Lingua chechena: Diferenzas entre revisións
Sen resumo de edición |
Sen resumo de edición |
||
(Non se amosan 22 revisións feitas por 5 usuarios.) | |||
Liña 4: | Liña 4: | ||
| pronuncia = |
| pronuncia = |
||
| outrosnomes = |
| outrosnomes = |
||
| corfamilia = |
| corfamilia = Caucásica |
||
| estados = {{RUS}}, {{GEO}} |
| estados = {{RUS}}, {{GEO}} |
||
| rexión = [[Asia]] |
| rexión = [[Asia]] |
||
| falantes = 1,3 millóns |
| falantes = 1,3 millóns |
||
| posición = |
|||
| posición = Vexa [http://www.davidpbrown.co.uk/help/top-100-languages-by-population.html] |
|||
| escrita = |
| escrita = |
||
| |
| fam1 = [[Linguas caucásicas nororientais]] |
||
| oficial = [[Ficheiro:Flag of the Chechen Republic.svg|22px]] [[Chechenia]] |
| oficial = [[Ficheiro:Flag of the Chechen Republic.svg|22px]] [[Chechenia]] |
||
| regulador = ''sen regulación oficial'' |
| regulador = ''sen regulación oficial'' |
||
Liña 17: | Liña 17: | ||
| iso3 = che |
| iso3 = che |
||
| sil = CXC |
| sil = CXC |
||
| mapa = |
| mapa = [[Ficheiro:Idioma checheno.png|250px]] |
||
| status = [[Ficheiro:Lang Status 80-VU.svg|250px]]<br /><center>{{small|O checheno está clasificado como "vulnerable" polo [[Libro Vermello das Linguas Ameazadas]] da [[UNESCO]]<ref>{{Cita web|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000187026|título=Atlas of the world's languages in danger|autor=Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre|páxina-web=unesdoc.unesco.org|dataacceso=11 de xullo de 2022}}</ref>}}</center> |
|||
}} |
}} |
||
{{Contén texto cirílico}} |
|||
O '''checheno'''<ref> |
O '''checheno'''<ref>{{DRAG|checheno}}</ref> é unha lingua caucásica do norte e unha das dúas linguas oficiais da [[Chechenia]]. Os falantes desta lingua son capaces de se entender, en certa forma, cos falantes da [[lingua inguxa]]. O checheno ten varios [[dialecto]]s. Calcúlase o número de falantes en torno de 1,3 millóns. O checheno escribíase co [[alfabeto árabe]] ata os anos [[1920|20]]. Anteriormente ao [[século XX]], o [[lingua árabe|árabe]] utilizábase para a maior parte das comunicacións na Chechenia, utilizando o checheno principalmente como lingua falada. O árabe perdeu popularidade e o [[Lingua rusa|ruso]] converteuse na lingua escrita coa chegada da [[Unión Soviética]]. A maioría dos falantes do checheno falan tamén fluentemente ruso. O [[alfabeto latino]] comezou a usarse para escribir o checheno en mediados dos anos [[1920|20]] no canto do árabe. En [[1938]], foi adoptado o [[alfabeto cirílico]]. Coa declaración da República de Chechenia en [[1992]], a maioría dos falantes do checheno volveron a utilizar o [[alfabeto latino]]. |
||
=== Linguas derivadas === |
=== Linguas derivadas === |
||
Os dialectos do checheno son o checheno das terras baixas (base da súa lingua literaria) e, segundo as formas adxectivais presentes en fontes rusas, o cheberlojskij, sharojskij, shatojsko-itumkalinskij, galanchzhojskij, akkinskij (a forma utilizada polos chechenos na área de Khasavyurt, en [[Daguestán]], aos que se coñecen tamén como chechenos aukhov) e o dialecto montañés, dividido en dous subdialetos, o khildikharoiskij e majstinskij, modalidades propias dos chechenos que emigraron a [[ |
Os dialectos do checheno son o checheno das terras baixas (base da súa lingua literaria) e, segundo as formas adxectivais presentes en fontes rusas, o cheberlojskij, sharojskij, shatojsko-itumkalinskij, galanchzhojskij, akkinskij (a forma utilizada polos [[pobo checheno|chechenos]] na área de Khasavyurt, en [[Daguestán]], aos que se coñecen tamén como chechenos aukhov) e o dialecto montañés, dividido en dous subdialetos, o khildikharoiskij e majstinskij, modalidades propias dos chechenos que emigraron a [[Xeorxia]] oriental entre o [[século XVII]] e finais do XIX (mentres que en fontes xeorxianas estes chechenos procedentes das montañas, veciños das tribos do norte de Xeorxía Khevsur, Pshav e Tush, aparecen como "[[pobo kist|kist]]"). Así, os xeorxianos mencionan un dialecto kist', mentres a Enciclopedía Xeorxiana (soviética) mantén que os chechenos con residencia na Xeorxía oriental utilizan en contextos familiares un dialecto que é unha mestura de kist'-xeorxiano. |
||
== Gramática == |
== Gramática == |
||
Uslar foi o primeiro en levar a cabo un estudo erudito do checheno: a súa gramática, a segunda en orde dentro da súa serie de sete monogramas, apareceu en [[1888]]. Jakovlev, pola súa banda, publicou en [[1941]] un extenso estudo sobre a sintaxe, mais a análise morfolóxica que realizou por separado, aínda que completada en [[1939]], non se publicou ata [[1959]]. |
Uslar foi o primeiro en levar a cabo un estudo erudito do checheno: a súa gramática, a segunda en orde dentro da súa serie de sete monogramas, apareceu en [[1888]]. Jakovlev, pola súa banda, publicou en [[1941]] un extenso estudo sobre a sintaxe, mais a análise morfolóxica que realizou por separado, aínda que completada en [[1939]], non se publicou ata [[1959]]. |
||
O xogo de [[consoante]]s é máis simple en checheno que nas linguas caucásicas veciñas; non hai labialización, só unha lateral e as exectivas redúcense a seis. En total hai 34 consoantes, algunhas representando posicións alófonas e algúns sons exclusivos para |
O xogo de [[consoante]]s é máis simple en checheno que nas linguas caucásicas veciñas; non hai labialización, só unha lateral e as exectivas redúcense a seis. En total hai 34 consoantes, algunhas representando posicións alófonas e algúns sons exclusivos para empréstitos. As [[vogal|vogais]] son cinco basicamente: i, e, a, o, u, aínda que esta serie amplíase grandemente por palatalización, labialización, e nasalización. O acento tónico vai na primeira raíz da [[sílaba]]. |
||
Non hai xénero, tendo os nomes clase, número e caso. Os marcadores para formar o plural son -š e -y, como kor 'fiestra', plural kor.a.š; belxalo 'operário', plural belxaloy; nana 'nai', plural nanoy. |
Non hai xénero, tendo os nomes clase, número e caso. Os marcadores para formar o plural son -š e -y, como kor 'fiestra', plural kor.a.š; belxalo 'operário', plural belxaloy; nana 'nai', plural nanoy. |
||
Liña 39: | Liña 40: | ||
{{InterWiki|code=ce}} |
{{InterWiki|code=ce}} |
||
{{WiktionaryCatIdioma|Checheno}} |
{{WiktionaryCatIdioma|Checheno}} |
||
=== |
=== Outros artigos === |
||
* [[Wikipedia en checheno]] |
|||
* [http://www.ethnologue.org/show_language.asp?code=CJC Relatorio para a lingua chechena no Ethnologue] |
|||
=== Bibliografía === |
|||
* {{cita libro|autor=Pieter Muysken|título=From Linguistic Areas to Areal Linguistics|url=https://books.google.com/books?id=FWs6AAAAQBAJ&pg=PA29|data=6 de febreiro de 2008|editorial=John Benjamins Publishing Company|isbn=978-90-272-9136-3|páxinas=29, 46, 47, 49, 52–54, 56, 58, 60, 61, 63, 70–74, 77, 93}} |
|||
{{Control de autoridades}} |
{{Control de autoridades}} |
||
{{ORDENAR:Checheno}} |
{{ORDENAR:Checheno}} |
||
[[Categoría: |
[[Categoría:Lingua chechena| ]] |
||
[[Categoría:Linguas caucásicas nororientais]] |
|||
[[Categoría:Linguas de Iraq]] |
[[Categoría:Linguas de Iraq]] |
||
[[Categoría:Linguas de Rusia]] |
[[Categoría:Linguas de Rusia]] |
||
[[Categoría:Linguas de Xordania]] |
[[Categoría:Linguas de Xordania]] |
||
[[Categoría:Linguas aglutinantes]] |
Revisión actual feita o 29 de decembro de 2023 ás 19:36
Checheno Нохчийн/ Noxçiyn | ||
---|---|---|
Falado en: | ||
Rexións: | Asia | |
Total de falantes: | 1,3 millóns | |
Familia: | Linguas caucásicas nororientais Checheno | |
Status oficial | ||
Lingua oficial de: | | |
Regulado por: | sen regulación oficial | |
Códigos de lingua | ||
ISO 639-1: | ce
| |
ISO 639-2: | che | |
ISO 639-3: | che
| |
SIL: | CXC
| |
Mapa | ||
Status | ||
O checheno[2] é unha lingua caucásica do norte e unha das dúas linguas oficiais da Chechenia. Os falantes desta lingua son capaces de se entender, en certa forma, cos falantes da lingua inguxa. O checheno ten varios dialectos. Calcúlase o número de falantes en torno de 1,3 millóns. O checheno escribíase co alfabeto árabe ata os anos 20. Anteriormente ao século XX, o árabe utilizábase para a maior parte das comunicacións na Chechenia, utilizando o checheno principalmente como lingua falada. O árabe perdeu popularidade e o ruso converteuse na lingua escrita coa chegada da Unión Soviética. A maioría dos falantes do checheno falan tamén fluentemente ruso. O alfabeto latino comezou a usarse para escribir o checheno en mediados dos anos 20 no canto do árabe. En 1938, foi adoptado o alfabeto cirílico. Coa declaración da República de Chechenia en 1992, a maioría dos falantes do checheno volveron a utilizar o alfabeto latino.
Linguas derivadas[editar | editar a fonte]
Os dialectos do checheno son o checheno das terras baixas (base da súa lingua literaria) e, segundo as formas adxectivais presentes en fontes rusas, o cheberlojskij, sharojskij, shatojsko-itumkalinskij, galanchzhojskij, akkinskij (a forma utilizada polos chechenos na área de Khasavyurt, en Daguestán, aos que se coñecen tamén como chechenos aukhov) e o dialecto montañés, dividido en dous subdialetos, o khildikharoiskij e majstinskij, modalidades propias dos chechenos que emigraron a Xeorxia oriental entre o século XVII e finais do XIX (mentres que en fontes xeorxianas estes chechenos procedentes das montañas, veciños das tribos do norte de Xeorxía Khevsur, Pshav e Tush, aparecen como "kist"). Así, os xeorxianos mencionan un dialecto kist', mentres a Enciclopedía Xeorxiana (soviética) mantén que os chechenos con residencia na Xeorxía oriental utilizan en contextos familiares un dialecto que é unha mestura de kist'-xeorxiano.
Gramática[editar | editar a fonte]
Uslar foi o primeiro en levar a cabo un estudo erudito do checheno: a súa gramática, a segunda en orde dentro da súa serie de sete monogramas, apareceu en 1888. Jakovlev, pola súa banda, publicou en 1941 un extenso estudo sobre a sintaxe, mais a análise morfolóxica que realizou por separado, aínda que completada en 1939, non se publicou ata 1959.
O xogo de consoantes é máis simple en checheno que nas linguas caucásicas veciñas; non hai labialización, só unha lateral e as exectivas redúcense a seis. En total hai 34 consoantes, algunhas representando posicións alófonas e algúns sons exclusivos para empréstitos. As vogais son cinco basicamente: i, e, a, o, u, aínda que esta serie amplíase grandemente por palatalización, labialización, e nasalización. O acento tónico vai na primeira raíz da sílaba. Non hai xénero, tendo os nomes clase, número e caso. Os marcadores para formar o plural son -š e -y, como kor 'fiestra', plural kor.a.š; belxalo 'operário', plural belxaloy; nana 'nai', plural nanoy.
A numeración do 1 ao 10 é a seguinte: ši', qo', di', pxi', yalx, worh, barh, iss, itt; 20 tqa, 30 tqeitt, 40 šöztqa, 100 b'e. a conxugación do verbo é por clase gramatical sen referencia á persoa, distinguíndose modo, aspecto, tempo e número.
Notas[editar | editar a fonte]
- ↑ Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.
- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para checheno.
Véxase tamén[editar | editar a fonte]
Existe unha versión da Wikipedia en Lingua chechena |
Vexa no Galizionario as palabras en Checheno |
Outros artigos[editar | editar a fonte]
Bibliografía[editar | editar a fonte]
- Pieter Muysken (6 de febreiro de 2008). From Linguistic Areas to Areal Linguistics. John Benjamins Publishing Company. pp. 29, 46, 47, 49, 52–54, 56, 58, 60, 61, 63, 70–74, 77, 93. ISBN 978-90-272-9136-3.