ჰასან ალ-თურაბი
| ჰასან ალ-თურაბი | |
|---|---|
| არაბ. حسن الترابي | |
 | |
| დაბადების თარიღი | 1932[1] [2] [3] [4] [3] [5] |
| დაბადების ადგილი | Kassala, ანგლო-ეგვიპტური სუდანი |
| გარდაცვალების თარიღი | 5 მარტი, 2016[2] [6] [4] [5] |
| გარდაცვალების ადგილი | ხარტუმი |
| მოქალაქეობა |
 სუდანი |
| განათლება | ლონდონის სამეფო კოლეჯი, University of Khartoum და The Dickson Poon School of Law |
ჰასან ალ-თურაბი (არაბ. حسن الترابي; დ. 1 თებერვალი, 1932 — გ. 5 მარტი, 2016),— სუდანელი პოლიტიკოსი და მეცნიერი. ის იყო 1989 წლის სუდანის სამხედრო გადატრიალების სავარაუდო ორგანიზატორი, რომლის შედეგადაც ჩამოგდებული იქნა სადიკ ალ-მაჰდი და პრეზიდენტის პოზიცია დაიკავა ომარ ალ-ბაშირიმა; წარმოადგენდა ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან ფიგურას ბოლო საუკუნის სუდანის პოლიტიკაში, იყო „მკაცრი იდეოლოგიური ლიდერი", რომელმაც მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილში შარიათის კანონების ინსტიტუციონალიზაციაში; ხშირად იჯდა სუდანის ციხეში; პერიოდულად ეჭირა მაღალი პოლიტიკური თანამდებობები. .[7] ალ-თურაბი იყო „ნაციონალური ისლამური ფრონტის“ (NIF) ლიდერი (1990 -იანი წლების ბოლოს შეიცვალა სახელი და ეწოდა „ნაციონალური კონგრესი“), [8] აღნიშნულმა პოლიტიკურმა მოძრაობამ მნიშვნელოვანი პოლიტიკური გავლენა მოიპოვა სუდანში და პოპულარული გახდა სუდანელ ამომრჩევლებში. რელიგიური პოლიტიკით და თავისი პარტიის წევრების მთავრობასა და უსაფრთხოების სამსახურებში მაღალ თანამდებობებზე დანიშვნის გზით, ალ-თურაბიმ და ნაციონალურიმა ისლამურმა ფრონტმა მნიშვნელოვანი ძალაუფლება ჩაიგდეს ხელთ, რომელმაც თავის პიკს მიაღწია 1989 წლის სამხედრო გადატრიალებიდან 2001 წლამდე პერიოდში. [9]
ალ-თურაბის ბრალს დებენ (ორგანიზაცია Human Rights Watch) პოლიციური სახელმწიფოს შექმნაში, რომელმაც ადამიანის უფლებების არაერთი დარღვევა ჩაიდინა, მათ შორის სიკვდილით დასჯა, წამება, არასათანადო მოპყრობა, სიტყვის, შეკრების და რელიგიის თავისუფლების უარყოფა, ომის წესების ხელყოფა, განსაკუთრებით ქვეყნის სამხრეთ ნაწილში. ალ-თურაბიმ, სპარსეთის ყურის ომის დროს, 1990–1991 წლებში დააარსა „სახალხო არაბული და ისლამური კონგრესი“ (PAIC), რომელიც რეგიონალური ქოლგა იყო ისლამისტი მებრძოლებისთვის; მისი სათაო ოფისი მდებარეობდა ხარტუმში.
1996 წლის შემდეგ, ალ-თურაბის და მისი პარტიის გავლენა შემცირდა, რაც გამოწვეული იყო სუდანზე გაეროს სანქციების დაწესებით; სანქციები სასჯელი იყო, რაც სუდანის მიერ ეგვიპტური ისლამური ჯიჰადის ორგანიზაციისათვის დახმარების მცდელობას მოჰყვა. ალ-ტურაბი 1999 წელს სახელმწიფო ძალაუფლებას ჩამოცილდა და ნაციონალურ კონგრესს ხელმძღვანელობდა. არაბულ სამყაროში არსებული მღელვარების პერიოდში, 2011 წლის 17 იანვარს, პრეზიდენტმა ომარ ალ-ბაშირმა ის ცხრა დღით დააპატიმრა. ალ-თურაბი გარდაიცვალა 2016 წელს.
ადრეული ცხოვრება და განათლება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ალ-თურაბი დაიბადა 1932 წლის 1 თებერვალს კასალაში, აღმოსავლეთ სუდანში, მუსლიმი შეიხის ოჯახში და ადრეულ ასაკში ისლამური განათლება მიიღო. 1951 წელს ის ხარტუმში ჩავიდა სამართლის შესასწავლად, 1955 წელს დაამთავრა ხარტუმის უნივერსიტეტის სამართლის სკოლა, შემდეგ სწავლობდა ლონდონში, ხოლო 1962 წელს სწავლა განაგრძო პარიზის სორბონას უნივერსიტეტში, სადაც მიიღო დოქტორის ხარისხი. 1960-იანი წლების დასაწყისში, ის გახდა სუდანის მუსლიმთა საძმოს ლიდერი. ალ-თურაბი მე-17 საუკუნის ცნობილი რელიგიური შეიხის, ჰამად ალ-თურაბის შთამომავალია
რელიგიური და პოლიტიკური შეხედულებები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ალ-თურაბის ნაწერები, რიტორიკა, ქადაგებები და საჯარო გამონათქვამები ხშირად პროგრესულად, თეოლოგიურად ლიბერალურად, ზომიერად და გააზრებულად ითვლება, მაგრამ მისი ხელისუფლებაში ყოფნის პერიოდი გამოირჩეოდა ადამიანის უფლებების უხეში დარღვევით. დიპლომატმა ენდრიუ ნაციოსმა ეს წინააღმდეგობები იმით ახსნა, რომ იგი ზომიერ პოზიციებს იკავებდა ინგლისურ და ფრანგულენოვან ინტერვიუერებთან ინტერვიუების დროს, ხოლო თანამემამულე ისლამისტებთან გამოსვლების დროს კი უფრო რადიკალური იყო.
ალ-თურაბის ფილოსოფია სუდანის, ისლამური და დასავლური პოლიტიკური აზროვნების ნაზავს წარმოადგენდა; მისი შეხედულებები ძალაუფლებისაკენ სწრაფვის მისეული იდეოლოგიის საფუძველი გახდა. ალ-თურაბი მხარს უჭერდა შარიათს და ისლამური სახელმწიფოს კონცეფციას, მაგრამ რელიგიურად წინააღმდეგობრივ სუდანში მისი ხედვის ერთ-ერთი ძლიერი მხარე იყო ისლამის სხვადასხვა ტენდენციების გათვალისწინება.
ალ-თურაბიმ წარმატებას მიაღწია ქალაქებში განათლებული და პროფესიული კლასებიდან მხარდამჭერების მოზიდვაში. მისი იდეები გარკვეულწილად განსხვავდებოდა ტრადიციული ისლამური იდეებისგან, ის პრივილეგიას არ ანიჭებდა პროფესიონალი მუსლიმი ღვთისმეტყველების (ულემების) ცოდნას. მისი აზრით „ყველა ცოდნა არის ღვთაებრივი და რელიგიური, შესაბამისად ქიმიკოსი, ინჟინერი, ეკონომისტი თუ იურისტი ყველა ულემია". ალ-თურაბი შეხედულებები ქალის როლზე საზოგადოებაში საკმაოდ პროგრესული იყო. ის დაინტერესებული იყო ქალთა უფლებების გაფართოებით. მან ერთ-ერთ ინტერვიუში აღნიშნა: "მინდა, რომ ქალებმა იმუშაონ და საზოგადოებრივი ცხოვრების ნაწილი გახდნენ".
2006 წელს ალ-ტურაბიმ გამოსცა გამოსცა ფატვა, რომელიც ნებას რთავდა მუსლიმ ქალებს დაქორწინებულიყვნენ არამუსლიმ მამაკაცებზე; ასევე ნებადართულად გამოაცხადა ალკოჰოლის მოხმარება გარკვეულ სიტუაციებში, რაც ეწინააღმდეგება ისტორიულ შარიათის კანონს. [10]
პოლიტიკური კარიერა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
კარიერის დასაწყისში ალ-თურაბი სუდანის ისლამურ განმათავისუფლებელ მოძრაობას ჩაუდგა სათავეში, სუდანის მუსლიმთა საძმოს სახელით. 1964 წელს იგი გახდა ისლამური ქარტიის ფრონტის (ICF) გენერალური მდივანი; 1960-იანი წლების შუა ხანებში აირჩიეს პარლამენტის წევრად; 1979 წელს, ალ-თურაბი გახდა გენერალური პროკურორი, 1983 წელს კი ნიმეირის მრჩეველი საგარეო საქმეთა საკითხებში. ახალმა სამხედრო მთავრობამ იგი იმავე წელს გაათავისუფლა. 1985 წელს ალ-თურაბიმ დააარსა ნაციონალური ისლამური ფრონტი (NIF) (როგორც ICF-ის შემცვლელი). 1988 წელს ალ -თურაბი სადიკ ალ-მაჰდის მთავრობას შეუერთდა, როგორც კოალიციური პარტნიორი და მის მთავრობაში, გარკვეულ პერიოდში, სხვადასხვა მინისტრის თანამდებობას იკავებდა.
1989 წლის 30 ივნისს გენერალ ომარ ჰასან ალ-ბაშირის მიერ მოწყობილი სახელმწიფო გადატრიალების შემდეგ დაიწყო სასტიკი რეპრესიების პროცესი; წმენდა და სიკვდილით დასჯა შეეხო არმიის ზედა რიგებს; აიკრძალა ასოციაციები, პოლიტიკური პარტიები და დამოუკიდებელი გაზეთები; დააპატიმრეს წამყვანი პოლიტიკური მოღვაწეები და ჟურნალისტები. 1989 წლიდან 2001 წლამდე, ტურაბი იყო ახალი რეჟიმის ერთგვარი „ინტელექტუალური არქიტექტორი“, ან „ტახტის მიღმა ძალაუფლების“ მქონე პირი, ხანაც - პარლამენტის სპიკერი.
1989 წლის გადატრიალება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სუდანში არსებობს გავრცელებული შეხედულება, რომ ალ-თურაბი და ნაციონალური ისლამური ფრონტი აქტიურად თანამშრომლობდნენ გადატრიალების ორგანიზატორებთან, რომლებიც საკუთარ თავს უწოდებდნენ " ნაციონალური ხსნის რევოლუციური სარდლობის საბჭოს ", აღნიშნულმა საბჭომ 1989 წლის გადატრიალების შემდეგ აკრძალა ყველა პოლიტიკური პარტია; ალ-თურაბი, ისევე როგორც სხვა პოლიტიკური პარტიების ლიდერები დააკავეს და რამდენიმე თვე სამარტოო საკანში გაატარებინეს; თუმცა ცოტა ხანში ახლა მთავრობაში ნაციონალური ისლამური ფრონტის გავლენა აშკარა გახდა და რამდენიმე მათგანმა მინისტრის პოზიციაც დაიკავა. ნაციონალური ისლამური ფრონტის თანამმართველობის პერიოდში, ადამიანის უფლებების სავარაუდო დარღვევის ფაქტები მოიცავდა ომის დანაშაულებებს, მონობას, ოპონენტების წამებას და ლტოლვილთა უპრეცედენტო რაოდენობას, რომლებიც გაიქცნენ უგანდაში, კენიაში, ერითრეაში, ეგვიპტეში , ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში . 1994 წელს Human Rights Watch -ის მიერ გამოქვეყნებულ მოხსენებაში ნაჩვენებია, რომ სუდანის მთავრობა მიმართავდა პოლიტიკური მოტივით დაკავებულების "ფართო და სისტემატურ წამებას".
თავდასხმა ოტავაში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1992 წლის 26 მაისს ალ-თურაბის ოტავას საერთაშორისო აეროპორტში თავს დაესხა სუდანელი ემიგრანტი სპორტსმენი ჰაშიმ ბედრედინ მუჰამედი. ალ ტურაბიმ თავი ტროტუარს დაარტყა და გონება დაკარგა. ჰაშიმი ნაციონალური ისლამური ფრონტის რეჟიმის მოწინააღმდეგე იყო და კანადაში დევნილობაში იმყოფებოდა. ალ-ტურაბი ჰოსპიტალიზირებული იყო ოთხი კვირის განმავლობაში, მან მძიმე დაზიანებები მიიღო: მარჯვენა მკლავის გამოყენების უნარი გარკვეული ხნით დაკარგა, მეტყველება უჭირდა და ხელჯოხის გარეშე ვერ დადიოდა. თავდამსხმელის მხარდამჭერმა სუდანელმა ემიგრანტებმა ალ-თურაბის მოუწოდეს შეეწყვიტა ისლამისტური პოლიტიკა და დაბრუნებოდა სეკულარიზმს.
კავშირი ისლამისტ მებრძოლებთან[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1991 წელს ალ-ტურაბის პირადი მოწვევით სუდანში ჩავიდა ალ-ქაიდას ლიდერი ოსამა ბინ ლადენი. იგი ქვეყანაში 1996 წლამდე დარჩა; გარდა ამისა, 1990-1991 წლებში, ალ-თურაბიმ დააარსა არაბული და ისლამური კონგრესი; აქ ხვდებოდნენ ერთმანეთს სხვადასხვა ისლამური ჯგუფები მთელი მსოფლიოდან, მათ შორის პალესტინის განმათავისუფლებელი ორგანიზაციის, ჰამასის, ეგვიპტის ისლამური ჯიჰადის და ჰეზბოლას წარმომადგენლები. 1991-1992 წწ. ალ-ტურაბი ცდილობდა დაეყოლიებინა შიიტები და სუნიტები, უარი ეთქვათ განხეთქილებაზე და გაერთიანებულიყვნენ საერთო გამოწვევების წინააღმდეგ. 1993 წელს, მსოფლიო სავაჭრო ცენტრის აფეთქების შემდეგ სუდანი ტერორიზმის სპონსორ სახელმწიფოთა სიაში შეიყვანეს. [11][12]
პრეზიდენტ მუბარაქის მკვლელობის მცდელობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1995 წელს, ეგვიპტის პრეზიდენტის ჰოსნი მუბარაქის მკვლელობის მცდელობა განხორციელდა. თავდასხმაზე პასუხისმგებელი ეგვიპტის ისლამური ჯიჰადის ორგანიზაცია იყო, რომლის მრავალი წევრი სუდანში, ემიგრაციაში ცხოვრობდა, რამაც მომხდარში სუდანის ხელისუფლების ჩართულობის შესახებ ეჭვები გააძლიერა.
ფაქტს გაეროში ერთსულოვანი კენჭისყრა მოჰყვა, რომელიც სუდანისთვის მკაცრი ეკონომიკური სანქციების დაწესებას ითვალისწინებდა. გაეროში სუდანის წარმომადგენელმა უარყო ბრალდებები, თუმცა ალ-თურაბიმ დადებათად შეაფასა მომხდარი თავდასხმა და მუბარაქი უარყოფით კონტექსტში მოიხსენია.[13]
ალ-თურაბის გავლენის შემცირება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
საერთაშორისო სანქციები ძალაში შევიდა 1996 წლის აპრილში, რასაც შდეგად მოჰყვა დიპლომატიური საზოგადოების გასვლა ხარტუმიდან. სუდანი ცდილობდა შეერთებული შტატების და სხვა საერთაშორისო კრიტიკოსების დაამშვიდებას ეგვიპტური ისლამური ჯიჰადის წევრების გაძევებით და ბინ ლადენის წასვლის ხელშეწყობით. 1996 წლის მარტში სუდანში არჩევნები ჩატარდა, ალ-თურაბი ეროვნულ ასამბლეაში აირჩეს, სადაც ის სპიკერად მუშაობდა. 1990-იანი წლების ბოლოს მისი და მისი პარტიის გავლენა შემცირდა, რასაც ხელი შეუწყო დამღუპველმა საერთაშორისო იზოლაციამ და სანქციებით გამოწვეულმა ეკონომიკურმა ზარალმა.[14]
პატიმრობა, ცხოვრების შემდგომი წლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1999 წელს პრეზიდენტ ომარ ალ-ბაშირთან პოლიტიკური კონფლიქტის შემდეგ, ალ-თურაბი შეთქმულების ბრალდების საფუძლით დააპატიმრეს, და 2003 წლის ოქტომბერამდე პატიმრობაში იყო. მალე ისევ დააპატიმრეს და გაათავისუფლეს 2005 წლის 28 ივნისს. პატიმრობის მიზეზი 2004 წელს გავრცელებული ინფორმაცია იყო, რომლის მიხედვით, ის დაკავშირებული იყო სამართლიანობის და თანასწორობის მოძრაობასთან, რომელიც დარფურის ომის მონაწილე მეამბოხე ძალა იყო. ალ-თურაბი ციხეში შიმშილობდა. [15]
მას შემდეგ, რაც სამართლიანობისა და თანასწორობის მოძრაობა თავს დაესხა ხართუმს, 2008 წლის 12 მაისის ალ-ტურაბი კვლავ დააპატიმრეს, მისი ნაციონალური კონგრესის პარტიის (PCP) სხვა წევრებთან ერთად. 2009 წლის 12 იანვარს ალ-ტურაბიმ ღიად დააკისრა პრეზიდენტ ალ-ბაშრს პოლიტიკური პასუხისმგებლობა დარფურში ჩადენილ სამხედრო დანაშაულებზე. ორი დღის შემდეგ ის კვლავ დააპატიმრეს. ალ-ტურაბის ხანდაზმული ასაკისა და ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო წამლებსა და სპეციალურ დიეტას საჭიროებდა. მარტში სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლომ ომარ ალ-ბაშირის დაპატიმრების ორდერი გამოსცა. 2009 წლის 11 აპრილს ნაციონალური კონგრესის პარტიამ მოითხოვა გარდამავალი მთავრობის შექმნა, რომელიც სუდანს 2010 წელს დაგეგმილ არჩევნებამდე მიიყვანდა. ალ-თურაბიმ უარი თქვა თავის კანდიდატურაზე ჯანმრთელობის მდგომარეობის და ასაკის გამო. იმავე წლის აპრილში მას არ მისცეს ხართუმის აეროპორტიდან საფრანგეთში გამგზავრების საშუალება, სამედიცინო გამოკვლევებისათვის. 2011 წლამდე ალ-თურაბი კიდევ რამდენჯერმე დააპატიმრეს.
გარდაცვალება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
2016 წლის 5 მარტს ალ-თურაბი ხართუმის საავადმყოფოში გარდაიცვალა, 84 წლის ასაკში. გარდაცვალების მიზეზი გულის შეტევა გახდა. ალ-თურაბის დაკრძალვა გაიმართა მეორე დღეს, დაკრძალვას რამდენიმე ათასი ადამიანი დაესწრო. ის ხართუმის აღმოსავლეთ ნაწილში მდებარე სასაფლაოზე დაკრძალეს.[16][17]
ბმულები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- Official website დაარქივებული 22 December 2006 საიტზე Wayback Machine.
- Turabi video Interview
- Sudan Update's entry on the National Islamic Front
- BBC article on his June 2005 release
- Text of a speech given by al-Turabi before the U.S. House Foreign Affairs Africa Subcommittee
- Chapter 2 of 9/11 Commission Report al-Turabi is described in Section 2.3
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/3190770.stm
- ↑ 2.0 2.1 Encyclopædia Britannica
- ↑ 3.0 3.1 Catalogue of the Library of the Pontifical University of Saint Thomas Aquinas
- ↑ 5.0 5.1 Munzinger Personen
- ↑ ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
- ↑ Hassan Abdallah al-Turabi. ციტირების თარიღი: 24 April 2015
- ↑ National Islamic Front. ციტატა: „According to the Political Handbook of the World 2011, the NIF was renamed as the National Congress (NC) in 1996 (2011, 1356). Other sources report that in November 1998, the NIF renamed itself the National Congress (NC).“ ციტირების თარიღი: 28 April 2015
- ↑ Kepel, Gilles (2002) Jihad: The Trail of Political Islam. Harvard University Press, გვ. 184. ISBN 9781845112578.
- ↑ „Sudan's Turabi accuses Islamic clerics of misunderstanding“. Sudan Tribune. 21 April 2006. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 August 2014. ციტირების თარიღი: 27 April 2015.
- ↑ Shahzad, Syed Saleem (23 February 2002). „Bin Laden uses Iraq to plot new attacks“. Asia Times. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 October 2002. ციტირების თარიღი: 2 December 2007.
- ↑ The Nation |Unconventional Wisdom Since 1865
- ↑ Petterson, Donald, Inside Sudan: Political Islam, Conflict and Catastrophe, Boulder DO, Westview, 1999, p.179
- ↑ Fuller, The Future of Political Islam, (2003), p.111
- ↑ „Profile: Sudan's Islamist leader“. BBC News. 15 January 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 July 2015. ციტირების თარიღი: 28 April 2015.
- ↑ "Sudan’s influential opposition leader, al Turabi buried", Africanews, 6 March 2016.
- ↑ Najat Ahmed, "Al-Turabi mourned by nation" დაარქივებული 7 March 2016 საიტზე Wayback Machine. , Sudan Vision, 6 March 2016.