Зеленчук — кулинарски поим за јадлив дел од некое растение. Оваа дефиниција се темели на обичај, а не на научни сознанија. Таа е донекаде произволна и субјективна, бидејќи поединечните култури имаат разни обичаи на исхрана и приготвување.

Зеленчуци во пилјарница

Обично секое зелјесто растение или дел од растение кое редовно луѓето го консумираат како храна може да се нарече зеленчук. Меѓутоа печурките, иако членови на царството на габите, сепак се општоприфатени во малопродажбата како зеленчук.

Оревите, семките, житарките и билките и зачините обично не се сметаат за зеленчук, со исклучок на пченката, иако сите тие се делови од растенија.

Општо земено, готвачите го употребуваат зеленчукот за солени јадења, иако постојат повеќе исклучоци како пита со тиква и колач од ревен. Некои зеленчуци како морковот, пиперките и целерот се јадат или живи или зготвени; додека други како компирот се јадат само зготвени.

Список на зеленчук дефиниран како разни делови од растенијата

уреди
 
Разен зеленчук на пазар во Боливија

Во исхраната

уреди

Зеленчукот се консумира на повеќе начини како главен оброк и ужина. хранливата вредност се мошне разликува од зеленчук до зеленчук, додека сите содржат малку белковини и масти,[1][2] и релативно високо количество на витамини, провитамини, хранливи минерали, прехранбени влакна и јаглехидрати. Многу зеленчуци содржат и фитохемикалии кои може да имаат антиоксидирачки, антибактериски, противгабични, противвирусни и антикарциногени својства.[3][4]

Боја

уреди

Зелената боја на лиснатиот зеленчук се должи на присуството на зелениот пигмент хлорофил. Хлорофилот зависи од pH-вредноста и се менува на маслинесто зелена при кисели услови, па до светлозелена при базни услови. Некои од киселините излегуваат со пареата при готвење, особено со поклопец.

Жолтата/портокаловата боја на овошјата и зеленчукот се должи на присуството на каротиноиди, кои исто така се менуваат при готвење или при промена на pH-вредноста.

Црвената/сината боја на некои овошја и зеленчуци (e.g. боровинки и црвена зелка) се должат на антоцијаните, кои се остеливи на промена на pH-вредност. Кога pH е неутрално, пигментот е виолетова, кога е кисело - црвена, а кога е базно - сина. Овие пигментиу се мошне растворливи во вода.

Складирање

уреди

Многу коренести и некоренести зеленчуци кои растат под земја се складираат преку зимата во визба или друго свежо, темно и суво место, што спречува мувла, зелнеење и 'ртење. Потребно е да се обрне посебно внимание на особеностите и чувствителностите на поединечните корења. Овие зеленчуци траад до рана пролет и остануваат речиси исто хранливи како кога се свежи.

Складиран, лиснатиот зеленчук губи од влажноста и витаминот Ц набргу се губи. Тие треба да бидат складирани што пократко време на свежо место, во затворен сад или ќеса.

Зеленчукот како мотив во уметноста и во популарната култура

уреди
  • „Вљубена турли-тава“ — расказ за деца на македонскиот писател Киро Донев од 2013 година.[5]
  • „Зеленчук“ (Vegetables) - песна на американската рок-група Бич бојс (The Beach Boys) од 1967 година.[6]

Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. Woodruff, Sandra L. Secrets of Fat-Free Cooking : Over 150 Fat-Free and Low-Fat Recipes from Breakfast to Dinner-Appetizers to Desserts. Garden City Park, N.Y: Avery Publishing Group. ISBN 0-89529-668-3.
  2. Whitaker, Julian M. Reversing Diabetes. New York: Warner Books. ISBN 0-446-67658-6.
  3. Gruda, N. "Impact of Environmental Factors on Product Quality of Greenhouse Vegetables for Fresh Consumption", Crit. Rev. Plant Sci. 24(3): Taylor & Francis Group, стр. 227-247. 
  4. Steinmetz KA, Potter JD (1996). „Vegetables, fruit, and cancer prevention: a review“. J Am Diet Assoc. 96 (10): 1027–39. doi:10.1016/S0002-8223(96)00273-8. PMID 8841165.
  5. Киро Донев, Приказни од куќичката на дрво. Скопје: Македоника литера, 2013, стр. 117-119.
  6. DISCOGS, The Beach Boys ‎– Smiley Smile (пристапено на 1.3.2020)

Надворешни врски

уреди