ดูต้นฉบับสำหรับ พ่อขุนรามคำแหงมหาราช

{{Infobox royalty
| name = พ่อขุนรามคำแหงมหาราช
| title = พระบาทกมรเตงอัญศรีรามราช
| image = ไฟล์:Ram Khamhaeng the Great (I).jpg
| caption = พระบรมราชานุสาวรีย์พ่อขุนรามคำแหงมหาราช ที่อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย จังหวัดสุโขทัย
|succession   = [[รายพระนามพระมหากษัตริย์ไทย#อาณาจักรสุโขทัย(พ.ศ. 1700 – 1981)|พระมหากษัตริย์สุโขทัย]]<!--เขียนตามรูปแบบคล้าย ๆ "พระมหากษัตริย์ไทย" คือ เอาแค่คำว่าพระมหากษัตริย์กับชื่อประเทศอย่างไม่เป็นทางการมาต่อกัน--><ref name = "นามา24">{{harvtxt|มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา|2011|p=24}}</ref>
| reign = พ.ศ. 1822 - พ.ศ. 1841 (19 ปี) 
| predecessor = [[พ่อขุนบานเมือง]]
| successor = [[พระยาเลอไทย]]
| birth_style = {{Nowrap|พระราชสมภพ}}
| birth_date = พ.ศ. 1782<ref name="sirisuai-2509"/>{{rp|27}}
| birth_place = [[อาณาจักรสุโขทัย]]
| death_date = พ.ศ. 1841<ref name = "นามา24"/> (59 พรรษา)
| death_place = [[อาณาจักรสุโขทัย]]
| issue = [[พระยาเลอไทย]]<br>[[พญาไสสงคราม]]<br>[[แม่นางเทพสุดาสร้อยดาว]] 
|house = [[ราชวงศ์พระร่วง|พระร่วง]]
|father = [[พ่อขุนศรีอินทราทิตย์]]
|mother = [[นางเสือง]]
|religion = [[ศาสนาพุทธ|พุทธ]]
}}

'''พ่อขุนรามคำแหงมหาราช''' หรือพระนามเต็ม '''พระบาทกมรเตงอัญศรีรามราช''' (พ.ศ. 1782 – พ.ศ. 1841) เป็น[[พระมหากษัตริย์]]องค์ที่ 3 แห่ง[[ราชวงศ์พระร่วง]] ปกครองอาณาจักรสุโขทัย ตั้งแต่ปี 1822 ถึง 1841 นับเป็นยุคที่รุ่งเรืองที่สุด

พระองค์ได้รับการยกย่องในการประดิษฐ์[[อักษรไทย]]และสถาปนาพระพุทธศาสนา[[นิกายเถรวาท]]ให้เป็นศาสนาประจำชาติอย่างมั่นคง<ref name=Coedes/>{{rp|197}}<ref name=prince>Chakrabongse, C., 1960, ''Lords of Life'', London: Alvin Redman Limited</ref>{{rp|25}}

== พระราชประวัติ ==
=== พระประสูติกาล ===
พ่อขุนรามคำแหงมหาราชเสด็จพระราชสมภพเมื่อ พ.ศ. 1782<ref name="sirisuai-2509">สุทัศน์ สิริสวย. (2509). ''พระราชกรณียกิจของพ่อขุนรามคำแหงในการก่อตั้งสถาบันการปกครองของชาติไทย''. วิทยานิพนธ์รัฐประศาสนศาสตรมหาบัณฑิต สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ กรุงเทพฯ. NIDA Wisdom Repository: [http://repository.nida.ac.th/handle/662723737/1168 Link]. 141 หน้า.</ref>{{rp|27}} เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 3 ของ[[พ่อขุนศรีอินทราทิตย์]]กับ[[นางเสือง]] โดยพระองค์มีพระเชษฐา 2 พระองค์และพระขนิษฐา 2 พระองค์ พระเชษฐาพระองค์แรกสิ้นพระชนม์ตั้งแต่พ่อขุนรามคำแหงยังทรงพระเยาว์ พระเชษฐาพระองค์ที่สองทรงพระนามตาม[[ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหง|ศิลาจารึก]]ว่า "พระยาบานเมือง" ซึ่งได้เสวยราชสมบัติต่อจากพระบรมชนกนาถ และเมื่อ[[พ่อขุนบานเมือง]]ได้เสด็จสวรรคตแล้ว พ่อขุนรามคำแหงจึงเสวยราชสมบัติต่อมา

ตามพงศาวดารโยนก พ่อขุนรามคำแหงมหาราชแห่ง[[อาณาจักรสุโขทัย|กรุงสุโขทัย]] [[พญามังราย]]แห่ง[[อาณาจักรล้านนา|ล้านนา]] และ[[พญางำเมือง]]แห่ง[[จังหวัดพะเยา|พะเยา]] เป็นศิษย์ร่วมพระอาจารย์เดียวกัน ณ สำนักพระสุกทันตฤๅษี ที่เมือง[[จังหวัดลพบุรี|ละโว้]] จึงน่าจะมีอายุรุ่นราวคราวเดียวกัน โดยพญามังรายประสูติเมื่อ พ.ศ. 1782 พ่อขุนรามคำแหงก็น่าจะประสูติในปีใกล้เคียงกันนี้

เมื่อพ่อขุนรามคำแหงมหาราชมีพระชนมายุ 19 พรรษา ได้ทรงทำ[[ยุทธหัตถี]]มีชัยต่อขุนสามชน เจ้า[[เมืองฉอด]] (อยู่ในบริเวณแม่สอดใกล้[[จังหวัดตาก]] แต่อาจจะอยู่ในเขต[[ประเทศพม่า]]ในปัจจุบัน) พระบรมชนกนาถจึงทรงขนานพระนามว่า "พระรามคำแหง" ซึ่งแปลว่า "พระรามผู้กล้าหาญ"<ref name=Coedes/>{{rp|196}} ภายหลังเมื่อพระบรมชนกนาถได้เสด็จสวรรคต และ[[พ่อขุนบานเมือง]] พระเชษฐาธิราช ได้เสวยราชสมบัติต่อมา พ่อขุนรามคำแหงจึงได้ไปเป็นเจ้าเมืองครองเมือง[[ศรีสัชนาลัย]]

=== การเสวยราชย์ ===
{{พระมหากษัตริย์แห่งราชวงศ์พระร่วง}}
นาย[[ตรี อมาตยกุล]] ได้เสนอว่า พ่อขุนรามคำแหงมหาราชน่าจะเสวยราชย์ พ.ศ. 1820 เพราะเป็นปีที่ทรงปลูก[[ตาล|ต้นตาล]]ที่สุโขทัย<ref name=Coedes>{{cite book|author=ตรี อมาตยกุล|url=|title="ประวัติศาสตร์สุโขทัย" แถลงงานประวัติศาสตร์ เอกสารโบราณคดี|publisher=โรงพิมพ์สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี|year=|edition=|volume=ปีที่ 14 เล่ม 1 (พ.ศ. 2523), ปีที่ 15 เล่ม 1 (พ,ศ. 2524), ปีที่ 16 เล่ม 1 (พ.ศ. 2525) และปีที่ 18 เล่ม 1 (พ.ศ. 2527)|location=กรุงเทพฯ|issue=}}</ref>

ศาสตราจารย์[[ประเสริฐ ณ นคร]] [[ราชบัณฑิต]] จึงได้หาหลักฐานมาประกอบพบว่า กษัตริย์[[อาหม|ไทยอาหม]]ถือประเพณีทรงปลูกต้น[[ไทร]]ตอนขึ้นเสวยราชย์อย่างน้อยเจ็ดรัชกาลด้วยกัน ทั้งนี้ เพื่อสร้างโชคชัยว่ารัชกาลจะอยู่ยืนยงเหมือนต้นไทร อนึ่ง ต้นตาลและต้นไทรเป็นไม้ศักดิ์สิทธิ์ของ[[ประเทศศรีลังกา|ลังกา]]

== พระนาม ==
[[ราชบัณฑิตยสถาน]]สันนิษฐานว่า พระนามเดิมของพระองค์คือ ''เจ้าราม'' เพราะปรากฏพระนามเมื่อเสวยราชย์แล้วว่า "พ่อขุนรามราช" อนึ่ง สมัยนั้นนิยมนำชื่อปู่มาตั้งเป็นชื่อหลาน ซึ่งตามพระราชนัดดาของพระองค์มีพระนามว่า "พระยาพระราม" และในชั้นพระราชนัดดาของพระราชนัดดา ในเหตุการณ์การแย่งชิงราชสมบัติ[[อาณาจักรอยุธยา|กรุงศรีอยุธยา]] พ.ศ. 1962 ตาม[[พระราชพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐ|พระราชพงศาวดารกรุงเก่า ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์]]  ปรากฏเจ้าเมืองพระนามว่า "พระยาบาลเมือง" และ "พระยาราม"

รายพระนามพ่อขุนรามคำแหง ดังนี้<ref name="sirisuai-2509"/>{{rp|28}}

* พ่อขุนรามคำแหง
* พ่อขุนรามราช
* พระบาทกัมรเตงอัญศรีรามราช
* พระยารามราช
* โรจนราช
* พระร่วง หรือ พระร่วงเจ้า (พระนามนี้ใช้เรียกกษัตริย์ราชวงศ์สุโขทัยทุกพระองค์)

== พระราชกรณียกิจ ==
รัชสมัยของพ่อขุนรามคำแหงมหาราชเป็นยุคที่กรุงสุโขทัยเฟื่องฟูและเจริญขึ้นกว่าเดิมเป็นอันมาก ระบบการปกครองภายในก่อให้เกิดความสงบเรียบร้อยอย่างมีประสิทธิภาพ มีการติดต่อสัมพันธ์กับต่างประเทศทั้งในด้านเศรษฐกิจและการเมือง ประชาชนอยู่ดีกินดี สภาพบ้านเมืองก้าวหน้าทั้งทางเกษตร การชลประทาน การอุตสาหกรรม และการศาสนา อาณาเขตของกรุงสุโขทัยได้ขยายออกไปกว้างใหญ่ไพศาล

=== การเมืองการปกครอง===
เมื่อพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ทรงขจัดอิทธิพลของเขมรออกไปจากกรุงสุโขทัยได้ในปลาย[[พุทธศตวรรษที่ 18]] การปกครองของกษัตริย์สุโขทัยได้ใช้ระบบ[[ปิตุราชาธิปไตย]]หรือ "พ่อปกครองลูก" ดังข้อความใน[[ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหง]]ว่า
คำพูด"....เมื่อชั่วพ่อกู กูบำเรอแก่พ่อกู กูได้ตัวเนื้อตัวปลา กูเอามาแก่พ่อกู กูได้หมากส้มหมากหวาน อันใดกินอร่อยดี กูเอามาแก่พ่อกู กูไปตีหนังวังช้างได้ กูเอามาแก่พ่อกู กูไปท่อบ้านท่อเมือง ได้ช้างได้งวง ได้ปั่วได้นาง ได้เงือนได้ทอง กูเอามาเวนแก่พ่อกู.." 

ข้อความดังกล่าวแสดงการนับถือบิดามารดา และถือว่าความผูกพันในครอบครัวเป็นเรื่องสำคัญ ครอบครัวทั้งหลายรวมกันเข้าเป็นเมืองหรือรัฐ มีเจ้าเมืองหรือพระมหากษัตริย์เป็นหัวหน้าครอบครัว

ปรากฏข้อความใน[[ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหง]]ว่าพ่อขุนรามคำแหงมหาราชทรงใช้พระราชอำนาจในการยุติธรรมและนิติบัญญัติไว้ดังต่อไปนี้ 

1) ราษฎรสามารถค้าขายได้โดยเสรี เจ้าเมืองไม่เรียกเก็บ[[ขนอน|จังกอบ]]หรือภาษีผ่านทาง 

2) ผู้ใดล้มตายลง ทรัพย์มรดกก็ตกแก่บุตร 

3) หากผู้ใดไม่ได้รับความเป็นธรรมในกรณีพิพาท ก็มีสิทธิไปสั่นกระดิ่งที่แขวนไว้หน้าประตูวังเพื่อถวายฎีกาต่อพระมหากษัตริย์ได้ พระองค์ก็จะทรงตัดสินด้วยพระองค์เอง

นอกจากนี้ พ่อขุนรามคำแหงมหาราชยังทรงใช้[[พุทธศาสนา]]เป็นเครื่องช่วยในการปกครอง โดยได้ทรงสร้าง "พระแท่นมนังคศิลาบาตร" ขึ้นไว้กลางดงตาล เพื่อให้พระเถรานุเถระแสดงพระธรรมเทศนาแก่ประชาชนใน[[วันพระ]] ส่วนวันธรรมดาพระองค์จะเสด็จประทับเป็นประธานให้เจ้านายและข้าราชการปรึกษาราชการร่วมกัน<ref>[https://www.matichonweekly.com/column/article_2003 ศิริพจน์ เหล่ามานะเจริญ : ‘มนังคศิลาบาตร’ หรือจะไม่ใช่ ‘มโนศิลาอาสน์’ ?] มติชนสุดสัปดาห์ สืบค้นเมื่อ 2 สิงหาคม 2559</ref>

===เศรษฐกิจและการค้า===
โปรดให้สร้างทำนบกักน้ำที่เรียกว่า “สรีดภงส์” เพื่อนำน้ำไปใช้ในตัวเมืองสุโขทัยและบริเวณใกล้เคียง โดยอาศัยแนวคันดินที่เรียกว่า “เขื่อนพระร่วง” ทำให้มีน้ำสำหรับใช้ในการเพาะปลูกและอุปโภคบริโภคในยาม ที่บ้านเมืองขาดแคลนน้ำ

ทรงส่งเสริมการค้าขายอย่างเสรีภายในราชอาณาจักรด้วยการไม่เก็บภาษีผ่านด่านหรือ “จกอบ” (จังกอบ) จากบรรดาพ่อค้าที่เข้ามาค้าขายในกรุงสุโขทัย ดังคำจารึกบนศิลาจารึกว่า "เจ้าเมือง บ่เอาจกอบในไพร่ลู่ทาง" นอกจากนี้ยังมีหลักฐานที่ปรากฏว่า พ่อขุนรามคำแหงมหาราชทรงส่งเสริมให้ชาวสุโขทัยนิยมการค้าขายนั้น ปรากฏตามศิลาจารึกตอนหนึ่งว่า "เพื่อนจูงวัวไปค้า ขี่ม้าไปขาย ใครจะใคร่ค้าช้างค้า ใครจักใคร่ค้าม้าค้า ใครจักใคร่ค้าเงือนค้าทองค้า" อันเป็นการแสดงให้เห็นว่า ทรงเปิดเสรีทุกประการในการค้าขายทำให้การค้าขายขยายออกไปอย่างกว้างขวางจนปรากฏแหล่งการค้าสำคัญในสุโขทัยได้แก่ "ตลาดปสาน" จากศิลาจารึกกล่าวว่า "เบื้องตีนนอนเมืองสุโขทัย มีตลาดปสาน"

ในด้านเศรษฐกิจระหว่างประเทศ พ่อขุนรามคำแหงมหาราชทรงเจริญสัมพันธไมตรีกับมหาอำนาจอย่าง "จีน" โดยนอกจากการเพิ่มพูนสัมพันธไมตรีตามปกติแล้ว ยังโปรดให้นำช่างจากชาวจีนมาเพื่อก่อตั้งโรงงานตั้งเตาทำถ้วยชามทั้งเพื่อใช้ในประเทศ และสามารถส่งออกไปยังประเทศใกล้เคียงได้ด้วย ถ้วยชามที่ผลิตในยุคนี้เรียกว่า "ชามสังคโลก"

===ศาสนาและวัฒนธรรม===
[[ไฟล์:20bahtbkxnew.jpg|thumb|right|200px|ภาพด้านหลัง[[ธนบัตรไทย]]ชนิดราคา 20 บาท (ชุดที่ 16) รูปพระบรมราชานุสาวรีย์ของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช]]
ทรงคิดประดิษฐ์อักษรไทยขึ้นใช้แทนตัวอักษรขอมที่เคยใช้กันมาแต่เดิม เมื่อ พ.ศ. 1826 เรียกว่า “ลายสือไทย” และได้มีการพัฒนาการมาเป็นลำดับจนถึงอักษรไทยในยุคปัจจุบัน ทำให้คนไทยมีอักษรไทยใช้มาจนถึงทุกวันนี้ 

โปรดให้จารึกเรื่องราวบางส่วนที่เกิดในสมัยของพระองค์ โดยปรากฏอยู่ในศิลาจารึกสุโขทัยหลักที่ 1 ทำให้คนไทยยุคหลังได้ทราบ และนักประวัติศาสตร์ได้ใช้ศิลาจารึกดังกล่าวเป็นข้อมูลหลักฐานในการศึกษาค้นคว้าเรื่องราวประวัติศาสตร์สุโขทัย

ทรงรับเอาพระพุทธศาสนา นิกายเถรวาท ลัทธิลังกาวงศ์ จากลังกา ผ่านเมืองนครศรีธรรมราช มาประดิษฐานที่เมืองสุโขทัย ทำให้พระพุทธศาสนาวางรากฐานมั่นคงในอาณาจักรสุโขทัย และเผยแผ่ไปยังหัวเมืองต่าง ๆ ในราชอาณาจักรสุโขทัย จนกระทั่งได้กลายเป็นศาสนาประจำชาติไทยมาจนถึงทุกวันนี้

เมื่อพระพุทธศาสนาได้มาตั้งมั่นที่นครศรีธรรมราช พ่อขุนรามคำแหงมหาราชทรงเลื่อมใสศรัทธาในพระพุทธศาสนาจึงให้นิมนต์พระเถระชั้นผู้ใหญ่จากเมืองนครศรีธรรมราชไปตั้งเผยแผ่พระพุทธศาสนาที่กรุงสุโขทัยด้วย และนับเป็นการเริ่มการเจริญสัมพันธไมตรีกับลังกา อีกทั้งทรงได้สดับกิตติศัพท์ของ "[[พระพุทธสิหิงค์]]" ซึ่งเป็นพระพุทธรูปที่เจ้าราชวงศ์ลังกาสร้างขึ้นด้วยพระพุทธลักษณะที่งดงาม และมีความศักดิ์สิทธิ์ จึงทรงให้พระยานครศรีธรรมราช เจ้าประเทศราชแต่งสาส์นให้ทูตถือไปยังลังกา เพื่อขอเป็นไมตรีและขอพระราชทานพระพุทธสิหิงค์มาเพื่อเป็นพระคู่บ้านคู่เมืองไทยสืบไป

===อาณาเขต===
พ่อขุนรามคำแหงมหาราชได้ทรงขยายอาณาเขตออกไปอย่างกว้างขวางไพศาล คือ

ทิศตะวันออก ทรงปราบได้เมืองสรหลวงสองแคว (พิษณุโลก), ลุมบาจาย, สะค้า (สองเมืองหลังนี้อาจอยู่แถวลุ่มแม่น้ำน่านหรือแควป่าสักก็ได้), ข้ามฝั่งแม่น้ำโขงไปถึงเวียงจันทน์และเวียงคำในประเทศลาว

ทิศใต้ ทรงปราบได้คนที (บ้านโคน จังหวัดกำแพงเพชร), พระบาง (นครสวรรค์), แพรก (ชัยนาท), สุพรรณภูมิ, ราชบุรี, เพชรบุรี, และนครศรีธรรมราช โดยมีฝั่งทะเลสมุทร (มหาสมุทร) เป็นเขตแดนไทย

ทิศตะวันตก ทรงปราบได้เมืองฉอด,มีสมุทรเป็นเขตแดนไทย

ทิศเหนือ ทรงปราบได้เมืองแพร่, เมืองน่าน, เมืองพลัว (อำเภอปัว น่าน), ข้ามฝั่งโขงไปถึงเมืองชวา (หลวงพระบาง) เป็นเขตแดนไทย

=== ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ ===
[[ไฟล์:3 kings monument.JPG|[[พระบรมราชานุสาวรีย์สามกษัตริย์]] ที่ศาลาว่าการจังหวัดเชียงใหม่ ประกอบด้วย พ่อขุนรามคำแหง, [[พญางำเมือง]], และ[[พญามังราย]] ตามลำดับ|thumb]]
การใช้ความสัมพันธ์ทางด้านการทูตและความสัมพันธ์ทางด้านวัฒนธรรม โดยเฉพาะทางด้านพระพุทธศาสนาแทนการทำสงคราม ทำให้สุโขทัยมีแต่ความสงบร่มเย็น ไม่เกิดสงครามกับแคว้นต่าง ๆ ในสมัยของพระองค์  และได้หัวเมืองประเทศราชเพิ่มขึ้นอีกด้วย

ทรงทำพระราชไมตรีกับ[[พญามังรายมหาราช]]แห่ง[[อาณาจักรล้านนา|ล้านนา]]<ref name=Coedes/>{{rp|206}} และ[[พญางำเมือง]]แห่ง[[จังหวัดพะเยา|พะเยา]] โดยทรงยินยอมให้พญามังรายมหาราชขยายอาณาเขตล้านนาทาง[[น้ำแม่กก]] [[แม่น้ำปิง]] และ[[แม่น้ำวัง]]ได้อย่างสะดวก เพื่อให้เป็นกันชนระหว่าง[[ประเทศจีน|จีน]]กับสุโขทัย กับทั้งยังได้เสด็จไปทรงช่วยเหลือพญามังรายมหาราชหาชัยภูมิสร้าง[[จังหวัดเชียงใหม่|เมืองเชียงใหม่]]เมื่อ พ.ศ. 1839 ด้วย

ทาง[[อาณาจักรมอญ]] มีพ่อค้าชื่อ "มะกะโท" เข้ารับราชการอยู่ในราชสำนักของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช มะกะโทได้ผูกสมัครรักใคร่กับ "เจ้าเทพธิดาสร้อยดาว" พระธิดาของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช แล้วพากันหนีไปอยู่[[เมาะตะมะ|เมืองเมาะตะมะ]] แล้วจึงขออภัยโทษต่อพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ขอพระราชทานนาม และขอยินยอมเป็น[[ประเทศราช]]ของกรุงสุโขทัย ซึ่งพ่อขุนรามคำแหงได้พระราชทานนามว่า "[[พระเจ้าฟ้ารั่ว]]"<ref>[https://www.stou.ac.th/Schools/sla/SUKHOTHAI/section4/story5.htm ฟ้ารั่ว,พระเจ้า]                      โดย.. รองศาสตราจารย์เรือเอกหญิงปรียา หิรัญประดิษฐ์</ref>

ทางทิศใต้ ได้ทรงอาราธนาพระมหาเถรสังฆราชผู้เรียนจบ[[พระไตรปิฎก]]มาจาก[[นครศรีธรรมราช]] ให้มาเผยแพ่พุทธศาสนาในกรุงสุโขทัย

ส่วนด้านเมืองละโว้นั้นทรงปล่อยให้เป็นเอกราชอยู่ เพราะปรากฏว่ายังส่งเครื่องบรรณาการไปจีนอยู่ระหว่าง พ.ศ. 1834 ถึง พ.ศ. 1840 ทั้งนี้ พ่อขุนรามคำแหงมหาราชก็คงจะได้ทรงผูกไมตรีกับเมืองละโว้ไว้ นอกจากนี้ พ่อขุนรามคำแหงมหาราชเองก็ทรงส่งราชทูตไปจีนสามครั้งเพื่อเจริญสัมพันธไมตรี

=== ประดิษฐกรรม ===
[[ไฟล์:Bangkok National Museum - 2017-04-22 (008).jpg|thumb|right|200px|[[จารึกพ่อขุนรามคำแหง|ศิลาจารึกหลักที่ 1 พ่อขุนรามคำแหง]]ที่ [[พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร]]]]

พ่อขุนรามคำแหงมหาราชทรงประดิษฐ์อักษรไทยขึ้นใช้เมื่อ ม.ศ. 1205 ตรงกับ พ.ศ. 1826 อักษรดังกล่าวเรียกว่า "[[ลายสือไทย]]" และทุกตัวอักษรดัดแปลงมาจาก[[อักษรขอม]]<ref>{{cite book|page=1–2|title=พจนานุกรมศัพท์วรรณคดีไทย สมัยสุโขทัย ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงมหาราช หลักที่ 1 ฉบับราชบัณฑิตยสถาน|year=2013|isbn=978-616-7073-62-0|author=ราชบัณฑิตยสถาน|publisher=ราชบัณฑิตยสถาน|location=กรุงเทพฯ}}</ref>

=== วรรณกรรม ===
วรรณกรรมสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราชสูญหายไปหมดแล้ว คงเหลือแต่[[ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหง]] (พ.ศ. 1835) ซึ่งแม้จะมีข้อความเป็นร้อยแก้ว แต่ก็มีสัมผัสคล้องจองทำให้ไพเราะซาบซึ้งตรึงใจ เช่น
{{คำพูด|...ในน้ำมีปลา ในนามีข้าว...ลูท่างเพื่อนจูงวัวไปค้า ขี่ม้าไปขาย...เห็นข้าวท่านบ่ใคร่พิน เห็นสินท่านบ่ใคร่เดือด}}

นับเป็นวรรณคดีเริ่มแรกของกรุงสุโขทัยซึ่งตกทอดมาถึงปัจจุบัน โดยอย่างไรก็ดี ในช่วงตั้งแต่ พ.ศ. 2520 เป็นต้นมา มีข้อสงสัยทางวิชาการว่าศิลาจารึกดังกล่าวจะมิได้ทำขึ้นในสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช และมีผู้เสนอว่า [[พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]] ผู้ทรงพบศิลานั้นเมื่อเสด็จจาริกธุดงค์ เป็นผู้ทรงทำศิลานั้นขึ้นเพื่อเหตุผลทางการเมืองในการสร้างประวัติศาสตร์ชาติไทยให้ชาติตะวันตกเห็นว่ามีและรุ่งเรืองมาอย่างยาวนาน เป็นการป้องปัดภัยการล่าอาณานิคมในสมัยนั้น ทั้งนี้ข้อสงสัยนี้กำลังเป็นที่ถกเถียงกันอยู่

== สวรรคต ==
ตามบันทึกประวัติศาสตร์หยวนของจีน ได้บันทึกไว้ว่า พ่อขุนรามคำแหงได้เสด็จสวรรคตในปี พ.ศ. 1841<ref name = "นามา26"/> และ[[พระยาเลอไทย]] พระราชโอรสของพระองค์ จึงเสวยราชสมบัติต่อมา<ref name = "นามา26">{{harvtxt|มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา|2011|p=26}}</ref>

== พระบรมราชานุสรณ์ ==

* พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย
* พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ อุทยานราชภักดิ์
* พระบรมราชานุสาวรีย์ ณ มหาวิทยาลัยรามคำแหง

== ดูเพิ่ม ==
* [[จารึกพ่อขุนรามคำแหง]]
* [[รายพระนามพระมหากษัตริย์ไทย]]

== อ้างอิง ==
{{รายการอ้างอิง}}

* ''ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 1.'' (2521). คณะกรรมการพิจารณาและจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี.
* [[ประเสริฐ ณ นคร]]. (2534). "ประวัติศาสตร์สุโขทัยจากจารึก." ''งานจารึกและประวัติศาสตร์ของประเสริฐ ณ นคร.'' [[มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์]] กำแพงแสน.
* ประเสริฐ ณ นคร. (2544). "รามคำแหงมหาราช, พ่อขุน". ''สารานุกรมไทยฉบับราชบัณฑิตยสถาน,'' (เล่ม 25 : [[ราชบัณฑิตยสถาน]]-[[โลกธรรม]]). กรุงเทพฯ : สหมิตรพริ้นติ้ง. หน้า 15887-15892.
* ประเสริฐ ณ นคร. (2534). "ลายสือไทย". ''งานจารึกและประวัติศาสตร์ของประเสริฐ ณ นคร.'' [[มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์]] กำแพงแสน.
* เจ้าพระยาพระคลัง (หน). (2515). ''ราชาธิราช.'' พระนคร : บรรณาการ.
* อุดม ประมวลวิทย์. (2508)" "50 กษัตริย์ไทย". สำนักพิมพ์โอเดียนสโตร์.
* {{cite book | author = มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา | year = 2011 | title = นามานุกรมพระมหากษัตริย์ไทย | publisher = มูลนิธิสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา | location = กรุงเทพฯ | isbn = 9786167308258 }}

== แหล่งข้อมูลอื่น ==
{{สถานีย่อย2|ประเทศไทย|ประวัติศาสตร์|พระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์}}
{{Commonscat|Ram Khamhaeng the Great|พ่อขุนรามคำแหงมหาราช}}

* [https://www.silpa-mag.com/history/article_10473 พ่อขุนรามคำแหงไปเมืองจีนเอาเทคโนโลยีทำถ้วยชามกลับมาสุโขทัยจริงหรือ?] ศิลปวัฒนธรรม

{{เริ่มกล่อง}}
{{สืบตำแหน่ง
| ก่อนหน้า = [[พ่อขุนบานเมือง]]<br />{{เล็ก|[[ราชวงศ์พระร่วง]]}}
| ตำแหน่ง = [[พระมหากษัตริย์ไทย]]<br />[[อาณาจักรสุโขทัย]]
| ราชวงศ์ = ราชวงศ์พระร่วง
| ปี = พ.ศ. 1822–1841
| ถัดไป = [[พระยาเลอไทย]]<br />{{เล็ก|[[ราชวงศ์พระร่วง]]}} |
}}
{{จบกล่อง}}

{{พระมหากษัตริย์ไทย}}
{{พระมหากษัตริย์แห่งกรุงสุโขทัย}}
{{มหาราช}}

{{เรียงลำดับ|รามคำแหง}}
{{อายุขัย|1782|1841}}
[[หมวดหมู่:พ่อขุนรามคำแหงมหาราช| ]]
[[หมวดหมู่:มหาราชแห่งประเทศไทย]]
[[หมวดหมู่:พระราชโอรสในพระมหากษัตริย์ไทย]]
[[หมวดหมู่:ผู้คิดค้นระบบการเขียน]]
[[หมวดหมู่:ผู้ก่อตั้งเมืองชาวไทย]]