Çaşni Sada
 | |
 Parvandaho dar Vikianbor |
Çaşni Sada (forsī: جشن سَده) — jake az çaşnhoi eronitaboron va mardumi forsizabon ast, ki dar oƣozi şomgohi 10 bahmanmoh (30 janvari taqvimi melodī) barguzor meşavad. In rūzro Obonrūz megūjand.
Ta'rix[viroiş | edit source]
Bino ba tadqiqoti olimi mardumşinos va mutaxassisi folklor Ravşan Rahmonī ta'rixi nişonahoi pajdoişi çaşni Sada, ki marbut ba Xurşed va timsoli on otaş meboşad, xele qadimī buda, ba zamoni peş az orijoī va hatto az on ham durtar merasad. Doir ba arzi hastī namudani on avvalin axbor dar farhangi guftorī (şifohī), usturahoi mansux işora rafta va tavassuti in du sarcaşma ba osori xattī roh joftaast. Xele muhim ast, ki bovarho va nişonahoi e'tiqod ba Xurşedu otaş, ki sababgori asliji ba vuçud omadani çaşni Sada meboşad, to imrūz dar bajni mardumoni gunoguni olam ba nazar merasad.
Bo pajdo şudani otaş va muqaddas gardidani on mardumi peşin baroi xud çaşni Sadaro intixob kardand. In az jak taraf ifodagari ramzi çovidonagiji Xurşed va muqaddas donistani otaş meboşad, az tarafi digar ba zindagiji inson va robitai ū bo tabiat vobastagiji nogusastanī dorad. Ba'dho mahz pajdo şudani «çaşni otaş» va hamcun ramzi Xurşed donistani on çaşni Sada dar mijoni mardum gustariş pajdo kard.
Dar borai pajdoişi çaşni Sada nazarho gunogun meboşand. Ba'ze muhaqqiqon va donişmandon onro çaşni zamoni orijoī mepindorand va iddai digar padidoriji onro peş az davroni orijoiho medonand. Vale ba har surat pajdoişi çaşni Sada va usturahoi marbut ba on ba mas'alai taççamūi rūşnoī va otaş vobasta meboşad va az tahavvuli taşakkuli qavmhoi orijoī darak medihand, ki onho in çaşnro az peşinijon giriftand va ba'diho onro to rūzgori mo rasonidand. Agar az in nuqtai nazar ba çaşni Sada nazdik şavem, naxust az hama mohijati maqulahoi xurşed, rūşnoī va otaş peşi nazar meojand, ki har kadomaş ba hajoti inson va tabiat vobastagiji xos dorand. Ba hamagon ma'lum ast, ki mahz ba vositai rūşnoiji Xurşed tamomi mavçudoti olam zinda ast va harakat mekunad. Dar in bora Peşvoi millat dar naviştahoi xud işorati çolibe dorand, ki cunin ast:
«Dar mijoni quvvahoi serşumori badī, dar daştu çangalhoi Osijoi Markazī, ki çoni insonro dar azob va ba tahluka meandoxt, baxusus xuşkī va torikī bisjor zijonovar budand. Onho darjofta budand, ki bar ziddi neruhoi nombarşudai badī, ozar jo otaş va ra'du barq muassir budand. Bar ziddi torikī boşad, Xurşed, cun unsuri tavono muqaddas donista meşud. Nisbati hamin ast, ki Xurşed dar mijoni naƶodi qavmhoi zijodi olami boston sitoiş va parastiş şudaast»— Emomalī Rahmonov. «Nigohe ba ta'rix va tamadduni orijoī», 2006, S.263
Hamin xususijatro insonhoi zamoni boston e'tirof namuda, az garmiji Xurşed bahra meburdand va alohida onro nijoiş karda, pason, rūşnoī va otaşro ba on nisbat doda, in unsurhoi tabiiro kaşf kardand va ba onho e'tiqod ovarda, ba parastişaşon oƣoz namudand, ki ba'dho muçibi pajdo şudani çaşni Sada gardidaast.
Dar farhangi sunnatiji nijogoni mo muborizai ravşanī va torikī hamcun çavhari ma'navī naqşi kalidī dorand, ki on ba çaşni Sada niz aloqamand meboşad. Dar doirai taşakkuli hamin unsurhoi ba ham zid guzaştagoni mo, az çumla qavmhoi orijoī du fasli sol doştand, ki in hamon muborizai Hurmuzdu Ahriman va muborizai ravşanī bo torikiro ba jod meorad. Jakero tobistoni (hama [hama]) buzurg menomidand, ki on haft mohro dar bar megirift va az oƣozi farvardin (barobari 21-um va gohe 22 marti taqvimi melodī) şurū' şuda, to oxiri mohi mehr (barobari 22 oktjabri taqvimi melodī) idoma mejoft. Dujumiro zimistoni (zajana [zayana]) buzurg meguftand, ki az avvali mohi obon (barobari 23 oktjabri taqvimi melodī) sar meşud va to pojoni mohi isfandro (barobari 20 marti taqvimi melodī) dar bar girifta, 150 rūz idoma mejoft.
Voƶai Sada[viroiş | edit source]
Sada dar zaboni avastoī ba ma'noi «baromadan va tulu' kardan»-ro doro budaast. Dar zabonhoi eroniji boston ba gunai «sadok» va dar forsiji mijona ba gunai «sadag» budaast. Agar naxustin rūzi zimistonro (pas az Şabi jaldo) tavlidi digare baroi Xurşed jo Mehr bidonem metavon onro hamohang dar çaşn giriftan dar dahumin va cihillumin rūzi tavlidi ojini kuhan va zindai eronī donist (dar hamai ostonhoi kişvar va sarzaminhoi eronī donista meşavad).
Oid ba istilohi «Sada» niz fikrhoi gunogun mavçud boşand ham, onho ba hamdigar umumijat doşta, qadimijati in çaşnro tasdiq menamojand. Masalan, donişmandi ma'rufi eronī Hoşimi Rizoī dar borai voƶai sada menavisad, ki:
«Sada voƶai forsī ast. Dar pahlavī bojad ba şakle az in aşkol: sat [sat], satag [satag], sadhag [sadhag], sadh [sadh], sata [sata] buda boşad. Dar arabī ba surati sazaq jo sadaq kitobat va talaffuz meşavad. Ma'mulan, voƶahoe, ki az forsiji mijona ba forsiji çadid daromada va ba „ho“-i ƣajri malfuz xatm meşavand, dar asl ba harfi „gof“ jo „kof“ tamom meşuda. Hamcunin harfi „t“ dar pahlavī, dar forsiji çadid ba „d“ va dar arabī ba „zol“ tabdil meşavad. Dar forsiji mijona va forsiji boston va Avesto ba har hol voƶai sata [sata] ba ma'niji sad, adadi sad meboşad, cunonki dar forsī niz Sada ba ma'niji sad sol dar barobari qarn ba kor meravad».— Rizo Hoşim. Çaşnhoi otaş va mehrgon. Tehron, 1383, sah.99.
Ojinho[viroiş | edit source]
Çaşni Sadaro dar bajni mardumi forsizabon ba tarzi gunogun istiqbol megirad. Jake az usulhoi idguzaronī cunin ast:
Dar dahumin rūz jo Obonrūz az bahman moh bo afruxtani hezume, ki mardum az pagohī bar bomī xonai xud jo bar balandiji kūhiston gird ovardand, in çaşn oƣoz meşavad. Dar işorote torix, in çaşn hameşa ba şakle dastçam'ī va bo girdihamojiji hamai mardumoni şahr, mahalla va rusto dar jakço va bo barpoji jak otaşe buzurg barguzor meşuda ast. Mardumon dar gird ovardani hezum bo jakdigar muşorekat mekunand va ba in tartib çaşni Sada, çaşni hamkorī va hambastagiji mardumon ast[1].
Az şabi tavalludi Xurşed, pas az cil rūz baroi garmu sūzon şudani oftob, nijokoni mo çaşni Sadaro giromī medoştand. Dar çaşni Sada marosimi afrūxtani otaş va paridan az boloi on rivoç doştaast. In rasm dar mijoni nasroniho, ba viƶa rusho, hamcun çaşni «maslennitsa», roiç ast[2].
Çaşni Sadaro dar dahumin rūzi mohi bahman (barobari 29-30 janvar) barguzor mekardand, ki az zimiston sad rūz (obon, ozar, daj va dah rūzi bahman) meguzaşt. Ba aqidai orijoihoi qadim sarmo ba avçi balandi xud merasid va ba'dan havo tadriçan ba samti behbudī, narmī va garmī meraft. Az in rū, baroi on ki ba kiştu kori onho zarare narasad va corvohojaşon az sardī emin nigahdorī gardad, otaşro hamcun ramzi Hurmuzd meafrūxtand, to dar on quvvahoi badī sūzandu nobud gardand. Ba gufti barxe az donişmandon hamin ki az zimistoni buzurg sad rūz meguzaşt, mardum çaşni otaş, ja'ne Sadaro barpo menamudand. Onho bovar doştand, ki lahzahoi sarmoi çonkoh guzaştaastu narmiju garmī voridi rūzgori mardum şudaast. Az guzaştani sarmoi şadid, ki nerui ahrimanī ast, xuşholī karda az daştu sahro hezum, butta, xoşok çam' ovarda, xirmani buzurg mesoxtand. Barobari rasidani torikī on xirmani hezumu xasu xoşokro otaş mezadand, ki az in otaş hama ço furūzon megaşt va dar girdi on raqsu boziju xuşholī menamudand. Dar on rūzgoroni qadim nijogoni orijoiho bar on bovar budand, ki in gulxan hamcun nerui Hurmuzd bozmondahoi sarmoro, ki marbuti Ahriman ast, nobud mesozad[3]
Sada dar Eron[viroiş | edit source]
Zartuştijoni Tehron, Karaç, ustoni Jazd va rustohoi atrofi Ardakon, Kirmon va rustoho, Ahvoz, Şeroz, Isfahon, Urupo (Su'ed) va Omriko (Kolifurnijo) va Usturolijo bo gird omadan dar jak nuqta az şahr jo rusto dar kanorahoi ham otaşe buzurg meafrūzand va ba nijoişxonī va surudxonī va ba pojkubī mepardozand.
In çaşn dar taqvimi çadidi zartuştijon musodef bo Mehrrūz az bahmanmoh şudaast, hol onki Aburajhoni Berunī va digar manobe' onro Obonrūz guzoriş kardaand.[4]
Sada dar guzaştai toçikon[viroiş | edit source]
Muvofiqi rivojati «Şohnoma» Huşang şohi peşdodijon in çaşnro asos guzoştaast. Gūjo Huşang hamrohi darborijonaş dar sahro ba more ducor meojad. Huşang sūji mor sang meandozad. Sang bar sangi digar barxūrda az on otaşak meçahad va ba hamin vasila otaş kaşf megardad. Minba'd odamon ba hamin munosibat otaş afrūxta ba on saçda mekardand.
Zi Afridunu az Çam jodgor ast.
Unsurī
Çaşni Sada ba oini Mehrgaroī (Mitroī) durust meojad, ki az oini Zarduştī 3000-to 5000 peş mavçud bud. Dar oini Zarduştī muqaddasoti çaşni Sada nigoh doşta şud. Sada to sadai XII çaşn girifta meşud, lekin ba'dho az bajn raft, vale nişonahoi on — gulxan afrūxtan, dar girdi on bazm orostan hanūz ham dar bajni mardumi toçik ba nazar merasad.
Hakim Firdavsī oƣozi in çaşnro ba Huşang, pisari Sijomak nisbat medihad.
Base bod cun ū digar şahrijor.
Dar Toçikiston az rūi taqvimi mardumi forsizabon rūzi çaşni Sada dar ba'ze az dehot çaşn girifta meşavad.
Ezoh[viroiş | edit source]
- ↑ The Zoroastrian festival of Sadeh (Jashan-e Sadeh). www.avesta.org. 31 Janvar 2020 sançida şud.
- ↑ Şabi jaldo(toç.). Tornigori Zafar Mirzojon (27 Dekabri 2012). 31 Janvar 2020 sançida şud.
- ↑ Razī H. Gohşumorī va çaşnhoi Eroni boston. Tehron, 1371
- ↑ Osor al boqija, fasli 9, Aburajhon Berunī(porsī:آثارالباقیه، فصل نهم، ابوریحان بیرونی)
Adabijot[viroiş | edit source]
- Bahor M. Az ustura to ta'rix. Tehron: «Naşri Caşma», 1384 xurşedī. (bo hurufi forsī).
- Bahor M., Çustore cand dar farhangi Eron // Ojinho va çaşnhoi kuhani Eron. Tehron: Intişoroti Fikri rūz. 1373, s. 124.
- Bertels E. E. Prazdnik dƶaşni sada v tadƶikskoj poeziji // Sbornik statej po filologiji narodov Srednej Aziji posvjaщennыj 80-letiju so dnja roƶdenija A. A. Semjonova. Stalinabad: Izdatelьstvo Akademija nauk ÇŞS Tadƶikistan, 1953. s. 33-43.
- Berunī Abūrajhon. Osor-ul-boqija. Tehron: Intişoroti Amiri Kabir. 1363 ş.
- Braginskij I. S. Iz istoriji tadƶikskoj narodnoj poezii. Elementы narodno-poeticeskogo tvorcestva v pamjatnikax drevnej i srednevekovoj pisьmennosti. M.: Izd-vo AN SSSR, 1956.
- Rahimov D. Sada çaşni azjodraftai eronijon // Cinori purgul. Duşanbe, 2008.
- Jakubov Ju. Prazdnik Sada ili drevnej maslenitsы // Merosi nijogon, № 6, 2003. s.144-149.
- Hazratqulov M. Navrūzi olamafrūz va digar idhoi sunnatiji sol. — Duşanbe: Er-graf, 2012.
- Hazratqulov M. E'tiqodu an'anahoi bostoniji Açam. — Duşanbe: Irfon, 1986.
 |
|
|---|
