Conclave: Diferenzas entre revisións

 

 

Dende fai séculos, os conclaves teñen lugar na [[Capela Sistina]], dentro do complexo Vaticano.

 

 

O ano [[769]] o [[Sínodo Laterano]] aboliu o teórico dereito de elección papal que tivera o pobo de Roma. O [[Sínodo de Roma]] ([[862]]) devolveullo, pero limitado á nobreza da cidade. O cambio máis transcendente introduciuno en [[1059]] o Papa [[Nicolao II, Papa|Nicolao II]], quen decretou que serían os cardeais quen elixisen un candidato, que só podería tomar plena posesión tras recibir a aprobación dos cregos e do pobo. Finalmente, un novo Sínodo Laterano, en [[1139]], eliminou o requisito da aprobación do baixo clero e dos laicos. A elección papal era xa, coma hoxe, competencia exclusiva dos cardeais, só cuestionada durante o [[Cisma de Occidente]] (1378 - 1418).

O lugar de celebración do conclave non se estipulou oficialmente ata o século XIV. A partir do [[Cisma de Occidente]] as eleccións de Papa sempre tiveron lugar en Roma, salvo a de [[1800]], cando a ocupación da cidade por tropas do [[Reino de Nápoles]] obrigou a celebralo en [[Venecia]]. O último conclave celebrado fóra da [[Capela Sistina]] foi o de [[1846]], que tivo lugar no Pazo do Quirinal.

 

O Colexio de Cardeais coñeceu dimensións diversas, dende os sete membros con que chegou a contar no [[século XIII]] ata os 183 do presente. En [[1587]] [[Sisto V, papa|Sisto V]] limitou o seu número a 70 membros, divididos en tres ordes: seis Cardeais Bispos, cincuenta Cardeais Presbíteros e catorce Cardeais Diáconos (aínda que repartidos nominalmente en estamentos con estes nomes, na actualidade os cardeais son sempre Bispos). No século XX, sobre todo a partir de [[Xoán XXIII, papa|Xoán XXIII]], o Colexio de Cardeais incrementou o seu número co fin de dotalo da máxima representatividade xeográfica e nacional posible. Así a todo, en [[1970]] Paulo VI reservou a condición de elector aos menores de 80 anos e fixou o seu número máximo en 120. Coa ''creación'' en [[2003]] de 31 novos cardeais, Xoán Paulo II elevou o número de electores teóricos a 135. Na actualidade, dos 183 cardeais con que conta o Colexio, só 117 reúnen a condición de elector por non cumprir aínda a idade máxima (2005).

 

 

De acordo coa práctica tradicional da Igrexa, calquera bautizado home podería ser elixido Papa. En [[1179]] o [[III Concilio de Letrán]] aboliu as restricións que se foron introducindo dende o século VIII no sentido de limitar a condición de candidato, primeiro aos clérigos en xeral, e posteriormente só aos cardeais aínda que, na práctica, o último Papa que non era cardeal no momento da súa elección foi Urbano VI ([[1378]]). En caso de resultar elixido un [[presbítero]], [[diácono]] ou [[laico]], e aceptando a súa elección, procederíase no acto á súa ordenación como Bispo. Pese a todo, e dado que para ser ordenado bispo se require actualmente levar polo menos cinco anos como presbítero e cumprir os 35 anos, cabe pensar que só quen cumprise estas condicións podería ser obxecto de elección como Papa.

 

 

As mulleres, ao non ser elixibles para o estado clerical, tampouco poden converterse en papas. Os relatos sobre papisas, especialmente a [[Papisa Xoana]], carecen de calquera base histórica.

 

 

Os cardeais teñen estritamente prohibido presentar a súa candidatura ou facer propaganda de si mesmos. Permítese, por outra banda, o intercambio de opinións e buscar apoios para terceiros.

Tradicionalmente, a elección do novo Papa podía realizarse de tres modos: por aclamación, por compromiso e por escrutinio. En caso de aclamación, os cardeais escollían ao candidato de forma unánime, como inspirados polo Espírito Santo. O compromiso era un expediente para saír de situacións de bloqueo, nas que de forma reiterada se facía imposible que un candidato alcanzase os votos suficientes. Escollíase entón unha comisión reducida de cardeais que procedese por si mesma á elección. O escrutinio é a forma habitual, por medio de voto secreto. A última elección por compromiso foi a de [[Xoán XXII]] en [[1316]], e por aclamación, a de [[Gregorio XV]] en [[1621]]. As novas regras introducidas por Xoán Paulo II na UDG declaran abolidos os procedementos de aclamación e compromiso, polo que a elección deberá ser exclusivamente por escrutinio.

 

 

 

 

 

Dúas son as circunstancias que poden dar lugar ao final dun Pontificado (ou Vacante Apostólica), iniciándose con iso o período de Sé Vacante e a necesidade de convocar o conclave: o falecemento do Papa e a súa abdicación. Unha terceira opción, a [[deposición]] do Papa, queda totalmente excluída, xa que ningunha autoridade está por enriba da súa nin tan sequera ço seu mesmo nivel.

 

 

O concepto de Sé "Romana Impedida", previsto no [[Código de Dereito Canónico]], refírese aos casos nos que, por cativerio, relegación, desterro ou incapacidade, o Papa se atopase totalmente imposibilitado para exercer as súas funcións. Segundo o Código hase de atender ao estipulado nas leis especiais dadas para estes casos, pero non se fixo pública ningunha norma para unha situación semellante. De calquera modo, parece que non orixinaría un período de Sé Vacante nin a convocatoria do conclave.

Polo que se refire aos bens materiais da [[Santa Sé]], a súa administración neste período corresponde ao [[cardeal (relixión)|cardeal]] [[camarlengo]] axudado por tres cardeais asistentes. Na actualidade, o cardeal camarlengo é o español [[Eduardo Martínez Somalo]]

 

 

Unha vez coñecida a morte do Papa, o Cardeal Camarlengo é o encargado de verificala. Tradicionalmente realizaba esta tarefa golpeando con suavidade a cabeza do Papa cun pequeno martelo de prata e pronunciando o seu nome de pía -non o papal- tres veces. Tamén se colocaba unha [[candea]] preto do nariz do Pontífice e se a chama non se movía, o Cardeal Camarlengo constataba a morte do Bispo de Roma. Na nova ordenación establecida pola UDG o Camarlengo é introducido nos apousentos papais xunto co Mestre das Celebracións Litúrxicas Pontificias, os Prelados Clérigos e o Secretario e Chanceler da [[Cámara Apostólica]]. Unha vez na habitación do Papa, o Camarlengo axeónllase nun coxín violeta, reza unhas oracións pola alma do defunto e, tras achegarse ao leito, descobre o rostro do Pontífice e constata publicamente a súa morte declarando: "O Papa realmente morreu". Igualmente, a UDG non prohibe continuar coas tradicións mencionadas. O Secretario do a Cámara Apostólica debe estender entón acta da defunción. Loxicamente, iso require tamén a presenza de persoal médico.

Inmediatamente logo de constatada oficialmente a morte do Papa, o Secretario de Estado entrega ao Camarlengo a matriz do selo de chumbo e o Anel do Pescador, cos cales son autentificadas as Cartas Apostólicas, para ser destruídos en presenza do Colexio de Cardeais, para evitar que se falsifiquen documentos papais. O Camarlengo é responsable tamén de selar o estudo e o dormitorio do Papa. O persoal que o atendía pode seguir habitando no apartamento papal só ata o momento da súa sepultura, momento a partir do cal deberá ser evacuado e selado na súa totalidade ata que tome posesión del o novo Pontífice.

 

 

Dende [[Pío IX]], os tanxidos fúnebres da campá grande de San Pedro encargáronse de facer pública a noticia do falecemento dos Papas. Ao tanxer as campás da [[Basílica de San Pedro]], as campás das igrexas de Roma fanlles eco en sinal de dó pola morte do seu Bispo.

Se o falecemento (ou abdicación) do Papa se produce mentres se está celebrando un Sínodo de Bispos ou ata un Concilio Ecuménico, estes quedan automaticamente suspendidos e non poden continuar por ningunha razón, aínda que sexa gravísima, e moito menos proceder por si mesmos á elección de novo Papa. É sempre necesario convocar ao Colexio de Cardeais.

 

 

Durante a Sé Vacante, os Cardeais desenvolven as súas funcións mediante dous tipos de comisións, chamadas ''Congregacións'': a Particular e a Xeral.

 

 

A Congregación Xeral está composta pola totalidade do Colexio Cardinalicio e está en funcións ata o momento de iniciarse o Conclave. Os Cardeais Electores teñen obrigación de incorporarse á Congregación Xeral axiña que como lles sexa posible, unha vez coñecido o falecemento do Papa. En cambio, aos non electores permíteselles absterse de participar se así o desexan.

 

 

As principais obrigacións da Congregación Xeral refírense á organización das exequias do defunto Papa, determinar a data de inicio do Conclave (entre 15 e 20 días dende que comezou a Sé Vacante), velar pola destrución do Anel do Pescador e o selo de chumbo, designar a dous eclesiásticos de probada doutrina (normalmente frades ou monxes) para que lles dirixan senllas meditacións sobre os problemas da Igrexa no momento actual e aprobar os gastos necesarios dende a morte do Pontífice ata a elección do sucesor.

 

 

 

 

Os Cardeais deben decidir, en primeiro lugar, o día e hora do traslado do cadáver á Basílica Vaticana para ser exposto á veneración dos fieis. Antes dese momento, e unha vez preparado o corpo do Papa, debe ser levado á Capela Clementina, no Palacio Apostólico Pontificio, para a veneración privada da [[Casa Pontificia]] e dos Cardeais. Tralo falecemento de [[Xoán Paulo II]] ([[2005]]) calcúlase que entre dous e tres millóns de persoas desfilaron ante o seu corpo exposto fronte ao [[Baldaquino da Confesión]], na Basílica de San Pedro? para renderlle a súa última homenaxe.

As exequias do Papa duran nove días consecutivos a partir do día da Misa exequial, que preside o Cardeal Decano. Previamente a esta colócanse os restos mortais no féretro. Ao seu termo, procédese ao seu traslado ao sepulcro e ao enterro.

 

 

 

 

A ''Universi Dominici Gregis'' aclara os motivos desta reclusión cardinalicia: salvagardar aos electores da indiscreción allea e dos intentos de afectar á súa independencia de xuízo e liberdade de decisión, así como garantir o recollemento que esixe un acto tan vital para a Igrexa enteira.

Xa pola tarde, os cardeais, reunidos na Capela Pauliña, encamíñanse en procesión solemne á Capela Sistina -debido a unhas obras en curso, o Conclave de 2005 partiu da Capela das Bendicións- cantando as ladaíñas dos Santos de Oriente e Occidente. Unha vez chegados á Capela Sistina, os electores entoan a un tempo o “[[Veni Creator]]”, oración coa que se invoca ao Espírito Santo, e proceden a prestar xuramento solemne de gardar as normas que rexen o Conclave, cumprir fielmente o ministerio petrino caso de ser elixidos, e manter o segredo de todo canto se refira á elección do novo Pontífice.

 

 

A partir dese momento pódese proceder á primeira votación (única do día) ou aprazala ata o día seguinte.

 

 

O proceso de votación no conclave divídese en tres partes: pre-escrutinio, escrutinio propiamente dito e post-escrutinio.

A UDG establece que todo resultado debe ser rexistrado nunha acta, que se arquiva no Vaticano e non pode abrila ninguén, ata dentro de 50 anos dende que foi labrada a acta.

 

 

En ningún caso se contempla a abstención dos Electores.

 

 

Conseguida a maioría necesaria en calquera votación, o candidato elixido debe expresar de inmediato a súa aceptación ou non do ministerio. O último dos Cardeais Diáconos convoca á [[Capela Sistina]] ao Secretario do Colexio de Cardeais e ao Mestre das Celebracións Litúrxicas Pontificias. Presentes estes, o Cardeal Decano ou o que lle siga en orde e antigüidade pide o consentimento ao elixido coa seguinte pregunta: “Acceptasne electionem de che canonice factam in Summum Pontificem?” (Aceptas a túa elección canónica como Sumo Pontífice?)

A partir do momento da aceptación -e ordenación no seu caso- o elixido pasa a ser Bispo de Roma, Papa e Cabeza do Colexio Episcopal. Nese mesmo momento adquire a plena e suprema potestade sobre a Igrexa universal. Os Cardeais achegaranse entón a el por quenda para expresarlle o seu respecto e obediencia. Tamén poderán achegarse a el o Substituto da Secretaría de Estado, o Secretario das Relacións cos Estados (unha especie de Ministro de Asuntos Exteriores vaticano), o Prefecto da Casa Pontificia e calquera outro que deba tratar co novo Pontífice asuntos necesarios nese momento.

 

[[Ficheiro:Habemus Papam 1415.jpg|miniatura|''Habemus papam'' tras a elección do papa Martiño V (1415)]]

Unha das tradicións máis pintorescas e coñecidas a nivel mundial en relación co conclave é a da fumata, un sistema secular de comunicar ao pobo a marcha dun proceso electoral que transcorre baixo estrito enclaustramento.

Nos tres últimos conclaves (dous en [[1978]] e outro en [[2005]]), así a todo, e para desesperación dos xornalistas, o sistema non pareceu funcionar correctamente e o fume que debía ser branco viuse gris. Na última destas ocasións incorporouse unha estufa auxiliar co propósito de queimar produtos químicos que tinxiran claramente o fume dunha ou outra cor, aínda que tampouco tivo demasiado éxito. Si foi determinante, en cambio, a introdución dun repique das campás de San Pedro que confirmase sen posibilidade de dúbida a fumata branca.

 

[[Ficheiro:Primera bendicion pio XI.jpg|miniatura|300px|Primeira bendición do [[Pío XI, papa|Papa Pío XI]] (1922)]]

Tras aceptar a súa elección, o xa novo Papa é conducido polo Camarlengo e o Mestre das Celebracións Pontificias á sancristía da Capela Sistina, chamada comunmente Sala das bágoas, xa que parece que tódolos elixidos, sen excepción, choran alí en relativa intimidade ante a magnitude da responsabilidade que acaban de asumir. Na sala atópanse tres manequíns con sotanas brancas de diversos tamaños: grande, mediana e pequena, que a xastrería romana Gammarelli encárgase de confeccionar dende o [[século XVIII]]. De ser necesario, un equipo de relixiosas fan os arranxos pertinentes. Dise que a Pío XIII as tres lle quedában longas, mentres que a Xoán XXIII resultábanlle estreitas. Tamén hai a man un barbeiro por se o Papa necesita un afeitado antes de presentarse ante o pobo -pode ser elixido pola tarde-.

Poucos instantes despois o novo Papa, precedido pola cruz procesional e polos primeiros dos Cardeais entre as ordes dos Bispos, Presbíteros e Diáconos, sae ao balcón e dende alí saúda ao pobo coas primeiras palabras do seu pontificado. A continuación imparte a bendición apostólica Urbi et orbi, que en diante só dará de ordinario en Nadal e Pascua.

 

 

Aínda que dende o mesmo momento da súa aceptación -e consagración episcopal, de ser precisa- o elixido é xa verdadeiro Papa, o Pontificado inaugúrase de modo oficial cunha misa solemne que se celebra aos poucos días de concluído o conclave, normalmente na explanada da Basílica de San Pedro. Nesa celebración, o novo Papa é investido dos seus novos símbolos: a súa Mitra, a súa Tiara, o seu Palio, e o seu anel do Pescador.

Tamén en data inmediata deberá o novo Pontífice tomar posesión da [[Arquibasílica Patriarcal Lateranense]] ([[San Xoán de Letrán]]), que é a catedral de Roma e se considera cabeza e nai de tódalas demais igrexas do mundo.

 

 

É tradición que cada Papa teña o seu escudo de armas. Cada escudo de armas é persoal e deséñao cada Pontífice ao seu gusto. Así a todo, sempre aparecen as ''Chaves do Ceo entregadas a San Pedro'' e a Tiara Papal. O escudo de armas é mostrado ao mundo polo xornal Vaticano L'Ossevatore Romano, que o publica. Tamén debe debuxarse para ser arquivado na Biblioteca Vaticana. De aí en máis, o Papa selará as súas cartas apostólicas, encíclicas e escritos coa matriz do seu escudo e tamén este será bordado nas súas sotanas e gravado nos aneis dos Cardeais.