İçeriğe atla

Pergel

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Çeşitli pergeller

Pergel, birbirine üstten eklenmiş iki koldan meydana gelen, çember çizmeye ve küçük mesafeleri ölçmeye yarayan alet. Pergel, geometri şekillerinin çiziminde kullanıldığı gibi çeşitli meslek dallarında da ölçü aleti olarak kullanılmaktadır. Küçük doğru parçaları ve açılar arasındaki mesafeler de pergellerle ölçülür.

Kullanım alanları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Pergel ile daire çizimi

Açıların ikiye bölünmesi, bir eşkenar üçgen, düzgün beşgen, on ve on beş kenarlı vb. çokgenlerin çizilmesi cetvel ve pergelle çözülebilen problemlere, herhangi bir açının üçe bölünmesi, çemberin herhangi bir sayıda eşit parçaya bölünmesi, cetvel ve pergelle çözülemeyen geometrik problemlere misaldir.

Matematikte çember veya çember yayları çizmek vasıtasıyla çözülen problemler vardır. Böyle problemlere cetvel ve pergelle çözülebilir problemler denir. Cetvele lüzum kalmadan yalnız pergel yardımıyla çizilen düzlem geometriye de pergel geometrisi denmektedir.

Pergel çeşitleri ve kullanıldığı yerler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ölçek pergeli
Bu pergeller bir kolludur. Genellikle harita çalışmalarında kullanılır.[1]
Elips pergeli
Bu pergeller elips çiziminde kullanılır.
Yaylı pergel
Buna nokta pergeli de denir. Uçları yay üzerine yerleştirilmiştir.
Şapkacı pergeli
Buna eskiden Fes Pergeli denilirdi. Daha sonra şapka pergeli ismini aldı.
Sabit pergel
Uçları sabit ve iki kolu vardır. Tomrukların çaplarını ölçmede kullanılır.
Taşçı pergeli
Birer uçlarının birbirine eklendiği, diğer uçları ise sivri demirlerle bittiği, iki cetvelden ibarettir. Taş ustaları bu pergeli dik çıkmada ve ayrıntıları çizmede kullanırlar.
Uzunluk pergeli
İki basit koldan meydana gelen, daire çiziminde kullanılan pergellerdir.
Nokta pergeli
Çok küçük çemberleri çizmede kullanılır. Şehadet ve başparmak arasında tutularak döndürülen bir üst sap yardımıyla kullanılır ve çizimler yapılır.
Oran pergeli
Diğer pergellere benzeyen, fakat kollar yerine taksimatlı cetvelleri bulunan ölçü aleti.
Üç kollu pergel
Heykeltraşçılıkla uğraşan sanatkarlar, yapmak istedikleri resimlerin ölçüsünü ve uzunluklarını aktarmada kullanır.

Farsça pargār پرگار  "daire çizme aygıtı" sözcüğünden alıntıdır. Farsça sözcük Avesta (Zend) dilinde pairi-kāra- "çevre-eden" sözcüğü ile eş kökenlidir.

  1. ^ Selman ÇOBANOĞLU (2016). Kartografya ve Uygulamaları Ders Notları. Harita Genel Komutanlığı Matbaası. 

2. Kelime Kökeni Kaynak : https://www.etimolojiturkce.com/kelime/pergel 25 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.