoidi içtimoī-sijosī, axloqī, nazarijoti Volter oid ba din va mavqei on dar çomea, ozodiji viçdon va ƣ. dar osori adabiaş — namoişnoma-foçiai «Edip» (1718 rūji sahna omad), «Qissahoi falsafī» («Menon va jo Xiradi inson», 1747), «Mikromegas» (1752), «Şohduxtari Bobil» (1768), «Barzagovi safed» (1774), dostoni «Dūşizai orleanī» (1735, naşr 1755) ifoda joftaand. Baroi pamfletaş dar haçvi hersogi Orlean ba zindon aftod. Volter dar ƶanrhoi adabī — dramaho (50 foçia, mazhaka, librettoi operaho), dostonhoi hamosī, didaktikī, qasidaho va haçvijaho, aş'ori ƣinoī asar ofaridaast. Ba qalami ū osori adabijotşinosī — «Sançişi qalam dar hamosa» (1725), «Tafsiri osori Kornel» (1764; oid ba eçodijoti dramaturgi faronsavī Kornel) niz taalluq dorand. Jake az asarhoi bunjodiji ifodagari aqoidu nazarijoti Volter «Kandid» (1759; tarçumai toçikī — 1963) meboşad. Dar in asar ū dar barobari nişon dodani çanbahoi musbat va manfiji hamon davra, ba mardum bo şiori «Har kas bojad boƣi xudro obod bikunad» muroçiat namudaast. Volter peşvoi maorifparvarī dar Avrupo, namojandai ravijai adabiji klassitsizm meboşad. Volter tahti ta'siri «Guliston»-i Sa'dī cand asar, az çumla «Sodiq»-ro (1748), eçod namudaast. Dar asarhoi «Zoir», «Alçazoir», «Zolim», «Darveşi cinī» va ƣ. mavzū'hoi şarqī matrah gardidaand.

Volter şaxsijati maşhuri davraş bud, ki ba qavli adibi faronsavī V. Hjugo jak qarnro dar ixtijor doşt. Afkoru aqoidi Volter ba'd az favti ū pobarço mond va dar doirahoi ilmivu adabī, farhangī bo nomi voltercigī pahn gardid.

Ezoh[viroiş | edit source]

  1. ↑ Voltaire (niderl.)
  2. ↑ Arxiv izobrazitelьnogo iskusstva — 2003.
  3. ↑ François Marie dit VOLTAIRE Arouet / zeri tahriri B. Delmas — 2009.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Kratkaja literaturnaja entsiklopedija (rus.) — M.: Sovetskaja entsiklopedija, 1962. — T. 1.
  5. ↑ Itaú Cultural https://enciclopedia.itaucultural.org.br/pessoa360244/voltaire (port.) — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
  6. ↑ Entsiklopedija Brokgauz (nem.)
  7. ↑ 7.0 7.1 Volьter // Bolьşaja sovetskaja entsiklopedija (rus.): [v 30 t.] / pod red. A. M. Proxorov — 3-e izd. — M.: Sovetskaja entsiklopedija, 1969.
  8. ↑ LIBRIS — 2017.

Adabijot[viroiş | edit source]

  • Muxtorov Ş. Sa'dī va çarajoni maorifparvariji Frantsija // Voprosы filologiji i metodiki prepodavanija inostrannыx jazыkoVolter D., 1975;
  • Kuznetsov Volter N. F. M. Volьter. M., 1978;
  • Novaja rossijskaja entsiklopedija. T. IV (1). M., 2007.

Sarcaşma[viroiş | edit source]

  • Volter // Viclas — Gūjanda. — D. : SIEMT, 2015. — (Ensiklopedijai Milliji Toçik : [taxm. 25 ç.] / sarmuharrir N. Amirşohī ; 2011—2023, ç. 4). — ISBN 978-99947-33-77-4.
Bargirifta az "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Волтер&oldid=1291925"