Oroxénese herciniana: Diferenzas entre revisións
m distinción precisa entre Laurasia, Laurusia=Euramérica e Continente do arenito vermello antigo |
m Reemplazos con Replacer: «cara o» |
||
(Non se amosan 27 revisións feitas por 9 usuarios.) | |||
Liña 1: | Liña 1: | ||
{{1000 artigos icona título|materia=Bioloxía e Xeoloxía}} |
|||
[[Ficheiro:Hercynides EN.svg|miniatura|300px|Lugar do cintos de montaña do herciniano ou varisco (de Alleghenia en América do Norte) a metade do [[Carbonífero]]. As liñas de costa actuais represéntanse en gris.<ref>Baseado en {{Harvnb|Matte|2001}} e {{Harvnb|Ziegler|1990}}</ref>]] |
[[Ficheiro:Hercynides EN.svg|miniatura|300px|Lugar do cintos de montaña do herciniano ou varisco (de Alleghenia en América do Norte) a metade do [[Carbonífero]]. As liñas de costa actuais represéntanse en gris.<ref>Baseado en {{Harvnb|Matte|2001}} e {{Harvnb|Ziegler|1990}}</ref>]] |
||
A '''oroxénese herciniana''' ou '''varisca''' foi un evento [[xeoloxía|xeolóxico]] de formación de masas de [[montaña]]s que se produciu no [[Paleozoico]] final pola colisión [[continente|continental]] de [[Laurasia|Euramérica]] (ou [[ |
A '''oroxénese herciniana'''<ref>{{DRAG|herciniana}}</ref> ou '''varisca''' foi un evento [[xeoloxía|xeolóxico]] de formación de masas de [[montaña]]s que se produciu no [[Paleozoico]] final pola colisión [[continente|continental]] de [[Laurasia|Euramérica]] (ou [[Laurusia]]) e [[Gondwana]] e que resultou na formación do supercontinente [[Panxea]]. |
||
==Nomenclatura== |
==Nomenclatura== |
||
Liña 7: | Liña 8: | ||
Ambos os dous termos tentan ser descritivos das direccións de [[buzamento]] que os xeólogos observaran na zona alemá: a varisca, de suroeste a noroeste, e a herciniana, de noroeste a suroeste. A dirección varisca reflicte a dirección dos antigos pregamentos que emerxeron ao longo de Alemaña e rexións próximas e que se desviaron da súa dirección para encaixar nos seguintes pregamentos. |
Ambos os dous termos tentan ser descritivos das direccións de [[buzamento]] que os xeólogos observaran na zona alemá: a varisca, de suroeste a noroeste, e a herciniana, de noroeste a suroeste. A dirección varisca reflicte a dirección dos antigos pregamentos que emerxeron ao longo de Alemaña e rexións próximas e que se desviaron da súa dirección para encaixar nos seguintes pregamentos. |
||
[[Franz Kossmat]] liderou a investigación dos pregamentos variscos en Alemaña, e definiu unha división das variscidas europeas en 1927 que aínda é válida.<ref>{{ |
[[Franz Kossmat]] liderou a investigación dos pregamentos variscos en Alemaña, e definiu unha división das variscidas europeas en 1927 que aínda é válida.<ref>{{Cita publicación periódica |last=Kossmat |first=F. |title=Gliederung des varistischen Gebirgsbaus |journal=Abh. Sächs. Geol. L.-A. |volume=1 |pages=1–39 |place=Leipzig |ano=1927 }}</ref> A outra dirección, a herciniana, segue a dirección das montañas Harz alemás. Este termo, úsase en diferentes graos como sinónimo de varisco. |
||
Nalgúns casos, en particular en estudos americanos, empréganse outros termos para referirse á mesma oroxénese e formación das Montañas do [[Apalache]], ou similares.<ref name="devonian">{{Cita web| url = http://www.ucmp.berkeley.edu/devonian/devtect.html | título =Devonian: Tectonics and Paleoclimate | autores = Rachel Grande, Larry Jean, Aariel Rowan, Angela Sumner, Amy Tang| data = 1/03/200 | dataacceso = 12/07/2018}}</ref><ref name="hwilliams">{{Cita web| url = |
Nalgúns casos, en particular en estudos americanos, empréganse outros termos para referirse á mesma oroxénese e formación das Montañas do [[Apalache]], ou similares.<ref name="devonian">{{Cita web | url = http://www.ucmp.berkeley.edu/devonian/devtect.html | título = Devonian: Tectonics and Paleoclimate | autores = Rachel Grande, Larry Jean, Aariel Rowan, Angela Sumner, Amy Tang | data = 1/03/200 | dataacceso = 12/07/2018 | urlarquivo = https://web.archive.org/web/20180703123618/http://www.ucmp.berkeley.edu/devonian/devtect.html | dataarquivo = 03/07/2018 | urlmorta = yes }}</ref><ref name="hwilliams">{{Cita web | url = http://courses.unt.edu/hwilliams/GEOL_3020/exam3review.htm | título = The Hercynian Orogeny | editores = Historical Geology, University of North Texas | dataacceso = 12/07/2018 | data-arquivo = 27/09/2008 | url-arquivo = https://web.archive.org/web/20080927053810/http://courses.unt.edu/hwilliams/GEOL_3020/exam3review.htm | url-morta = unfit }}</ref> |
||
O termo ''varisca'' experimentou diferentes usos desde os [[1960]]. Polo xeral, emprégase para describir os pregamentos e fases da oroxénese do [[paleozoico]] tardío e dándolle unhas datas de 380 a 280 Ma. Nalgunhas outras publicacións o termo emprégase para pregamentos aínda máis recentes<ref>{{ |
O termo ''varisca'' experimentou diferentes usos desde os [[1960]]. Polo xeral, emprégase para describir os pregamentos e fases da oroxénese do [[paleozoico]] tardío e dándolle unhas datas de 380 a 280 Ma. Nalgunhas outras publicacións o termo emprégase para pregamentos aínda máis recentes<ref>{{Cita publicación periódica |url=https://pubs.er.usgs.gov/usgspubs/b/b1871 |title=Geology of petroleum and coal deposits in the North China Basin, Eastern China |last=Lee |first=K. Y. |journal=USGS Bulletin 1871 |ano=1989 |postscript=. Table 1, p. 3. |apelidos= |data= |revista= |data-acceso=12 de xullo de 2018 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190913035632/https://pubs.er.usgs.gov/publication/b1871 |dataarquivo=13 de setembro de 2019 |urlmorta=yes }}</ref>, dándolle outro concepto diferente ao da oroxénese europea e americana relacionada coa colisión de [[Gondwana]]-[[Laurasia|Euramérica]]. |
||
==Distribución== |
==Distribución== |
||
[[ |
[[Ficheiro:Distribution of varisican orogenies.png|300px|miniatura|Distribución das oroxéneses con idades similares á oroxénese varisca (gris).]] |
||
O cinto americano e europeo varisco inclúe as cordilleiras da [[ |
O cinto americano e europeo varisco inclúe as cordilleiras da [[Península Ibérica]] (en particular [[Galiza]] e os [[Pireneos]]), o suroeste de [[Irlanda]], [[Cornualla]] e [[Devon]], e en [[Gales]] as rexións de [[Pembroke]]shire, a península de [[Gower]] e o val de [[Glamorgan]]. Os seus efectos están presentes tamén en [[Francia]] desde a [[Bretaña]], por debaixo da [[bacía parisiense]] ata [[Ardenas]], no [[Macizo Central]] francés, a [[cordilleira dos Vosgos]] e en [[Córsica]]. O cinto varisco reaparece na [[Sardeña]] italiana e en Alemaña no macizo do [[río Rin|Rhin]] (Ardenas, [[Eifel]], [[Hunsrück]], [[Taunus]] e outras rexións arredor do val cetral do Rhin), na [[Selva negra]] e nas montañas de Harz quedaron como un vestixio. |
||
Na [[república Checa]] e no leste de [[Polonia]] o macizo Bohemio é a rexión máis o leste do cinto varisco europeo no que non houbo modificacións. Outras formacións variscas que aparecen máis o sueste están en parte agochadas polo impacto da sucesiva [[oroxénese alpina]]. |
Na [[república Checa]] e no leste de [[Polonia]] o macizo Bohemio é a rexión máis o leste do cinto varisco europeo no que non houbo modificacións. Outras formacións variscas que aparecen máis o sueste están en parte agochadas polo impacto da sucesiva [[oroxénese alpina]]. |
||
Nos [[Alpes]], o núcleo varisco está arredor das rexións [[Alpes franceses|francesas]] [[Parque nacional Mercantour|Mercantour]], [[Pelvoux]], [[Belledonne]], [[Montblanc]] e o [[macizo]] do [[río Aar|Aar]]. As cadeas [[Alpes Dinárdicos|montañosas Dinárdicas]], [[Grecia|gregas]] e [[Turquía|turcas]] xa son o remate polo sueste do varisco europeo.<ref>{{Cita web |url = http://www.unil.ch/igp/page22669_fr.html | título = Tectonic Map of the western Tethysides | autores = Institute of Geology and Paleontology of the University of Lausanne | lugar = Suíza | dataacceso = 12/07/2018}}</ref> |
Nos [[Alpes]], o núcleo varisco está arredor das rexións [[Alpes franceses|francesas]] [[Parque nacional Mercantour|Mercantour]], [[Pelvoux]], [[Belledonne]], [[Montblanc]] e o [[macizo]] do [[río Aar|Aar]]. As cadeas [[Alpes Dinárdicos|montañosas Dinárdicas]], [[Grecia|gregas]] e [[Turquía|turcas]] xa son o remate polo sueste do varisco europeo.<ref>{{Cita web | url = http://www.unil.ch/igp/page22669_fr.html | título = Tectonic Map of the western Tethysides | autores = Institute of Geology and Paleontology of the University of Lausanne | lugar = Suíza | dataacceso = 12/07/2018 | urlarquivo = https://web.archive.org/web/20080423091159/http://www.unil.ch/igp/page22669_fr.html | dataarquivo = 23/04/2008 | urlmorta = yes }}</ref> |
||
A oroxénese varisca foi contemporánea coa [[oroxénese acadiana]] e a [[oroxénese apalaches|apalache]], que se produciu en América do Norte, e que foi responsable da formación dos [[Apalaches]] e das [[montañas Ouachita]]. As áreas americanas do norte con dobramentos variscos son a [[Nova Inglaterra]], [[Nova Escocia]] e [[Terra Nova e Labrador]]. A meseta [[Marrocos|marroquí]] e o [[Anti-atlas]] do noroeste [[África|africano]] teñen unha estreita relación coas Apalaches e formaron parte da oroxénese apalache antes da apertura do océano |
A oroxénese varisca foi contemporánea coa [[oroxénese acadiana]] e a [[oroxénese apalaches|apalache]], que se produciu en América do Norte, e que foi responsable da formación dos [[Apalaches]] e das [[montañas Ouachita]]. As áreas americanas do norte con dobramentos variscos son a [[Nova Inglaterra]], [[Nova Escocia]] e [[Terra Nova e Labrador]]. A meseta [[Marrocos|marroquí]] e o [[Anti-atlas]] do noroeste [[África|africano]] teñen unha estreita relación coas Apalaches e formaron parte da oroxénese apalache antes da apertura do océano Atlántico durante o Xurásico.<ref>{{Cita publicación periódica| apelidos1 = Burkhard | nome1 = M. | apelidos2 = Caritg | nome2 = S. | apelidos3 = Helg | nome3 = U. | apelidos4 = Robert-Charrue | nome4 = C. | apelidos5 = Soulaimani | nome5 = A. | título = Tectonics of the anti-Atlas of Morocco | ano = 2006 | xornal = Comptes Rendus Geoscience | volume = 338 | número = 1 | páxinas = 11-24 | url = http://soulaimani.chez-alice.fr/Burkhardet%20al_2006.pdf | accessdate = November 2015 | ref = harv}}</ref> |
||
As montañas variscas, nun sentido cronolóxico amplo, inclúen aos Urais, as montañas de Pamir, e as do Tian Shan, así como a outros dobramentos asiáticos.<ref>{{Cita web| url = http://www.unil.ch/igp/page22666_en.html | título = Paleotethys. Paleogeographic reconstructions for the Devonian and Carboniferous | editores = Tethyan Plate Tectonic Working Group, University of Lausanne | lugar = Suíza | dataacceso = 12/07/2018}}</ref><ref>{{Cita web | url = http://www.scotese.com/newpage4.htm | título = Paleogeographic configuration Lower Carboniferous | editores = Paleomap Project | autores = C.Scotese| dataacceso = 12/07/2018}}</ref> |
As montañas variscas, nun sentido cronolóxico amplo, inclúen aos Urais, as montañas de Pamir, e as do Tian Shan, así como a outros dobramentos asiáticos.<ref>{{Cita web | url = http://www.unil.ch/igp/page22666_en.html | título = Paleotethys. Paleogeographic reconstructions for the Devonian and Carboniferous | editores = Tethyan Plate Tectonic Working Group, University of Lausanne | lugar = Suíza | dataacceso = 12/07/2018 | urlarquivo = https://web.archive.org/web/20110608151513/http://www.unil.ch/igp/page22666_en.html | dataarquivo = 08/06/2011 | urlmorta = yes }}</ref><ref>{{Cita web | url = http://www.scotese.com/newpage4.htm | título = Paleogeographic configuration Lower Carboniferous | editores = Paleomap Project | autores = C.Scotese| dataacceso = 12/07/2018}}</ref> |
||
==Formación== |
==Formación== |
||
A oroxénese varisca ou herciniana produciuse cunha complicada e heteroxénea mestura de colisións de diferentes [[placa tectónica|microplacas]] en diferentes unidades de tempo. Iso dificulta a reconstrución da oroxenia. A converxencia de placas que causaron a [[oroxénese caledoniana]] no [[silúrico]] continuou coa oroxénese varisca nos seguintes períodos, o |
A oroxénese varisca ou herciniana produciuse cunha complicada e heteroxénea mestura de colisións de diferentes [[placa tectónica|microplacas]] en diferentes unidades de tempo. Iso dificulta a reconstrución da oroxenia. A converxencia de placas que causaron a [[oroxénese caledoniana]] no [[silúrico]] continuou coa oroxénese varisca nos seguintes períodos, o Devoniano e o Carbonífero. Ambas as dúas oroxéneses produciron a unión dun supracontinente, a [[Panxea]], que rematou no carbonífero. |
||
Durante o [[ordovícico]] as masas de terra, que eran a Gondwana (as arestora [[América do Sur]], [[África]], a [[Antártida]] e [[Australia]]), ocuparon posicións entre o polo sur e o ecuador nunha única face do planeta. Cara |
Durante o [[ordovícico]] as masas de terra, que eran a Gondwana (as arestora [[América do Sur]], [[África]], a [[Antártida]] e [[Australia]]), ocuparon posicións entre o polo sur e o ecuador nunha única face do planeta. Cara ao leste había tres masas continentais: [[Laurentia]], [[Siberia]] e [[Báltica]], e que se posicionaban formando os vértices dun triángulo. Cara ao sur tiñan un arquipélago, o [[terreo (xeoloxía)|terreo]] de [[Avalonia]], que emerxía pegado á marxe litoral norte da Gondwana a comezos do ordovícico. |
||
A finais do [[Silúrico]] e inicios do [[ |
A finais do [[Silúrico]] e inicios do [[Devoniano]], [[Báltica]] e [[Laurentia]] derivaron unha contra a outra, pechando o [[océano de Xápeto]] que as separaba. A súa colisión, a [[oroxenia caledoniana]], creou as montañas da Caledonia de [[América do Norte]], [[Groenlandia]], as [[illas británicas]] e [[Noruega]]. |
||
A [[expansión do piso oceánico]] ao sur de [[Avalonia]] puxouna cara |
A [[expansión do piso oceánico]] ao sur de [[Avalonia]] puxouna cara ao norte de Laurentia e fixo emerxer as montañas do norte do Apalache durante a fase acadiana da oroxénese caledonia. Nese período o [[mar de Tornquist]], que estaba entre a Avalonia e Báltica, pechouse. Con iso, a Avalonia formou pola costa do sur un novo continente: [[Euramérica]] ou continente do "[[Arenito vermello antigo]]" e resultou nas masas que arestora son a América do Norte, as Illas Británicas, a Alemaña do norte, a [[Escandinavia]] e o leste de [[Rusia]]. |
||
A finais do |
A finais do Devoniano e durante o Carbonífero o arquipélago [[Armórica (continente)|Armórica]] da Europa do sur, que se separara de Gondwana despois de Avalonia máis tarde durante o Ordovícico, foi empurrada cara a Avalonia e creou unha segunda franxa polo leste da Caledonia e o Apalache: a do varisco de Europa e América do Norte. Iso continuou coa colisión de Gondwana coa [[Laurasia|Euramérica]] a principios do Carbonífero, cando o cinto varisco xa que estaba presente e desenvolvéndose en activo. |
||
A finais do [[Carbonífero]], Gondwana uniuse coa [[Laurasia|Euramérica]] polo seu oeste e polo norte da América do Sur e o noroeste de África. Siberia estábase achegándoselles polo noroeste, despois da súa separación de [[Laurasia|Euramérica]] só con augas pouco profundas entre medias. O choque de Siberia resultou na formación das [[Montes Urais|montañas Urais]] a finais do paleozoico e completouse coa formación de [[Panxea]]. A [[Laurasia|Euramérica]] do leste aínda se mantivo en división de Gondwana coa formación do [[ |
A finais do [[Carbonífero]], Gondwana uniuse coa [[Laurasia|Euramérica]] polo seu oeste e polo norte da América do Sur e o noroeste de África. Siberia estábase achegándoselles polo noroeste, despois da súa separación de [[Laurasia|Euramérica]] só con augas pouco profundas entre medias. O choque de Siberia resultou na formación das [[Montes Urais|montañas Urais]] a finais do paleozoico e completouse coa formación de [[Panxea]]. A [[Laurasia|Euramérica]] do leste aínda se mantivo en división de Gondwana coa formación do [[océano Paleotetis]]. |
||
Durante o [[Triásico]] da era [[Mesozoico|mesozoica]], a [[flora]] e [[fauna]] púidose desprazar entre os continentes desde a Siberia ata, pasando [[polo norte]] da Antártida,o [[polo sur]]. Na era do mesozoico a formación do [[océano Atlántico|Atlántico]] supuxo a quebra da Panxea. En consecuencia, o cinto varisco, que daquela circundaba a periferia do Báltico, resultou rachando e perdendo a súa continuidade desde os Apalaches. |
Durante o [[Triásico]] da era [[Mesozoico|mesozoica]], a [[flora]] e [[fauna]] púidose desprazar entre os continentes desde a Siberia ata, pasando [[polo norte]] da Antártida,o [[polo sur]]. Na era do mesozoico a formación do [[océano Atlántico|Atlántico]] supuxo a quebra da Panxea. En consecuencia, o cinto varisco, que daquela circundaba a periferia do Báltico, resultou rachando e perdendo a súa continuidade desde os Apalaches. |
||
Liña 44: | Liña 45: | ||
===A oroxenia varisca ibérica=== |
===A oroxenia varisca ibérica=== |
||
{{Artigo principal|Macizo Ibérico}} |
{{Artigo principal|Macizo Ibérico}} |
||
[[Ficheiro:Hercynian_structures_Europe-en.svg|miniatura|400px|esquerda|Estruturas xeolóxicas europeas da oroxénese varisca no Pérmico. Destaca a forte curvatura do Arco Ibero-Armoricano e mais tamén das posicións da futura |
[[Ficheiro:Hercynian_structures_Europe-en.svg|miniatura|400px|esquerda|Estruturas xeolóxicas europeas da oroxénese varisca no Pérmico. Destaca a forte curvatura do Arco Ibero-Armoricano e mais tamén das posicións da futura Península Ibérica e das illas de [[Córsega]] e [[Sardeña]] en comparanza co demais do que hoxe é [[Europa]]<ref>Franke, W.; 1992: Phanerozoic structures and events in central Europe, in: Blundell, D.J.; Freeman, R. & Mueller, S. (eds.): A Continent Revealed - The European Geotraverse, 297 pp., Cambridge University Press, ISBN 052142948X, pp. 164-179.</ref><ref>Franke, W.; 2000: The mid-European segment of the Variscides: tectonostratigraphic units, terrane boundaries and plate tectonic evolution, Geological Society of London, Special Publications 179, pp. 35-61. Matte, P.; 2001: The Variscan collage and orogeny (480±290 Ma) and the tectonic defnition of the Armorica microplate: a review, Terra Nova 13, 122-128.</ref><ref>von Raumer, J.F.; Stampfli, G.M. & Bussy, F.; 2003: Gondwana-derived microcontinents — the constituents of the Variscan and Alpine collisional orogens, Tectonophysics 365, pp. 7–22. Walter, R.; 2003: Erdgeschichte – Die Entstehung der Kontinente und Ozeane, 325 pp., Walter de Gruyter, Berlin (5th ed.).</ref>]] |
||
A metade occidental da |
A metade occidental da Península Ibérica forma a chamada cadea montañosa do [[macizo Ibérico]]<ref>Nalgúns momentos foi o denominado Macizo Hespérico.</ref>,<ref name="Gallastegui2000">{{Cita publicación periódica|apelidos1=Gallastegui Suárez|nome1=Jorge|ano=2000|título=Estructura cortical de la cordillera y margen continental cantábricos: perfiles ESCI-N|url=http://geol.uniovi.es/TDG/Volumen22/TG22.PDF|editores=Alberto Marcos Vallaure (Univ. de Oviedo)|páxinas=9-231|número=22|xornal=Trabajos de Geología}}</ref> que é un continuo do [[Macizo Central francés|macizo Central]] e [[Macizo Armoricano|Armoricano]] franceses e os macizos de [[Río Rin|Rhin]] e [[Europa central|Bohemio]] alemáns: a rama sur do arco Ibero-Armoricano.<ref name="Gallastegui2000" /><ref name="geoman">{{Cita web|url=https://geologicalmanblog.wordpress.com/2015/05/17/contextos-geologicos-espanoles-de-relevancia-internacional-1-el-orogeno-varisco-iberico/|autores=Hernández, Daniel|data=7/05/2015|título = Contextos geológicos españoles de relevancia internacional 1: El Orógeno Varisco Ibérico | xornal=Hombre geológico}}</ref><ref name="igme_variscan">{{Cita libro| título = SPANISH GEOLOGICAL FRAMEWORKS AND GEOSITES: An approach to Spanish geological heritage of international relevance| capítulo = Chapter 1: The Iberian Variscan Orogen | autor1 = Martínez Catalán, J.R. | autor2 = Aller, J. | autor3 = Alonso, J.L. | autor4 = Bastida, F. | url = http://www.igme.es/patrimonio/GEOSITES/publication.htm | editores = Instituto Geológico Minero Español}}</ref> Ese macizo Ibérico discorre desde a [[Galiza]]-[[Tras os Montes e Alto Douro|Trás-os-Montes]] ata a [[Algarve]] e a [[Serra Morena]], e é unha parte do continuo que se formou no proceso de oroxénese varisca europea durante o [[Proterozoico|Proterozoico superior]] e o [[Carbonífero]] pola converxencia e colisión de [[Laurasia]] e [[Gondwana]].<ref name="serranorte">{{Cita libro|título=Parque Natural Sierra Norte de Sevilla|url=https://www.juntadeandalucia.es/medioambiente/web/Bloques_Tematicos/Patrimonio_Natural._Uso_Y_Gestion/Espacios_Protegidos/publicaciones_renpa/guia_geologica_s_norte/04_parte_2.pdf|capítulo=Parte II – Introducción a la geología de la península Ibérica|editores=Junta de Andalucia}}</ref> O macizo Ibérico é a parte sur dese arco continuo Ibero-Armoricano, que ten uns 3 mil km de longo e unha anchura entre os 700 e 800 km. |
||
Xa que o resultado final da oroxénese foi a formación da [[Panxea]], consecuentemente, nesta área deuse o peche de tres [[océano]]s: [[océano de Xápeto|Xápeto]], [[océano Reico|Reico]] e o Galicia-Macizo Central Francés.<ref name="Gallastegui2000" /> O novo cinto varisco creado da península tiña unha continuidade lineal ata Bohemia. No Pérmico o macizo sufriu unha forte erosión e partiuse en varias placas por mor da disgregación de Panxea e a apertura do océano Atlántico. Así, a cadea varisca peninsular perdeu a súa continuidade coa [[América do Norte]], o [[África Occidental|occidente africano]] e o macizo de Bohemia.<ref name="Gallastegui2000" /> Trala fragmentación, Iberia, [[Córsega]] e [[Sardeña]] retornaron as súas posicións pre-[[Mesozoico|mesozoicas]]. Ademais, a formacións que se produciron durante a oroxénese varisca ibérica víronse reactivadas pola seguinte [[oroxénese alpina]].<ref name="cnig">{{Cita web|url=https://www.ign.es/espmap/mapas_relieve_bach/Relieve_Mapa_03.htm|autores=Centro Nacional de Información Geográfica|título=Mapas de unidades geotectónicasMapas de unidades geotectónicas|editores=Instituto Geográfico Nacional}}</ref> |
Xa que o resultado final da oroxénese foi a formación da [[Panxea]], consecuentemente, nesta área deuse o peche de tres [[océano]]s: [[océano de Xápeto|Xápeto]], [[océano Reico|Reico]] e o Galicia-Macizo Central Francés.<ref name="Gallastegui2000" /> O novo cinto varisco creado da península tiña unha continuidade lineal ata Bohemia. No Pérmico o macizo sufriu unha forte erosión e partiuse en varias placas por mor da disgregación de Panxea e a apertura do océano Atlántico. Así, a cadea varisca peninsular perdeu a súa continuidade coa [[América do Norte]], o [[África Occidental|occidente africano]] e o macizo de Bohemia.<ref name="Gallastegui2000" /> Trala fragmentación, Iberia, [[Córsega]] e [[Sardeña]] retornaron as súas posicións pre-[[Mesozoico|mesozoicas]]. Ademais, a formacións que se produciron durante a oroxénese varisca ibérica víronse reactivadas pola seguinte [[oroxénese alpina]].<ref name="cnig">{{Cita web|url=https://www.ign.es/espmap/mapas_relieve_bach/Relieve_Mapa_03.htm|autores=Centro Nacional de Información Geográfica|título=Mapas de unidades geotectónicasMapas de unidades geotectónicas|editores=Instituto Geográfico Nacional}}</ref> |
||
A oroxénese supuxo a deformación e unha [[metamorfización]] parcial, con intrusión de granitoides, dos terreos proterozoicos e paleozoicos que formaban as placas. A orientación da sección xeolóxica ten |
A oroxénese supuxo a deformación e unha [[metamorfización]] parcial, con intrusión de granitoides, dos terreos proterozoicos e paleozoicos que formaban as placas. A orientación da sección xeolóxica ten unha forma que revela claramente a orixe de oroxénese: na parte norte a orientación das placas é cara ao leste, e no sur é cara ao suroeste.<ref name="Gallastegui2000" /> Arestora esa territorio que se formou nesa oroxénese atópase amplamente erosionado. Mesmo as súas montañas mostran relevos suaves, como é o caso do [[Macizo Galaico|macizo galaico]].<ref name="Gallastegui2000" /> A [[orografía]] determinouna en esencia os factores de facilidade de [[meteorización]] das rochas: naqueles lugares onde a erosión foi máis fácil o relevo resultou en máis suave, de menor pendente. A [[litoloxía]] do macizo determínano en esencia as [[rocha plutónica|rochas plutónicas]], en particular os [[granito]]s, e a presenza dalgunhas rochas metamórficas, como os xistos, as [[cuarcita]]s e os [[gneis]]es. Nalgunhas pequenas áreas acumuláronse materiais sedimentarios, arenitos ou calcarias.<ref name="serranorte" /> |
||
====A división do macizo ibérico==== |
====A división do macizo ibérico==== |
||
[[Ficheiro:Geological_units_of_the_Iberian_Peninsula_ES.svg|miniatura|esquerda|Unidades xeolóxicas da |
[[Ficheiro:Geological_units_of_the_Iberian_Peninsula_ES.svg|miniatura|esquerda|Unidades xeolóxicas da Península Ibérica, onde se pode comprobar as áreas resultantes da oroxénese herciniana do centro ao oeste.]] |
||
O macizo que xerou a oroxénese herciniana na península pódese clasificar en varias zonas paralelas e concéntricas ao arco Ibero-Armoricano: a zona cántabra, a asturoccidental-leonesa, a central ibérica, a Ossa-Morena e a portuguesa do sur.<ref name="igme_variscan" /><ref name="Julivert1972">{{Cita publicación periódica|autor1=Julivert, M.|autor2=Fontboté, J.M.|autor3= Ribeiro, A.|autor4= |
O macizo que xerou a oroxénese herciniana na península pódese clasificar en varias zonas paralelas e concéntricas ao arco Ibero-Armoricano: a zona cántabra, a asturoccidental-leonesa, a central ibérica, a Ossa-Morena e a portuguesa do sur.<ref name="igme_variscan" /><ref name="Julivert1972">{{Cita publicación periódica|autor1=Julivert, M.|autor2=Fontboté, J.M.|autor3= Ribeiro, A.|autor4= |
||
Nabais-Conde, L.E.|ano=1972| título = Mapa Tectónico de la Península Ibérica y Baleares 1:1.000.000 | editores = Instituto Geológico y Minero de España (IGME)}}</ref> A maiores está a Galicia-Trás-os-Montes, que en realidade non é un cinto que forme parte desta oroxénese senón que é un bloque [[alóctono]] que foi empurrado contra a zona ibérica central.<ref name="igme_variscan" /> |
Nabais-Conde, L.E.|ano=1972| título = Mapa Tectónico de la Península Ibérica y Baleares 1:1.000.000 | editores = Instituto Geológico y Minero de España (IGME)}}</ref> A maiores está a Galicia-Trás-os-Montes, que en realidade non é un cinto que forme parte desta oroxénese senón que é un bloque [[alóctono]] que foi empurrado contra a zona ibérica central.<ref name="igme_variscan" /> |
||
Liña 59: | Liña 60: | ||
Acéptanse polo xeral a definición destas zonas<ref name="geoman" /><ref name="igme_variscan" /><ref name="serranorte" />: |
Acéptanse polo xeral a definición destas zonas<ref name="geoman" /><ref name="igme_variscan" /><ref name="serranorte" />: |
||
*'''Zona Cantábrica''': é o territorio máis á fronte e noroeste do macizo. É unha área do Paleozoico con sedimentos pre-oroxénese de baixo grosos e que foron depósitos mariños. Alí aos pregues e cabalgamentos diríxense cara |
*'''Zona Cantábrica''': é o territorio máis á fronte e noroeste do macizo. É unha área do Paleozoico con sedimentos pre-oroxénese de baixo grosos e que foron depósitos mariños. Alí aos pregues e cabalgamentos diríxense cara ao núcleo do arco de xiro da oroxénese e conserva materiais preoroxénicos e sinoroxénicos grazas ao baixo grao de [[metamorfismo]]. |
||
*'''Zona Asturoccidental-Leonesa''': é o territorio arredor do eixo arturiano-leonés que en esencia é un cinto de [[xisto]] con placas verticais ou lixeiramente inclinadas. O alto grao elevado de metamorfismo que aumenta cara |
*'''Zona Asturoccidental-Leonesa''': é o territorio arredor do eixo arturiano-leonés que en esencia é un cinto de [[xisto]] con placas verticais ou lixeiramente inclinadas. O alto grao elevado de metamorfismo que aumenta cara ao oeste, chegando á fusión e mostrado granitoides no seu occidente. Mostra grandes pregues deitados ou tumbados e cabalgamentos ou fallas. Nel destaca o manto de Mondoñedo, onde na base dun enorme cabalgamento se pode ver unha porción do manto. |
||
*'''Zona Centroibérica''': é a parte central do macizo e a máis extensa. Os seus niveis superiores da codia están caracterizados polas liñas de cuarcita armóricana, que segue sinclinais na parte centro e sur da zona ou núcleos de anticlinais no norte. Na súa zona norte destaca o [[Ollo de sapo]], onde aparecen pregues deitados e un elevado metamorfismo que mostra glándulas de feldespato e clastos de cuarzo azul. O complexo do xisto Grauváquico é a zona máis o sur desta zona e mostra un metamorfismo menor. Esta zona formou parte dunha marxe pasiva de plataforma continental, e continúa no noroeste de África. |
*'''Zona Centroibérica''': é a parte central do macizo e a máis extensa. Os seus niveis superiores da codia están caracterizados polas liñas de cuarcita armóricana, que segue [[sinclinal|sinclinais]] na parte centro e sur da zona ou núcleos de [[anticlinal|anticlinais]] no norte. Na súa zona norte destaca o [[Ollo de sapo]], onde aparecen pregues deitados e un elevado metamorfismo que mostra glándulas de feldespato e clastos de cuarzo azul. O complexo do xisto Grauváquico é a zona máis o sur desta zona e mostra un metamorfismo menor. Esta zona formou parte dunha marxe pasiva de plataforma continental, e continúa no noroeste de África. |
||
*'''Zona de Ossa-Morena''': é a rexión onde se produce o cambio de verter do norte a verter cara ao sur despois dunha zona de cizalla, a cizalla de [[Badaxoz]]. Destaca por ser unha zona litoral continental onde se produciron pregues asimétricos e deitados e un metamorfismo moi baixo. Nela produciuse a [[oroxenia cadomiana]] do [[Neoproterozoico]]. |
*'''Zona de Ossa-Morena''': é a rexión onde se produce o cambio de verter do norte a verter cara ao sur despois dunha zona de cizalla, a cizalla de [[Badaxoz]]. Destaca por ser unha zona litoral continental onde se produciron pregues asimétricos e deitados e un metamorfismo moi baixo. Nela produciuse a [[oroxenia cadomiana]] do [[Neoproterozoico]]. |
||
*'''Zona Surportuguesa''': é a rexión máis ao sur e oeste do macizo, e estreita, na que aparecen deformacións reducidas, como no norte cántabro. É a zona máis externa da oroxénese inda que mostra a anomalía dun abundante magmatisma, xa que foi un punto de colisión intercontinental. Os seus materiais son só do [[ |
*'''Zona Surportuguesa''': é a rexión máis ao sur e oeste do macizo, e estreita, na que aparecen deformacións reducidas, como no norte cántabro. É a zona máis externa da oroxénese inda que mostra a anomalía dun abundante magmatisma, xa que foi un punto de colisión intercontinental. Os seus materiais son só do [[Devoniano]] e diante. |
||
*'''Zona de Galicia-Trás-os-Montes''': esta rexión, galega e [[Tras os Montes e Alto Douro|tras-montana]], diferénciase da zona central polo seu amplo abano de peculiaridades como material alóctono ou para-autóctono de diferente orixe. Unha das súas áreas seméllase ao xisto Grauváquico Centroibérico, mais as outras son complexos alóctonos (a [[serie de Malpica-Tui]], [[Ollo de sapo|Ordes]], [[Cabo Ortegal]], [[Braganza |
*'''Zona de Galicia-Trás-os-Montes''': esta rexión, galega e [[Tras os Montes e Alto Douro|tras-montana]], diferénciase da zona central polo seu amplo abano de peculiaridades como material alóctono ou para-autóctono de diferente orixe. Unha das súas áreas seméllase ao xisto Grauváquico Centroibérico, mais as outras son complexos alóctonos (a [[serie de Malpica-Tui]], [[Ollo de sapo|Ordes]], [[Cabo Ortegal]], [[Braganza]] e Morais). As rexións alóctonas terían sido terreos divididos por un arco de [[volcán]]s do [[litoral]] de Gondwana e outra costa separados por mar, que trala unión produciría as típicas [[ofiolita]]s. Nesta rexión daría lugar ás [[montañas de Galicia]]. |
||
===A oroxenia na Europa Central=== |
===A oroxenia na Europa Central=== |
||
Na Europa Central hai varias rexións xeotectónicas que resultaron da oroxénese herciniana e que sufriron poucas modificacións pola seguinte oroxénese froito da tectónica [[Alpes|alpina]].<ref name="mccann_2008">{{Cita libro| título = The Geology of Central Europe, Volume 1: Precambrian and Palaeozoic | volume = 1 | serie = Geological Society of London Series | autor1= McCann, Tom | editores = H. M. Mader, S. G. Coles, GSL | ano = 2008 | isbn = 9781862392465}}</ref><ref name="nance_2012">{{Cita publicación periódica |título = A brief history of the Rheic Ocean| xornal = Geoscience Frontiers| volume = 3| número = 2| páxinas = 125 - 135| ano = 2012 | issn = 1674-9871 | doi = 10.1016/j.gsf.2011.11.008 | url = http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1674987111001113 | autores = R. Damian Nance, Gabriel Gutiérrez-Alonso, J. Duncan Keppie, Ulf Linnemann, J. Brendan Murphy, Cecilio Quesada, Rob A. Strachan, Nigel H. Woodcock}}</ref> Nesta zona do continente pódense |
Na Europa Central hai varias rexións xeotectónicas que resultaron da oroxénese herciniana e que sufriron poucas modificacións pola seguinte oroxénese froito da tectónica [[Alpes|alpina]].<ref name="mccann_2008">{{Cita libro| título = The Geology of Central Europe, Volume 1: Precambrian and Palaeozoic | volume = 1 | serie = Geological Society of London Series | autor1= McCann, Tom | editores = H. M. Mader, S. G. Coles, GSL | ano = 2008 | isbn = 9781862392465}}</ref><ref name="nance_2012">{{Cita publicación periódica |título = A brief history of the Rheic Ocean| xornal = Geoscience Frontiers| volume = 3| número = 2| páxinas = 125 - 135| ano = 2012 | issn = 1674-9871 | doi = 10.1016/j.gsf.2011.11.008 | url = http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1674987111001113 | autores = R. Damian Nance, Gabriel Gutiérrez-Alonso, J. Duncan Keppie, Ulf Linnemann, J. Brendan Murphy, Cecilio Quesada, Rob A. Strachan, Nigel H. Woodcock}}</ref> Nesta zona do continente pódense diferenciar as seguintes áreas principais<ref name="mccann_2008" />: |
||
* '''Zona Rhinoherciniana'''<ref>En referencia ao río Rin ou Rhin.</ref>: unha área de clastos do |
* '''Zona Rhinoherciniana'''<ref>En referencia ao río Rin ou Rhin.</ref>: unha área de clastos do Devoniano que se estende desde Cornualla até o cinto Moravo-Silesiano, e incluído podería incluír a parte sur da Iberia portuguesa. |
||
* '''Zona de filitas do norte''': que é unha estreita liña de rochas entre o macizo de Rhin e as montañas de Harz da AlemaÑA do leste ao noroeste continental. Pódese considerar como parte da zona do Rhin. |
* '''Zona de filitas do norte''': que é unha estreita liña de rochas entre o macizo de Rhin e as montañas de Harz da AlemaÑA do leste ao noroeste continental. Pódese considerar como parte da zona do Rhin. |
||
* '''Zona de máximos cristalinos na alemaña central'''<ref>En inglés, "Mid-German Crystalline High"</ref>: é a zona que limita ao sur a área do Rhin e que mostra grandes cambios na composición e no metamorfismo das rochas. |
* '''Zona de máximos cristalinos na alemaña central'''<ref>En inglés, "Mid-German Crystalline High"</ref>: é a zona que limita ao sur a área do Rhin e que mostra grandes cambios na composición e no metamorfismo das rochas. |
||
Liña 77: | Liña 78: | ||
===A oroxénese no norte de África === |
===A oroxénese no norte de África === |
||
O noroeste do continente africano é parte da cadea peri-atlántica hercínica. Está presente no Atlas magrebí e os macizos de [[Marrocos]], [[Alxeria]] do oeste. Ademais, nas rexións alpinas do [[Rif]] marroquino e a [[Cabilia]] alxerina aparecen alóctonos dentro das zonas hercínicas. Ese conxunto do oeste africano, do dominio de meseta, contrasta co pouco deformado dominio saharauí, que é o Anti-Atlás. Nesta rexión africana a oroxénese produciuse durante o período de subdución do océano Reico por debaixo da terraza da Avalonia. O réxime tectónico da área foron os de eventos de compresión e extensión seguidos dunha converxencia |
O noroeste do continente africano é parte da cadea peri-atlántica hercínica. Está presente no Atlas magrebí e os macizos de [[Marrocos]], [[Alxeria]] do oeste. Ademais, nas rexións alpinas do [[Rif]] marroquino e a [[Cabilia]] alxerina aparecen alóctonos dentro das zonas hercínicas. Ese conxunto do oeste africano, do dominio de meseta, contrasta co pouco deformado dominio saharauí, que é o Anti-Atlás. Nesta rexión africana a oroxénese produciuse durante o período de subdución do océano Reico por debaixo da terraza da Avalonia. O réxime tectónico da área foron os de eventos de compresión e extensión seguidos dunha converxencia oblicua coa liña de Gondwana fronte a Laurusia.<ref name="Hoepffner2006">{{Cita publicación periódica | título = Tectonics of the North African Variscides (Morocco, western Algeria): an outline | xornal = Comptes Rendus Geoscience | volume = 338 | número = 1 | páxinas = 25 - 40 | ano = 2006 | issn = 1631-0713 | doi = 10.1016/j.crte.2005.11.003 | url = http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1631071305003329 | autores = Christian Hoepffner, Mohamed Rachid Houari, Mohamed Bouabdelli}}</ref> |
||
===A oroxénese en América do Norte=== |
===A oroxénese en América do Norte=== |
||
{{Artigo principal|Oroxenia apalache}} |
{{Artigo principal|Oroxenia apalache}} |
||
Os [[Apalaches]] de [[América]] foron froito de varios procesos de oroxénese diasincrónicos desde o [[Ordovícico]] ao final do |
Os [[Apalaches]] de [[América]] foron froito de varios procesos de oroxénese diasincrónicos desde o [[Ordovícico]] ao final do Devoniano. A oroxénese de Alleghenia foi unha elas e resultou na formación dos montes de Allegheny pola colisión das estruturas xa formadas dos Apalaches coa Godwana, en particular co norte Africano, para formar a Panxea. Estes eventos están relacionados no tempo coa oroxénese herciniana da Europa do oeste e central, as Illas Británicas e Siberia do oeste.<ref name="Hatcher2010">{{Cita libro| autores = Robert D. Hatcher, Jr. | ano = 2010 | capítulo = The Appalachian orogen: A brief summary | título = From Rodinia to Pangea: The Lithotectonic Record of the Appalachian Region | editores = Richard P. Tollo, Mervin J. Bartholomew, James P. Hibbard, Paul M. Karabinos | doi = 10.1130/2010.1206(01)}}</ref> |
||
==Notas== |
== Notas == |
||
{{Listaref|30em}} |
{{Listaref|30em}} |
||
==Véxase tamén== |
== Véxase tamén == |
||
===Bibliografía=== |
=== Bibliografía === |
||
* {{Cita publicación periódica|apelidos=Matte |nome=P. |ano=2001 |título =The Variscan collage and orogeny (480 ±290 Ma) and the tectonic definition of the Armorica microplate: a review |xornal=Terra Nova |volume=13 |páxinas=122–128 |doi=10.1046/j.1365-3121.2001.00327.x|ref=harv|bibcode=2001TeNov..13..122M }} |
* {{Cita publicación periódica|apelidos=Matte |nome=P. |ano=2001 |título =The Variscan collage and orogeny (480 ±290 Ma) and the tectonic definition of the Armorica microplate: a review |xornal=Terra Nova |volume=13 |páxinas=122–128 |doi=10.1046/j.1365-3121.2001.00327.x|ref=harv|bibcode=2001TeNov..13..122M }} |
||
* {{Cita libro|apelidos=Ziegler |nome=P.A. |ano=1990 |título=Geological Atlas of Western and Central Europe |editores=Shell Internationale Petroleum Maatschappij BV |edition=2 |isbn=90-6644-125-9|ref=harv}} |
* {{Cita libro|apelidos=Ziegler |nome=P.A. |ano=1990 |título=Geological Atlas of Western and Central Europe |editores=Shell Internationale Petroleum Maatschappij BV |edition=2 |isbn=90-6644-125-9|ref=harv}} |
||
Liña 94: | Liña 95: | ||
* {{Cita libro |apelidos=Stampfli |nome=GM |apelidos2=Borel |nome2=GD |ano=2004 |capítulo=The TRANSMED Transects in Space and Time: Constraints on the Paleotectonic Evolution of the Mediterranean Domain |editores =Cavazza W, Roure F, Spakman W, Stampfli GM, Ziegler P |título =The TRANSMED Atlas: the Mediterranean Region from Crust to Mantle |editorial=Springer Verlag |isbn=3-540-22181-6}} |
* {{Cita libro |apelidos=Stampfli |nome=GM |apelidos2=Borel |nome2=GD |ano=2004 |capítulo=The TRANSMED Transects in Space and Time: Constraints on the Paleotectonic Evolution of the Mediterranean Domain |editores =Cavazza W, Roure F, Spakman W, Stampfli GM, Ziegler P |título =The TRANSMED Atlas: the Mediterranean Region from Crust to Mantle |editorial=Springer Verlag |isbn=3-540-22181-6}} |
||
===Ligazóns externas=== |
=== Ligazóns externas === |
||
* [[Christopher R. Scotese]] e o Proxecto de Paleomap: |
* [[Christopher R. Scotese]] e o Proxecto de Paleomap: |
||
** [http://www.scotese.com/newpage3.htm Mapa do inicio do |
** [http://www.scotese.com/newpage3.htm Mapa do inicio do Devoniano] |
||
** [http://www.scotese.com/newpage4.htm Mapa do inicio do Carbonífero] |
** [http://www.scotese.com/newpage4.htm Mapa do inicio do Carbonífero] |
||
** [http://www.scotese.com/late.htm Mapa do final do Carbonífero] |
** [https://web.archive.org/web/20100702114906/http://www.scotese.com/late.htm Mapa do final do Carbonífero] |
||
** [http://www.scotese.com/newpage8.htm Mapa do Triásico] |
** [http://www.scotese.com/newpage8.htm Mapa do Triásico] |
||
Revisión actual feita o 31 de marzo de 2024 ás 13:30
A oroxénese herciniana[2] ou varisca foi un evento xeolóxico de formación de masas de montañas que se produciu no Paleozoico final pola colisión continental de Euramérica (ou Laurusia) e Gondwana e que resultou na formación do supercontinente Panxea.
Nomenclatura[editar | editar a fonte]
O termo varisca ou varisco procede do nome latino medieval do distrito Variscia, que se refería á tribo xermana dos Varisci. Ese termo acuñouno en 1880 o profesor xeólogo Eduard Suess, da universidade de Viena. Pola outra banda, o termo herciniano deriva do bosque Herciniano, que foi o bosque que se cita na literatura e que cubría a parte leste do río Rin de norte a sur da Xermania Magna.
Ambos os dous termos tentan ser descritivos das direccións de buzamento que os xeólogos observaran na zona alemá: a varisca, de suroeste a noroeste, e a herciniana, de noroeste a suroeste. A dirección varisca reflicte a dirección dos antigos pregamentos que emerxeron ao longo de Alemaña e rexións próximas e que se desviaron da súa dirección para encaixar nos seguintes pregamentos.
Franz Kossmat liderou a investigación dos pregamentos variscos en Alemaña, e definiu unha división das variscidas europeas en 1927 que aínda é válida.[3] A outra dirección, a herciniana, segue a dirección das montañas Harz alemás. Este termo, úsase en diferentes graos como sinónimo de varisco.
Nalgúns casos, en particular en estudos americanos, empréganse outros termos para referirse á mesma oroxénese e formación das Montañas do Apalache, ou similares.[4][5]
O termo varisca experimentou diferentes usos desde os 1960. Polo xeral, emprégase para describir os pregamentos e fases da oroxénese do paleozoico tardío e dándolle unhas datas de 380 a 280 Ma. Nalgunhas outras publicacións o termo emprégase para pregamentos aínda máis recentes[6], dándolle outro concepto diferente ao da oroxénese europea e americana relacionada coa colisión de Gondwana-Euramérica.
Distribución[editar | editar a fonte]
O cinto americano e europeo varisco inclúe as cordilleiras da Península Ibérica (en particular Galiza e os Pireneos), o suroeste de Irlanda, Cornualla e Devon, e en Gales as rexións de Pembrokeshire, a península de Gower e o val de Glamorgan. Os seus efectos están presentes tamén en Francia desde a Bretaña, por debaixo da bacía parisiense ata Ardenas, no Macizo Central francés, a cordilleira dos Vosgos e en Córsica. O cinto varisco reaparece na Sardeña italiana e en Alemaña no macizo do Rhin (Ardenas, Eifel, Hunsrück, Taunus e outras rexións arredor do val cetral do Rhin), na Selva negra e nas montañas de Harz quedaron como un vestixio.
Na república Checa e no leste de Polonia o macizo Bohemio é a rexión máis o leste do cinto varisco europeo no que non houbo modificacións. Outras formacións variscas que aparecen máis o sueste están en parte agochadas polo impacto da sucesiva oroxénese alpina.
Nos Alpes, o núcleo varisco está arredor das rexións francesas Mercantour, Pelvoux, Belledonne, Montblanc e o macizo do Aar. As cadeas montañosas Dinárdicas, gregas e turcas xa son o remate polo sueste do varisco europeo.[7]
A oroxénese varisca foi contemporánea coa oroxénese acadiana e a apalache, que se produciu en América do Norte, e que foi responsable da formación dos Apalaches e das montañas Ouachita. As áreas americanas do norte con dobramentos variscos son a Nova Inglaterra, Nova Escocia e Terra Nova e Labrador. A meseta marroquí e o Anti-atlas do noroeste africano teñen unha estreita relación coas Apalaches e formaron parte da oroxénese apalache antes da apertura do océano Atlántico durante o Xurásico.[8]
As montañas variscas, nun sentido cronolóxico amplo, inclúen aos Urais, as montañas de Pamir, e as do Tian Shan, así como a outros dobramentos asiáticos.[9][10]
Formación[editar | editar a fonte]
A oroxénese varisca ou herciniana produciuse cunha complicada e heteroxénea mestura de colisións de diferentes microplacas en diferentes unidades de tempo. Iso dificulta a reconstrución da oroxenia. A converxencia de placas que causaron a oroxénese caledoniana no silúrico continuou coa oroxénese varisca nos seguintes períodos, o Devoniano e o Carbonífero. Ambas as dúas oroxéneses produciron a unión dun supracontinente, a Panxea, que rematou no carbonífero.
Durante o ordovícico as masas de terra, que eran a Gondwana (as arestora América do Sur, África, a Antártida e Australia), ocuparon posicións entre o polo sur e o ecuador nunha única face do planeta. Cara ao leste había tres masas continentais: Laurentia, Siberia e Báltica, e que se posicionaban formando os vértices dun triángulo. Cara ao sur tiñan un arquipélago, o terreo de Avalonia, que emerxía pegado á marxe litoral norte da Gondwana a comezos do ordovícico.
A finais do Silúrico e inicios do Devoniano, Báltica e Laurentia derivaron unha contra a outra, pechando o océano de Xápeto que as separaba. A súa colisión, a oroxenia caledoniana, creou as montañas da Caledonia de América do Norte, Groenlandia, as illas británicas e Noruega.
A expansión do piso oceánico ao sur de Avalonia puxouna cara ao norte de Laurentia e fixo emerxer as montañas do norte do Apalache durante a fase acadiana da oroxénese caledonia. Nese período o mar de Tornquist, que estaba entre a Avalonia e Báltica, pechouse. Con iso, a Avalonia formou pola costa do sur un novo continente: Euramérica ou continente do "Arenito vermello antigo" e resultou nas masas que arestora son a América do Norte, as Illas Británicas, a Alemaña do norte, a Escandinavia e o leste de Rusia.
A finais do Devoniano e durante o Carbonífero o arquipélago Armórica da Europa do sur, que se separara de Gondwana despois de Avalonia máis tarde durante o Ordovícico, foi empurrada cara a Avalonia e creou unha segunda franxa polo leste da Caledonia e o Apalache: a do varisco de Europa e América do Norte. Iso continuou coa colisión de Gondwana coa Euramérica a principios do Carbonífero, cando o cinto varisco xa que estaba presente e desenvolvéndose en activo.
A finais do Carbonífero, Gondwana uniuse coa Euramérica polo seu oeste e polo norte da América do Sur e o noroeste de África. Siberia estábase achegándoselles polo noroeste, despois da súa separación de Euramérica só con augas pouco profundas entre medias. O choque de Siberia resultou na formación das montañas Urais a finais do paleozoico e completouse coa formación de Panxea. A Euramérica do leste aínda se mantivo en división de Gondwana coa formación do océano Paleotetis.
Durante o Triásico da era mesozoica, a flora e fauna púidose desprazar entre os continentes desde a Siberia ata, pasando polo norte da Antártida,o polo sur. Na era do mesozoico a formación do Atlántico supuxo a quebra da Panxea. En consecuencia, o cinto varisco, que daquela circundaba a periferia do Báltico, resultou rachando e perdendo a súa continuidade desde os Apalaches.
Localización dos macizos hercinianos[editar | editar a fonte]
A oroxenia varisca ibérica[editar | editar a fonte]
- Artigo principal: Macizo Ibérico.
A metade occidental da Península Ibérica forma a chamada cadea montañosa do macizo Ibérico[14],[15] que é un continuo do macizo Central e Armoricano franceses e os macizos de Rhin e Bohemio alemáns: a rama sur do arco Ibero-Armoricano.[15][16][17] Ese macizo Ibérico discorre desde a Galiza-Trás-os-Montes ata a Algarve e a Serra Morena, e é unha parte do continuo que se formou no proceso de oroxénese varisca europea durante o Proterozoico superior e o Carbonífero pola converxencia e colisión de Laurasia e Gondwana.[18] O macizo Ibérico é a parte sur dese arco continuo Ibero-Armoricano, que ten uns 3 mil km de longo e unha anchura entre os 700 e 800 km.
Xa que o resultado final da oroxénese foi a formación da Panxea, consecuentemente, nesta área deuse o peche de tres océanos: Xápeto, Reico e o Galicia-Macizo Central Francés.[15] O novo cinto varisco creado da península tiña unha continuidade lineal ata Bohemia. No Pérmico o macizo sufriu unha forte erosión e partiuse en varias placas por mor da disgregación de Panxea e a apertura do océano Atlántico. Así, a cadea varisca peninsular perdeu a súa continuidade coa América do Norte, o occidente africano e o macizo de Bohemia.[15] Trala fragmentación, Iberia, Córsega e Sardeña retornaron as súas posicións pre-mesozoicas. Ademais, a formacións que se produciron durante a oroxénese varisca ibérica víronse reactivadas pola seguinte oroxénese alpina.[19]
A oroxénese supuxo a deformación e unha metamorfización parcial, con intrusión de granitoides, dos terreos proterozoicos e paleozoicos que formaban as placas. A orientación da sección xeolóxica ten unha forma que revela claramente a orixe de oroxénese: na parte norte a orientación das placas é cara ao leste, e no sur é cara ao suroeste.[15] Arestora esa territorio que se formou nesa oroxénese atópase amplamente erosionado. Mesmo as súas montañas mostran relevos suaves, como é o caso do macizo galaico.[15] A orografía determinouna en esencia os factores de facilidade de meteorización das rochas: naqueles lugares onde a erosión foi máis fácil o relevo resultou en máis suave, de menor pendente. A litoloxía do macizo determínano en esencia as rochas plutónicas, en particular os granitos, e a presenza dalgunhas rochas metamórficas, como os xistos, as cuarcitas e os gneises. Nalgunhas pequenas áreas acumuláronse materiais sedimentarios, arenitos ou calcarias.[18]
A división do macizo ibérico[editar | editar a fonte]
O macizo que xerou a oroxénese herciniana na península pódese clasificar en varias zonas paralelas e concéntricas ao arco Ibero-Armoricano: a zona cántabra, a asturoccidental-leonesa, a central ibérica, a Ossa-Morena e a portuguesa do sur.[17][20] A maiores está a Galicia-Trás-os-Montes, que en realidade non é un cinto que forme parte desta oroxénese senón que é un bloque alóctono que foi empurrado contra a zona ibérica central.[17]
Acéptanse polo xeral a definición destas zonas[16][17][18]:
- Zona Cantábrica: é o territorio máis á fronte e noroeste do macizo. É unha área do Paleozoico con sedimentos pre-oroxénese de baixo grosos e que foron depósitos mariños. Alí aos pregues e cabalgamentos diríxense cara ao núcleo do arco de xiro da oroxénese e conserva materiais preoroxénicos e sinoroxénicos grazas ao baixo grao de metamorfismo.
- Zona Asturoccidental-Leonesa: é o territorio arredor do eixo arturiano-leonés que en esencia é un cinto de xisto con placas verticais ou lixeiramente inclinadas. O alto grao elevado de metamorfismo que aumenta cara ao oeste, chegando á fusión e mostrado granitoides no seu occidente. Mostra grandes pregues deitados ou tumbados e cabalgamentos ou fallas. Nel destaca o manto de Mondoñedo, onde na base dun enorme cabalgamento se pode ver unha porción do manto.
- Zona Centroibérica: é a parte central do macizo e a máis extensa. Os seus niveis superiores da codia están caracterizados polas liñas de cuarcita armóricana, que segue sinclinais na parte centro e sur da zona ou núcleos de anticlinais no norte. Na súa zona norte destaca o Ollo de sapo, onde aparecen pregues deitados e un elevado metamorfismo que mostra glándulas de feldespato e clastos de cuarzo azul. O complexo do xisto Grauváquico é a zona máis o sur desta zona e mostra un metamorfismo menor. Esta zona formou parte dunha marxe pasiva de plataforma continental, e continúa no noroeste de África.
- Zona de Ossa-Morena: é a rexión onde se produce o cambio de verter do norte a verter cara ao sur despois dunha zona de cizalla, a cizalla de Badaxoz. Destaca por ser unha zona litoral continental onde se produciron pregues asimétricos e deitados e un metamorfismo moi baixo. Nela produciuse a oroxenia cadomiana do Neoproterozoico.
- Zona Surportuguesa: é a rexión máis ao sur e oeste do macizo, e estreita, na que aparecen deformacións reducidas, como no norte cántabro. É a zona máis externa da oroxénese inda que mostra a anomalía dun abundante magmatisma, xa que foi un punto de colisión intercontinental. Os seus materiais son só do Devoniano e diante.
- Zona de Galicia-Trás-os-Montes: esta rexión, galega e tras-montana, diferénciase da zona central polo seu amplo abano de peculiaridades como material alóctono ou para-autóctono de diferente orixe. Unha das súas áreas seméllase ao xisto Grauváquico Centroibérico, mais as outras son complexos alóctonos (a serie de Malpica-Tui, Ordes, Cabo Ortegal, Braganza e Morais). As rexións alóctonas terían sido terreos divididos por un arco de volcáns do litoral de Gondwana e outra costa separados por mar, que trala unión produciría as típicas ofiolitas. Nesta rexión daría lugar ás montañas de Galicia.
A oroxenia na Europa Central[editar | editar a fonte]
Na Europa Central hai varias rexións xeotectónicas que resultaron da oroxénese herciniana e que sufriron poucas modificacións pola seguinte oroxénese froito da tectónica alpina.[21][22] Nesta zona do continente pódense diferenciar as seguintes áreas principais[21]:
- Zona Rhinoherciniana[23]: unha área de clastos do Devoniano que se estende desde Cornualla até o cinto Moravo-Silesiano, e incluído podería incluír a parte sur da Iberia portuguesa.
- Zona de filitas do norte: que é unha estreita liña de rochas entre o macizo de Rhin e as montañas de Harz da AlemaÑA do leste ao noroeste continental. Pódese considerar como parte da zona do Rhin.
- Zona de máximos cristalinos na alemaña central[24]: é a zona que limita ao sur a área do Rhin e que mostra grandes cambios na composición e no metamorfismo das rochas.
- Zona Saxo-turinxia: é a parte norte de Vosges e a Selva negra así como rexións arredor de Saxonia e Turinxia. Alí aparecen graos elevados de metamorfismo no complexo de granilistas saxón, entre outros.
- Zona moldanubia: é unha rexión arredor de Moldavia composta de rochas con alto metamorfismo que chega ata as rexións de Vosgos e a Selva negra e acolle ao macizo Bohemio.
Estas rexións pódense clasificar como zonas externas ou internas á oroxénese varisca e que marcou o límite co océano Reico.[22] A zona externa tería sido parte da Laurusia e a interna parte do terreo Armoricano, ou do continental da periferia de Gondwana, que estaba ao sur dese océano. A parte externa é unha zona extensa de pregamentos de baixo grao con sedimentos anteriores ao Paleozoico e alta deposición de sedimento mariño no período herciniano. O macizo de Rhin, as montañas de Harz ou a zona Moravo-Silesiana pertencen a esta área.[21] Logo, a zona interior son diferentes áreas terrestres que se preservaron e que mostran graos de metamorfismo de baixo a alto, así como procesos de sedimentación e volcanismo. Nesas áreas aparecen magmatismos dominados polos granitos. Algunhas das zonas desa rexión que sufriron un baixo metamorfismo son as áreas do macizo Armoricano, o macizo Bohemio ou a zona Saxo-turinxia son desas áreas da codia cadomiana. Pola contra, as altas deformacións déronse en áreas como o macizo central francés, Vosgos, a Selva Negra ou a zona de máximos cristalinos na Alemaña central.[21]
A oroxénese no norte de África[editar | editar a fonte]
O noroeste do continente africano é parte da cadea peri-atlántica hercínica. Está presente no Atlas magrebí e os macizos de Marrocos, Alxeria do oeste. Ademais, nas rexións alpinas do Rif marroquino e a Cabilia alxerina aparecen alóctonos dentro das zonas hercínicas. Ese conxunto do oeste africano, do dominio de meseta, contrasta co pouco deformado dominio saharauí, que é o Anti-Atlás. Nesta rexión africana a oroxénese produciuse durante o período de subdución do océano Reico por debaixo da terraza da Avalonia. O réxime tectónico da área foron os de eventos de compresión e extensión seguidos dunha converxencia oblicua coa liña de Gondwana fronte a Laurusia.[25]
A oroxénese en América do Norte[editar | editar a fonte]
- Artigo principal: Oroxenia apalache.
Os Apalaches de América foron froito de varios procesos de oroxénese diasincrónicos desde o Ordovícico ao final do Devoniano. A oroxénese de Alleghenia foi unha elas e resultou na formación dos montes de Allegheny pola colisión das estruturas xa formadas dos Apalaches coa Godwana, en particular co norte Africano, para formar a Panxea. Estes eventos están relacionados no tempo coa oroxénese herciniana da Europa do oeste e central, as Illas Británicas e Siberia do oeste.[26]
Notas[editar | editar a fonte]
- ↑ Baseado en Matte 2001 e Ziegler 1990
- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para herciniana.
- ↑ Kossmat, F. (1927). "Gliederung des varistischen Gebirgsbaus". Abh. Sächs. Geol. L.-A. (Leipzig) 1: 1–39.
- ↑ Rachel Grande, Larry Jean, Aariel Rowan, Angela Sumner, Amy Tang (1/03/200). "Devonian: Tectonics and Paleoclimate". Arquivado dende o orixinal o 03/07/2018. Consultado o 12/07/2018.
- ↑ Historical Geology, University of North Texas (eds.). "The Hercynian Orogeny". Archived from the original on 27/09/2008. Consultado o 12/07/2018.
- ↑ Lee, K. Y. (1989). "Geology of petroleum and coal deposits in the North China Basin, Eastern China". USGS Bulletin 1871. Arquivado dende o orixinal o 13 de setembro de 2019. Consultado o 12 de xullo de 2018. Table 1, p. 3.
- ↑ Institute of Geology and Paleontology of the University of Lausanne. "Tectonic Map of the western Tethysides". Suíza. Arquivado dende o orixinal o 23/04/2008. Consultado o 12/07/2018.
- ↑ Burkhard, M.; Caritg, S.; Helg, U.; Robert-Charrue, C.; Soulaimani, A. (2006). "Tectonics of the anti-Atlas of Morocco" (PDF). Comptes Rendus Geoscience 338 (1): 11–24. Consultado o November 2015.
- ↑ Tethyan Plate Tectonic Working Group, University of Lausanne (eds.). "Paleotethys. Paleogeographic reconstructions for the Devonian and Carboniferous". Suíza. Arquivado dende o orixinal o 08/06/2011. Consultado o 12/07/2018.
- ↑ C.Scotese. Paleomap Project, eds. "Paleogeographic configuration Lower Carboniferous". Consultado o 12/07/2018.
- ↑ Franke, W.; 1992: Phanerozoic structures and events in central Europe, in: Blundell, D.J.; Freeman, R. & Mueller, S. (eds.): A Continent Revealed - The European Geotraverse, 297 pp., Cambridge University Press, ISBN 052142948X, pp. 164-179.
- ↑ Franke, W.; 2000: The mid-European segment of the Variscides: tectonostratigraphic units, terrane boundaries and plate tectonic evolution, Geological Society of London, Special Publications 179, pp. 35-61. Matte, P.; 2001: The Variscan collage and orogeny (480±290 Ma) and the tectonic defnition of the Armorica microplate: a review, Terra Nova 13, 122-128.
- ↑ von Raumer, J.F.; Stampfli, G.M. & Bussy, F.; 2003: Gondwana-derived microcontinents — the constituents of the Variscan and Alpine collisional orogens, Tectonophysics 365, pp. 7–22. Walter, R.; 2003: Erdgeschichte – Die Entstehung der Kontinente und Ozeane, 325 pp., Walter de Gruyter, Berlin (5th ed.).
- ↑ Nalgúns momentos foi o denominado Macizo Hespérico.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 Gallastegui Suárez, Jorge (2000). Alberto Marcos Vallaure (Univ. de Oviedo), eds. "Estructura cortical de la cordillera y margen continental cantábricos: perfiles ESCI-N" (PDF). Trabajos de Geología (22): 9–231.
- ↑ 16,0 16,1 Hernández, Daniel (7/05/2015). "Contextos geológicos españoles de relevancia internacional 1: El Orógeno Varisco Ibérico". Hombre geológico.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Martínez Catalán, J.R.; Aller, J.; Alonso, J.L.; Bastida, F. "Chapter 1: The Iberian Variscan Orogen". En Instituto Geológico Minero Español. SPANISH GEOLOGICAL FRAMEWORKS AND GEOSITES: An approach to Spanish geological heritage of international relevance.
- ↑ 18,0 18,1 18,2 Junta de Andalucia (eds.). "Parte II – Introducción a la geología de la península Ibérica". Parque Natural Sierra Norte de Sevilla (PDF).
- ↑ Centro Nacional de Información Geográfica. Instituto Geográfico Nacional, eds. "Mapas de unidades geotectónicasMapas de unidades geotectónicas".
- ↑ Julivert, M.; Fontboté, J.M.; Ribeiro, A.; Nabais-Conde, L.E. (1972). Instituto Geológico y Minero de España (IGME), eds. "Mapa Tectónico de la Península Ibérica y Baleares 1:1.000.000".
- ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 McCann, Tom (2008). H. M. Mader, S. G. Coles, GSL, eds. The Geology of Central Europe, Volume 1: Precambrian and Palaeozoic. Geological Society of London Series 1. ISBN 9781862392465.
- ↑ 22,0 22,1 R. Damian Nance, Gabriel Gutiérrez-Alonso, J. Duncan Keppie, Ulf Linnemann, J. Brendan Murphy, Cecilio Quesada, Rob A. Strachan, Nigel H. Woodcock (2012). "A brief history of the Rheic Ocean". Geoscience Frontiers 3 (2): 125 – 135. ISSN 1674-9871. doi:10.1016/j.gsf.2011.11.008.
- ↑ En referencia ao río Rin ou Rhin.
- ↑ En inglés, "Mid-German Crystalline High"
- ↑ Christian Hoepffner, Mohamed Rachid Houari, Mohamed Bouabdelli (2006). "Tectonics of the North African Variscides (Morocco, western Algeria): an outline". Comptes Rendus Geoscience 338 (1): 25 – 40. ISSN 1631-0713. doi:10.1016/j.crte.2005.11.003.
- ↑ Robert D. Hatcher, Jr. (2010). "The Appalachian orogen: A brief summary". En Richard P. Tollo, Mervin J. Bartholomew, James P. Hibbard, Paul M. Karabinos. From Rodinia to Pangea: The Lithotectonic Record of the Appalachian Region. doi:10.1130/2010.1206(01).
Véxase tamén[editar | editar a fonte]
Bibliografía[editar | editar a fonte]
- Matte, P. (2001). "The Variscan collage and orogeny (480 ±290 Ma) and the tectonic definition of the Armorica microplate: a review". Terra Nova 13: 122–128. Bibcode:2001TeNov..13..122M. doi:10.1046/j.1365-3121.2001.00327.x.
- Ziegler, P.A. (1990). Shell Internationale Petroleum Maatschappij BV, eds. Geological Atlas of Western and Central Europe (2 ed.). ISBN 90-6644-125-9.
- von Raumer, J.; Stampfli, G.M.; Borel, G.D.; Bussy, F. (2002). "The organisation of pre-Variscan basement areas at the north-Gondwanan margin". International Journal of Earth Sciences 91: 35–52. Bibcode:2002IJEaS..91...35V. doi:10.1007/s005310100200.
- von Raumer, J.; Stampfli, G.M.; Bussy, F. (2003). "Gondwana-derived microcontinents - the constituents of the Variscan and Alpine collisional orogens". Tectonophysics 365: 7–22. Bibcode:2003Tectp.365....7V. doi:10.1016/S0040-1951(03)00015-5.
- Stampfli, GM; Borel, GD (2004). "The TRANSMED Transects in Space and Time: Constraints on the Paleotectonic Evolution of the Mediterranean Domain". En Cavazza W, Roure F, Spakman W, Stampfli GM, Ziegler P. The TRANSMED Atlas: the Mediterranean Region from Crust to Mantle. Springer Verlag. ISBN 3-540-22181-6.