Tata Surya: Béda antara owahan
éjaan, replaced: pérangan saka → péranganing (5) |
éjaan, replaced: paling gedhé → gedhé dhéwé (21), diwènèhi jeneng → dijenengi (2), sacara → kanthi (12) |
||
| Larik 17: | Larik 17: | ||
[[Gambar:GerardKuiper.jpg|thumb|125 px|Gerard Kuiper, pandhukung Hipotesis Kondènsasi]] |
[[Gambar:GerardKuiper.jpg|thumb|125 px|Gerard Kuiper, pandhukung Hipotesis Kondènsasi]] |
||
;Hipotesis Nebula |
;Hipotesis Nebula |
||
Hipotesis nébula pisanan ditélakaké déning [[Emanuel Swedenborg]] ([[1688]]-[[1772]])<ref>Swedenborg, Emanuel. 1734, (Principia) Latin: Opera Philosophica et Mineralia (English: Philosophical and Mineralogical Works), (Principia, Volume 1)</ref> taun [[1734]] lan disampurnakaké déning [[Immanuel Kant]] ([[1724]]-[[1804]]) nalika taun [[1775]]. Hipotesis sarupa uga dikembangaké déning [[Pierre Marquis de Laplace]]<ref>{{cite journal |year=1909| title= The Past History of the Earth as Inferred from the Mode of Formation of the Solar System| journal=Proceedings of the American Philosophical Society | volume=48 | pages=119 | author=See, T. J. J. | url=http://links.jstor.org/sici?sici=0003-049X%28190901%2F04%2948%3A191%3C119%3ATPHOTE%3E2.0.CO%3B2-U&size=LARGE | accessdate=2006-07-23}}</ref> |
Hipotesis nébula pisanan ditélakaké déning [[Emanuel Swedenborg]] ([[1688]]-[[1772]])<ref>Swedenborg, Emanuel. 1734, (Principia) Latin: Opera Philosophica et Mineralia (English: Philosophical and Mineralogical Works), (Principia, Volume 1)</ref> taun [[1734]] lan disampurnakaké déning [[Immanuel Kant]] ([[1724]]-[[1804]]) nalika taun [[1775]]. Hipotesis sarupa uga dikembangaké déning [[Pierre Marquis de Laplace]]<ref>{{cite journal |year=1909| title= The Past History of the Earth as Inferred from the Mode of Formation of the Solar System| journal=Proceedings of the American Philosophical Society | volume=48 | pages=119 | author=See, T. J. J. | url=http://links.jstor.org/sici?sici=0003-049X%28190901%2F04%2948%3A191%3C119%3ATPHOTE%3E2.0.CO%3B2-U&size=LARGE | accessdate=2006-07-23}}</ref> kanthi indepènden nalika taun [[1796]]. Hipotesis iki, sing luwih ditepungi kanthi Hipotesis Nebula Kant-Laplace, nyebutaké yèn ing taap awal, Tata Surya isih arupa kabut raseksa. Kabut iki kawangun saka [[lebu]], [[ès]], lan [[gas]] sing diarani [[nébula]], lan unsur gas sing sapérangan gedhé [[hidrogen]]. Gaya gravitasi sing diduwèni nyebabaké kabut iku nyusut lan mubeng kanthi arah tinentu, suhu kabut saya panas, lan akiré dadi lintang raseksa (srengéngé). Srengéngé raseksa terus nyusut lan mubeng tansaya rikat, lan cincin-cincin gas lan ès kalontar menyang saubengé Srengéngé. Akibat [[gaya]] [[gravitasi]], gas-gas kasebut saya padhet sairing karo pamudhunan suhuné lan minangka [[planit njero]] lan [[planit njaba]]. Laplace duwé pendhapat yèn orbit awangun mèh mbunder saka planit-planit arupa konsekuènsi saka pambentukané.<ref name=history>{{cite journal|title=The Solar System: Its Origin and Evolution|author=M. M. Woolfson|work=Physics Department, University of New York|journal=Journal of the Royal Astronomical Society|volume=34|pages=1–20|year=1993|url=http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?bibcode=1993QJRAS..34....1W&db_key=AST&page_ind=0&data_type=GIF&type=SCREEN_VIEW&classic=YES |
||
|accessdate=2008-04-16}}</ref> |
|accessdate=2008-04-16}}</ref> |
||
| Larik 51: | Larik 51: | ||
Para astronom banjur nemu watara 1.000 objèk cilik liyané sing papané ngliwati Neptunus (diarani [[objèk trans-Neptunus]]), sing uga ngupengi Srengéngé. Ing kana mungkin ana watara 100.000 objèk sakrupa sing ditepungi minangka Objèk [[Sabuk Kuiper]] (Sabuk Kuiper ya iku péranganing objèk-objèk trans-Neptunus). Welasan bandha langit kalebu sajeroning Objèk Sabuk Kuiper ing antarané [[Quaoar]] (1.250 km ing sasi Juni 2002), [[Huya]] (750 km ing sasi Maret 2000), [[Sedna]] (1.800 km ing sasi Maret 2004), [[Orcus]], [[Vesta]], [[2 Pallas|Pallas]], [[Hygiea]], [[20000 Varuna|Varuna]], lan [[Haumea (planit cilik)|{{mp|2003 EL|61}}]] (1.500 km ing sasi Mèi 2004). |
Para astronom banjur nemu watara 1.000 objèk cilik liyané sing papané ngliwati Neptunus (diarani [[objèk trans-Neptunus]]), sing uga ngupengi Srengéngé. Ing kana mungkin ana watara 100.000 objèk sakrupa sing ditepungi minangka Objèk [[Sabuk Kuiper]] (Sabuk Kuiper ya iku péranganing objèk-objèk trans-Neptunus). Welasan bandha langit kalebu sajeroning Objèk Sabuk Kuiper ing antarané [[Quaoar]] (1.250 km ing sasi Juni 2002), [[Huya]] (750 km ing sasi Maret 2000), [[Sedna]] (1.800 km ing sasi Maret 2004), [[Orcus]], [[Vesta]], [[2 Pallas|Pallas]], [[Hygiea]], [[20000 Varuna|Varuna]], lan [[Haumea (planit cilik)|{{mp|2003 EL|61}}]] (1.500 km ing sasi Mèi 2004). |
||
Panemon {{mp|2003 EL|61}} cukup njalari héboh amarga Objèk Sabuk Kuiper iki dikawruhi uga nduwé satelit ing sasi Januari 2005 sanadyan kanthi ukuran luwih cilik saka Pluto. Lan puncaké ya iku panemon [[UB 313]] (2.700 km ing sasi Oktober 2003) sing |
Panemon {{mp|2003 EL|61}} cukup njalari héboh amarga Objèk Sabuk Kuiper iki dikawruhi uga nduwé satelit ing sasi Januari 2005 sanadyan kanthi ukuran luwih cilik saka Pluto. Lan puncaké ya iku panemon [[UB 313]] (2.700 km ing sasi Oktober 2003) sing dijenengi déning panemuné [[Xena]]. Saliyané luwih gedhé saka Pluto, objèk iki uga nduwé satelit. |
||
== Struktur == |
== Struktur == |
||
| Larik 58: | Larik 58: | ||
[[Gambar:Planetoid 90377 sedna animation location.gif|thumb|300px|right|Illustrasi skala]] |
[[Gambar:Planetoid 90377 sedna animation location.gif|thumb|300px|right|Illustrasi skala]] |
||
Komponèn utama sistem Tata Surya ya iku [[srengéngé]], sawijining [[lintang]] [[dhèrèt utama]] kelas G2 sing ngandhut 99,86 persèn massa saka sistem lan ndhominasi kabèh kanthi gaya gravitasiné.<ref>{{cite journal |author=M Woolfson |title=The origin and evolution of the solar system |doi= 10.1046/j.1468-4004.2000.00012.x |year=2000 |journal=Astronomy & Geophysics |volume=41 |pages=1.12}}</ref> [[Yupiter]] lan [[Saturnus]], loro komponèn |
Komponèn utama sistem Tata Surya ya iku [[srengéngé]], sawijining [[lintang]] [[dhèrèt utama]] kelas G2 sing ngandhut 99,86 persèn massa saka sistem lan ndhominasi kabèh kanthi gaya gravitasiné.<ref>{{cite journal |author=M Woolfson |title=The origin and evolution of the solar system |doi= 10.1046/j.1468-4004.2000.00012.x |year=2000 |journal=Astronomy & Geophysics |volume=41 |pages=1.12}}</ref> [[Yupiter]] lan [[Saturnus]], loro komponèn gedhé dhéwé sing ngideri Srengéngé, nyakup kira-kira 90 persèn massa saluwihé.{{Ref label|C|c|none}} |
||
Mèh kabèh objèk-objèk gedhé sing ngorbit Srengéngé ana ing babagan édharan [[bumi]], sing lumrahé dijenengi [[èkliptika]]. Kabèh [[planit]] manggon cedhak banget karo èkliptika, sauntara komèt lan objèk-objèk sabuk Kuiper biyasané duwé béda pojokan sing gedhé banget dibandhingaké èkliptika. |
Mèh kabèh objèk-objèk gedhé sing ngorbit Srengéngé ana ing babagan édharan [[bumi]], sing lumrahé dijenengi [[èkliptika]]. Kabèh [[planit]] manggon cedhak banget karo èkliptika, sauntara komèt lan objèk-objèk sabuk Kuiper biyasané duwé béda pojokan sing gedhé banget dibandhingaké èkliptika. |
||
| Larik 68: | Larik 68: | ||
Kanggo nggampangaké réprèsentasi, akèh-akèhé diagram Tata Surya nuduhaké let antarané orbit sing padha siji lan sijiné. Ing kasunyatané, kanthi sapérangan pangecualian, tansaya adoh panggonan sawijining planit utawa sabuk saka Srengéngé, saya gedhé let antarané objèk iku karo jalur ideran orbit sadurungé. Minangka conto, [[Venus]] manggon watara 0,33 [[satuan astronomi]] (SA) punjul [[Merkurius]]{{Ref label|D|d|none}}, éwadéné [[Saturnus]] iku 4,3 SA saka [[Yupiter]], lan [[Neptunus]] manggon 10,5 SA saka [[Uranus]]. Sapérangan upaya wis dicoba kanggo nemtokaké korélasi let antar orbit iki ([[ukum Titus-Bode]]), nanging nganti saiki ora ana siji téyori waé wis ditampa. |
Kanggo nggampangaké réprèsentasi, akèh-akèhé diagram Tata Surya nuduhaké let antarané orbit sing padha siji lan sijiné. Ing kasunyatané, kanthi sapérangan pangecualian, tansaya adoh panggonan sawijining planit utawa sabuk saka Srengéngé, saya gedhé let antarané objèk iku karo jalur ideran orbit sadurungé. Minangka conto, [[Venus]] manggon watara 0,33 [[satuan astronomi]] (SA) punjul [[Merkurius]]{{Ref label|D|d|none}}, éwadéné [[Saturnus]] iku 4,3 SA saka [[Yupiter]], lan [[Neptunus]] manggon 10,5 SA saka [[Uranus]]. Sapérangan upaya wis dicoba kanggo nemtokaké korélasi let antar orbit iki ([[ukum Titus-Bode]]), nanging nganti saiki ora ana siji téyori waé wis ditampa. |
||
Mèh kabèh planit-planit ing Tata Surya uga nduwé sistem sékundhèr. Akèh-akèhé iku bandha pangorbit alami sing diarani satelit. Sapérangan bandha iki nduwé ukuran luwih gedhé saka planit. Mèh kabèh [[satelit alami]] sing |
Mèh kabèh planit-planit ing Tata Surya uga nduwé sistem sékundhèr. Akèh-akèhé iku bandha pangorbit alami sing diarani satelit. Sapérangan bandha iki nduwé ukuran luwih gedhé saka planit. Mèh kabèh [[satelit alami]] sing gedhé dhéwé manggon ing orbit sinkron, kanthi sasisih satelit ngadhep merang arah planit indhuké kanthi permanèn. Papat planit gedhé dhéwé uga nduwé cincin sing isi partikel-partikel cilik sing ngorbit kanthi bebarengan. |
||
=== Tèrminologi === |
=== Tèrminologi === |
||
| Larik 105: | Larik 105: | ||
Srengéngé dikategorikaké sajeroning lintang cilik kuning (jinis G V) sing ukurané tengahan, ananging jeneng iki bisa nyebabaké kasalahpahaman, amarga dibandhingaké karo lintang-lintang sing ana ing njero galaksi Bimasekti, Srengéngé kalebu cukup gedhé lan ''cemerlang''. Lintang diklasifikasikaké mawa [[dhiagram Hertzsprung-Russell]], ya iku sawijining grafik sing nggambaraké gegandhèngan pangaji [[luminositas]] sawijining lintang marang suhu lumahané. Lumrahé, lintang sing luwih panas bakal luwih ''cemerlang''. Lintang-lintang sing nuruti pola iki diarani ana ing [[dhèrèt utama]], lan Srengéngé panggoné persis ing tengah dhèrèt iki. Ananging, lintang-lintang sing luwih ''cemerlang'' lan luwih panas saka Srengéngé iku langka, éwadéné lintang-lintang sing luwih redhup lan adhem iku umum.<ref>{{cite web |year=2001 |author=Smart, R. L.; Carollo, D.; Lattanzi, M. G.; McLean, B.; Spagna, A. |title=The Second Guide Star Catalogue and Cool Stars |work=Perkins Observatory |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2001udns.conf..119S |accessdate=2006-12-26}}</ref> |
Srengéngé dikategorikaké sajeroning lintang cilik kuning (jinis G V) sing ukurané tengahan, ananging jeneng iki bisa nyebabaké kasalahpahaman, amarga dibandhingaké karo lintang-lintang sing ana ing njero galaksi Bimasekti, Srengéngé kalebu cukup gedhé lan ''cemerlang''. Lintang diklasifikasikaké mawa [[dhiagram Hertzsprung-Russell]], ya iku sawijining grafik sing nggambaraké gegandhèngan pangaji [[luminositas]] sawijining lintang marang suhu lumahané. Lumrahé, lintang sing luwih panas bakal luwih ''cemerlang''. Lintang-lintang sing nuruti pola iki diarani ana ing [[dhèrèt utama]], lan Srengéngé panggoné persis ing tengah dhèrèt iki. Ananging, lintang-lintang sing luwih ''cemerlang'' lan luwih panas saka Srengéngé iku langka, éwadéné lintang-lintang sing luwih redhup lan adhem iku umum.<ref>{{cite web |year=2001 |author=Smart, R. L.; Carollo, D.; Lattanzi, M. G.; McLean, B.; Spagna, A. |title=The Second Guide Star Catalogue and Cool Stars |work=Perkins Observatory |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2001udns.conf..119S |accessdate=2006-12-26}}</ref> |
||
Dipercaya yèn posisi Srengéngé ing dhèrèt utama |
Dipercaya yèn posisi Srengéngé ing dhèrèt utama kanthi umum arupa "pucuk urip" saka sawijining lintang, amarga durung entèké hidrogen sing kasimpen kanggo fusi nuklir. Saiki Srengéngé tuwuh tansaya padhang jingglang. Ing awal uripé, tingkat kacemerlangané iku watara 70 persèn saka kacermelangan saiki.<ref>{{cite journal|title=Towards a Solution to the Early Faint Sun Paradox: A Lower Cosmic Ray Flux from a Stronger Solar Wind|author=Nir J. Shaviv|journal=Journal of Geophysical Research|doi=10.1029/2003JA009997|url=http://arxiv.org/abs/astroph/0306477v2|accessdate=20090126|year=2003|volume=108|pages=1437}}</ref> |
||
Srengéngé |
Srengéngé kanthi [[métalisitas]] dikategorikaké minangka lintang "populasi I". Lintang kategori iki kawangun luwih akir ing tingkat évolusi [[alam semesta]], saéngga ngandhut luwih akèh unsur sing luwih abot tinimbang hidrogen lan hélium ("metal" sajeroning sebutan astronomi) dibandhingaké karo lintang "populasi II".<ref>{{cite journal |author=T. S. van Albada, Norman Baker |title=On the Two Oosterhoff Groups of Globular Clusters |journal=Astrophysical Journal |volume=185 |year=1973 |pages=477–498 |doi=10.1086/152434}}</ref> Unsur-unsur sing luwih abot tinimbang [[hidrogen]] lan [[hélium]] kawangun ing njero inti lintang purba sing banjur njeblug. Lintang-lintang génerasi pisanan perlu cures luwih dhisik sadurungé alam semesta bisa dikebaki déning unsur-unsur sing luwih abot iki. |
||
Lintang-lintang paling tuwa ngandhut metal sithik banget, éwadéné lintang anyar nduwé kandhungan métal sing luwih dhuwur. Tingkat métalitas sing dhuwur iki diprakirakaké duwé prabawa wigati ing pambentukan sistem Tata Surya, amarga kawanguné planit iku asil panggumpelan métal.<ref>{{cite web |title=An Estimate of the Age Distribution of Terrestrial Planets in the Universe: Quantifying Metallicity as a Selection Effect |author=Charles H. Lineweaver |work=University of New South Wales |date=2001-03-09 |url=http://arxiv.org/abs/astro-ph/0012399 |accessdate=2006-07-23}}</ref> |
Lintang-lintang paling tuwa ngandhut metal sithik banget, éwadéné lintang anyar nduwé kandhungan métal sing luwih dhuwur. Tingkat métalitas sing dhuwur iki diprakirakaké duwé prabawa wigati ing pambentukan sistem Tata Surya, amarga kawanguné planit iku asil panggumpelan métal.<ref>{{cite web |title=An Estimate of the Age Distribution of Terrestrial Planets in the Universe: Quantifying Metallicity as a Selection Effect |author=Charles H. Lineweaver |work=University of New South Wales |date=2001-03-09 |url=http://arxiv.org/abs/astro-ph/0012399 |accessdate=2006-07-23}}</ref> |
||
| Larik 114: | Larik 114: | ||
[[Gambar:Heliospheric-current-sheet.gif|right|thumb|[[Lembar ilènan heliosfer]], amarga obah rotasi magnètis Srengéngé tumrap médhium antarplanèt.<!-- The heliospheric current sheet. -->]] |
[[Gambar:Heliospheric-current-sheet.gif|right|thumb|[[Lembar ilènan heliosfer]], amarga obah rotasi magnètis Srengéngé tumrap médhium antarplanèt.<!-- The heliospheric current sheet. -->]] |
||
Saliyané cahya, [[Srengéngé]] uga |
Saliyané cahya, [[Srengéngé]] uga kanthi kasinambungan mancaraké semburan partikel kanthi momotan ([[plasma]]) sing ditepungi minangka [[angin surya]]. Semburan partikel iki nyebar metu kira-kira ing karikatan 1,5 yuta kilomèter per jam,<ref>{{cite web |title=Solar Physics: The Solar Wind |work=Marshall Space Flight Center |date=2006-07-16<!--Internet Archive estimate--> |url=http://solarscience.msfc.nasa.gov/SolarWind.shtml |accessdate=2006-10-03}}</ref> nyiptakaké atmosfèr tipis ([[heliosfer]]) sing ngrambah Tata Surya paling ora adohé 100 SA (deleng uga ''[[heliopause]]''). Kabèh iki ingaran [[médhium antarplanèt]]. |
||
Lésus géomagnètis ing lumahing Srengéngé, kaya déné [[semburan Srengéngé]] (''solar flares'') lan [[uncalan massa korona]] (''coronal mass ejection'') nyebabaké gangguan ing heliosfer, nyiptakaké cuaca ruwang akasa.<ref name="SunFlip">{{cite web |url=http://science.nasa.gov/headlines/y2001/ast15feb_1.htm |title=The Sun Does a Flip |accessdate=2007-02-04 |last=Phillips |first=Tony |date=2001-02-15 |work=Science@NASA}}</ref> Struktur |
Lésus géomagnètis ing lumahing Srengéngé, kaya déné [[semburan Srengéngé]] (''solar flares'') lan [[uncalan massa korona]] (''coronal mass ejection'') nyebabaké gangguan ing heliosfer, nyiptakaké cuaca ruwang akasa.<ref name="SunFlip">{{cite web |url=http://science.nasa.gov/headlines/y2001/ast15feb_1.htm |title=The Sun Does a Flip |accessdate=2007-02-04 |last=Phillips |first=Tony |date=2001-02-15 |work=Science@NASA}}</ref> Struktur gedhé dhéwé saka heliosfer dijenengi [[lembar ilènan heliosfer]] (''heliospheric current sheet''), sawijining spiral sing dumadi amarga obah rotasi magnètis Srengéngé tumrap médhium antarplanèt.<ref>[http://science.nasa.gov/headlines/y2003/22apr_currentsheet.htm A Star with two North Poles], April 22, 2003, Science @ NASA</ref><ref>Riley, Pete; Linker, J. A.; Mikić, Z., "[https://archive.is/20120524184639/adsabs.harvard.edu/abs/2002JGRA.107g.SSH8R Modeling the heliospheric current sheet: Solar cycle variations]", (2002) ''Journal of Geophysical Research'' (Space Physics), Volume 107, Issue A7, pp. SSH 8-1, CiteID 1136, DOI 10.1029/2001JA000299. ([http://ulysses.jpl.nasa.gov/science/monthly_highlights/2002-July-2001JA000299.pdf Full text])</ref> [[Magnetosfer|Médhan magnèt]] bumi nyegah [[atmosfèr bumi]] interaksi karo angin surya. [[Venus]] lan [[Mars]] sing ora duwé médhan magnèt, atmosfèré entèk kakikis menyang njaba akasa.<ref>{{cite science |last=Lundin |first=Richard |date=2001-03-09 |title=Erosion by the Solar Wind |author=Rickard Lundin |journal=Science |volume=291 |issue=5510 |pages=1909 |doi=10.1126/science.1059763 |url=http://sciencemag.org/cgi/content/full/291/5510/1909 |accessdate=2006-12-26|abstract=http://sciencemag.org/cgi/content/summary/291/5510/1909}}</ref> Interaksi antarané angin surya lan médhan magnèt bumi nyebabaké dumadiné [[aurora]], sing bisa dideleng cedhak kutub magnètik bumi. |
||
Heliosfer uga duwé peran ngreksa Tata Surya saka [[sinar kosmik]] sing asalé saka njaban Tata Surya. Médhan magnèt planit-planit nambah peran pangreksan sabanjuré. Dhènsitas [[sinar kosmik]] ing [[médhium antarlintang]] lan kekuwatan médhan magnèt Srengéngé ngalami owah-owahan ing skala wektu sing dawa banget, saéngga drajat radhiasi kosmis ing njero Tata Surya dhéwé iku manéka variasi, sanajan ora dikawruhi sepira gedhéné.<ref name="Langner_et_al_2005">{{cite journal |last=Langner |first=U. W. |coauthors=M.S. Potgieter |year=2005 |title=Effects of the position of the solar wind termination shock and the heliopause on the heliospheric modulation of cosmic rays |journal=Advances in Space Research |volume=35 |issue=12 |pages=2084–2090 |doi=10.1016/j.asr.2004.12.005 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005AdSpR..35.2084L |accessdate=2007-02-11}}</ref> |
Heliosfer uga duwé peran ngreksa Tata Surya saka [[sinar kosmik]] sing asalé saka njaban Tata Surya. Médhan magnèt planit-planit nambah peran pangreksan sabanjuré. Dhènsitas [[sinar kosmik]] ing [[médhium antarlintang]] lan kekuwatan médhan magnèt Srengéngé ngalami owah-owahan ing skala wektu sing dawa banget, saéngga drajat radhiasi kosmis ing njero Tata Surya dhéwé iku manéka variasi, sanajan ora dikawruhi sepira gedhéné.<ref name="Langner_et_al_2005">{{cite journal |last=Langner |first=U. W. |coauthors=M.S. Potgieter |year=2005 |title=Effects of the position of the solar wind termination shock and the heliopause on the heliospheric modulation of cosmic rays |journal=Advances in Space Research |volume=35 |issue=12 |pages=2084–2090 |doi=10.1016/j.asr.2004.12.005 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005AdSpR..35.2084L |accessdate=2007-02-11}}</ref> |
||
| Larik 138: | Larik 138: | ||
===== Bumi ===== |
===== Bumi ===== |
||
: [[Bumi]] (1 SA saka Srengéngé) iku planit pérangan njero sing |
: [[Bumi]] (1 SA saka Srengéngé) iku planit pérangan njero sing gedhé dhéwé lan paling padhet, siji-sijiné sing dikawruhi duwé aktivitas géologi lan siji-sijiné planit sing dikawruhi duwé mahluk urip. Hidrosfèr-é sing cuwèr iku kas ing antarané planit-planit kabumian lan uga arupa siji-sijiné planit sing diamati duwé lèmpèng tèktonik. Atmosfèr bumi béda banget dibandhingaké planit-planit liyané, amarga diprabawai déning anané mahluk urip sing ngasilaké 21% [[oksigen]].<ref>{{cite web |title=Earth's Atmosphere: Composition and Structure |author=Anne E. Egger, M.A./M.S. |work=VisionLearning.com |url=http://www.visionlearning.com/library/module_viewer.php?c3=&mid=107&l=|accessdate=2006-12-26}}</ref> Bumi duwé siji [[satelit]], [[rembulan]], siji-sijiné satelit gedhé saka planit kabumian ing njero Tata Surya. |
||
===== Mars ===== |
===== Mars ===== |
||
| Larik 147: | Larik 147: | ||
[[Gambar:InnerSolarSystem-en.png|300px|thumb|Sabuk asteroid utama lan asteroid Troya]] |
[[Gambar:InnerSolarSystem-en.png|300px|thumb|Sabuk asteroid utama lan asteroid Troya]] |
||
[[Asteroid]] |
[[Asteroid]] kanthi umum iku objèk Tata Surya sing kapérang saka batuan lan mineral logam beku.<ref>{{cite web|title=Are Kuiper Belt Objects asteroids? Are large Kuiper Belt Objects planets? |
||
|publisher=Cornell University|url=http://curious.astro.cornell.edu/question.php?number=601|accessdate=2009-03-01}}</ref> |
|publisher=Cornell University|url=http://curious.astro.cornell.edu/question.php?number=601|accessdate=2009-03-01}}</ref> |
||
| Larik 162: | Larik 162: | ||
}}</ref> |
}}</ref> |
||
Gradhasi ukuran asteroid iku atusan kilomèter tekan mikroskopis. Kabèh asteroid, kajaba [[Ceres]] sing |
Gradhasi ukuran asteroid iku atusan kilomèter tekan mikroskopis. Kabèh asteroid, kajaba [[Ceres]] sing gedhé dhéwé, diklasifikasikaké minangka [[Benda Cilik Tata Surya|bandha cilik Tata Surya]]. Sapérangan asteroid kaya déné [[Vesta]] lan [[Hygiea]] mungkin bakal diklasifikasikaké minangka [[planit cilik]] yèn kabukti wis ngancik [[kasetimbangan hidrostatik]].<ref>{{cite web|title=IAU Planit Definition Committee|publisher=International Astronomical Union|year=2006|url=http://www.iau.org/public_press/news/release/iau0601/newspaper/|accessdate=2009-03-01}}</ref> |
||
Sabuk asteroid kapérang saka maèwu-èwu, mungkin yutan objèk kanthi dhiamèter sakilometer.<ref>{{cite web |year=2002 |title=New study reveals twice as many asteroids as previously believed |work=ESA |url=http://www.esa.int/esaCP/ESAASPF18ZC_index_0.html|accessdate=2006-06-23}}</ref> Sanajan mangkono, massa total saka sabuk utama iki ora punjul saprasèwu massa bumi.<ref name=Krasinsky2002>{{cite journal |authorlink=Georgij A. Krasinsky |first=G. A. |last=Krasinsky |coauthors=[[Elena V. Pitjeva|Pitjeva, E. V.]]; Vasilyev, M. V.; Yagudina, E. I. |url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=2002Icar..158...98K&db_key=AST&data_type=HTML&format=&high=4326fb2cf906949 |title=Hidden Mass in the Asteroid Belt |journal=Icarus |volume=158 |issue=1 |pages=98–105 |month=July |year=2002 |doi=10.1006/icar.2002.6837}}</ref> Sabuk utama ora rapet, kapal ruwang akasa |
Sabuk asteroid kapérang saka maèwu-èwu, mungkin yutan objèk kanthi dhiamèter sakilometer.<ref>{{cite web |year=2002 |title=New study reveals twice as many asteroids as previously believed |work=ESA |url=http://www.esa.int/esaCP/ESAASPF18ZC_index_0.html|accessdate=2006-06-23}}</ref> Sanajan mangkono, massa total saka sabuk utama iki ora punjul saprasèwu massa bumi.<ref name=Krasinsky2002>{{cite journal |authorlink=Georgij A. Krasinsky |first=G. A. |last=Krasinsky |coauthors=[[Elena V. Pitjeva|Pitjeva, E. V.]]; Vasilyev, M. V.; Yagudina, E. I. |url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=2002Icar..158...98K&db_key=AST&data_type=HTML&format=&high=4326fb2cf906949 |title=Hidden Mass in the Asteroid Belt |journal=Icarus |volume=158 |issue=1 |pages=98–105 |month=July |year=2002 |doi=10.1006/icar.2002.6837}}</ref> Sabuk utama ora rapet, kapal ruwang akasa kanthi rutin mbrobos laladan iki tanpa ngalami kacilakan. Asteroid sing dhiamèteré watara 10 lan 10<sup>−4</sup> m ingaran météorid.<ref>{{cite journal |author=Beech, M. |coauthors=Duncan I. Steel |year=1995 |month=September |title=On the Definition of the Term Meteoroid |journal=Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society |volume=36 |issue=3 |pages=281–284 |url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=1995QJRAS..36..281B&db_key=AST&data_type=HTML&format=&high=44b52c369007834 |accessdate=2006-08-31}}</ref> |
||
===== Ceres ===== |
===== Ceres ===== |
||
[[Gambar:Ceres optimized.jpg|thumb|right|Ceres]] |
[[Gambar:Ceres optimized.jpg|thumb|right|Ceres]] |
||
[[Ceres]] (2,77 SA) iku bandha |
[[Ceres]] (2,77 SA) iku bandha gedhé dhéwé ing sabuk asteroid lan diklasifikasikaké minangka planit cilik. Dhiamèteré iku kurang sithik saka 1000 km, cukup gedhé kanggo duwé gravitasi dhéwé kanggo nggumpel minangka bunderan. Ceres dianggep planit nalika tinemu ing abad ka 19, nanging di-réklasifikasi dadi asteroid nalika taun 1850an sawisé observasi luwih lanjut nemu sapérangan asteroid manèh.<ref>{{cite web |title=History and Discovery of Asteroids |format=DOC |work=NASA |url=http://dawn.jpl.nasa.gov/DawnClassrooms/1_hist_dawn/history_discovery/Development/a_modeling_scale.doc |accessdate=2006-08-29}}</ref> Ceres diréklasifikasi lanjut nalika taun 2006 minangka planit cilik. |
||
===== Klompok asteroid ===== |
===== Klompok asteroid ===== |
||
| Larik 184: | Larik 184: | ||
[[Gambar:Gas giants and the Sun (1 px = 1000 km).jpg|thumb|300px|Raseksa-raseksa gas sajeroning Tata Surya lan Srengéngé, adhedhasar skala]] |
[[Gambar:Gas giants and the Sun (1 px = 1000 km).jpg|thumb|300px|Raseksa-raseksa gas sajeroning Tata Surya lan Srengéngé, adhedhasar skala]] |
||
Kapapat planit njaba, sing ingaran uga planit raseksa gas (''gas giant''), utawa [[planit jovian]], |
Kapapat planit njaba, sing ingaran uga planit raseksa gas (''gas giant''), utawa [[planit jovian]], kanthi kasluruhan nyakup 99 persèn massa sing ngorbit Srengéngé. Yupiter lan Saturnus sapérangan gedhé ngandhut [[hidrogen]] lan [[hélium]]; Uranus lan Neptunus duwé proporsi ès sing luwih gedhé. Para astronom ngusulaké yèn kaloroné dikategorikaké dhéwé minangka raseksa ès.<ref>{{cite web |title=Formation of Giant Planets |author=Jack J. Lissauer, David J. Stevenson |work=NASA Ames Research Center; California Institute of Technology |year=2006 |url=http://www.gps.caltech.edu/uploads/File/People/djs/lissauer&stevenson(PPV).pdf|format=PDF |accessdate=2006-01-16}}</ref> Kapapat raseksa gas iki kabèh duwé cincin, sanajan mung sistem cincin Saturnus sing bisa dideleng kanthi gampang saka bumi. |
||
===== Yupiter ===== |
===== Yupiter ===== |
||
: [[Yupiter]] (5,2 SA), kanthi massa kaping 318 massa bumi, iku massané kaping 2,5 massa saka gabungan kabèh planit liyané. Kandhutan mligi iku [[hidrogen]] lan [[hélium]]. Sumber panas ing njero Yupiter nyebabaké timbulé sapérangan ciri sèmi-permanèn ing atmosfèré, minangka conto pita pita awan lan [[Bintik Abang Raseksa]]. Sing dikawruhi, Yupiter duwé 63 satelit. Papat sing |
: [[Yupiter]] (5,2 SA), kanthi massa kaping 318 massa bumi, iku massané kaping 2,5 massa saka gabungan kabèh planit liyané. Kandhutan mligi iku [[hidrogen]] lan [[hélium]]. Sumber panas ing njero Yupiter nyebabaké timbulé sapérangan ciri sèmi-permanèn ing atmosfèré, minangka conto pita pita awan lan [[Bintik Abang Raseksa]]. Sing dikawruhi, Yupiter duwé 63 satelit. Papat sing gedhé dhéwé, [[Ganymede]], [[Callisto]], [[Io]], lan [[Europa (satelit)|Europa]] ngatonaké kamèmperan karo planit kabumian, kaya déné gunung geni lan inti sing panas.<ref>{{cite web |title=Geology of the Icy Galilean Satellites: A Framework for Compositional Studies |author=Pappalardo, R T |work=Brown University |year=1999 |url=http://www.agu.org/cgi-bin/SFgate/SFgate?&listenv=table&multiple=1&range=1&directget=1&application=fm99&database=%2Fdata%2Fepubs%2Fwais%2Findexes%2Ffm99%2Ffm99&maxhits=200&=%22P11C-10%22 |accessdate=2006-01-16}}</ref> Ganymede, sing arupa satelit gedhé dhéwé ing Tata Surya, duwé ukuran luwih gedhé saka Merkurius. |
||
===== Saturnus ===== |
===== Saturnus ===== |
||
| Larik 193: | Larik 193: | ||
===== Uranus ===== |
===== Uranus ===== |
||
: [[Uranus]] (19,6 SA) sing duwé massa kaping 14 massa bumi, iku planit sing paling ènthèng ing antarané planit-planit njaba. Planit iki duwé kabédan ciri orbit. Uranus ngiteri Srengéngé kanthi ukuran poros 90 drajat ing [[ekliptika]]. Planit iki duwé inti sing adhem banget dibandhingaké gas raseksa liyané lan mung sithik mancaraké ènèrgi panas.<ref>{{cite web |title=10 Mysteries of the Solar System |author=Hawksett, David; Longstaff, Alan; Cooper, Keith; Clark, Stuart |work=Astronomy Now |year=2005 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005AsNow..19h..65H |accessdate=2006-01-16}}</ref> Uranus duwé 27 satelit sing dikawruhi, sing |
: [[Uranus]] (19,6 SA) sing duwé massa kaping 14 massa bumi, iku planit sing paling ènthèng ing antarané planit-planit njaba. Planit iki duwé kabédan ciri orbit. Uranus ngiteri Srengéngé kanthi ukuran poros 90 drajat ing [[ekliptika]]. Planit iki duwé inti sing adhem banget dibandhingaké gas raseksa liyané lan mung sithik mancaraké ènèrgi panas.<ref>{{cite web |title=10 Mysteries of the Solar System |author=Hawksett, David; Longstaff, Alan; Cooper, Keith; Clark, Stuart |work=Astronomy Now |year=2005 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005AsNow..19h..65H |accessdate=2006-01-16}}</ref> Uranus duwé 27 satelit sing dikawruhi, sing gedhé dhéwé iku Titania, Oberon, Umbriel, Ariel lan Miranda. |
||
===== Neptunus ===== |
===== Neptunus ===== |
||
: [[Neptunus]] (30 SA) sanajan luwih cilik sithik saka Uranus, duwé massa kaping 17 massa bumi, saéngga agawé planit iki luwih padhet. Planit iki mancaraké panas saka njero nanging ora akèh kaya déné Yupiter utawa Saturnus.<ref>{{cite web |title=Post Voyager comparisons of the interiors of Uranus and Neptune |author=Podolak, M.; Reynolds, R. T.; Young, R. |work=NASA, Ames Research Center |year=1990 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1990GeoRL..17.1737P |accessdate=2006-01-16}}</ref> Neptunus duwé 13 satelit sing dikawruhi. Sing |
: [[Neptunus]] (30 SA) sanajan luwih cilik sithik saka Uranus, duwé massa kaping 17 massa bumi, saéngga agawé planit iki luwih padhet. Planit iki mancaraké panas saka njero nanging ora akèh kaya déné Yupiter utawa Saturnus.<ref>{{cite web |title=Post Voyager comparisons of the interiors of Uranus and Neptune |author=Podolak, M.; Reynolds, R. T.; Young, R. |work=NASA, Ames Research Center |year=1990 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1990GeoRL..17.1737P |accessdate=2006-01-16}}</ref> Neptunus duwé 13 satelit sing dikawruhi. Sing gedhé dhéwé, [[Triton]], géologiné aktif, lan duwé geyser nitrogèn cuwèr.<ref>{{cite web |title=The Plausibility of Boiling Geysers on Triton |author=Duxbury, N.S., Brown, R.H. |work=Beacon eSpace |year=1995 |url=http://trs-new.jpl.nasa.gov/dspace/handle/2014/28034?mode=full |accessdate=2006-01-16 }}</ref> Triton iku siji-sijiné satelit gedhé sing orbité walik arah (''retrogade''). Neptunus uga diampingi sapérangan planit minor ing orbité, sing ingaran Trojan Neptunus. Bendha-bandha iki duwé résonansi 1:1 karo Neptunus. |
||
==== Komèt ==== |
==== Komèt ==== |
||
| Larik 202: | Larik 202: | ||
[[Gambar:CometMcNaught MatakoheNZ.JPG|right|thumb|[[Komèt McNaught]] utawa [[C/2006 P1]] dideleng saka [[Matakohe, New Zealand]] tanggal [[20 Januari]] [[2007]] jam 9.03pm.]] |
[[Gambar:CometMcNaught MatakoheNZ.JPG|right|thumb|[[Komèt McNaught]] utawa [[C/2006 P1]] dideleng saka [[Matakohe, New Zealand]] tanggal [[20 Januari]] [[2007]] jam 9.03pm.]] |
||
[[Komèt]] iku badan Tata Surya cilik, biyasané mung mawa ukuran sapérangan kilomèter, lan kagawé saka [[ès volatil]]<!-- (volatiles ices) -->. Badan-badan iki duwé èksèntrisitas orbit dhuwur, |
[[Komèt]] iku badan Tata Surya cilik, biyasané mung mawa ukuran sapérangan kilomèter, lan kagawé saka [[ès volatil]]<!-- (volatiles ices) -->. Badan-badan iki duwé èksèntrisitas orbit dhuwur, kanthi umum [[perihelion]]-é ana ing planit-planit pérangan njero lan panggonan [[aphelion]]-é luwih adoh saka [[Pluto]]. Nalika sawijining komèt ngleboni Tata Surya pérangan njero, ceraké let saka Srengéngé nyebabaké lumahan èsé ngalami sumblimasi lan ionisasi, sing ngasilaké koma, buntut gas lan lebu dawa, sing asring bisa dideleng kanthi mata langsung. |
||
Komèt mawa périodha cendhak, duwé kalangsungan orbit kurang saka rongatus taun. Éwadéné komèt mawa périodha panjang, duwé orbit sing lumaku èwonan taun. Komèt mawa périodha cendhak dipercaya asalé saka [[Sabuk Kuiper]], éwadéné komèt mawa périodha dawa, kaya déné [[Hale-bopp]], asalé saka [[Awan oort|Awan Oort]]. Akèh golongan komèt, kaya déné [[Kreutz Sungrazers]], kawangun saka pecahan sawijining indhuk tunggal.<ref>{{cite journal |author=Sekanina, Zdenek |year=2001 |title=Kreutz sungrazers: the ultimate case of cometary fragmentation and disintegration? |journal=Publications of the Astronomical Institute of the Academy of Sciences of the Czech Republic |volume=89 p.78–93}}</ref> Sapérangan komèt mawa orbit hiperbolik mungkin asalé saka njaba Tata Surya, nanging nemtokaké jalur orbité |
Komèt mawa périodha cendhak, duwé kalangsungan orbit kurang saka rongatus taun. Éwadéné komèt mawa périodha panjang, duwé orbit sing lumaku èwonan taun. Komèt mawa périodha cendhak dipercaya asalé saka [[Sabuk Kuiper]], éwadéné komèt mawa périodha dawa, kaya déné [[Hale-bopp]], asalé saka [[Awan oort|Awan Oort]]. Akèh golongan komèt, kaya déné [[Kreutz Sungrazers]], kawangun saka pecahan sawijining indhuk tunggal.<ref>{{cite journal |author=Sekanina, Zdenek |year=2001 |title=Kreutz sungrazers: the ultimate case of cometary fragmentation and disintegration? |journal=Publications of the Astronomical Institute of the Academy of Sciences of the Czech Republic |volume=89 p.78–93}}</ref> Sapérangan komèt mawa orbit hiperbolik mungkin asalé saka njaba Tata Surya, nanging nemtokaké jalur orbité kanthi mesthi iku angèl banget.<ref name="hyperbolic">{{cite journal |last=Królikowska |first=M. |year=2001 |title=A study of the original orbits of ''hyperbolic'' comets |journal=Astronomy & Astrophysics |volume=376 |issue=1 |pages=316–324 |doi=10.1051/0004-6361:20010945 |url=http://www.aanda.org/index.php?option=com_base_ora&url=articles/aa/full/2001/34/aa1250/aa1250.right.html&access=standard&Itemid=81 |accessdate=2007-01-02}}</ref> Komèt tuwa sing bahan volatilesé wis entèk amarga panas Srengéngé asring dikategorikaké minangka [[asteroid]].<ref>{{cite web |url=http://www.springerlink.com/content/x0358l71h463w246/ |title=The activities of comets related to their aging and origin |author=Fred L. Whipple |accessdate=2006-12-26|date=1992-04}}</ref> |
||
==== Centaur ==== |
==== Centaur ==== |
||
Centaur iku bandha-bandha ès mèmper komèt sing poros semi-majoré luwih gedhé saka [[Yupiter]] (5,5 SA) lan luwih cilik saka Neptunus (30 SA). Centaur |
Centaur iku bandha-bandha ès mèmper komèt sing poros semi-majoré luwih gedhé saka [[Yupiter]] (5,5 SA) lan luwih cilik saka Neptunus (30 SA). Centaur gedhé dhéwé sing dikawruhi ya iku, [[10199 Chariklo]], kanthi dhiamèter 250 km.<ref name=spitzer>{{cite web |title=Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope |author=John Stansberry, Will Grundy, Mike Brown, Dale Cruikshank, John Spencer, David Trilling, Jean-Luc Margot |url=http://arxiv.org/abs/astro-ph/0702538v2 |year=2007 |accessdate=2008-09-21}}</ref> Centaur temonan pisanan, [[2060 Chiron]], uga diklasifikasikaké minangka komèt (95P) amarga duwé koma padha kaya déné komèt yèn nyedhaki Srengéngé.<ref>{{cite web |year=1995 |author=Patrick Vanouplines |title=Chiron biography |work=Vrije Universitiet Brussel |url=http://www.vub.ac.be/STER/www.astro/chibio.htm |accessdate=2006-06-23}}</ref> Sapérangan astronom nglasifikasikaké Centaurs minangka [[objèk sabuk Kuiper sebaran-menyang-njero]] (''inward-scattered Kuiper belt objects''), sairing karo sebaran metu sing manggon ing [[piringan kasebar]] (''outward-scattered residents of the scattered disc'').<ref>{{cite web |url=http://cfa-www.harvard.edu/iau/lists/Centaurs.html |title=List Of Centaurs and Scattered-Disk Objects |work=IAU: Minor Planit Center |accessdate=2007-04-02}}</ref> |
||
=== Laladan trans-Neptunus === |
=== Laladan trans-Neptunus === |
||
| Larik 213: | Larik 213: | ||
[[Gambar:TheKuiperBelt Projections 55AU Classical Plutinos.svg|right|thumb|Dhiagram sing nuduhaké pambagian sabuk Kuiper]] |
[[Gambar:TheKuiperBelt Projections 55AU Classical Plutinos.svg|right|thumb|Dhiagram sing nuduhaké pambagian sabuk Kuiper]] |
||
Laladan sing ana adoh ngliwati Neptunus, utawa laladan trans-Neptunus, sapérangan gedhé durung dièksplorasi. Miturut praduga laladan iki sapérangan gedhé kapérang saka donya-donya cilik (sing |
Laladan sing ana adoh ngliwati Neptunus, utawa laladan trans-Neptunus, sapérangan gedhé durung dièksplorasi. Miturut praduga laladan iki sapérangan gedhé kapérang saka donya-donya cilik (sing gedhé dhéwé duwé dhiamèter sapralima bumi lan massané adoh luwih cilik saka rembulan) lan mligi ngandhut watu lan ès. Laladan iki uga ditepungi minangka [[laladan njaba Tata Surya]]<!-- (outer solar system) -->, sanajan manéka wong migunakaké istilah iki kanggo laladan sing ana ngluwihi sabuk asteroid. |
||
==== Sabuk Kuiper ==== |
==== Sabuk Kuiper ==== |
||
{{utama|Sabuk Kuiper}} |
{{utama|Sabuk Kuiper}} |
||
Sabuk Kuiper iku sawijining cincin raseksa mèmper karo sabuk asteroid, nanging komposisi mligi iku ès. Sabuk iki manggon ana ing antarané 30 lan 50 SA, lan kapérang saka [[Bendha Cilik Tata Surya|bandha cilik Tata Surya]]. Sanajan mangkono, sapérangan objèk Kuiper sing |
Sabuk Kuiper iku sawijining cincin raseksa mèmper karo sabuk asteroid, nanging komposisi mligi iku ès. Sabuk iki manggon ana ing antarané 30 lan 50 SA, lan kapérang saka [[Bendha Cilik Tata Surya|bandha cilik Tata Surya]]. Sanajan mangkono, sapérangan objèk Kuiper sing gedhé dhéwé, kaya déné [[Quaoar]], [[20000 Varuna|Varuna]], lan [[Orcus]], mungkin bakal diklasifikasikaké minangka [[planit cilik]]. Para èlmuwan mrakirakaké ana watara 100.000 objèk Sabuk Kuiper kanthi dhiamèter punjul 50 km, nanging diprakirakaké massa total Sabuk Kuiper mung saprasepuluh massa bumi.<ref name="Delsanti-Beyond_The_Planets">{{cite web |year=2006 |author=Audrey Delsanti and David Jewitt |title=The Solar System Beyond The Planets |work=Institute for Astronomy, University of Hawaii |url=http://www.ifa.hawaii.edu/faculty/jewitt/papers/2006/DJ06.pdf |format=PDF |accessdate=2007-01-03|archiveurl=http://web.archive.org/20060525051103/www.ifa.hawaii.edu/faculty/jewitt/papers/2006/DJ06.pdf|archivedate=2006-05-25}}</ref> Akèh objèk Kuiper duwé satelit gandha lan akèh-akèhé duwé orbit ing njaba babagan èliptika. |
||
Sabuk Kuiper |
Sabuk Kuiper kanthi kasar bisa dibagi dadi "sabuk klasik" lan résonansi. Résonansi iku orbit sing agandhèng marang Neptunus (conto: loro orbit kanggo saben telu orbit Neptunus utawa siji kanggo saben loro). Résonansi sing pisanan awalé ing Neptunus dhéwé. Sabuk klasik kapérang saka objèk sing ora duwé résonansi karo Neptunus, lan manggon watara 39,4 SA tekan 47,7 SA.<ref>{{cite web |year=2005 |author=M. W. Buie, R. L. Millis, L. H. Wasserman, J. L. Elliot, S. D. Kern, K. B. Clancy, E. I. Chiang, A. B. Jordan, K. J. Meech, R. M. Wagner, D. E. Trilling |work=Lowell Observatory, University of Pennsylvania, Large Binocular Telescope Observatory, Massachusetts Institute of Technology, University of Hawaii, University of California at Berkeley |title=Procedures, Resources and Selected Results of the Deep Ecliptic Survey |url=http://www.citebase.org/fulltext?format=application%2Fpdf&identifier=oai%3AarXiv.org%3Aastro-ph%2F0309251 |accessdate=2006-09-07}}</ref> Anggota dari sabuk klasik diklasifikasikan sebagai ''cubewanos'', setelah anggota jinis pertamanya ditemukan (15760) 1992QB1 <ref>{{cite web |url=http://sait.oat.ts.astro.it/MSAIS/3/PDF/20.pdf |format=PDF |title=Beyond Neptune, the new frontier of the Solar System |author=E. Dotto1, M.A. Barucci2, and M. Fulchignoni |accessdate=2006-12-26 |date=2006-08-24}}</ref> |
||
===== Pluto lan Charon ===== |
===== Pluto lan Charon ===== |
||
[[Gambar:Pluto system 2006.jpg|left|thumb|[[Pluto]] lan katelu satelité]] |
[[Gambar:Pluto system 2006.jpg|left|thumb|[[Pluto]] lan katelu satelité]] |
||
[[Pluto]] (rata-rata 39 SA), sawijining planit cilik, iku objèk |
[[Pluto]] (rata-rata 39 SA), sawijining planit cilik, iku objèk gedhé dhéwé sing dikawruhi ing Sabuk Kuiper. Nalika tinemu ing taun 1930, bandha iki dianggep planit sing kasanga, dhéfinisi iki diganti nalika taun 2006 kanthi diangkaté dhéfinisi formal planit. Pluto duwé kamiringan orbit cukup èksèntrik (17 drajat saka babagan èkliptika) lan leté 29,7 SA saka Srengéngé ing titik perihelion (padha leté karo orbit Neptunus) tekan 49,5 SA ing titik aphelion. |
||
Ora cetha apa [[Charon]], satelit Pluto sing |
Ora cetha apa [[Charon]], satelit Pluto sing gedhé dhéwé, bakal terus diklasifikasikaké minangka satelit utawa dadi sawijining planit cilik uga. Pluto lan Charon, kaloroné ngiteri titik ''barycenter'' gravitasi ing ndhuwur lumahané, sing gawé Pluto-Charon sawijining sistem gandha. Loro satelit sing adoh luwih cilik Nix lan Hydra uga ngiteri Pluto lan Charon. Pluto ana ing sabuk résonan lan duwé 3:2 résonansi karo Neptunus, sing tegesé Pluto ngiteri Srengéngé kaping loro kanggo saben telung ideran Neptunus. Objèk sabuk Kuiper sing orbité duwé résonansi sing padha ingaran [[plutino]].<ref name="Fajans_et_al_2001">{{cite science |last=Fajans |first=J. |coauthors=L. Frièdland |month=October |year=2001 |title=Autoresonant (nonstationary) excitation of pendulums, Plutinos, plasmas, and other nonlinear oscillators |journal=American Journal of Physics |volume=69 |issue=10 |pages=1096–1102 |doi=10.1119/1.1389278 |url=http://scitation.aip.org/journals/doc/AJPIAS-ft/vol_69/iss_10/1096_1.html |accessdate=2006-12-26 |abstract=http://scitation.aip.org/getabs/servlet/GetabsServlet?prog=normal&id=AJPIAS000069000010001096000001&idtype=cvips&gifs=yes}}</ref> |
||
===== Haumea lan Makemake ===== |
===== Haumea lan Makemake ===== |
||
[[Haumea]] (rata-rata 43,34 SA) lan [[Makemake]] (rata-rata 45,79 SA) iku loro objèk |
[[Haumea]] (rata-rata 43,34 SA) lan [[Makemake]] (rata-rata 45,79 SA) iku loro objèk gedhé dhéwé sing dikawruhi ing njero sabuk Kuiper klasik. Haumea iku sawijining objèk kanthi wangun endhog lan duwé satelit loro. Makemake iku objèk paling kinclong ing sabuk Kuiper sawisé Pluto. Ing awalé dijenengi {{mp|2003 EL|61}} lan {{mp|2005 FY|9}}, nalika taun 2008 dijenengi lan status minangka planit cilik. Orbit kaloroné duwé inklinasi adoh luwih mbujur saka Pluto (28° lan 29°) <ref name=Buie>{{cite web |
||
|author=[[Marc W. Buie]] |
|author=[[Marc W. Buie]] |
||
|date=2008-04-05 |
|date=2008-04-05 |
||
| Larik 246: | Larik 246: | ||
===== Eris ===== |
===== Eris ===== |
||
[[Eris]] (rata-rata 68 SA) iku objèk piringan kasebar |
[[Eris]] (rata-rata 68 SA) iku objèk piringan kasebar gedhé dhéwé sing dikawruhi lan nyebabaké wiwitané dhebat babagan dhéfinisi planit, amarga Eris mung 5%luwih gedhé saka Pluto lan duwé prakiran dhiamèter watara 2.400 km. Eris iku planit cilik gedhé dhéwé sing dikawruhi lan duwé satelit siji, Dysnomia.<ref>{{cite web |year=2005 |author=Mike Brown |title=The discovery of <s>2003 UB313</s> Eris, the <s>10th planit</s> largest known dwarf planit. |work=CalTech |url=http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/planetlila/ |accessdate=2006-09-15}}</ref> Kayadéné Pluto, orbité duwé èksèntrisitas dhuwur, kanthi titik perihelion 38,2 SA (mèmper let Pluto menyang Srengéngé) lan titik aphelion 97,6 SA kanthi babagan èkliptika mbujur banget. |
||
=== Laladan paling adoh === |
=== Laladan paling adoh === |
||
| Larik 411: | Larik 411: | ||
Ing sajeroning let sepuluh taun cahya (95 triliun km) saka Srengéngé, gunggung lintang rélatif sithik. Lintang sing paling cerak ya iku sistem kembar telu [[Alpha Centauri]], sing leté 4,4 taun cahya. Alpha Centauri A lan B arupa lintang gandha mèmper karo Srengéngé, éwadéné Centauri C iku cilik abang (ingaran uga [[Proxima Centauri]]) sing ngideri kembaran gandha pisanan ing let 0,2 taun cahya. |
Ing sajeroning let sepuluh taun cahya (95 triliun km) saka Srengéngé, gunggung lintang rélatif sithik. Lintang sing paling cerak ya iku sistem kembar telu [[Alpha Centauri]], sing leté 4,4 taun cahya. Alpha Centauri A lan B arupa lintang gandha mèmper karo Srengéngé, éwadéné Centauri C iku cilik abang (ingaran uga [[Proxima Centauri]]) sing ngideri kembaran gandha pisanan ing let 0,2 taun cahya. |
||
Lintang-lintang paling cerak sabanjuré ya iku sawijining cilik abang sing dijenengi [[Lintang Barnard]] (5,9 taun cahya), [[Wolf 359]] (7,8 taun cahya) lan [[Lalande 21185]] (8,3 taun cahya). Lintang |
Lintang-lintang paling cerak sabanjuré ya iku sawijining cilik abang sing dijenengi [[Lintang Barnard]] (5,9 taun cahya), [[Wolf 359]] (7,8 taun cahya) lan [[Lalande 21185]] (8,3 taun cahya). Lintang gedhé dhéwé sajeroning let sepuluh taun cahya ya iku [[Sirius]], sawijining lintang kinclong dikategoriaké 'urutan utama' kira-kira duwé massa kaping loroné massa Srengéngé, lan dikupengi déning sawijining cilik putih kanthi jeneng Sirius B. Kaloroné leté 8,6 taun cahya. Sisa sistem saluwihé sing ana ing njero let 10 taun cahya iku sistem lintang gandha cilik abang [[Luyten 726-8]] (8,7 taun cahya) lan sawijining cilik abang kanthi jeneng [[Ross 154]] (9,7 taun cahya).<ref>{{cite web |title=Stars within 10 light years |url=http://www.solstation.com/stars/s10ly.htm|work=SolStation |accessdate=2007-04-02}}</ref> |
||
Lintang tunggal paling cerak sing mèmper Srengéngé ya iku [[Tau Ceti]], sing ana ing 11,9 taun cahya. Lintang iki kira-kira ukurané 80% bobot Srengéngé, nanging kakinclongané ([[luminositas]]) mung 60%.<ref>{{cite web |title=Tau Ceti |url=http://www.solstation.com/stars/tau-ceti.htm |work=SolStation |accessdate=2007-04-02}}</ref> Planit njaba Tata Surya paling cerak saka Srengéngé, sing dikawruhi tekan saiki ya iku ing lintang [[Epsilon Eridani]], sawijining lintang sing luwih pudhar sithik lan luwih abang dibandhingaké Srengéngé. Panggoné watara 10,5 taun cahya. Planit lintang iki sing wis dipesthèkaké, kanthi jeneng [[Epsilon Eridani b]], kurang luwih ukurané kaping 1,5 massa [[Yupiter]] lan ngupengi indhuk lintangé kanthi let 6,9 taun cahya.<ref>{{cite web |title=HUBBLE ZEROES IN ON NEAREST KNOWN EXOPLANET |work=Hubblesite |year=2006 |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2006/32/text/ |accessdate-2008-01-13}}</ref> |
Lintang tunggal paling cerak sing mèmper Srengéngé ya iku [[Tau Ceti]], sing ana ing 11,9 taun cahya. Lintang iki kira-kira ukurané 80% bobot Srengéngé, nanging kakinclongané ([[luminositas]]) mung 60%.<ref>{{cite web |title=Tau Ceti |url=http://www.solstation.com/stars/tau-ceti.htm |work=SolStation |accessdate=2007-04-02}}</ref> Planit njaba Tata Surya paling cerak saka Srengéngé, sing dikawruhi tekan saiki ya iku ing lintang [[Epsilon Eridani]], sawijining lintang sing luwih pudhar sithik lan luwih abang dibandhingaké Srengéngé. Panggoné watara 10,5 taun cahya. Planit lintang iki sing wis dipesthèkaké, kanthi jeneng [[Epsilon Eridani b]], kurang luwih ukurané kaping 1,5 massa [[Yupiter]] lan ngupengi indhuk lintangé kanthi let 6,9 taun cahya.<ref>{{cite web |title=HUBBLE ZEROES IN ON NEAREST KNOWN EXOPLANET |work=Hubblesite |year=2006 |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2006/32/text/ |accessdate-2008-01-13}}</ref> |
||
| Larik 422: | Larik 422: | ||
<li>{{Note label|B|b|none}}Delengen [[Pratélan satelit]] kanggo kabèh satelit alami saka wolu planit lan lima planit cilik.</li> |
<li>{{Note label|B|b|none}}Delengen [[Pratélan satelit]] kanggo kabèh satelit alami saka wolu planit lan lima planit cilik.</li> |
||
<li>{{Note label|C|c|none}}Massa Tata Surya ora kalebu Srengéngé, Yupiter, lan Saturnus, bisa diétung kanthi nambahaké kabèh massa objèk |
<li>{{Note label|C|c|none}}Massa Tata Surya ora kalebu Srengéngé, Yupiter, lan Saturnus, bisa diétung kanthi nambahaké kabèh massa objèk gedhé dhéwé sing diétung lan migunakaké pangétungan kasar kanggo massa méga Oort (watara kaping 3 massa Bumi),,<ref>{{cite web|title=Origin and dynamical evolution of comets and their reservoirs|author=Alessandro Morbidelli|work=CNRS, Observatoire de la Côte d’Azur|year=2006|url=http://arxiv.org/abs/astro-ph/0512256v1|accessdate=2007-08-03}}</ref> sabuk Kuiper (watara kaping 0,1 massa Bumi)<ref name="Delsanti-Beyond_The_Planets"/> lan sabuk asteroid (watara kaping 0,0005 massa Bumi)<ref name="Krasinsky2002" /> kanthi total massa kaping ~37 massa Bumi, utawa 8,1 persèn massa ing orbit ing saubengé Srengéngé. Yèn dikurangi nganggo massa Uranus lan Neptunus (kaloroné kaping ~31 massa Bumi), sisané kaping ~6 massa Bumi arupa 1,3 persèn saka massa sakabèhané.</li> |
||
<li>{{note label|D|d|none}}Astronom ngukur let ing njero Tata Surya kanthi [[satuan astronomi]] (SA). Siji SA leté watara let rata-rata Srengéngé lan Bumi, utawa 149.598.000 km. Pluto leté watara 38 SA saka Srengéngé, Yupiter 5,2 SA. Siji [[taun cahya]] iku 63.240 SA..</li></ol></div> |
<li>{{note label|D|d|none}}Astronom ngukur let ing njero Tata Surya kanthi [[satuan astronomi]] (SA). Siji SA leté watara let rata-rata Srengéngé lan Bumi, utawa 149.598.000 km. Pluto leté watara 38 SA saka Srengéngé, Yupiter 5,2 SA. Siji [[taun cahya]] iku 63.240 SA..</li></ol></div> |
||
Révisi kala 25 Agustus 2017 05.07
Tata Surya[a] ana ing galaksi Bimasekti iku golongan bandha langit sing kawangun saka sawijining lintang sing diarani Srengéngé lan kabèh objèk sing kraket déning gaya gravitasiné. Objèk-objèk kasebut kalebu wolung planit sing wis kauninga kanthi orbit awujud elips, limang planit cilik, 173 satelit alami sing wis kaidhèntifikasi[b], lan mayuta-yuta bandha langit (meteor, asteroid, komet) liyané.
Tata Surya kawangun saka Srengéngé, patang planit pérangan njero, sabuk asteroid, patang planit pérangan njaba, lan ing pérangan paling njaba ya iku Sabuk Kuiper lan piringan kasebar. Awan Oort diprakirakaké ana ing laladan paling adoh sing leté watara kaping sèwu ing njaba pérangan sing paling njaba.
Adhedhasar leté saka Srengéngé, wolung planit Tata Surya ya iku Merkurius utawa Soma (57,9 yuta km), Venus utawa Anggara (108 yuta km), Bumi (150 yuta km), Mars utawa Buda (228 yuta km), Yupiter utawa Wrehaspati (779 yuta km), Saturnus utawa Sukra (1.430 yuta km), Uranus Saniscara (2.880 yuta km), lan Neptunus (4.500 yuta km). Wiwit madyaning 2008, ana limang objèk angkasa sing kaklasifikasikaké minangka planit cilik. Orbit planit-planit cilik, kajaba Ceres, ana luwih adoh saka Neptunus. Limang planit cilik kasebut ya iku Ceres (415 yuta km ing sabuk asteroid; biyèné kaklasifikasikaké minangka planit kalima), Pluto (5.906 yuta km.; biyèné kaklasifikasikaké minangka planit kasanga), Haumea (6.450 yuta km), Makemake (6.850 yuta km), lan Eris (10.100 yuta km).
Enem saka wolung planit lan telu saka limang planit cilik iku diubengi déning satelit alami. Saben planit pérangan njaba diubengi déning cincin planit sing kawangun saka awu lan partikel liyané.
Asal usul
Akèh hipotèsis ngenani asal usul Tata Surya wis ditélakaké para ahli, sapérangan ing antarané ya iku:
- Hipotesis Nebula
Hipotesis nébula pisanan ditélakaké déning Emanuel Swedenborg (1688-1772)[1] taun 1734 lan disampurnakaké déning Immanuel Kant (1724-1804) nalika taun 1775. Hipotesis sarupa uga dikembangaké déning Pierre Marquis de Laplace[2] kanthi indepènden nalika taun 1796. Hipotesis iki, sing luwih ditepungi kanthi Hipotesis Nebula Kant-Laplace, nyebutaké yèn ing taap awal, Tata Surya isih arupa kabut raseksa. Kabut iki kawangun saka lebu, ès, lan gas sing diarani nébula, lan unsur gas sing sapérangan gedhé hidrogen. Gaya gravitasi sing diduwèni nyebabaké kabut iku nyusut lan mubeng kanthi arah tinentu, suhu kabut saya panas, lan akiré dadi lintang raseksa (srengéngé). Srengéngé raseksa terus nyusut lan mubeng tansaya rikat, lan cincin-cincin gas lan ès kalontar menyang saubengé Srengéngé. Akibat gaya gravitasi, gas-gas kasebut saya padhet sairing karo pamudhunan suhuné lan minangka planit njero lan planit njaba. Laplace duwé pendhapat yèn orbit awangun mèh mbunder saka planit-planit arupa konsekuènsi saka pambentukané.[3]
- Hipotesis Planètisimal
Hipotesis planètisimal pisanan ditélakaké déning Thomas C. Chamberlin lan Forest R. Moulton nalika taun 1900. Hipotesis planètisimal nélakaké yèn Tata Surya awaké dhéwé kawangun akibat anané lintang liya sing liwat cukup cerak karo Srengéngé, nalika mangsa awal pambentukan Srengéngé. Kacerakan kasebut nyebabaké dumadiné tonjolan ing lumahing Srengéngé, lan bebarengan prosès internal Srengéngé, narik matèri bola-bali saka Srengéngé. Èfèk gravitasi lintang ngakibataké kawanguné loro lengen spiral sing ndawa saka Srengéngé. Sauntara sapérangan gedhé matèri katarik manèh, sapérangan liya bakal tetep ing orbit, saya adhem lan saya padhet, lan dadi bandha-bandha kanthi ukuran cilik sing diarani planètisimal lan sapérangan sing gedhé minangka protoplanèt. Objèk-objèk kasebut silih tabrakan lan minangka planit lan rembulan, sauntara sisa-sisa matèri liyané dadi komèt lan astéroid.
- Hipotesis Pasang Surut Lintang
Hipotesis pasang surut lintang pisanan ditélakaké déning James Jeans nalika taun 1917. Planit dianggep kawangun amarga nyeraké lintang liya menyang Srengéngé. Kahanan sing mèh silih tabrakan nyebabaké katariké sapérangan gedhé matèri saka Srengéngé lan lintang liya kasebut déning gaya pasang surut kekaroné, sing banjur kakondhènsasi dadi planit.[3] Nanging astronom Harold Jeffreys taun 1929 mbantah yèn tabrakan sing kaya mangkono iku mèh ora mungkin dumadi.[3] Mangkono uga astronom Henry Norris Russell nélakaké kaabotané marang hipotèsis kasebut.[4]
- Hipotesis Kondhènsasi
Hipotesis kondhènsasi awalé ditélakaké déning astronom Walanda sing jenengé G.P. Kuiper (1905-1973) nalika taun 1950. Hipotesis kondhènsasi njelasaké yèn Tata Surya kawangun saka bal kabut raseksa sing mubeng minangka cakram raseksa.
- Hipotesis Lintang Kembar
Hipotesis lintang kembar awalé ditélakaké déning Fred Hoyle (1915-2001) nalika taun 1956. Hipotesis nélakaké yèn biyèné Tata Surya awaké dhéwé arupa loro lintang sing mèh padha ukurané lan silih cerak sing salah sijiné njeblug ninggal serpihan-serpihan cilik. Serpihan iku kaprangkep déning gravitasi lintang sing ora njeblug lan wiwit ngupengi lintang iku.
Sajarah panemon
Lima planit paling cerak menyang Srengéngé saliyané Bumi (Merkurius, Venus, Mars, Yupiter lan Saturnus) wis ditepungi wiwit jaman biyèn amarga kabèh bisa dideleng kanthi mata langsung. Akèh bangsa ing donya iki duwé jeneng dhéwé kanggo saben planit.
Perkembangan èlmu pengetauan lan tèknologi pangamatan ing limang abad kapungkur nggawa manungsa kanggo mahami bandha-bandha langit kabébas saka slubung mitologi. Galileo Galilei (1564-1642) kanthi teleskop refraktoré bisa ndadèkaké mata manungsa "luwih tajem" sajeroning ngamati bandha langit sing ora bisa diamati lumantar mata langsung.
Amarga teleskop Galileo bisa ngamati luwih tajem, dhèwèké bisa ndeleng manéka owah-owahan wangun kekatonan Venus, kaya déné Venus Sabit utawa Venus Purnama minangka akibat owah-owahan posisi Venus tumrap Srengéngé. Panalaran Venus ngiteri Srengéngé saya nguwataké téyori heliosentris, ya iku yèn Srengéngé iku punjer alam samesta, dudu Bumi, sing sadurungé digagas déning Nicolaus Copernicus (1473-1543). Susunan heliosentris ya iku Srengéngé dikupengi déning Merkurius tekan Saturnus.
Teleskop Galileo terus disampurnakaké déning èlmuwan liya kaya déné Christian Huygens (1629-1695) sing nemu Titan, satelit Saturnus, sing ana mèh kaping 2 let orbit Bumi-Yupiter.
Perkembangan teleskop uga diimbangi uga déning perkembangan pangétungan obah bandha-bandha langit lan gegandhèngan siji karo liyané lumantar Johannes Kepler (1571-1630) kanthi Hukum Kepler. Lan puncaké, Sir Isaac Newton (1642-1727) kanthi ukum gravitasi. Kanthi loro téyori pangétungan iki sing mungkinaké panggolèkan lan pangétungan bandha-bandha langit sabanjuré.
Nalika taun 1781, William Herschel (1738-1822) nemu Uranus. Pangétungan tliti orbit Uranus nyimpulaké yèn planit iki ana sing ngganggu. Neptunus tinemu nalika sasi Agustus 1846. Panemon Neptunus pranyata ora cukup njelasaké gangguan orbit Uranus. Pluto banjur tinemu taun 1930.
Nalika Pluto tinemu, Pluto mung dikawruhi minangka siji-sijiné objèk ngangkasa sing ana sawisé Neptunus. Banjur nalika taun 1978, Charon, satelit sing ngupengi Pluto tinemu, sadurungé sempat dikira minangka planit sing sabeneré amarga ukurané ora béda adoh karo Pluto.
Para astronom banjur nemu watara 1.000 objèk cilik liyané sing papané ngliwati Neptunus (diarani objèk trans-Neptunus), sing uga ngupengi Srengéngé. Ing kana mungkin ana watara 100.000 objèk sakrupa sing ditepungi minangka Objèk Sabuk Kuiper (Sabuk Kuiper ya iku péranganing objèk-objèk trans-Neptunus). Welasan bandha langit kalebu sajeroning Objèk Sabuk Kuiper ing antarané Quaoar (1.250 km ing sasi Juni 2002), Huya (750 km ing sasi Maret 2000), Sedna (1.800 km ing sasi Maret 2004), Orcus, Vesta, Pallas, Hygiea, Varuna, lan 2003 EL61 (1.500 km ing sasi Mèi 2004).
Panemon 2003 EL61 cukup njalari héboh amarga Objèk Sabuk Kuiper iki dikawruhi uga nduwé satelit ing sasi Januari 2005 sanadyan kanthi ukuran luwih cilik saka Pluto. Lan puncaké ya iku panemon UB 313 (2.700 km ing sasi Oktober 2003) sing dijenengi déning panemuné Xena. Saliyané luwih gedhé saka Pluto, objèk iki uga nduwé satelit.
Struktur
Komponèn utama sistem Tata Surya ya iku srengéngé, sawijining lintang dhèrèt utama kelas G2 sing ngandhut 99,86 persèn massa saka sistem lan ndhominasi kabèh kanthi gaya gravitasiné.[5] Yupiter lan Saturnus, loro komponèn gedhé dhéwé sing ngideri Srengéngé, nyakup kira-kira 90 persèn massa saluwihé.[c]
Mèh kabèh objèk-objèk gedhé sing ngorbit Srengéngé ana ing babagan édharan bumi, sing lumrahé dijenengi èkliptika. Kabèh planit manggon cedhak banget karo èkliptika, sauntara komèt lan objèk-objèk sabuk Kuiper biyasané duwé béda pojokan sing gedhé banget dibandhingaké èkliptika.
Planit-planit lan objèk-objèk Tata Surya uga ngorbit ngupengi Srengéngé lawan arah jarum jam yèn dideleng saka ndhuwur kutub lor Srengéngé, kajaba Komèt Halley.
Hukum Gerakan Planit Kepler njabaraké yèn orbit saka objèk-objèk Tata Surya saubengé Srengéngé obah kanthi wangun èlips kanthi Srengéngé minangka salah siji titik fokusé. Objèk sing leté luwih cerak saka Srengéngé (sumbu sèmi-mayor-é luwih cilik) duwé taun wektu sing luwih cendhak. Ing orbit èlips, let antarané objèk karo Srengéngé manéka variasi sakdawané taun. Let paling cerak antarané objèk karo Srengéngé dijenengi perihelion, sauntara let paling adoh saka Srengéngé dijenengi aphelion. Kabèh objèk Tata Surya obah paling rikat ing titik perihelion lan paling alon ing titik aphelion. Orbit planit-planit bisa diarani mèh awangun bunderan, éwadéné komèt, asteroid lan objèk sabuk Kuiper akèh-akèhé orbité awangun èlips.
Kanggo nggampangaké réprèsentasi, akèh-akèhé diagram Tata Surya nuduhaké let antarané orbit sing padha siji lan sijiné. Ing kasunyatané, kanthi sapérangan pangecualian, tansaya adoh panggonan sawijining planit utawa sabuk saka Srengéngé, saya gedhé let antarané objèk iku karo jalur ideran orbit sadurungé. Minangka conto, Venus manggon watara 0,33 satuan astronomi (SA) punjul Merkurius[d], éwadéné Saturnus iku 4,3 SA saka Yupiter, lan Neptunus manggon 10,5 SA saka Uranus. Sapérangan upaya wis dicoba kanggo nemtokaké korélasi let antar orbit iki (ukum Titus-Bode), nanging nganti saiki ora ana siji téyori waé wis ditampa.
Mèh kabèh planit-planit ing Tata Surya uga nduwé sistem sékundhèr. Akèh-akèhé iku bandha pangorbit alami sing diarani satelit. Sapérangan bandha iki nduwé ukuran luwih gedhé saka planit. Mèh kabèh satelit alami sing gedhé dhéwé manggon ing orbit sinkron, kanthi sasisih satelit ngadhep merang arah planit indhuké kanthi permanèn. Papat planit gedhé dhéwé uga nduwé cincin sing isi partikel-partikel cilik sing ngorbit kanthi bebarengan.
Tèrminologi
Sacara informal, Tata Surya bisa dibagi dadi telu laladan. Tata Surya pérangan njero nyakup papat planit kabumian lan sabuk asteroid utama. Ing laladan sing luwih adoh, Tata Surya pérangan njaba, ana papat gas planit raseksa.[6] Wiwit tinemu Sabuk Kuiper, pérangan paling njaba Tata Surya dianggep wewengkon béda dhéwé sing ngliputi kabèh objèk ngliwati Neptunus.[7]
Sacara dinamis lan fisik, objèk sing ngorbit srengéngé bisa diklasifikasikaké sajeroning telung golongan: planit, planit cilik, lan bandha cilik Tata Surya. Planit iku sawijining badan sing ngideri Srengéngé lan duwé massa cukup gedhé kanggo minangka buletan dhiri lan wis ngresiki orbité kanthi nginkorporasikaé kabèh objèk-objèk cilik ing saubengé. Kanthi définisi iki, Tata Surya duwé wolu planit: Merkurius, Venus, Bumi, Mars, Yupiter, Saturnus, lan Neptunus. Pluto wis diuwalaké status planèté amarga ora bisa ngresiki orbité saka objèk-objèk Sabuk Kuiper.[8]
Planit cilik iku bandha akasa dudu satelit sing ngupengi Srengéngé, duwé massa sing cukup kanggo bisa minangka buletan dhiri nanging durung bisa ngresiki laladan saubengé.[8] Miturut définisi iki, Tata Surya duwé lima planit cilik: Ceres, Pluto, Haumea, Makemake, lan Eris.[9] Objèk liya sing mungkin bakal diklasifikasikaké minangka planit cilik ya iku: Sedna, Orcus, lan Quaoar. Planit cilik sing nduwé orbit ing laladan trans-Neptunus biyasané ingaran "plutoid".[10] Sisa objèk-objèk liya sabanjuré sing ngiteri Srengéngé ya iku bandha cilik Tata Surya.[8]
Èlmuwan ahli planit migunakaké istilah gas, ès, lan watu kanggo ndhèskripsikaké kelas dat sing ana ing njero Tata Surya. Watu kanggo njenengi bahan mawa titik lebur dhuwur (luwih gedhé saka 500 K), minangka conto silikat. Bahan batuan iki umum banget ana ing Tata Surya pérangan njero, arupa komponèn pambentuk utama mèh kabèh planit kabumian lan asteroid. Gas iku bahan-bahan mawa titik lebur asor kaya déné atom hidrogen, hélium, lan gas mulia, bahan-bahan iki ndhominasi wewengkon tengah Tata Surya, sing didhominasi déning Yupiter lan Saturnus. Éwadéné ès, kaya déné banyu, metana, amonia lan karbon dioksida,[11] duwé titik lebur watara atusan drajat kelvin. Bahan iki arupakan komponèn utama saka sapérangan gedhé satelit planit raseksa. Dhèwèké uga arupa komponèn utama Uranus lan Neptunus (sing asring ingaran "ès raseksa"), sarta manéka bandha cilik sing ana ing sacedhaké orbit Neptunus.[12]
Istilah volatiles nyakup kabèh bahan mawa titik umub asor (kurang saka atusan kelvin), sing kalebu gas lan ès; gumantung ing suhuné, 'volatiles' bisa tinemu minangka ès, cuwèran, utawa gas ing manéka pérangan Tata Surya.
Zona planit
Ing zona planit njero, Srengéngé iku punjer Tata Surya lan panggonané paling cedhak karo planit Merkurius (let saka Srengéngé 57,9 × 106 km, utawa 0,39 SA), Venus (108,2 × 106 km, 0,72 SA), Bumi (149,6 × 106 km, 1 SA) lan Mars (227,9 × 106 km, 1,52 SA). Ukuran dhiamèteré antara 4.878 km lan 12.756 km, kanthi massa jinis antara 3,95 g/cm3 lan 5,52 g/cm3.
Ing antarané Mars lan Yupiter ana laladan sing ingaran sabuk asteroid, kumpulan batuan métal lan mineral. Akèh-akèhé asteroid-asteroid iki mung duwé dhiamèter sapérangan kilomèter (pirsani: Pratélan asteroid), lan sapérangan duwé dhiamèter 100 km utawa luwih. Ceres, péranganing kumpulan asteroid iki, ukurané watara 960 km lan dikategorikaké minangka planit cilik. Orbit asteroid-asteroid iki èliptis banget, malah sapérangan nyimpangi Merkurius (Icarus) lan Uranus (Chiron).
Ing zona planit njaba, ana planit gas raseksa Yupiter (778,3 × 106 km, 5,2 SA), Uranus (2,875 × 109 km, 19,2 SA) lan Neptunus (4,504 × 109 km, 30,1 SA) kanthi massa jinis antara 0,7 g/cm3 lan 1,66 g/cm3.
Let rata-rata antarané planit-planit karo Srengéngé bisa diprakirakaké kanthi migunakaké baris matématis Titus-Bode. Régularitas let antarané jalur ideran orbit-orbit iki kamungkinan arupa èfèk résonansi sisa saka awal kawanguné Tata Surya. Anèhé, planit Neptunus ora mijil ing baris matématis Titus-Bode, sing gawé para pangamat spékulasi yèn Neptunus arupa asil tabrakan kosmis.
Srengéngé
Srengéngé iku lintang indhuk Tata Surya lan arupa komponèn utama sistem Tata Surya iki. Lintang iki ukurané 332.830 massa bumi. Massa sing gedhé iki nyebabaké kapadhetan inti sing cukup gedhé kanggo bisa ndhukung kasinambungan fusi nuklir lan nyemburaké sapérangan ènèrgi sing dahsyat. Akèh-akèhé ènèrgi iki dipancaraké menyang njaban akasa sajeroning wangun radhiasi èlètromagnètik, kalebu spèktrum optik.
Srengéngé dikategorikaké sajeroning lintang cilik kuning (jinis G V) sing ukurané tengahan, ananging jeneng iki bisa nyebabaké kasalahpahaman, amarga dibandhingaké karo lintang-lintang sing ana ing njero galaksi Bimasekti, Srengéngé kalebu cukup gedhé lan cemerlang. Lintang diklasifikasikaké mawa dhiagram Hertzsprung-Russell, ya iku sawijining grafik sing nggambaraké gegandhèngan pangaji luminositas sawijining lintang marang suhu lumahané. Lumrahé, lintang sing luwih panas bakal luwih cemerlang. Lintang-lintang sing nuruti pola iki diarani ana ing dhèrèt utama, lan Srengéngé panggoné persis ing tengah dhèrèt iki. Ananging, lintang-lintang sing luwih cemerlang lan luwih panas saka Srengéngé iku langka, éwadéné lintang-lintang sing luwih redhup lan adhem iku umum.[13]
Dipercaya yèn posisi Srengéngé ing dhèrèt utama kanthi umum arupa "pucuk urip" saka sawijining lintang, amarga durung entèké hidrogen sing kasimpen kanggo fusi nuklir. Saiki Srengéngé tuwuh tansaya padhang jingglang. Ing awal uripé, tingkat kacemerlangané iku watara 70 persèn saka kacermelangan saiki.[14]
Srengéngé kanthi métalisitas dikategorikaké minangka lintang "populasi I". Lintang kategori iki kawangun luwih akir ing tingkat évolusi alam semesta, saéngga ngandhut luwih akèh unsur sing luwih abot tinimbang hidrogen lan hélium ("metal" sajeroning sebutan astronomi) dibandhingaké karo lintang "populasi II".[15] Unsur-unsur sing luwih abot tinimbang hidrogen lan hélium kawangun ing njero inti lintang purba sing banjur njeblug. Lintang-lintang génerasi pisanan perlu cures luwih dhisik sadurungé alam semesta bisa dikebaki déning unsur-unsur sing luwih abot iki.
Lintang-lintang paling tuwa ngandhut metal sithik banget, éwadéné lintang anyar nduwé kandhungan métal sing luwih dhuwur. Tingkat métalitas sing dhuwur iki diprakirakaké duwé prabawa wigati ing pambentukan sistem Tata Surya, amarga kawanguné planit iku asil panggumpelan métal.[16]
Médhium antarplanèt
Saliyané cahya, Srengéngé uga kanthi kasinambungan mancaraké semburan partikel kanthi momotan (plasma) sing ditepungi minangka angin surya. Semburan partikel iki nyebar metu kira-kira ing karikatan 1,5 yuta kilomèter per jam,[17] nyiptakaké atmosfèr tipis (heliosfer) sing ngrambah Tata Surya paling ora adohé 100 SA (deleng uga heliopause). Kabèh iki ingaran médhium antarplanèt.
Lésus géomagnètis ing lumahing Srengéngé, kaya déné semburan Srengéngé (solar flares) lan uncalan massa korona (coronal mass ejection) nyebabaké gangguan ing heliosfer, nyiptakaké cuaca ruwang akasa.[18] Struktur gedhé dhéwé saka heliosfer dijenengi lembar ilènan heliosfer (heliospheric current sheet), sawijining spiral sing dumadi amarga obah rotasi magnètis Srengéngé tumrap médhium antarplanèt.[19][20] Médhan magnèt bumi nyegah atmosfèr bumi interaksi karo angin surya. Venus lan Mars sing ora duwé médhan magnèt, atmosfèré entèk kakikis menyang njaba akasa.[21] Interaksi antarané angin surya lan médhan magnèt bumi nyebabaké dumadiné aurora, sing bisa dideleng cedhak kutub magnètik bumi.
Heliosfer uga duwé peran ngreksa Tata Surya saka sinar kosmik sing asalé saka njaban Tata Surya. Médhan magnèt planit-planit nambah peran pangreksan sabanjuré. Dhènsitas sinar kosmik ing médhium antarlintang lan kekuwatan médhan magnèt Srengéngé ngalami owah-owahan ing skala wektu sing dawa banget, saéngga drajat radhiasi kosmis ing njero Tata Surya dhéwé iku manéka variasi, sanajan ora dikawruhi sepira gedhéné.[22]
Médhium antarplanèt uga arupa papan anané paling ora loro laladan mèmper piringan sing isiné lebu kosmis. Sing pisanan, méga lebu zodhiak, ana ing Tata Surya pérangan njero lan arupa jalaran cahya zodhiak. Iki kamungkinan kawangun saka tabrakan sajeroning sabuk astéroid sing disebabaké déning interaksi karo planit-planit.[23] Laladan kaloro mbentang antarané 10 SA nganti watara 40 SA, lan mungkin disebabaké déning tabrakan sing mèmper ananging dumadi ing njero Sabuk Kuiper.[24][25]
Tata Surya pérangan njero
Tata Surya pérangan njero iku jeneng umum sing nyakup planit kabumian lan asteroid. Utamané kagawé saka silikat lan logam, objèk saka Tata Surya pérangan njero nglingkup cerak karo Srengéngé, radhius saka kabèh laladan iki luwih cendhak saka let antarané Yupiter lan Saturnus.
Planit-planit pérangan njero
Papat planit pérangan njero utawa planit kabumian (terrestrial planit) duwé komposisi batuan sing padhet, mèh ora duwé utawa ora duwé satelit lan ora duwé sistem cincin. Komposisi planit-planit iki mligi ya iku mineral kanthi titik lèlèh dhuwur, kaya déné silikat sing minangka intip lan slubung, lan logam kaya déné wesi lan nikel sing minangka intiné. Telu saka papat planit iki (Venus, Bumi lan Mars) duwé atmosfèr, kabèh duwé kawah météor lan sipat-sipat lumahan tèktonis kaya déné gunung geni lan lembah pecahan. Planit sing panggonané ing antarané Srengéngé lan Bumi (Merkurius lan Venus) diarani uga minangka planit infèrior.
Merkurius
- Merkurius (0,4 SA saka Srengéngé) iku planit paling cerak saka Srengéngé sarta uga paling cilik (0,055 massa Bumi). Merkurius ora duwé satelit alami lan ciri géologisé saliyané kawah météorid sing dikawruhi ya iku lobed ridges utawa rupes, kamungkinan dumadi amarga pangerutan ing périodhe awal sajarahé.[26] Atmosfèr Merkurius sing mèh bisa dilirwakaké kapérang saka atom-atom sing uwal saka lumahané amarga semburan angin surya.[27] Gedhéné inti wesi lan tipisé kerak Merkurius isih durung bisa diterangaké. Miturut prakiran hipotésa lapisan njaba planit iki ucul sawisé dumadi tabrakan gedhé, lan ngrembakané ("akresi") penuhé kacandhet déning ènèrgi awal Srengéngé.[28][29]
Venus
- Venus (0,7 SA saka Srengéngé) mawa ukuran mèmper bumi (0,815 massa bumi). Lan kaya déné bumi, planit iki duwé slimut kulit silikat sing kandel lan mawa inti wesi, atmosfèré uga kandel lan duwé aktivitas géologi. Ananging planit iki luwih garing saka bumi lan atmosfèré kaping sanga luwih padhet saka bumi. Venus ora duwé satelit. Venus iku planit paling panas kanthi suhu lumahan ngancik 400 °C, kamungkinan gedhé disebabaké gunggung gas omah kaca sing kakandhut ing njero atmosfèr.[30] Tekan saiki aktivitas géologis Venus durung didhetèksi, nanging amarga planit iki ora duwé medhan magnèt sing bisa nyegah entèké atmosfèr, dinuga sumber atmosfèr Venus asalé saka gunung geni.[31]
Bumi
- Bumi (1 SA saka Srengéngé) iku planit pérangan njero sing gedhé dhéwé lan paling padhet, siji-sijiné sing dikawruhi duwé aktivitas géologi lan siji-sijiné planit sing dikawruhi duwé mahluk urip. Hidrosfèr-é sing cuwèr iku kas ing antarané planit-planit kabumian lan uga arupa siji-sijiné planit sing diamati duwé lèmpèng tèktonik. Atmosfèr bumi béda banget dibandhingaké planit-planit liyané, amarga diprabawai déning anané mahluk urip sing ngasilaké 21% oksigen.[32] Bumi duwé siji satelit, rembulan, siji-sijiné satelit gedhé saka planit kabumian ing njero Tata Surya.
Mars
- Mars (1,5 SA saka Srengéngé) kanthi ukuran luwih cilik saka bumi lan Venus (0,107 massa bumi). Planit iki duwé atmosfèr tipis sing kandhutan mligi iku karbon dioksida. Lumahan Mars sing dikebaki gunung geni raseksa kaya déné Olympus Mons lan lembah retakan kaya déné Valles marineris, nuduhaké aktivitas géologis sing terus dumadi nganti saiki. Warna abangé asalé saka warna karat lemahé sing sugih wesi.[33] Mars duwé loro satelit alami cilik (Deimos lan Phobos) sing dinuga arupa asteroid sing kajebak gravitasi Mars.[34]
Sabuk asteroid
Asteroid kanthi umum iku objèk Tata Surya sing kapérang saka batuan lan mineral logam beku.[35]
Sabuk asteroid utama ana ing antarané orbit Mars lan Yupiter, leté watara 2,3 lan 3,3 SA saka Srengéngé, dinuga arupa sisa saka bahan formasi Tata Surya sing gagal nggumpel amarga prabawa gravitasi Yupiter.[36]
Gradhasi ukuran asteroid iku atusan kilomèter tekan mikroskopis. Kabèh asteroid, kajaba Ceres sing gedhé dhéwé, diklasifikasikaké minangka bandha cilik Tata Surya. Sapérangan asteroid kaya déné Vesta lan Hygiea mungkin bakal diklasifikasikaké minangka planit cilik yèn kabukti wis ngancik kasetimbangan hidrostatik.[37]
Sabuk asteroid kapérang saka maèwu-èwu, mungkin yutan objèk kanthi dhiamèter sakilometer.[38] Sanajan mangkono, massa total saka sabuk utama iki ora punjul saprasèwu massa bumi.[39] Sabuk utama ora rapet, kapal ruwang akasa kanthi rutin mbrobos laladan iki tanpa ngalami kacilakan. Asteroid sing dhiamèteré watara 10 lan 10−4 m ingaran météorid.[40]
Ceres
Ceres (2,77 SA) iku bandha gedhé dhéwé ing sabuk asteroid lan diklasifikasikaké minangka planit cilik. Dhiamèteré iku kurang sithik saka 1000 km, cukup gedhé kanggo duwé gravitasi dhéwé kanggo nggumpel minangka bunderan. Ceres dianggep planit nalika tinemu ing abad ka 19, nanging di-réklasifikasi dadi asteroid nalika taun 1850an sawisé observasi luwih lanjut nemu sapérangan asteroid manèh.[41] Ceres diréklasifikasi lanjut nalika taun 2006 minangka planit cilik.
Klompok asteroid
Asteroid ing sabuk utama dibagi dadi golongan lan kulawarga asteroid adhedhasar sipat-sipat orbité. Satelit asteroid iku asteroid sing ngiteri asteroid sing luwih gedhé. Satelit-satelit iki ora gampang dibédakaké saka satelit-satelit planit, sok-sok mèh padha gedhéné karo pasangané. Sabuk asteroid uga duwé komèt sabuk utama sing mungkin arupa sumber banyu bumi.[42]
Asteroid-asteroid Trojan ana ing titik L4 atau L5 Yupiter (laladan gravitasi stabil sing ana ing ngarep lan mburi sawijining orbit planit), sebutan "trojan" asring dipigunakaké kanggo objèk-objèk cilik ing Titik Langrange saka sawijining planit utawa satelit. Klompok Asteroid Hilda ana ing orbit résonansi 2:3 saka Yupiter, sing tegesé golongan iki ngiteri Srengéngé kaping telu kanggo saben loro ideran Yupiter.
Pérangan njero Tata Surya uga dikebaki déning asteroid liar, sing akèh ngethok orbit-orbit planit-planit pérangan njero.
Tata Surya pérangan njaba
Ing pérangan njaba Tata Surya ana gas-gas raseksa karo satelit-satelité sing mawa ukuran planit. Akèh komèt kanthi périodha cendhak kalebu sapérangan Centaur, uga duwé orbit ing laladan iki. Badan-badan padhet ing laladan iki ngandhut gunggung volatil (conto: banyu, amonia, métan, sing asring ingaran "es" sajeroning pangistilahan èlmu kaplanètan) sing luwih dhuwur dibandhingaké planit batuan ing pérangan njero Tata Surya.
Planit-planit njaba
Kapapat planit njaba, sing ingaran uga planit raseksa gas (gas giant), utawa planit jovian, kanthi kasluruhan nyakup 99 persèn massa sing ngorbit Srengéngé. Yupiter lan Saturnus sapérangan gedhé ngandhut hidrogen lan hélium; Uranus lan Neptunus duwé proporsi ès sing luwih gedhé. Para astronom ngusulaké yèn kaloroné dikategorikaké dhéwé minangka raseksa ès.[43] Kapapat raseksa gas iki kabèh duwé cincin, sanajan mung sistem cincin Saturnus sing bisa dideleng kanthi gampang saka bumi.
Yupiter
- Yupiter (5,2 SA), kanthi massa kaping 318 massa bumi, iku massané kaping 2,5 massa saka gabungan kabèh planit liyané. Kandhutan mligi iku hidrogen lan hélium. Sumber panas ing njero Yupiter nyebabaké timbulé sapérangan ciri sèmi-permanèn ing atmosfèré, minangka conto pita pita awan lan Bintik Abang Raseksa. Sing dikawruhi, Yupiter duwé 63 satelit. Papat sing gedhé dhéwé, Ganymede, Callisto, Io, lan Europa ngatonaké kamèmperan karo planit kabumian, kaya déné gunung geni lan inti sing panas.[44] Ganymede, sing arupa satelit gedhé dhéwé ing Tata Surya, duwé ukuran luwih gedhé saka Merkurius.
Saturnus
- Saturnus (9,5 SA) sing ditepungi kanthi sistem cinciné, duwé sapérangan pepadhan karo Yupiter, minangka conto komposisi atmosfèré. Sanajan Saturnus gehdéné mung 60% volume Yupiter, planit iki mung duwé bobot kurang saka sapratelu Yupiter utawa kaping 95 massa bumi, agawé planit iki arupa sawijining planit sing paling ora padhet ing Tata Surya. Saturnus duwé 60 satelit sing dikawruhi tekan saiki (lan 3 sing durung dipesthèkaké) loro ing antarané Titan lan Enceladus, nuduhaké aktivitas géologis, sanajan mèh kapérang mung saka ès waé.[45] Titan duwé ukuran luwih gedhé saka Merkurius lan arupa siji-sijiné satelit ing Tata Surya sing duwé atmosfèr sing cukup duwé arti.
Uranus
- Uranus (19,6 SA) sing duwé massa kaping 14 massa bumi, iku planit sing paling ènthèng ing antarané planit-planit njaba. Planit iki duwé kabédan ciri orbit. Uranus ngiteri Srengéngé kanthi ukuran poros 90 drajat ing ekliptika. Planit iki duwé inti sing adhem banget dibandhingaké gas raseksa liyané lan mung sithik mancaraké ènèrgi panas.[46] Uranus duwé 27 satelit sing dikawruhi, sing gedhé dhéwé iku Titania, Oberon, Umbriel, Ariel lan Miranda.
Neptunus
- Neptunus (30 SA) sanajan luwih cilik sithik saka Uranus, duwé massa kaping 17 massa bumi, saéngga agawé planit iki luwih padhet. Planit iki mancaraké panas saka njero nanging ora akèh kaya déné Yupiter utawa Saturnus.[47] Neptunus duwé 13 satelit sing dikawruhi. Sing gedhé dhéwé, Triton, géologiné aktif, lan duwé geyser nitrogèn cuwèr.[48] Triton iku siji-sijiné satelit gedhé sing orbité walik arah (retrogade). Neptunus uga diampingi sapérangan planit minor ing orbité, sing ingaran Trojan Neptunus. Bendha-bandha iki duwé résonansi 1:1 karo Neptunus.
Komèt
Komèt iku badan Tata Surya cilik, biyasané mung mawa ukuran sapérangan kilomèter, lan kagawé saka ès volatil. Badan-badan iki duwé èksèntrisitas orbit dhuwur, kanthi umum perihelion-é ana ing planit-planit pérangan njero lan panggonan aphelion-é luwih adoh saka Pluto. Nalika sawijining komèt ngleboni Tata Surya pérangan njero, ceraké let saka Srengéngé nyebabaké lumahan èsé ngalami sumblimasi lan ionisasi, sing ngasilaké koma, buntut gas lan lebu dawa, sing asring bisa dideleng kanthi mata langsung.
Komèt mawa périodha cendhak, duwé kalangsungan orbit kurang saka rongatus taun. Éwadéné komèt mawa périodha panjang, duwé orbit sing lumaku èwonan taun. Komèt mawa périodha cendhak dipercaya asalé saka Sabuk Kuiper, éwadéné komèt mawa périodha dawa, kaya déné Hale-bopp, asalé saka Awan Oort. Akèh golongan komèt, kaya déné Kreutz Sungrazers, kawangun saka pecahan sawijining indhuk tunggal.[49] Sapérangan komèt mawa orbit hiperbolik mungkin asalé saka njaba Tata Surya, nanging nemtokaké jalur orbité kanthi mesthi iku angèl banget.[50] Komèt tuwa sing bahan volatilesé wis entèk amarga panas Srengéngé asring dikategorikaké minangka asteroid.[51]
Centaur
Centaur iku bandha-bandha ès mèmper komèt sing poros semi-majoré luwih gedhé saka Yupiter (5,5 SA) lan luwih cilik saka Neptunus (30 SA). Centaur gedhé dhéwé sing dikawruhi ya iku, 10199 Chariklo, kanthi dhiamèter 250 km.[52] Centaur temonan pisanan, 2060 Chiron, uga diklasifikasikaké minangka komèt (95P) amarga duwé koma padha kaya déné komèt yèn nyedhaki Srengéngé.[53] Sapérangan astronom nglasifikasikaké Centaurs minangka objèk sabuk Kuiper sebaran-menyang-njero (inward-scattered Kuiper belt objects), sairing karo sebaran metu sing manggon ing piringan kasebar (outward-scattered residents of the scattered disc).[54]
Laladan trans-Neptunus
Laladan sing ana adoh ngliwati Neptunus, utawa laladan trans-Neptunus, sapérangan gedhé durung dièksplorasi. Miturut praduga laladan iki sapérangan gedhé kapérang saka donya-donya cilik (sing gedhé dhéwé duwé dhiamèter sapralima bumi lan massané adoh luwih cilik saka rembulan) lan mligi ngandhut watu lan ès. Laladan iki uga ditepungi minangka laladan njaba Tata Surya, sanajan manéka wong migunakaké istilah iki kanggo laladan sing ana ngluwihi sabuk asteroid.
Sabuk Kuiper
Sabuk Kuiper iku sawijining cincin raseksa mèmper karo sabuk asteroid, nanging komposisi mligi iku ès. Sabuk iki manggon ana ing antarané 30 lan 50 SA, lan kapérang saka bandha cilik Tata Surya. Sanajan mangkono, sapérangan objèk Kuiper sing gedhé dhéwé, kaya déné Quaoar, Varuna, lan Orcus, mungkin bakal diklasifikasikaké minangka planit cilik. Para èlmuwan mrakirakaké ana watara 100.000 objèk Sabuk Kuiper kanthi dhiamèter punjul 50 km, nanging diprakirakaké massa total Sabuk Kuiper mung saprasepuluh massa bumi.[55] Akèh objèk Kuiper duwé satelit gandha lan akèh-akèhé duwé orbit ing njaba babagan èliptika.
Sabuk Kuiper kanthi kasar bisa dibagi dadi "sabuk klasik" lan résonansi. Résonansi iku orbit sing agandhèng marang Neptunus (conto: loro orbit kanggo saben telu orbit Neptunus utawa siji kanggo saben loro). Résonansi sing pisanan awalé ing Neptunus dhéwé. Sabuk klasik kapérang saka objèk sing ora duwé résonansi karo Neptunus, lan manggon watara 39,4 SA tekan 47,7 SA.[56] Anggota dari sabuk klasik diklasifikasikan sebagai cubewanos, setelah anggota jinis pertamanya ditemukan (15760) 1992QB1 [57]
Pluto lan Charon
Pluto (rata-rata 39 SA), sawijining planit cilik, iku objèk gedhé dhéwé sing dikawruhi ing Sabuk Kuiper. Nalika tinemu ing taun 1930, bandha iki dianggep planit sing kasanga, dhéfinisi iki diganti nalika taun 2006 kanthi diangkaté dhéfinisi formal planit. Pluto duwé kamiringan orbit cukup èksèntrik (17 drajat saka babagan èkliptika) lan leté 29,7 SA saka Srengéngé ing titik perihelion (padha leté karo orbit Neptunus) tekan 49,5 SA ing titik aphelion.
Ora cetha apa Charon, satelit Pluto sing gedhé dhéwé, bakal terus diklasifikasikaké minangka satelit utawa dadi sawijining planit cilik uga. Pluto lan Charon, kaloroné ngiteri titik barycenter gravitasi ing ndhuwur lumahané, sing gawé Pluto-Charon sawijining sistem gandha. Loro satelit sing adoh luwih cilik Nix lan Hydra uga ngiteri Pluto lan Charon. Pluto ana ing sabuk résonan lan duwé 3:2 résonansi karo Neptunus, sing tegesé Pluto ngiteri Srengéngé kaping loro kanggo saben telung ideran Neptunus. Objèk sabuk Kuiper sing orbité duwé résonansi sing padha ingaran plutino.[58]
Haumea lan Makemake
Haumea (rata-rata 43,34 SA) lan Makemake (rata-rata 45,79 SA) iku loro objèk gedhé dhéwé sing dikawruhi ing njero sabuk Kuiper klasik. Haumea iku sawijining objèk kanthi wangun endhog lan duwé satelit loro. Makemake iku objèk paling kinclong ing sabuk Kuiper sawisé Pluto. Ing awalé dijenengi 2003 EL61 lan 2005 FY9, nalika taun 2008 dijenengi lan status minangka planit cilik. Orbit kaloroné duwé inklinasi adoh luwih mbujur saka Pluto (28° lan 29°) [59] lan béda kaya déné Pluto, kaloroné ora diprabawai déning Neptunus, minangka péranganing golongan Objèk Sabuk Kuiper klasik.
Piringan kasebar
Piringan kasebar (scattered disc) silih potong karo sabuk Kuiper lan nyebar metu adoh luwih wiyar. Laladan iki dinuga arupa sumber komèt mawa périodha cendèk. Objèk piringan kasebar dinuga kaoncataké menyang orbit sing ora tinentu amarga prabawa gravitasi saka obahan migrasi awal Neptunus. Akèh-akèhé objèk piringan kasebar (scattered disc objects, utawa SDO) duwé perihelion ing njero sabuk Kuiper lan aphelion adohé mèh 150 SA saka Srengéngé. Orbit OPT uga duwé inklinasi dhuwur ing babagan èkliptika lan asring mèh kanthi pojok siku-siku. Sapérangan astronom nggolongaké piringan kasebar mung minangka péranganing sabuk Kuiper lan njuluki piringan kasebar minangka "objèk sabuk Kuiper kasebar" (scattered Kuiper belt objects).[60]
Eris
Eris (rata-rata 68 SA) iku objèk piringan kasebar gedhé dhéwé sing dikawruhi lan nyebabaké wiwitané dhebat babagan dhéfinisi planit, amarga Eris mung 5%luwih gedhé saka Pluto lan duwé prakiran dhiamèter watara 2.400 km. Eris iku planit cilik gedhé dhéwé sing dikawruhi lan duwé satelit siji, Dysnomia.[61] Kayadéné Pluto, orbité duwé èksèntrisitas dhuwur, kanthi titik perihelion 38,2 SA (mèmper let Pluto menyang Srengéngé) lan titik aphelion 97,6 SA kanthi babagan èkliptika mbujur banget.
Laladan paling adoh
Titik papan Tata Surya pungkasan lan ruwang antar lintang wiwit ora persis kadhéfinisi. Watesan-watesan njaba iki kabentuk saka loro gaya tekan sing kapisah: angin surya lan gravitasi Srengéngé. Watesan paling adoh prabawa angin surya kira-kira leté kaping papat let Pluto lan Srengéngé. Heliopause iki ingaran minangka titik awal médhium antar lintang. Ananging Bal Roche Srengéngé, let èfèktif prabawa gravitasi Srengéngé, diprakirakaké nyakup watara kaping sèwu luwih adoh.
Heliopause
Heliopause dibagi dadi rong pérangan kapisah. Méga angin sing obah ing karikatan 400 km/dhetik nganti nabrak plasma saka médhium ruwang antarlintang. Tabrakan iki dumadi ing benturan tèrminasi sing kira kira ana ing 80-100 SA saka Srengéngé ing laladan lawan angin lan watara 200 SA saka Srengéngé ing laladan saarah jurusan angin. Banjur angin saya alon dramatis, saya mampet lan owah dadi kenceng, minangka struktur oval sing ditepungi minangka heliosheath, kanthi kelakuan mèmper kaya déné buntut komèt, saya ngulur metu adohé 40 SA ing pérangan arah lawan angin lan matikel-tikel luwih adoh ing sisih liyané. Voyager 1 lan Voyager 2 dilapuraké wis nembus benturan terminasi iki lan ngleboni heliosheath, ing let 94 lan 84 SA saka Srengéngé. Watesan njaba saka heliosfer, heliopause, iku titik papan angin surya mandheg lan ruwang antar lintang kawiwitan.
Wujud saka pucuk njaba heliosfer kamungkinan diprabawai saka dhinamika fluida saka interaksi médhium antarlintang lan uga médhan magnèt Srengéngé sing ngarah ing sisih kidul (saéngga mènèhi wujud bujel ing hemisfer lor kanthi let 9 SA, lan luwih adoh tinimbang hemisfer kidul. Saluwihé saka heliopause, ing let watara 230 SA, ana benturan busur, jaluran ombak plasma sing ditinggalaké Srengéngé sairing iderané mubeng ing Bimasekti.
Tekan saiki durung ana kapal njaba akasa sing ngliwati heliopause, saéngga oraa mungkin ngawruhi kondhisi ruwang antarlintang lokal kanthi mesthi. Diarepaké satelit NASA voyager bakal nembus heliopause ing watara dhékade ngarep lan ngirim manèh data tingkat radhiasi lan angin surya. Kanggo iku, sawijining tim sing dibiyayani NASA wis ngembangaké konsèp "Vision Mission" sing bakal kusus ngirimaké satelit panjajak menyang heliosfer.
Méga Oort
Sacara hipotèsa, Méga Oort iku sawijining massa mawa ukuran raseksa sing kapérang saka matrilyun-trilyun objèk ès, dipracaya arupa sumber komèt mawa périodha dawa. Méga iki nylubungi srengéngé ing let watara 50.000 SA (watara 1 taun cahya) tekan adohé 100.000 SA (1,87 taun cahya). Laladan iki dipracaya ngandhut komèt sing luwar saka pérangan njero Tata Surya amarga interaksi karo planit-planit pérangan njaba. Objèk Méga Oort obah alon banget lan bisa digoncangaké déning kahanan-kahanan langka kaya déné tabrakan, èfèk gravitasi saka liwaté lintang, utawa gaya pasang galaksi, gaya pasang sing disurung Bimasekti.[62][63]
Sedna
90377 Sedna (rata-rata 525,86 SA) iku sawijining bandha semu abang mèmper Pluto kanthi orbit raseksa sing èliptis banget, watara 76 SA ing perihelion lan 928 SA ing aphelion lan duwé jangka orbit 12.050 taun. Mike Brown, panemu objèk iki nalika taun 2003, negesaké yèn Sedna ora arupa péranganing piringan kasebar utawa uga sabuk Kuiper amarga perihelioné adoh banget saka prabawa migrasi Neptunus. Dhèwèké lan sapérangan astronom liyané duwé pendhapat yèn Sedna iku objèk pisanan saka sawijining golongan anyar, sing mungkin uga nyakup 2000 CR105. Sawijining bandha mawa titik perihelion ing 45 SA, aphelion ing 415 SA, lan duwé jangka orbit 3.420 taun. Brown njuluki golongan iki "Méga Oort pérangan njero", amarga mungkin kabentuk liwat prosès sing mèmper, sanajan adoh luwih cedhak menyang Srengéngé. Kamungkinan gedhé Sedna iku sawijining planit cilik, sanajan wujud kabubunderané isih kudu ditemtokaké kanthi cetha.
Watesan-watesan
Cithakan:Uga delengen Akèh perkara saka Tata Suryané awaké dhéwé sing isih durung dikawruhi. Médhan gravitasi Srengéngé diprakirakaké ndhominasi gaya gravitasi lintang-lintang saubengé nganti adohé rong taun cahya (125.000 SA). Prakiran ngisor radhius Méga Oort, ing sisih liya, ora luwih gedhé saka 50.000 SA.[64] Sanajan Sedna wis tinemu, laladan antarané Sabuk Kuiper lan Méga Oort, sawijining laladan sing duwé radhius puluhan èwu SA, bisa ditélakaké durung dipetakaké. Saliyané iku, uga ana studi sing lagi lumaku, sing nyinaoni laladan antarané Merkurius lan Srengéngé.[65] Objèk-objèk anyar mungkin isih bakal tinemu ing laladan sing durung dipetakaké.
Dhimènsi
Pabandhingan sapérangan ukuran wigati planit-planit:
| Karakteristik | Merkurius | Venus | Bumi | Mars | Yupiter | Saturnus | Uranus | Neptunus |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Let orbit (yuta km) (SA) | 57,91 (0,39) | 108,21 (0,72) | 149,60 (1,00) | 227,94 (1,52) | 778,41 (5,20) | 1.426,72 (9,54) | 2.870,97 (19,19) | 4.498,25 (30,07) |
| Wektu ideran (taun) | 0,24 (88 dina) | 0,62 (224 dina) | 1,00 | 1,88 | 11,86 | 29,45 | 84,02 | 164,79 |
| Jangka rotasi | 58,65 dina | 243,02 dina | 23 jam 56 menit | 24 jam 37 menit | 9 jam 55 menit | 10 jam 47 menit | 17 jam 14 menit | 16 jam 7 menit |
| Èksèntrisitas ideran | 0,206 | 0,007 | 0,017 | 0,093 | 0,048 | 0,054 | 0,047 | 0,009 |
| Pojok inklinasi orbit (°) | 7,00 | 3,39 | 0,00 | 1,85 | 1,31 | 2,48 | 0,77 | 1,77 |
| Pojok inklinasi ékuator marang orbit (°) | 0,00 | 177,36 | 23,45 | 25,19 | 3,12 | 26,73 | 97,86 | 29,58 |
| Dhiamèter ékuator (km) | 4.879 | 12.104 | 12.756 | 6.805 | 142.984 | 120.536 | 51.118 | 49.528 |
| Massa (dibandhingaké Bumi) | 0,06 | 0,81 | 1,00 | 0,15 | 317,8 | 95,2 | 14,5 | 17,1 |
| Kapadhetan manengah (g/cm³) | 5,43 | 5,24 | 5,52 | 3,93 | 1,33 | 0,69 | 1,27 | 1,64 |
| Suhu lumahanmin.manengahmaks. | -173 °C+167 °C+427 °C | +437 °C+464 °C+497 °C | -89 °C+15 °C+58 °C | -133 °C-55 °C+27 °C | -108 °C | -139 °C | -197 °C | -201 °C |
Kontèks galaksi
Tata Surya ana ing galaksi Bimasekti, sawijining galaksi spiral sing dhiamèteré watara 100.000 taun cahya lan duwé watara 200 milyar lintang.[66] Srengéngé manggon ing salah siji lengen spiral galaksi sing ingaran Lengen Orion.[67] Panggonan Srengéngé leté watara 25.000 lan 28.000 taun cahya saka punjer galaksi, kanthi karikatan orbit ngupengi punjer galaksi watara 2.200 kilomèter per dhetik.
Saben révolusiné duwé jangka 225-250 yuta taun. Wektu révolusi iki ditepungi minangka taun galaksi Tata Surya.[68] Apex Srengéngé, arah jalur Srengéngé ing ruwang semesta, cerak panggonané karo rasi lintang Herkules kaarah ing posisi akir lintang Vega.[69]
Panggonan Tata Surya ing njero galaksi duwé peran wigati sajeroning évolusi kauripan ing Bumi. Wangun orbit bumi iku mèmper bunderan kanthi karikatan mèh padha karo lengen spiral galaksi, mula bumi arang banget mbrobos jalur lengen. Lengen spiral galaksi duwé konsèntrasi supernova dhuwur sing duwé potènsi bebaya gedhé banget tumrap kauripan ing Bumi. Kahanan iki mènèhi Bumi jangka stabilitas sing dawa sing mungkinaké évolusi kauripan.[70]
Tata Surya manggon adoh saka laladan padhet lintang ing punjer galaksi. Ing laladan punjer, tarikan gravitasi lintang-lintang sing silih cerak bisa nggoyang bandha-bandha ing Méga Oort lan nembakaké komèt-komèt menyang pérangan njero Tata Surya. Iki bisa ngasilaké potènsi tabrakan sing ngrusak kauripan ing Bumi.
Intènsitas radhiasi saka punjer galaksi uga mangaruhi perkembangan wujud urip tingkat dhuwur. Sanajan mangkoko, para èlmuwan duwé hipotèsa yèn ing lokasi Tata Surya saiki iki supernova wis mangaruhi kauripan ing Bumi ing 35.000 taun pungkasan kanthi nguncalaké pecahan-pecahan inti lintang menyang Srengéngé sajeroning wujud lebu radhiasi utawa bahan sing luwih gedhé liyané, kaya déné manéka bandha mèmper komèt.[71]
Laladan lingkungan saubengé
Lingkungan galaksi paling cedhak saka Tata Surya iku sawijining papan sing diarani Méga Antarlintang Lokal (Local Interstellar Cloud, utawa Local Fluff), ya iku wewengkon kanthi méga kandel sing ditepungi kanthi aran Gelembung Lokal (Local Bubble), sing ana ing tengah-tengah wewengkon sing arang. Gelembung Lokal iki wanguné rongga mèmper jam gesik sing ana ing médhium antarlintang, lan mawa ukuran watara 300 taun cahya. Gelembung iki kebak sebaran plasma kanthi suhu dhuwur sing mungkin asalé saka sapérangan supernova sing durung suwé dumadi.[72]
Ing sajeroning let sepuluh taun cahya (95 triliun km) saka Srengéngé, gunggung lintang rélatif sithik. Lintang sing paling cerak ya iku sistem kembar telu Alpha Centauri, sing leté 4,4 taun cahya. Alpha Centauri A lan B arupa lintang gandha mèmper karo Srengéngé, éwadéné Centauri C iku cilik abang (ingaran uga Proxima Centauri) sing ngideri kembaran gandha pisanan ing let 0,2 taun cahya.
Lintang-lintang paling cerak sabanjuré ya iku sawijining cilik abang sing dijenengi Lintang Barnard (5,9 taun cahya), Wolf 359 (7,8 taun cahya) lan Lalande 21185 (8,3 taun cahya). Lintang gedhé dhéwé sajeroning let sepuluh taun cahya ya iku Sirius, sawijining lintang kinclong dikategoriaké 'urutan utama' kira-kira duwé massa kaping loroné massa Srengéngé, lan dikupengi déning sawijining cilik putih kanthi jeneng Sirius B. Kaloroné leté 8,6 taun cahya. Sisa sistem saluwihé sing ana ing njero let 10 taun cahya iku sistem lintang gandha cilik abang Luyten 726-8 (8,7 taun cahya) lan sawijining cilik abang kanthi jeneng Ross 154 (9,7 taun cahya).[73]
Lintang tunggal paling cerak sing mèmper Srengéngé ya iku Tau Ceti, sing ana ing 11,9 taun cahya. Lintang iki kira-kira ukurané 80% bobot Srengéngé, nanging kakinclongané (luminositas) mung 60%.[74] Planit njaba Tata Surya paling cerak saka Srengéngé, sing dikawruhi tekan saiki ya iku ing lintang Epsilon Eridani, sawijining lintang sing luwih pudhar sithik lan luwih abang dibandhingaké Srengéngé. Panggoné watara 10,5 taun cahya. Planit lintang iki sing wis dipesthèkaké, kanthi jeneng Epsilon Eridani b, kurang luwih ukurané kaping 1,5 massa Yupiter lan ngupengi indhuk lintangé kanthi let 6,9 taun cahya.[75]
Cathetan
- ^ Kapitalisasi istilah iki manéka. Persatuan Astronomi Internasional, badan sing ngurusi masalah panengeran astronomis, nyebutaké yèn kabèh objèk astronomi dikapitalisasi jenengé (Tata Surya). Nanging, istilah iki uga asring ditemoni sajeroning wangun huruf cilik (tata surya)
- ^ Delengen Pratélan satelit kanggo kabèh satelit alami saka wolu planit lan lima planit cilik.
- ^ Massa Tata Surya ora kalebu Srengéngé, Yupiter, lan Saturnus, bisa diétung kanthi nambahaké kabèh massa objèk gedhé dhéwé sing diétung lan migunakaké pangétungan kasar kanggo massa méga Oort (watara kaping 3 massa Bumi),,[76] sabuk Kuiper (watara kaping 0,1 massa Bumi)[55] lan sabuk asteroid (watara kaping 0,0005 massa Bumi)[39] kanthi total massa kaping ~37 massa Bumi, utawa 8,1 persèn massa ing orbit ing saubengé Srengéngé. Yèn dikurangi nganggo massa Uranus lan Neptunus (kaloroné kaping ~31 massa Bumi), sisané kaping ~6 massa Bumi arupa 1,3 persèn saka massa sakabèhané.
- ^ Astronom ngukur let ing njero Tata Surya kanthi satuan astronomi (SA). Siji SA leté watara let rata-rata Srengéngé lan Bumi, utawa 149.598.000 km. Pluto leté watara 38 SA saka Srengéngé, Yupiter 5,2 SA. Siji taun cahya iku 63.240 SA..
Réferènsi
- ↑ Swedenborg, Emanuel. 1734, (Principia) Latin: Opera Philosophica et Mineralia (English: Philosophical and Mineralogical Works), (Principia, Volume 1)
- ↑ See, T. J. J. (1909). "The Past History of the Earth as Inferred from the Mode of Formation of the Solar System". Proceedings of the American Philosophical Society. 48: 119. Dibukak ing 2006-07-23.
- ↑ a b c M. M. Woolfson (1993). "The Solar System: Its Origin and Evolution". Journal of the Royal Astronomical Society. 34: 1–20. Dibukak ing 2008-04-16.
{{cite journal}}: More than one of|work=and|journal=specified (pitulung) - ↑ Benjamin Crowell (1998–2006). "5". Conservation Laws. lightandmatter.com.
{{cite book}}: CS1 maint: date format (link) - ↑ M Woolfson (2000). "The origin and evolution of the solar system". Astronomy & Geophysics. 41: 1.12. doi:10.1046/j.1468-4004.2000.00012.x.
- ↑ nineplanets.org. "An Overview of the Solar System". Dibukak ing 2007-02-15.
- ↑ Amir Alexander (2006). "New Horizons Set to Launch on 9-Year Voyage to Pluto and the Kuiper Belt". The Planetary Society. Diarsip saka sing asli ing 2006-02-22. Dibukak ing 2006-11-08.
- ↑ a b c "The Final IAU Resolution on the definition of "planit" ready for voting". IAU. 2006-08-24. Dibukak ing 2007-03-02.
- ↑ "Dwarf Planets and their Systems". Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN). U.S. Geological Survey. 2008-11-07. Dibukak ing 2008-07-13.
- ↑ "Plutoid chosen as name for Solar System objects like Pluto". International Astronomical Union (News Release - IAU0804), Paris. 11 June 2008. Dibukak ing 2008-06-11.
- ↑ Feaga, L (2007). "Asymmetries in the distribution of H2O and CO2 in the inner coma of Comet 9P/Tempel 1 as observed by Deep Impact". Icarus. 190: 345. Bibcode:2007Icar..190..345F. doi:10.1016/j.icarus.2007.04.009.
- ↑ Michael Zellik (2002). Astronomy: The Evolving Universe (édhisi ka-9th). Cambridge University Press. kc. 240. ISBN 0521800900. OCLC 223304585 46685453.
{{cite book}}: Check|oclc=value (pitulung) - ↑ Smart, R. L.; Carollo, D.; Lattanzi, M. G.; McLean, B.; Spagna, A. (2001). "The Second Guide Star Catalogue and Cool Stars". Perkins Observatory. Dibukak ing 2006-12-26.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Nir J. Shaviv (2003). "Towards a Solution to the Early Faint Sun Paradox: A Lower Cosmic Ray Flux from a Stronger Solar Wind". Journal of Geophysical Research. 108: 1437. doi:10.1029/2003JA009997. Dibukak ing 20090126.
{{cite journal}}: Check date values in:|accessdate=(pitulung) - ↑ T. S. van Albada, Norman Baker (1973). "On the Two Oosterhoff Groups of Globular Clusters". Astrophysical Journal. 185: 477–498. doi:10.1086/152434.
- ↑ Charles H. Lineweaver (2001-03-09). "An Estimate of the Age Distribution of Terrestrial Planets in the Universe: Quantifying Metallicity as a Selection Effect". University of New South Wales. Dibukak ing 2006-07-23.
- ↑ "Solar Physics: The Solar Wind". Marshall Space Flight Center. 2006-07-16. Dibukak ing 2006-10-03.
- ↑ Phillips, Tony (2001-02-15). "The Sun Does a Flip". Science@NASA. Dibukak ing 2007-02-04.
- ↑ A Star with two North Poles, April 22, 2003, Science @ NASA
- ↑ Riley, Pete; Linker, J. A.; Mikić, Z., "Modeling the heliospheric current sheet: Solar cycle variations", (2002) Journal of Geophysical Research (Space Physics), Volume 107, Issue A7, pp. SSH 8-1, CiteID 1136, DOI 10.1029/2001JA000299. (Full text)
- ↑ Cithakan:Cite science
- ↑ Langner, U. W. (2005). "Effects of the position of the solar wind termination shock and the heliopause on the heliospheric modulation of cosmic rays". Advances in Space Research. 35 (12): 2084–2090. doi:10.1016/j.asr.2004.12.005. Dibukak ing 2007-02-11.
{{cite journal}}: Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (pitulung) - ↑ "Long-term Evolution of the Zodiacal Cloud". 1998. Dibukak ing 2007-02-03.
- ↑ "ESA scientist discovers a way to shortlist stars that might have planets". ESA Science and Technology. 2003. Dibukak ing 2007-02-03.
- ↑ Landgraf, M. (2002). "Origins of Solar System Dust beyond Jupiter". The Astronomical Journal. 123 (5): 2857–2861. doi:10.1086/339704. Dibukak ing 2007-02-09.
{{cite journal}}: Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (pitulung); Unknown parameter|month=ignored (pitulung) - ↑ Schenk P., Melosh H.J. (1994), Lobate Thrust Scarps and the Thickness of Mercury's Lithosphere, Abstracts of the 25th Lunar and Planetary Science Conference, 1994LPI....25.1203S
- ↑ Bill Arnett (2006). "Mercury". The Nine Planets. Dibukak ing 2006-09-14.
- ↑ Benz, W., Slattery, W. L., Cameron, A. G. W. (1988), Collisional stripping of Mercury's mantle, Icarus, v. 74, p. 516–528.
- ↑ Cameron, A. G. W. (1985), The partial volatilization of Mercury, Icarus, v. 64, p. 285–294.
- ↑ Mark Alan Bullock (1997). "The Stability of Climate on Venus" (PDF). Southwest Research Institute. Dibukak ing 2006-12-26.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(pitulung) - ↑ Paul Rincon (1999). "Climate Change as a Regulator of Tectonics on Venus" (PDF). Johnson Space Center Houston, TX, Institute of Meteoritics, University of New Mexico, Albuquerque, NM. Dibukak ing 2006-11-19.
- ↑ Anne E. Egger, M.A./M.S. "Earth's Atmosphere: Composition and Structure". VisionLearning.com. Dibukak ing 2006-12-26.
- ↑ David Noever (2004). "Modern Martian Marvels: Volcanoes?". NASA Astrobiology Magazine. Dibukak ing 2006-07-23.
- ↑ Scott S. Sheppard, David Jewitt, and Jan Kleyna (2004). "A Survey for Outer Satellites of Mars: Limits to Completeness". The Astronomical Journal. Dibukak ing 2006-12-26.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ "Are Kuiper Belt Objects asteroids? Are large Kuiper Belt Objects planets?". Cornell University. Dibukak ing 2009-03-01.
- ↑ Petit, J.-M.; Morbidelli, A.; Chambers, J. (2001). "The Primordial Excitation and Clearing of the Asteroid Belt" (PDF). Icarus. 153: 338–347. doi:10.1006/icar.2001.6702. Dibukak ing 2007-03-22.
{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ "IAU Planit Definition Committee". International Astronomical Union. 2006. Dibukak ing 2009-03-01.
- ↑ "New study reveals twice as many asteroids as previously believed". ESA. 2002. Dibukak ing 2006-06-23.
- ↑ a b Krasinsky, G. A. (2002). "Hidden Mass in the Asteroid Belt". Icarus. 158 (1): 98–105. doi:10.1006/icar.2002.6837.
{{cite journal}}: Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (pitulung); Unknown parameter|month=ignored (pitulung) - ↑ Beech, M. (1995). "On the Definition of the Term Meteoroid". Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society. 36 (3): 281–284. Dibukak ing 2006-08-31.
{{cite journal}}: Unknown parameter|coauthors=ignored (|author=suggested) (pitulung); Unknown parameter|month=ignored (pitulung) - ↑ "History and Discovery of Asteroids" (DOC). NASA. Dibukak ing 2006-08-29.
- ↑ Phil Berardelli (2006). "Main-Belt Comets May Have Been Source Of Earths Water". SpaceDaily. Dibukak ing 2006-06-23.
- ↑ Jack J. Lissauer, David J. Stevenson (2006). "Formation of Giant Planets" (PDF). NASA Ames Research Center; California Institute of Technology. Dibukak ing 2006-01-16.
- ↑ Pappalardo, R T (1999). "Geology of the Icy Galilean Satellites: A Framework for Compositional Studies". Brown University. Dibukak ing 2006-01-16.
- ↑ J. S. Kargel (1994). "Cryovolcanism on the icy satellites". U.S. Geological Survey. Dibukak ing 2006-01-16.
- ↑ Hawksett, David; Longstaff, Alan; Cooper, Keith; Clark, Stuart (2005). "10 Mysteries of the Solar System". Astronomy Now. Dibukak ing 2006-01-16.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Podolak, M.; Reynolds, R. T.; Young, R. (1990). "Post Voyager comparisons of the interiors of Uranus and Neptune". NASA, Ames Research Center. Dibukak ing 2006-01-16.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Duxbury, N.S., Brown, R.H. (1995). "The Plausibility of Boiling Geysers on Triton". Beacon eSpace. Dibukak ing 2006-01-16.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Sekanina, Zdenek (2001). "Kreutz sungrazers: the ultimate case of cometary fragmentation and disintegration?". Publications of the Astronomical Institute of the Academy of Sciences of the Czech Republic. 89 p.78–93.
- ↑ Królikowska, M. (2001). "A study of the original orbits of hyperbolic comets". Astronomy & Astrophysics. 376 (1): 316–324. doi:10.1051/0004-6361:20010945. Dibukak ing 2007-01-02.
- ↑ Fred L. Whipple (1992-04). "The activities of comets related to their aging and origin". Dibukak ing 2006-12-26.
{{cite web}}: Check date values in:|date=(pitulung) - ↑ John Stansberry, Will Grundy, Mike Brown, Dale Cruikshank, John Spencer, David Trilling, Jean-Luc Margot (2007). "Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope". Dibukak ing 2008-09-21.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Patrick Vanouplines (1995). "Chiron biography". Vrije Universitiet Brussel. Dibukak ing 2006-06-23.
- ↑ "List Of Centaurs and Scattered-Disk Objects". IAU: Minor Planit Center. Dibukak ing 2007-04-02.
- ↑ a b Audrey Delsanti and David Jewitt (2006). "The Solar System Beyond The Planets" (PDF). Institute for Astronomy, University of Hawaii. Diarsip saka sing asli (PDF) ing 2006-05-25. Dibukak ing 2007-01-03.
- ↑ M. W. Buie, R. L. Millis, L. H. Wasserman, J. L. Elliot, S. D. Kern, K. B. Clancy, E. I. Chiang, A. B. Jordan, K. J. Meech, R. M. Wagner, D. E. Trilling (2005). "Procedures, Resources and Selected Results of the Deep Ecliptic Survey". Lowell Observatory, University of Pennsylvania, Large Binocular Telescope Observatory, Massachusetts Institute of Technology, University of Hawaii, University of California at Berkeley. Dibukak ing 2006-09-07.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ E. Dotto1, M.A. Barucci2, and M. Fulchignoni (2006-08-24). "Beyond Neptune, the new frontier of the Solar System" (PDF). Dibukak ing 2006-12-26.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Cithakan:Cite science
- ↑ Marc W. Buie (2008-04-05). "Orbit Fit and Astrometric record for 136472". SwRI (Space Science Department). Dibukak ing 2008-07-13.
- ↑ David Jewitt (2005). "The 1000 km Scale KBOs". University of Hawaii. Diarsip saka sing asli ing 2002-12-15. Dibukak ing 2006-07-16.
- ↑ Mike Brown (2005). "The discovery of
2003 UB313Eris, the10th planitlargest known dwarf planit". CalTech. Dibukak ing 2006-09-15. - ↑ Stern SA, Weissman PR. (2001). "Rapid collisional evolution of comets during the formation of the Oort cloud". Space Studies Department, Southwest Research Institute, Boulder, Colorado. Dibukak ing 2006-11-19.
- ↑ Bill Arnett (2006). "The Kuiper Belt and the Oort Cloud". nineplanets.org. Dibukak ing 2006-06-23.
- ↑ T. Encrenaz, JP. Bibring, M. Blanc, MA. Barucci, F. Roques, PH. Zarka (2004). The Solar System: Third edition. Springer. kc. 1.
{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Durda D.D.; Stern S.A.; Colwell W.B.; Parker J.W.; Levison H.F.; Hassler D.M. (2004). "A New Observational Search for Vulcanoids in SOHO/LASCO Coronagraph Images". Dibukak ing 2006-07-23.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ A.D. Dolgov (2003). "Magnetic fields in cosmology". Dibukak ing 2006-07-23.
- ↑ R. Drimmel, D. N. Spergel (2001). "Three Dimensional Structure of the Milky Way Disk". Dibukak ing 2006-07-23.
- ↑ Leong, Stacy (2002). "Period of the Sun's Orbit around the Galaxy (Cosmic Year". The Physics Factbook. Dibukak ing 2007-04-02.
- ↑ C. Barbieri (2003). "Elementi di Astronomia e Astrofisica per il Corso di Ingegneria Aerospaziale V settimana". IdealStars.com. Dibukak ing 2007-02-12.
- ↑ Leslie Mullen (2001). "Galactic Habitable Zones". Astrobiology Magazine. Dibukak ing 2006-06-23.
- ↑ "Supernova Explosion May Have Caused Mammoth Extinction". Physorg.com. 2005. Dibukak ing 2007-02-02.
- ↑ "Near-Earth Supernovas". NASA. Dibukak ing 2006-07-23.
- ↑ "Stars within 10 light years". SolStation. Dibukak ing 2007-04-02.
- ↑ "Tau Ceti". SolStation. Dibukak ing 2007-04-02.
- ↑ "HUBBLE ZEROES IN ON NEAREST KNOWN EXOPLANET". Hubblesite. 2006.
{{cite web}}: Text "accessdate-2008-01-13" ignored (pitulung) - ↑ Alessandro Morbidelli (2006). "Origin and dynamical evolution of comets and their reservoirs". CNRS, Observatoire de la Côte d’Azur. Dibukak ing 2007-08-03.
Uga delengen
- Asteroid
- Satelit
- Pluto
- Planit cilik
- Sabuk kuiper
- Awan oort
- Kronologi èksplorasi Tata Surya
- Galaksi
- Alam semesta
- Alam semesta kaamati
- Kosmologi
Pranala njaba
- Animasi interaktif Tata Surya jroning basa Indonésia
- Sawijining applet sing nuduhaké lokasi saiki lintang-lintang lan planèt-planèt ing langit wengi.
- Animasi interaktif planèt-planèt (145 tingkat zoom lan sapérangan èfèk wektu)
- solarviews.com, tampilan multimedia Tata Surya.
Meteoroid · Planit minor (Asteroid (Satelit · Sabuk) · Centaur · Objek trans-Neptunus (Sabuk Kuiper · Piringan kasebar)) · Komet (Awan Oort · Awan Hills) | |
Artikel kang gegandhéngan: Barang-barang langit, objek astronomi, lintang, planit, planit cilik, sistem tata surya cilik, lan sistem kaplanitan Deleng uga: daftar objek tata surya yang disusun berdasarkan radiusnya maupun massanya, atau kunjungi Portal Tata Surya |
