Эчтәлеккә күчү

Rigoletto

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Rigoletto latin yazuında])

Rigoletto (Риголетто). Giuseppe Verdi tarafınnan icat itelgän opera. Victor Hugonıñ Le roi s’amuse pyesasına nigezlängän. Operanıñ premyerası Teatro La Feniceta 1851 yelnıñ 11 martında ütä.

Rigoletto dönyada iñ popular operalar rätenä kerä.

Verdi 1850 yılda La Fenice teatrı tarafınnan yaña opera yazırğa cälep itelä. Şunnan soñ Verdi berniçä avtornñ äsärlärenä möräcäğät itep qarıy. Läkin oçraqlı räweştä Victor Hugonıñ Le roi s’amuse äsären tanıp ala. Soñınnan avtor bu äsärne ’’iskitkeç qüätle noqtaları bulğanı… Syujetnıñ böyek, çiksez buluın’’ dip taswirlıy.

Läkin syujet iskitkeç qatlawlı bulıp çığa häm Verdi Fransiä tsensurasınnan şaqtıy cafa çigä.

Premiere, March 11, 1851[1]
(Diricer: Bilgesez )
Rigoletto, Dukenıñ şamaqayı baritone Felice Varesi
Gilda, anıñ qızı' soprano Teresa Brambilla
Mantua Kenäze tenor Raffaelle Mirate
Sparafucile, üterüçe bass Paolo Damini
Maddalena, Sparafucile’nıñ qızı contralto Annetta Casaloni
Giovanna, Gilda'nıñ şäfqät tutaşı mezzo-soprano Laura Saini
Count Ceprano bass Andrea Bellini
Countess Ceprano, xäläl cefete mezzo-soprano Luigia Morselli
Matteo Borsa, patşa saraye keşese tenor Angelo Zuliani
Count Monterone baritone Feliciano Ponz
Marullo baritone Francesco De Kunnerth
A Court Usher bass Giovanni Rizzi
A Page mezzo-soprano

Berençe säxnä. Patşa saraendağı ber bülmä. Kenäz çirkäwdä kürgän tanış bulmağan çibärkäygä xuca bulu telägennan yana. Ul şulay uq Countess Ceranoğa tieşle tüläwlärne başqara. Rigoletto, şamaqaynıñ töp eşe – kenäzneñ küze töşkän qızlarınıñ irlären mısqıllaw bula. Şulay uq ul, kenäzgä qaysılarıñ üterü turında kiñäşlär birä torğan bula. Çirkäw qızınıñ atası, Graf Monterone Kenäzne qähärli.

İkençe säxnä. Uram. Säxnäneñ yartısı diwar belän bülengän, anda Rigoletto işegaldınıñ ber küreneşe. Şul qähär turında uylağanda, şamaqayğa bandit Sparafucile möräcäğät itä häm üzeneñ xezmäten täqdim itä. Rigoletto, asqa töşep, qızı, Gildanıñ xälen belep çığarğa bula. Qızıñ ul keşe küzennän häm, berençe çiratta, Kenäz qaraşınnan. Bu qıznıñ keşe aldına, çirkäwdän qala, çıqqan çağı bulmıy. Rigoletto kitkäç, Kenäz bülmägä kerä häm şul waqıtta Gildanıñ xezmätçesenä çirkäwdä kürgän yegetkä ğaşiyk buluıñ häm mäxäbbät tarıxın işetä.

Gilda yegetne yaratu seren açqanda, Kenäz küz aldıña küreñä häm qıznı çin-çinlap yaratuın äytep birä. Soñınnan Kenäzne qıznı çit keşelär urlıy.

Kenäz Gilda’nıñ urlanuın işetä. Läkin küpmeder waqıt ütkäç qız sarayğa kiterelä. Şul waqıtta Kenäz qız mäxäbbäte xaqına böten baylığınnan waz kiçä aluın söyli. Qız atası yanına qaytıp, anıñ eşennän oyalğanıñ äytep birä. Säxnä azağında Rigoletto Kenäzdän üç alaçağına ant birä.

Uram. Sparafucile’nıñ yort küreneşe. Rigoletto Gilda belän kilep kerä. Gilda Prinsqa qarata mäxäbbät xise belän yana. Kenäz operanıñ iñ matur ariäläreneñ bersen başqara. Bu ariädä süz xatınnarnıñ xıyänät xolqı turında bara.

Rigoletto bandit belän qunaqnı üterü turında satulaşa. İr kiemenä kienderep, Rigoletto qızın Veronağa cibära. Qız söygänenä qurqınıç anuın toyımlıy. Rigoletto Kenäzne üterü xaqıñ 20 skudi itep bilgeli.

Kük kükri. Kenäz Superficile yortında tön qunarğa bula. Gilda kire öygä qaytırğa bula, häm kinät bandintnıñ keşe üteräçägen işetp ala. Qız, ir kiemnärenä kiengän kileş, bülmägä kerä. 20 skudinı alğaç bandit mäyetne Rigolettoğa birä. Şul minutta ul Kenäz ariäsen tanıp ala, häm mäyetne açqaç, qızın tanıy. Qız, sonğı sulışın alıp, söygäne xaqına ülüena şat buluıñ äytä. Rigoletto ’’Läğnät’’ dip qıçqıra.

  1. List of singers taken from Budden, Julian: The Operas of Verdi (Cassell), vol 1, p. 476.