ნუში: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
Luckas-bot (განხილვა | წვლილი) მ ბოტის დამატება: sw:Kungu |
დაარქივდა 2 წყარო და 0 წყარო მოინიშნა მკვდრად.) #IABot (v2.0.9.5 |
||
| (არ არის ნაჩვენები 41 მომხმარებელთა 19 შუალედ ვერსიებში) | |||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
{{ტაქსოდაფა |
{{ტაქსოდაფა |
||
| სახელი = ნუში |
| სახელი = ნუში |
||
| სურათის ფაილი = Almendro en flor4.JPG |
| სურათის ფაილი = Almendro en flor4.JPG |
||
| სურათის წარწერა = |
| სურათის წარწერა = |
||
| სურათის აღწერა = ნუში ყვავილობისას |
| სურათის აღწერა = [[ჩვეულებრივი ნუში]] ყვავილობისას |
||
| სამეფო = მცენარეები |
| სამეფო = მცენარეები |
||
| განყოფილება = [[ |
| განყოფილება = [[ყვავილოვანი მცენარეები|ყვავილოვნები]] |
||
| კლასი = [[ორლებნიანნი]] |
| კლასი = [[ორლებნიანნი]] |
||
| რიგი = [[ვარდისნაირნი]] |
| რიგი = [[ვარდისნაირნი]] |
||
| ოჯახი = [[ვარდისებრნი]] |
| ოჯახი = [[ვარდისებრნი]] |
||
| გვარი = [[ქლიავი (გვარი)|ქლიავი]] |
|||
| ქვეოჯახი = [[ქლიავისებრნი]] |
|||
| |
| ქვეგვარი = '''ნუში''' |
||
| ლათ = Prunus |
| ლათ = ''Prunus'' subgen. {{btname|Amygdalus|([[L.]]) [[Focke]], [[1894]]|}} |
||
| სექციის სახელი = |
| სექციის სახელი = სინონიმები |
||
| სექციის ტექსტი = |
| სექციის ტექსტი = * {{bt|[[Aflatunia]]|[[Vassilcz.]], 1955}} |
||
* {{bt|[[Amygdalopsis]]|[[Carrière]], 1862, [[nom. illeg.]]}} |
|||
* {{bt|[[Amygdalus]]|L., 1753}}{{basionym}} |
|||
* {{bt|[[Amygdalus]]|subgen=Amygdalophora|[[Neck.]] ex [[Endl.]], 1840}} |
|||
* {{bt|[[Amygdalus-Persica]]|[[Weston]], 1770, [[nom. inval.]]}} |
|||
* {{bt|[[Louiseania]]|Carrière, 1872}} |
|||
* {{bt|[[Persica]]|[[Mill.]], 1754}} |
|||
* {{bt|[[Prunopsis]]|[[André]], 1883, [[nom. superfl.]]}} |
|||
* {{bt|Prunus|sect=Amygdalus|(L.) [[Benth.]] & [[Hook.f.]], 1865}} |
|||
* {{bt|[[Trichocarpus]]|Neck., 1790, nom. inval.}} |
|||
| არეალის რუკა = |
| არეალის რუკა = |
||
| არეალის რუკის წარწერა = |
| არეალის რუკის წარწერა = |
||
| არეალის რუკის სიგანე = |
| არეალის რუკის სიგანე = |
||
| არეალის ლეგენდა = |
| არეალის ლეგენდა = |
||
| ვიკისახეობები = |
| ვიკისახეობები = Prunus subgen. Amygdalus |
||
| |
| grin = 29890 |
||
| რანგი = გვარი |
|||
| ncbi = |
|||
}} |
}} |
||
'''ნუში''' ([[ |
'''ნუში''' ({{lang-la|Amygdalus}}) — [[მცენარეები|მცენარეთა]] ქვეგვარი [[ვარდისებრნი|ვარდისებრთა]] ოჯახის ქლიავისებრთა ქვეოჯახისა. ცნობილია 40-მდე სახეობა, რომელიც გავრცელებულია ხმელთაშუაზღვისპირეთიდან ცენტრალურ აზიამდე. კავკასიაში იზრდება 7 სახეობამდე, [[საქართველო]]ში კი მხოლოდ 2. მათგან ერთი — [[ჩვეულებრივი ნუში]] ({{lang-la|Prunus communis}}) კულტივირებულია. მისი სიმაღლე 10 [[მეტრი|მ]] აღწევს. აქვს [[თეთრი]] ან მოვარდისფრო ყვავილი. არჩევენ მის ტკბილ და მწარეთესლიან, თხელ და სქელნაჭუჭა ფორმებს. [[თესლი (მცენარე)|თესლი]] შეიცავს გლუკოზიდ ამიგდალინს, რომელიც ტკბილ ფორმებში ოდნავ შეიმჩნევა. გავრცელებულია მთის შუა სარტყლამდე. მისი გაველურებული ფორმები ქმნის რაყას. მეორე სახეობა, [[ენდემები|ენდემური]] [[ქართული ნუში]] ({{lang-la|Prunus georgica}}), ბუჩქია, რომლის სიმაღლე 1-1,5 მ აღწევს. გამოირჩევა კაშკაშა ვარდისფერი ყვავილებით. იზრდება აღმოსავლეთ საქართველოში, ქმნის რაყას, მისი დიდი მასივებია [[გარეკახეთი|გარეკახეთში]], სოფელ [[სათაფლე]]სთან (წარსულში მალხაზიანი, კრასნოგორსკი, აზამბური) და ქოჩორას მთის დასავლეთ კალთებზე ხევებში. გვხვდება ქართლშიც — ქარელთან, ტირიფონის ველზე სოფელ ხურვალეთთან, სამთავისთან, კასპთან. მისი გამოყენება შეიძლება ფერდობების გასამაგრებლად, ატმის, ტკბილი ნუშის, ქლიავისა სხვა [[კურკოვანი კულტურები|კურკოვანი მცენარეების]] საძირედ. |
||
ნუში სინათლის მოყვარული, გვალვა- და შედარებით ყინვაგამძლეა. კარგად ხარობს ფხვიერ კირიან ნიადაგზე. იზრდება ქვიან და კლდოვან დამრეც ზედაპირზე [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 800-1600 მ ([[ბუხარა|ბუხარის]] ნუში 2500 მ-მდე ადის), ამჯობინებს [[კალციუმი]]თ მდიდარ ნიადაგს. იზრდება მცირე ჯგუფებად (3-4 წამონაზარდიდან), რომლებიც ერთმანეთისგან 5-7 მეტრითაა დაშორებული. მზისმოყვარულია და ადვილად იტანს სიმშრალეს კარგად განვითარებული ფესვების სისტემის წყალობითა და ეკონომიური ტრანსპირაციით. ყვავილობს [[მარტი|მარტ]]-[[აპრილი|აპრილში]], ზოგან [[თებერვალი|თებერვალშიც]], ნაყოფი [[ივნისი|ივნის]]-[[ივლისი|ივლისში]] მწიფდება. მსხმოიარობას იწყებს 4-5 წლის ასაკიდან და 30-50 წლამდე აგრძელებს. ცოცხლობს 130 წლამდე. მრავლდება თესლებითა და [[ფესვი|ფესვების]] წამონაზარდებით. იტანს −25°с ყინვას, თუმცა ვეგეტაციის დაწყების შემდეგ ადვილად ზიანდება გაზაფხულის ყინვებისგან. იზრდება ბუჩქის ან მცირე ზომის ხის სახით მოწითალო ფერის ტოტებით. აღწევს 3-8 მეტრს, ლანცეტისმაგვარი ფოთლებით, რითაც ალუბალს ემსგავსება. მშრალი თესლი (ნუშის გული) შეიცავს 54% ცხიმს, 21% აზოტოვან ნივთიერებებს, 13% უაზოტო ნივთიერებებს, 4% უჯრედის, 6% წყალს და 2% ნაცარს. |
|||
ნუში სინათლის მოყვარული, გვალვადა შედარებით ყინვაგამძლეა. კარგად ხარობს ფხვიერ კირიან ნიადაგზე. |
|||
იზრდება ქვიან და კლდოვან დამრეც ზედაპირზე ზღვის დონიდან 800-1600 მ ([[ბუხარა|ბუხარის]] ნუში 2500 მ-მდე ადის), ამჯობინებს [[კალციუმი]]თ მდიდარ ნიადაგს. ირზდება მცირე ჯგუფებად (3-4 წამონაზარდიდან), რომლებიც ერთმანეთისგან 5-7 მეტრითაა დაშორებული. მზისმოყვარულია და ადვილად იტანს სიმშრალეს კარგად განვითარებული ფესვების სისტემის წყალობითა და ეკონომიური ტრანსპირაციით. ყვავილობს მარტ-აპრილში, ზოგან თებერვალშიც, ნაყოფი ივნის-ივლისში მწიფდება. მსხმოიარობას იწყებს 4-5 წლის ასაკიდან და 30-50 წლამდე აგრძელებს. ცოცხლობს 130 წლამდე. მრავლდება თესლებითა და ფესვების წამონაზარდებით. იტანს −25°с ყინვას, თუმცა ვეგეტაციის დაწყების შემდეგ ადვილად ზიანდება გაზაფხულის ყინვებისგან. იზრდება ბუჩქის ან მცირე ზომის ხის სახით მოწითალო ფერის ტოტებით. აღწევს 3-8 მეტრს, ლანცეტისმაგვარი ფოთლებით, რითაც ალუბალს ემსგავსება. მშრალი თესლი (ნუშის გული) შეიცავს 54% ცხიმს, 21% აზოტოვან ნივთიერებებს, 13% უაზოტო ნივთიერებებს, 4% უჯრედის, 6% წყალს და 2% ნაცარს. ნაყოფი გამოიყენება საკონდიტრო მრეწველობაში ნუშის ზეთის გამოსახდელად - ღვინის შესაფერავად, კონიაკის წარმოებაში. ნუშის ზეთს ხმარობენ [[კულინარია]]ში, [[პარფიუმერია]]სა და [[მედიცინა]]ში, ნუშის ქატოს - [[კოსმეტიკა]]ში. |
|||
{| class="wikitable" |
|||
{{ფლორა}} |
|||
|- |
|||
! colspan=3|ნუშის მწარმოებელი 10 უმსხვილესი ქვეყანა<BR>2010-ში<ref>{{cite web|title=Top Almond with Shell Production, 2010|publisher=FAO|year=2011|url=http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx|accessdate=2012-09-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161016200146/http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx|archivedate=2016-10-16}}</ref> |
|||
|- |
|||
| ქვეყანა || style="text-align:right;"| წარმოება<BR>(მილიონი ტონა) || style="text-align:right;"| მოსავალი<BR>(ტონა/ჰექტარზე) |
|||
|- |
|||
| {{flag|ამერიკის შეერთებული შტატები}} || style="text-align:right;"| 1.41 ||style="text-align:right;"| 4.85 |
|||
|- |
|||
| {{flag|ესპანეთი}} || style="text-align:right;"| 0.22 ||style="text-align:right;"| 4.08 |
|||
|- |
|||
| {{flag|ირანი}} || style="text-align:right;"| 0.16 ||style="text-align:right;"| 0.93 |
|||
|- |
|||
| {{flag|მაროკო}} || style="text-align:right;"| 0.10 ||style="text-align:right;"| 0.98 |
|||
|- |
|||
| {{flag|იტალია}} || style="text-align:right;"| 0.086 ||style="text-align:right;"| 1.11 |
|||
|- |
|||
| {{flag|სირია}} || style="text-align:right;"| 0.073 ||style="text-align:right;"| 1.64 |
|||
|- |
|||
| {{flag|ტუნისი}}|| style="text-align:right;"| 0.063 ||style="text-align:right;"| 0.32 |
|||
|- |
|||
| {{flag|თურქეთი}} || style="text-align:right;"| 0.055 ||style="text-align:right;"| 3.23 |
|||
|- |
|||
| {{flag|ალჟირი}} || style="text-align:right;"| 0.044 ||style="text-align:right;"| 1.47 |
|||
|- |
|||
| {{flag|ჩინეთი}} || style="text-align:right;"| 0.038 ||style="text-align:right;"| 3.1 |
|||
|- |
|||
!'''ჯამში მსოფლიოში''' !! style="text-align:right;"| 2.51 !!style="text-align:right;"| 1.5 |
|||
|} |
|||
<br /> |
|||
2010 წლის მონაცემებით მსოფლიოში იწარმოება 2.51 მილიონი ტონა, მათ შორის ყველაზე დიდი მწარმოებელია [[ამერიკის შეერთებული შტატები]] — 1.41 მილიონი ტონა წელიწადში.<ref name=FAOSTAT>{{cite web |url=http://faostat.fao.org/site/567/DesktopDefault.aspx?PageID=567 |title=Food and Agriculture Organization of the United Nations |publisher=Faostat.fao.org |date=2012-02-23 |accessdate=2012-08-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120619130038/http://faostat.fao.org/site/567/DesktopDefault.aspx?PageID=567 |archivedate=2012-06-19 }}</ref> ნაყოფი გამოიყენება საკონდიტრო მრეწველობაში ნუშის ზეთის გამოსახდელად — [[ღვინო|ღვინის]] შესაფერავად, [[კონიაკი]]ს წარმოებაში. ნუშის ზეთს ხმარობენ [[კულინარია]]ში, [[პარფიუმერია]]სა და [[მედიცინა]]ში, ნუშის ქატოს - [[კოსმეტიკა]]ში. |
|||
[[კატეგორია:ვარდისებრნი]] |
|||
== იხილეთ აგრეთვე == |
|||
[[af:Amandel]] |
|||
*[[ატამი]] |
|||
[[an:Prunus dulcis]] |
|||
[[ar:لوز]] |
|||
== რესურსები ინტერნეტში == |
|||
[[ast:Almendra]] |
|||
* [http://www.nutfruit.org/ INC, International Nut and Dried Fruit Council Foundation] |
|||
[[az:Badam]] |
|||
* [http://www.almondboard.com/ Almond Board of California] |
|||
[[be:Мігдалы]] |
|||
* [http://fruitsandnuts.ucdavis.edu/datastore/?ds=391&reportnumber=612&catcol=2806&categorysearch=Almond University of California Fruit and Nut Research and Information Center] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121206105214/http://fruitsandnuts.ucdavis.edu/datastore/?ds=391&reportnumber=612&catcol=2806&categorysearch=Almond |date=2012-12-06 }} |
|||
[[be-x-old:Мігдалы]] |
|||
[[bg:Бадем]] |
|||
== სქოლიო == |
|||
[[bs:Badem]] |
|||
{{სქოლიო}} |
|||
[[ca:Ametller]] |
|||
[[ceb:Almendra]] |
|||
[[კატეგორია:კურკოვანები]] |
|||
[[co:Amandula]] |
|||
[[კატეგორია:ქლიავი]] |
|||
[[cs:Mandloň obecná]] |
|||
[[კატეგორია:ხეხილი]] |
|||
[[cy:Cneuen almon]] |
|||
[[da:Mandel]] |
|||
[[de:Mandel]] |
|||
[[dsb:Mandlowy bom]] |
|||
[[el:Αμύγδαλο]] |
|||
[[en:Almond]] |
|||
[[eo:Migdalujo]] |
|||
[[es:Prunus dulcis]] |
|||
[[et:Harilik mandlipuu]] |
|||
[[eu:Arbendolondo]] |
|||
[[fa:بادام]] |
|||
[[fi:Manteli]] |
|||
[[fr:Amandier]] |
|||
[[fur:Mandolâr]] |
|||
[[gd:Almon]] |
|||
[[gl:Amendoeira]] |
|||
[[gv:Almon]] |
|||
[[he:שקד מצוי]] |
|||
[[hi:बादाम]] |
|||
[[hr:Badem]] |
|||
[[hsb:Mandlowc]] |
|||
[[hu:Mandula (növény)]] |
|||
[[id:Badam]] |
|||
[[io:Mandelo]] |
|||
[[it:Prunus dulcis]] |
|||
[[ja:アーモンド]] |
|||
[[ko:아몬드]] |
|||
[[ku:Behîv]] |
|||
[[la:Amygdalus]] |
|||
[[lt:Migdolas]] |
|||
[[lv:Parastā mandele]] |
|||
[[mk:Бадем]] |
|||
[[ml:ബദാം]] |
|||
[[ms:Badam]] |
|||
[[mwl:Almendreira]] |
|||
[[nl:Amandelboom]] |
|||
[[no:Mandel]] |
|||
[[nv:Neeshchʼííʼ hááheeshchiiʼí]] |
|||
[[oc:Ametlièr]] |
|||
[[pl:Migdałowiec pospolity]] |
|||
[[pms:Prunus dulcis]] |
|||
[[pt:Amendoeira]] |
|||
[[qu:Almindru]] |
|||
[[ro:Prunus dulcis]] |
|||
[[ru:Миндаль]] |
|||
[[sc:Mèndula]] |
|||
[[scn:Prunus dulcis]] |
|||
[[sco:Awmond]] |
|||
[[simple:Almond]] |
|||
[[sk:Mandľa obyčajná]] |
|||
[[sl:Mandljevec]] |
|||
[[sq:Bajamet]] |
|||
[[sr:Бадем]] |
|||
[[sv:Mandel]] |
|||
[[sw:Kungu]] |
|||
[[ta:வாதாம் பருப்பு]] |
|||
[[te:బాదం]] |
|||
[[th:อัลมอนด์]] |
|||
[[tr:Badem]] |
|||
[[uk:Мигдаль]] |
|||
[[vi:Hạnh]] |
|||
[[yi:מאנדל]] |
|||
[[zh:杏仁]] |
|||
უკანასკნელი რედაქცია 04:26, 21 მაისი 2024-ის მდგომარეობით
| ნუში | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 ჩვეულებრივი ნუში ყვავილობისას | |||||||||||||||
| მეცნიერული კლასიფიკაცია | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| ლათინური სახელი | |||||||||||||||
| Prunus subgen. Amygdalus (L.) Focke, 1894 | |||||||||||||||
| სინონიმები | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
ნუში (ლათ. Amygdalus) — მცენარეთა ქვეგვარი ვარდისებრთა ოჯახის ქლიავისებრთა ქვეოჯახისა. ცნობილია 40-მდე სახეობა, რომელიც გავრცელებულია ხმელთაშუაზღვისპირეთიდან ცენტრალურ აზიამდე. კავკასიაში იზრდება 7 სახეობამდე, საქართველოში კი მხოლოდ 2. მათგან ერთი — ჩვეულებრივი ნუში (ლათ. Prunus communis) კულტივირებულია. მისი სიმაღლე 10 მ აღწევს. აქვს თეთრი ან მოვარდისფრო ყვავილი. არჩევენ მის ტკბილ და მწარეთესლიან, თხელ და სქელნაჭუჭა ფორმებს. თესლი შეიცავს გლუკოზიდ ამიგდალინს, რომელიც ტკბილ ფორმებში ოდნავ შეიმჩნევა. გავრცელებულია მთის შუა სარტყლამდე. მისი გაველურებული ფორმები ქმნის რაყას. მეორე სახეობა, ენდემური ქართული ნუში (ლათ. Prunus georgica), ბუჩქია, რომლის სიმაღლე 1-1,5 მ აღწევს. გამოირჩევა კაშკაშა ვარდისფერი ყვავილებით. იზრდება აღმოსავლეთ საქართველოში, ქმნის რაყას, მისი დიდი მასივებია გარეკახეთში, სოფელ სათაფლესთან (წარსულში მალხაზიანი, კრასნოგორსკი, აზამბური) და ქოჩორას მთის დასავლეთ კალთებზე ხევებში. გვხვდება ქართლშიც — ქარელთან, ტირიფონის ველზე სოფელ ხურვალეთთან, სამთავისთან, კასპთან. მისი გამოყენება შეიძლება ფერდობების გასამაგრებლად, ატმის, ტკბილი ნუშის, ქლიავისა სხვა კურკოვანი მცენარეების საძირედ.
ნუში სინათლის მოყვარული, გვალვა- და შედარებით ყინვაგამძლეა. კარგად ხარობს ფხვიერ კირიან ნიადაგზე. იზრდება ქვიან და კლდოვან დამრეც ზედაპირზე ზღვის დონიდან 800-1600 მ (ბუხარის ნუში 2500 მ-მდე ადის), ამჯობინებს კალციუმით მდიდარ ნიადაგს. იზრდება მცირე ჯგუფებად (3-4 წამონაზარდიდან), რომლებიც ერთმანეთისგან 5-7 მეტრითაა დაშორებული. მზისმოყვარულია და ადვილად იტანს სიმშრალეს კარგად განვითარებული ფესვების სისტემის წყალობითა და ეკონომიური ტრანსპირაციით. ყვავილობს მარტ-აპრილში, ზოგან თებერვალშიც, ნაყოფი ივნის-ივლისში მწიფდება. მსხმოიარობას იწყებს 4-5 წლის ასაკიდან და 30-50 წლამდე აგრძელებს. ცოცხლობს 130 წლამდე. მრავლდება თესლებითა და ფესვების წამონაზარდებით. იტანს −25°с ყინვას, თუმცა ვეგეტაციის დაწყების შემდეგ ადვილად ზიანდება გაზაფხულის ყინვებისგან. იზრდება ბუჩქის ან მცირე ზომის ხის სახით მოწითალო ფერის ტოტებით. აღწევს 3-8 მეტრს, ლანცეტისმაგვარი ფოთლებით, რითაც ალუბალს ემსგავსება. მშრალი თესლი (ნუშის გული) შეიცავს 54% ცხიმს, 21% აზოტოვან ნივთიერებებს, 13% უაზოტო ნივთიერებებს, 4% უჯრედის, 6% წყალს და 2% ნაცარს.
| ნუშის მწარმოებელი 10 უმსხვილესი ქვეყანა 2010-ში[1] | ||
|---|---|---|
| ქვეყანა | წარმოება (მილიონი ტონა) |
მოსავალი (ტონა/ჰექტარზე) |
 ამერიკის შეერთებული შტატები |
1.41 | 4.85 |
 ესპანეთი |
0.22 | 4.08 |
 ირანი |
0.16 | 0.93 |
 მაროკო |
0.10 | 0.98 |
 იტალია |
0.086 | 1.11 |
 სირია |
0.073 | 1.64 |
 ტუნისი |
0.063 | 0.32 |
 თურქეთი |
0.055 | 3.23 |
 ალჟირი |
0.044 | 1.47 |
 ჩინეთი |
0.038 | 3.1 |
| ჯამში მსოფლიოში | 2.51 | 1.5 |
2010 წლის მონაცემებით მსოფლიოში იწარმოება 2.51 მილიონი ტონა, მათ შორის ყველაზე დიდი მწარმოებელია ამერიკის შეერთებული შტატები — 1.41 მილიონი ტონა წელიწადში.[2] ნაყოფი გამოიყენება საკონდიტრო მრეწველობაში ნუშის ზეთის გამოსახდელად — ღვინის შესაფერავად, კონიაკის წარმოებაში. ნუშის ზეთს ხმარობენ კულინარიაში, პარფიუმერიასა და მედიცინაში, ნუშის ქატოს - კოსმეტიკაში.
იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- INC, International Nut and Dried Fruit Council Foundation
- Almond Board of California
- University of California Fruit and Nut Research and Information Center დაარქივებული 2012-12-06 საიტზე Wayback Machine.
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Top Almond with Shell Production, 2010. FAO (2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-10-16. ციტირების თარიღი: 2012-09-17.
- ↑ Food and Agriculture Organization of the United Nations. Faostat.fao.org (2012-02-23). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-06-19. ციტირების თარიღი: 2012-08-14.