Прејди на содржината

Гемиџии: Разлика помеѓу преработките

Од Википедија — слободната енциклопедија
Интерактивен преглед на историјата
(Прикажи ги сите промени во исчекување)
[проверена преработка][чека проверка]
← Постаро уредување
Избришана содржина Додадена содржина
НагледноВикитекст
Нема опис на уредувањето
 
(Не се прикажани 36 меѓувремени преработки од 16 корисници)
Ред 4: Ред 4:
|опис =
|опис =
|датуми = [[1899]] – [[1903]]
|датуми = [[1899]] – [[1903]]
|водач = [[Славе Мерџанов]] <br /> [[Петар Манџуков]] <br />[[Јордан Поп Јорданов - Орцето]]
|водач = [[Јордан Поп Јорданов - Орцето]]
|цели = Ослободување на [[Македонија]] и [[Одринско]]
|цели = Ослободување на [[Македонија]] и [[Одринско]]
|подрачје = [[Македонија]], [[Османлиска империја]] и [[Бугарија]]
|подрачје = [[Македонија]], [[Османлиско Царство]] и [[Бугарија]]
|идеологија = [[Анархизам]]
|идеологија = [[Анархизам]]
|дела =
|дела =
Ред 12: Ред 12:
|статус = анархо-револуционерен кружок
|статус = анархо-револуционерен кружок
}}
}}
:''Гемиџии'' пренасочува овде. За навивачката група од [[Гостивар]], видете ''[[Гемиџии (навивачка група)]]''.
{{dablink|Гемиџии води овде. За навивачката група од [[Гостивар]], видете [[Гемиџии (навивачка група)]]}}
⚫
'''Гемиџиите''' биле таен македонски терористички кружок составен од повеќе млади [[Македонци]], револуционери-анархисти. Повеќето од гемиџиите биле интелектуалци, коишто доброволно се здружиле меѓу себе, формирајќи го кружокот, под влијание на [[Македонски таен револуционерен комитет|Македонскиот таен револуционерен комитет]].


⚫
'''Гемиџиите''' — таен македонски [[Анархизам|анархистички]] кружок составен од повеќе млади [[Македонци]], [[Анархизам|анархисти]], кои го формирале кружокот под влијание на [[Македонски таен револуционерен комитет|Македонскиот таен револуционерен комитет]]. Нивната акција во Солун во април [[1903]] година е позната како [[Солунски атентати]], поради што Гемиџиите се познати и како '''Солунски атентатори'''.
⚫
== Етимологија на името ==


⚫
== Потекло на името ==
⚫
Постојат повеќе верзии за тоа како кружокот го добил името ''Гемиџии''. Една од нив е дека гемиџиите го добиле ова име затоа што сакале на симболичен начин да кажат дека тие биле луѓе што веќе се простиле од животот и го пуштиле својот чун (гемија) во бурното море со што или ќе успеат да го извадат на брегот или ќе го разбијат од карпите, односно нема да успеат.


⚫
Постојат повеќе верзии за тоа како кружокот го добил името ''Гемиџии''. Една од нив е дека гемиџиите го добиле ова име затоа што сакале на симболичен начин да кажат дека тие биле луѓе што веќе се простиле од животот и го пуштиле својот чун (гемија) во бурното море со што или ќе успеат да го извадат на брегот или ќе го разбијат од карпите, односно нема да успеат.<ref>[http://www.promacedonia.org/obm1/5_5.html Хр. Силянов „Освободителнитѣ борби на Македония“, том I, 247 стр.]</ref>
⚫
== Членови ==


Друга претпоставка е алегоријата „гемии на суво” со што тие сакале да ја искажат положбата на својата земја.<ref>[http://www.veles.gov.mk/index.php?option=com_content&view=article&id=27&Itemid=51&limitstart=1 Општина Велес „Општествено-политички живот“]</ref>
⚫
Повеќето биле младинци на возраст од 18 до 22 години: [[Јордан Поп Јорданов - Орцето]], раководител на Кружокот, [[Димитар Мечев]] - Мечето, [[Константин Кирков]], [[Илија Трчков]], [[Владимир Пингов]], [[Георги Богданов]], [[Милан Арсов]], [[Костадин Кирков]], [[Тодор Органџиев]], [[Тодор Богданов]], [[Илија Поп Јорданов]], [[Алексо Минов]], сите од [[Велес]], како и [[Павел Шатев]] од [[Кратово]], [[Марко Бошнаков]] од [[Охрид]], [[Начо Стојанов]], [[Гоце Чанев]], Унгарката [[Ана Шапец]] и други <ref name="PS"><small>''Павел Шатев, Солунскиот атентат и заточениците во Фезан, Култура, Скопје, 1994''</small></ref>.

⚫
== Членови ==


⚫
Повеќето биле интелектуалци, младинци на возраст од 18 до 22 години. Од Велес биле [[Јордан Поп Јорданов - Орцето]], раководител на Кружокот, [[Димитар Мечев]] - Мечето, [[Константин Кирков]], [[Илија Трчков]], [[Владимир Пингов]], [[Георги Богданов]], [[Милан Арсов]], [[Тодор Органџиев]], [[Тодор Богданов]], [[Илија Поп Јорданов]], [[Алексо Минов]]. Покрај нив, во Кружокот биле и [[Павел Шатев]] од [[Кратово]], [[Марко Бошнаков]] од [[Охрид]], [[Начо Стојанов]], [[Гоце Чанев]], Унгарката [[Ана Шапец]] и други.<ref name="PS">Павел Шатев, „Солунскиот атентат и заточениците во Фезан“, Култура, Скопје, 1994.</ref>


== Создавање на ќелија во Солун==
== Создавање на ќелија во Солун==


{{Македонска револуционерна организација}}
{{Македонска револуционерна организација}}


Оформувањето на кружокот бил во дирекна врска со дејноста на членовите на [[Македонски таен револуционерен комитет|Македонскиот таен револуционерен комитет]]. [[Славе Мерџанов]] еден од дејците на овој Комитет успеал во [[Солун]] да придобие неколку ученици од [[Велес]], а меѓу нив биле: [[Јордан Поп Јорданов - Орцето|Јордан Поп Јорданов]] (Орцето), [[Константин Кирков]], [[Илија Трчков]], [[Тодор Богданов]], [[Владимир Пингов]] и други.
Оформувањето на кружокот бил во директна врска со дејноста на членовите на [[Македонски таен револуционерен комитет|Македонскиот таен револуционерен комитет]]. [[Славе Мерџанов]], еден од дејците на овој Комитет, успеал во [[Солун]] да придобие неколку ученици од [[Велес]], а меѓу нив биле: [[Јордан Поп Јорданов - Орцето|Јордан Поп Јорданов]] (Орцето), [[Константин Кирков]], [[Илија Трчков]], [[Тодор Богданов]], [[Владимир Пингов]] и други.
[[Податотека:Petar Sokolov Svetoslav Merdzhanov.JPG|мини|лево|150п|[[Петар Соколов]] и [[Славе Мерџанов]]]]
[[Податотека:Petar Sokolov Svetoslav Merdzhanov.JPG|мини|лево|150п|[[Петар Соколов]] и [[Славе Мерџанов]]]]
Во текот на три месеци Мерџанов успеал да ги рашири анархистичките идеии меѓу нив и врз основа на тие идеии оваа група почнала да се оформува. Како анархисти тие манифестирале индивидуалност и независност и биле критички настроени кон останатите организации како што била [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]].
Во текот на три месеци Мерџанов успеал да ги рашири анархистичките идеи меѓу нив и врз основа на тие идеи оваа група почнала да се оформува.


Како анархисти тие манифестирале индивидуалност и независност и биле критички настроени кон останатите организации како што била [[Македонска револуционерна организација|Македонската револуционерна организација]].
Тие сакале со малку човечки животи да постигнат големи резултати <ref name="AK"><small>''Александаръ Кипровъ, Солунскиятъ централенъ комитетъ на Внатрешната македонска революционна организация, Ил/ Илинденъ, III/3 (23), София, 1930''</small></ref>.


Оваа група која е позната како Гемиџии сметала дека резултатите можат да се постигнат преку загрозување на интересите и капиталот на големите сили во [[Отоманска Империја|Отоманската Империја]], а преку нападите и човечите жртви самата империја да се држи во незивесност.
Тие сакале со малку човечки животи да постигнат големи резултати.<ref name="AK">Александаръ Кипровъ, „Солунскиятъ централенъ комитетъ на Внатрешната македонска революционна организация“, Ил/ Илинденъ, III/3 (23), София, 1930.</ref> Сметале дека резултатите можат да се постигнат преку загрозување на интересите и капиталот на големите сили во [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]], а преку нападите и човечките жртви самата империја да се држи во неизвесност.


Врз основа на овие принципи кон групата се присоединиле и [[Тодор Органџиев]], [[Илија Поп Јорданов]], [[Димитар Мечев]], [[Георги Богданов]], [[Павел Шатев]], [[Димитар Коштанов]] и [[Марко Бошнаков]]. На тој начин [[Славе Мерџанов]] успеал да создаде терористичка ќелија во [[Солун]].
Врз основа на овие принципи кон групата се присоединиле и [[Тодор Органџиев]], [[Илија Поп Јорданов]], [[Димитар Мечев]], [[Георги Богданов]], [[Павел Шатев]], [[Димитар Коштанов]] и [[Марко Бошнаков]].
На тој начин [[Славе Мерџанов]] успеал да создаде терористичка ќелија во [[Солун]].


==Создавање на ќелија во Цариград==
==Создавање на ќелија во Цариград==
Ред 42: Ред 46:
=== Намера за атентат врз турскиот султан ===
=== Намера за атентат врз турскиот султан ===


Во [[1899]] година Мерџано, Ј. Поп Јорданов и Кирков разработиле план за напади и атентати кои требало да се изведат низ повеќе градови во европскиот дел на [[Отоманска Империја|Отоманската Империја]].
Во [[1899]] година Мерџанов, Ј. Поп Јорданов и Кирков разработиле план за напади и атентати кои требало да се изведат низ повеќе градови во европскиот дел на [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]].


За да бидат изведени овие дејствија биле потребни финансиски средства и тие на разни начини се обиделе да ги добијат, а таково било грабнувањето на детето на Весови од страна на Мечев за чие ослободување добиле 200 лири. Кон крајот на [[1899]] година, [[Борис Сарафов]] ги ангажирал Мерцанов, Манцуков и Соколов, а тие заминале за [[Цариград]].
За да бидат изведени овие дејствија биле потребни финансиски средства и тие на разни начини се обиделе да ги добијат, а такво било грабнувањето на детето на Весови од страна на Мечев за чие ослободување добиле 200 лири. Кон крајот на [[1899]] година, [[Борис Сарафов]] ги ангажирал Мерџанов, Манџуков и Соколов, кои заминале за [[Цариград]] со цел да извршат атентат на турскиот султан [[Абдул Хамид II]] за време на неговата молитва. Но, тие набрзо се откажале од оваа намера бидејќи сметале дека планот е тешкоостварлив.


⚫
Тогаш кај нив се јавила идејата за кревање на Отоманската банка во воздух. Тие успеале преку [[Димитар Љапов]] и [[Симеон Трајчев]] да ги придобијат Калчо и Нанчо Стојанови од [[Ресен]]. На тој начин се создала нова група во самата престолнина кон која се приклучил и Ерменецот Кристи.
Таму заминале со цел да извршат атентат на турскиот султан [[Абдул Хамид II]] за време на неговата молитва но се откажале од оваа намера бидејќи сметале дека планот е тешкоостварлив.

⚫
Тогаш кај нив се јавила идејата за кревање на Отоманската банка во воздух. Тие успеале преку [[Димитар Љапов]] и [[Симеон Трајчев]] да ги придобијат Калчо и Наначо Стојанови од [[Ресен]], на тој начин се создала нова група во самата престолнина кон која се приклучил и ерменецот Кристи.


=== Првата акција ===
=== Првата акција ===


Тие успеале да добијат морална поткрепа од страна на [[Централен комитет на МРО|Централниот комитет]] и финансиски средства од [[Македонски комитет|Врховниот комитет]], а Мерџанов во договор со [[Борис Сарафов]] подготвил сличен план за кревање на Отоманската банка и во [[Солун]].
Тие успеале да добијат морална поткрепа од страна на [[Централен комитет на МРО|Централниот комитет на МРО]] и финансиски средства од [[Македонски комитет|Врховниот комитет]], а Мерџанов во договор со [[Борис Сарафов]] подготвил сличен план за кревање на Отоманската банка и во [[Солун]].


Тој со тоа го запознал [[Јордан Поп Јорданов - Орцето|Јордан Поп Јорданов]] кој во Солун ги повикал своите другари од [[Велес]], Кипров, Пингов, Органџиев и Трчков, а подоцна кон нив се приклучиле и терористот на [[Централен комитет на МРО|Централниот комитет на МРО]] [[Димитар Коштанов]] и [[Павел Шатев]].
Тој со тоа го запознал [[Јордан Поп Јорданов]] кој во Солун ги повикал своите другари од [[Велес]], Кипров, Пингов, Органџиев и Трчков, а подоцна кон нив се приклучиле и терористот на [[Централен комитет на МРО|Централниот комитет на МРО]] [[Димитар Коштанов]] и [[Павел Шатев]].


Така речиси истовремено започнале две акции за копање на тунели под Отоманските банки во [[Солун]] и [[Цариград]]. Копањето во [[Солун]] одело по брзо но во [[Цариград]] наишле на карпа и затоа било препаорачано во [[Солун]] да не се брза. Потоа во [[Цариград]] бил испратен [[Павел Шатев]], а во [[Солун]] ерменецот Кристи. Меѓуртоа планот за кревање на Отоманската банка во Цариград бил спречен.
Така речиси истовремено започнале две акции за копање на тунели под Отоманските банки во [[Солун]] и [[Цариград]]. Копањето во [[Солун]] одело побрзо, но во [[Цариград]] наишле на карпа и затоа било препорачано во [[Солун]] да не се брза. Потоа во Цариград бил испратен [[Павел Шатев]], а во [[Солун]] Ерменецот Кристи. Меѓутоа, планот за кревање на Отоманската банка во Цариград бил спречен.


Имено во [[септември]] [[1900]] година турските влласти го уапсиле ерменецот кој требало да ги снабди со експлозив, а потоа биле уапсени Славе Мерџанов, Петар Соколов, Манџуков и Шатев <ref name="PS"><small>''Павел Шатев, Солунскиот атентат и заточениците во Фезан, Култура, Скопје, 1994''</small></ref> . Од нив најмногу бил мачен Мерџанов поради едно шифрирано писмо од [[Христо Матов]].
Имено во септември [[1900]] година турските власти го уапсиле Ерменецот кој требало да ги снабди со експлозив, а потоа биле уапсени Славе Мерџанов, Петар Соколов, Манџуков и Шатев.<ref name="PS"/> Од нив најмногу бил мачен Мерџанов поради едно шифрирано писмо од [[Христо Матов]].


Меѓутоа властите сметале дека станува збор за обични комити и по нтервенцијата на бугарскиот дипломатски преставник биле ослободени и протерани од [[Цариград]].
Бидејќи властите сметале дека станува збор за обични комити, по интервенцијата на бугарскиот дипломатски претставник биле ослободени и протерани од [[Цариград]].


[[Централен комитет на МРО|Централниот комитет]] на нивно место ги испратил Димитар Коштанов и Александар Кипров, а тој од своја страна испратил извештај за цариградскиот канал кој во текот на [[Солунска афера|Солунската афера]] се нашол во рацете на власта со што целосно бил осуетен планот во [[Цариград]]. Кипров успеал да побегне но Калчо и Нанчо биле фатени и осудени на 101 година заточение. Поради тоа гемиџиите во [[Солун]] да го одложилe копањето на каналот се до снабдувањето со експлозив.
[[Централен комитет на МРО|Централниот комитет]] на нивно место ги испратил Димитар Коштанов и Александар Кипров, а тој од своја страна испратил извештај за цариградскиот канал кој во текот на [[Солунска афера|Солунската афера]] се нашол во рацете на власта со што целосно бил осуетен планот во [[Цариград]]. Кипров успеал да побегне но Калчо и Нанчо биле фатени и осудени на 101 година заточение. Поради тоа гемиџиите во [[Солун]] да го одложилe копањето на каналот сè до снабдувањето со експлозив.


== Обнова на дејствата ==
== Обнова на дејствата ==
[[File:Gemidzii - Skopje.jpg|thumb|десно|190px|Споменик на Гемиџиите во [[Скопје]] близу [[Камен мост (Скопје)|камениот мост]]]]
[[File:Gemidzii - Skopje.jpg|thumb|десно|300px|Споменик на Гемиџиите во [[Скопје]] близу [[Камен мост (Скопје)|камениот мост]]]]
По падот на Сарафовиот комитет и [[Солунска афера|Солунската афера]] гемиџиите останале без поткрепа. За да се дојде до пари Мерџанов и Соколов формирале чета на чело со Георги Фотев и влегле во [[Одринско]].
По падот на Сарафовиот комитет и [[Солунска афера|Солунската афера]] Гемиџиите останале без поткрепа. За да се дојде до пари Мерџанов и Соколов формирале чета на чело со Георги Фотев и влегле во [[Одринско]]. Таму планирале да го ограбат возот [[Ориент Експрес]], но не успеале во таа намера. Потоа тие грабнале еден турски бег, но четата била откриена и уништена. Тогаш [[Петар Соколов]] загинал, а [[Славе Мерџанов]] бил заробен и во [[Одрин]] заедно со двајца Ерменци бил обесен.<ref name="SnBS">„Спомени на Борис Сарафов“</ref>


⚫
Орце од своја страна во март [[1902]] година заминал за [[Женева]] каде имал средба со [[Борис Сарафов]], а тој му дал 10.000 франци и ветување за 1.000 килограми динамит. Подоцна самиот [[Гоце Делчев]] им дал 5.000 лева од [[Солунска афера|Солунската афера]].
Таму планирале да го ограбат возот [[Ориент Експрес]] но неуспеале во таа намера. Потоа тие грабнале еден турски бег но четата била откриена и уништена. Тогаш [[Петар Соколов]] загинал, а [[Славе Мерџанов]] бил заробен и во [[Одрин]] заедно со двајца ерменци бил обесен <ref name="SnBS"><small>''Спомени на Борис Сарафов''</small></ref>.


⚫
Со овие средства гемиџиите ја обновиле дејноста во [[Солун]]. Тие претходно изнајмиле бакалница до дуќанот каде претходно го копале тунелот и продолжиле со прекопувањето до Отоманската банка. Од своја страна пак Мечев во [[Одрин]] направил обид за копање на канал до австриската пошта но неуспешно.
⚫
Орце од своја страна во [[март]] [[1902]] година заминал за [[Женева]] каде имал средба со [[Борис Сарафов]], а тој му дал 10 000 франци и ветување за 1000 килограми динамит. Подоцна самиот [[Гоце Делчев]] им дал 5 000 лева од [[Солунска афера|Солунската афера]].

⚫
Со овие средства гемиџиите ја обновиле дејноста во [[Солун]]. Тие претходно изнајмиле бакланица до дуќанот каде претходно го копале тунелот и продолжиле со прекопувањето до Отоманската банка. Од своја страна пак Мечев во [[Одрин]] направил обид за копање на канал до австриската пошта но неуспешно.


===Обезбедување на експлозив===
===Обезбедување на експлозив===


Преку [[Цариград]] за [[Солун]] пристигнале првите количина на експлозив, значајни количини се обезбедени од Виена (шверцувани преку воз) кои во Велес ги прифаќал Стефан Ќулумов , а последната количина била пренесена преку релацијата [[Ќустендил]]-[[Кочани]]-[[Велес]]-[[Солун]].
Преку [[Цариград]] за [[Солун]] пристигнале првите количина на експлозив, значителни количини се обезбедени од Виена (шверцувани преку воз) кои во Велес ги прифаќал [[Стефан Ќулумов]], а последната количина била пренесена преку релацијата [[Ќустендил]]-[[Кочани]]-[[Велес]]-[[Солун]].


Во [[Кочани]] експлозивот бил прифаќан од [[Тодор Александров]], а тој го предал на [[Тодор Органџиев]] кој го носел во [[Велес]]. Од таму динамитот за [[Солун]] бил пренесуван од страна на Атнас Малинки кој го пакувал во канти за шарлаган и го испраќал со воз <ref name="KB"><small>''К. Битоски, Солунски атентати, Скопје, 1985''</small></ref>.
Во [[Кочани]] експлозивот бил прифаќан од [[Тодор Органџиев]] кој го носел во [[Велес]]. Од таму динамитот за [[Солун]] бил пренесуван од страна на Атанас Малинки кој го пакувал во канти за шарлаган и го испраќал со воз.<ref name="KB">К. Битоски, „Солунски атентати“, Скопје, 1985.</ref>


Се на се, гемиџиите обезбедили 283 кг. динамит. Со овој експлозив, гемиџиите почанале да владејат со ситуацијата. Од страна на Делчев и Даме груев тие биле убедувани дека акциите треба да ги усогласат со општиот план за востание но поради некои информации кој се појавиле во странскиот печат, дека [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]] планира напад на некој институции каде има европски капитал, како и мерките кои биле преземени од страна на турските власти за обезбедување на истите тие институции, допринеле гемиџиите да ја забрзаат акцијата за напад, од друга страна пак постоел опасност од провала која исто така влијаела за забрзано делување.
Сè на сè, гемиџиите обезбедиле 283 кг. динамит. Со овој експлозив, тие почнале да владеат со ситуацијата. Од страна на Делчев и [[Даме Груев]] тие биле убедувани дека акциите треба да ги усогласат со општиот план за востание, но поради некои информации кои се појавиле во странскиот печат, дека [[Македонска револуционерна организација|Организацијата]] планира напад на некои институции каде има европски капитал, како и мерките кои биле преземени од страна на турските власти за обезбедување на истите тие институции, придонеле гемиџиите да ја забрзаат акцијата за напад. Постоела опасност и од провала, која исто така влијаела за забрзано делување.


=== Солунски атентати ===
=== Солунски атентати ===
Ред 88: Ред 88:
[[Податотека:Guadal2.jpg|мини|десно|320п|Гвадалкивир во пламен]]
[[Податотека:Guadal2.jpg|мини|десно|320п|Гвадалкивир во пламен]]


Нападите започнале на [[15 април]] [[1903]] година со експлозијата на парабродот [[Гвадалкивир]], експлозивот бил поставен од [[Павел Шатев]]. Истата вечер Арсов, Мечев и Трчков поставиле експлозив на возот кој се обраќал [[Цариград]]-[[Солун]], оштетувањата биле мали.
Нападите започнале на [[28 април]] [[1903]] година (нов стил) со експлозијата на паробродот [[Гвадалкивир]], експлозивот бил поставен од [[Павел Шатев]]. Истата вечер Арсов, Мечев и Трчков поставиле експлозив на возот кој се обраќал [[Цариград]]-[[Солун]], оштетувањата биле мали.


[[Константин Кирков]] на [[16 април]] поставил мелинит под мостот каде минувале цевки од гасовод кој бил за осветлување и градот се нашол во темнина. Потоа Трчков и Мечев се обиделе да го кренат во воздух главниот резервоар во фарбриката за осветлување но биле спречени од чуварот.
[[Константин Кирков]] на [[29 април]] поставил мелинит под мостот каде минувале цевки од гасовод кој бил за осветлување и градот се нашол во темнина. Потоа [[Јордан Поп Јорданов - Орцето|Јордан Поп Јорданов]] го запалил фитилот со што ја разнесол Отоманската банка.


[[Јордан Поп Јорданов - Орцето|Јордан Поп Јорданов]] го заплил фитилот со што ја разнесол Отоманската банка. Трчков и Мечев по неуспекот се разделиле, а Трчков активирал една бомба во поштата додека пак Мечев фрлил две бомби во кафеаната ''Египет''.
Трчков и Мечев се обиделе да го кренат во воздух главниот резервоар во фабриката за осветлување но биле спречени од чуварот. По неуспехот тие се разделиле, при што Трчков активирал една бомба во поштата, а Мечев фрлил две бомби во кафеаната ''Египет''. По нападите тие двајца се забарикадирале во своето живеалиште и речиси цела ноќ се бореле со жандармеријата и војската, пред да се самоубијат тие фрлиле околу 60 бомби.


По нападите тие двајца се забарикадирале во своето живеалиште и речиси цела ноќ се бореле со жандармеријата и војската, пред да се самоубијат тие фрлиле околу 60 бомби. Меѓутоа нападите продолжиле: [[Милан Арсов]] фрлил бомба во кафаната ''Алхамбра'', Кирков фрлил бомба кај Гранд Хотел, Пингов се обидел да го потпали ''Бошњак ан'' по што бил убиен, а Богданов фрлил една бомба пред кафаната ''Ноњо''.
Меѓутоа нападите продолжиле: [[Милан Арсов]] фрлил бомба во кафеаната ''Алхамбра'', Кирков фрлил бомба кај Гранд Хотел, Пингов се обидел да го потпали ''Бошњак ан'' по што бил убиен, а Богданов фрлил една бомба пред кафаната ''Ноњо''.


Ноќта на [[16 април]] наспроти [[17 април]] одекнале неколку експлозии, а тогаш загинале Трчков, Мечев и Пингов. На [[17 април]] [[Јордан Поп Јорданов - Орцето|Јордан Поп Јорданов]] почнал да фрла бомби од својот стан по што се самоубил.
Ноќта на [[29 април]] наспроти [[30 април]] одекнале неколку експлозии, а тогаш загинале Трчков, Мечев и Пингов. На [[30 април]] [[Јордан Поп Јорданов]] почнал да фрла бомби од својот стан по што се самоубил.


Истиот тој ден Цветко Трајков направил обид за убиство на солунскиот валија [[Хасан Фехми-паша]] но неуспеал по што извадил една бомба ја активирал, седнал на неа и се разнел пред очите на валијата. Последната акција била изведена од страна на Кирков кога се обидел да активира бомба во телеграфската станица но бил прободен од стражарот <ref name="KB" />.
На [[1 мај]] [[Цветко Трајков]] направил обид за убиство на солунскиот валија [[Хасан Фехми-паша]] но не успеал по што извадил една бомба ја активирал, седнал на неа и се разнел пред очите на валијата. Последната акција била изведена од страна на Кирков кога се обидел да активира бомба во телеграфската станица но бил прободен од стражарот <ref name="KB" />.


== Епилог ==
== Епилог ==

[[Податотека:Atentatori.JPG|мини|десно|640п|Солунските атентатори]]<br />
[[Податотека:Atentatori.JPG|мини|десно|640п|Солунските атентатори]]<br />
⚫
На [[24 мај]] била донесена смртна пресуда за преживеаните гемиџии [[Марко Бошнаков]], [[Павел Шатев]], [[Милан Арсов]] и [[Георги Богданов]]. Според судот кој ја донел пресудата, тие дошле во [[Солун]] за да ги нападнат државните институции, банките и граѓаните за да се промени формата на владеење со румелиските вилаети.


⚫
Треба да се истакне дека гемиџиите биле посебна автономна група или кружок, но нивни главни организатори биле [[Славе Мерџанов]] и [[Петар Соколов]], всушност програмата и целите кои биле поставени од страна на МТРК биле реализирани и од страна на гемиџиите.
⚫
На [[24 мај]] била донесена смртна пресуда за преживеаните гемиџии [[Марко Бошнаков]], [[Павел Шатев]], [[Милан Арсов]] и [[Георги Богданов]]. Според судот кој ја донел пресудата, тие дошле во [[Солун]] за да ги нападнат државните институции, банките и граѓаните за да се промени формата на владеење со румелиските вилаети.

⚫
Треба да се истакне дека [[гемиџиите]] биле посебна автонома група или кружок, но нивни главни организатори биле [[Славе Мерџанов]] и [[Петар Соколов]], всушност програмата и целите кои биле поставени од страна на ''МТРК'' биле реализирани и од страна на гемиџиите.


Гемиџиите, биле млади идеалисти кои сакале да ги положат своите животи за своите татковини [[Македонија]] и [[Одринско]], односно сите тие биле дел од македонското, односно македоно-одринското револуционерно движење кое се борело за слобода и човекови права.
Гемиџиите, биле млади идеалисти кои сакале да ги положат своите животи за своите татковини [[Македонија]] и [[Одринско]], односно сите тие биле дел од македонското, односно македоно-одринското револуционерно движење кое се борело за слобода и човекови права.
Ред 112: Ред 110:
== Гемиџиите во популарната култура ==
== Гемиџиите во популарната култура ==


Во духот на македонските национални идеали и славните Гемиџии, во деведесеттите името ''Гемиџии'' го присвоила за свое навивачката група [[Гемиџии (навивачка група)|Гемиџии]] од [[Гостивар]].
Во духот на македонските национални идеали и славните Гемиџии, во деведесеттите името ''Гемиџии'' го присвоила за свое навивачката група [[Гемиџии (навивачка група)|Гемиџии]] од [[Велес]].


== Извори ==
== Извори ==
<references/>
<references/>


== Поврзано ==
== Видете исто така ==
*[[Македонски таен револуционерен комитет]]
* [[Македонски таен револуционерен комитет]]
* [[Солунски атентати]]
* [[Солунски атентати]]


== Надворешни врски ==
⚫
[[Категорија:Гемиџии]]
* [http://ajde.espivblogs.net/appendix/?lang=mk „Гемиџиите: анархистите кои го потресоа Солун“]
⚫
[[Категорија:Анархисти]]

{{Гемиџии}}
{{Македонско национално движење}}
{{Македонско национално движење}}

[[sr:Гемиџије]]
[[Категорија:Гемиџии]]
[[Категорија:Гемиџии| ]]
⚫
[[Категорија:Анархисти]]
⚫
[[Категорија:Атентатори]]

Последна преработка од 15:06, 29 јуни 2024

Гемиџии
Функционира 1899 – 1903
Водач Јордан Поп Јорданов - Орцето
Цели Ослободување на Македонија и Одринско
Подрачја Македонија, Османлиско Царство и Бугарија
Идеологија Анархизам
Поголеми напади Солунски атентати
Статус анархо-револуционерен кружок
Гемиџии води овде. За навивачката група од Гостивар, видете Гемиџии (навивачка група)

Гемиџиите — таен македонски анархистички кружок составен од повеќе млади Македонци, анархисти, кои го формирале кружокот под влијание на Македонскиот таен револуционерен комитет. Нивната акција во Солун во април 1903 година е позната како Солунски атентати, поради што Гемиџиите се познати и како Солунски атентатори.

Потекло на името[уреди | уреди извор]

Постојат повеќе верзии за тоа како кружокот го добил името Гемиџии. Една од нив е дека гемиџиите го добиле ова име затоа што сакале на симболичен начин да кажат дека тие биле луѓе што веќе се простиле од животот и го пуштиле својот чун (гемија) во бурното море со што или ќе успеат да го извадат на брегот или ќе го разбијат од карпите, односно нема да успеат.[1]

Друга претпоставка е алегоријата „гемии на суво” со што тие сакале да ја искажат положбата на својата земја.[2]

Членови[уреди | уреди извор]

Повеќето биле интелектуалци, младинци на возраст од 18 до 22 години. Од Велес биле Јордан Поп Јорданов - Орцето, раководител на Кружокот, Димитар Мечев - Мечето, Константин Кирков, Илија Трчков, Владимир Пингов, Георги Богданов, Милан Арсов, Тодор Органџиев, Тодор Богданов, Илија Поп Јорданов, Алексо Минов. Покрај нив, во Кружокот биле и Павел Шатев од Кратово, Марко Бошнаков од Охрид, Начо Стојанов, Гоце Чанев, Унгарката Ана Шапец и други.[3]

Создавање на ќелија во Солун[уреди | уреди извор]

Македонска револуционерна
организација (МРО)
Печат на Македонскиот комитет
Мото
Псевдоним
Институти
Статути
Конгреси
Весници
Непријатели
Сојузници
Хронологија
Афери
Фракции
Битки
Aпостоли
Поврзано
Кутијава:

Оформувањето на кружокот бил во директна врска со дејноста на членовите на Македонскиот таен револуционерен комитет. Славе Мерџанов, еден од дејците на овој Комитет, успеал во Солун да придобие неколку ученици од Велес, а меѓу нив биле: Јордан Поп Јорданов (Орцето), Константин Кирков, Илија Трчков, Тодор Богданов, Владимир Пингов и други.

Петар Соколов и Славе Мерџанов

Во текот на три месеци Мерџанов успеал да ги рашири анархистичките идеи меѓу нив и врз основа на тие идеи оваа група почнала да се оформува.

Како анархисти тие манифестирале индивидуалност и независност и биле критички настроени кон останатите организации како што била Македонската револуционерна организација.

Тие сакале со малку човечки животи да постигнат големи резултати.[4] Сметале дека резултатите можат да се постигнат преку загрозување на интересите и капиталот на големите сили во Отоманското Царство, а преку нападите и човечките жртви самата империја да се држи во неизвесност.

Врз основа на овие принципи кон групата се присоединиле и Тодор Органџиев, Илија Поп Јорданов, Димитар Мечев, Георги Богданов, Павел Шатев, Димитар Коштанов и Марко Бошнаков.

На тој начин Славе Мерџанов успеал да создаде терористичка ќелија во Солун.

Создавање на ќелија во Цариград[уреди | уреди извор]

Намера за атентат врз турскиот султан[уреди | уреди извор]

Во 1899 година Мерџанов, Ј. Поп Јорданов и Кирков разработиле план за напади и атентати кои требало да се изведат низ повеќе градови во европскиот дел на Отоманското Царство.

За да бидат изведени овие дејствија биле потребни финансиски средства и тие на разни начини се обиделе да ги добијат, а такво било грабнувањето на детето на Весови од страна на Мечев за чие ослободување добиле 200 лири. Кон крајот на 1899 година, Борис Сарафов ги ангажирал Мерџанов, Манџуков и Соколов, кои заминале за Цариград со цел да извршат атентат на турскиот султан Абдул Хамид II за време на неговата молитва. Но, тие набрзо се откажале од оваа намера бидејќи сметале дека планот е тешкоостварлив.

Тогаш кај нив се јавила идејата за кревање на Отоманската банка во воздух. Тие успеале преку Димитар Љапов и Симеон Трајчев да ги придобијат Калчо и Нанчо Стојанови од Ресен. На тој начин се создала нова група во самата престолнина кон која се приклучил и Ерменецот Кристи.

Првата акција[уреди | уреди извор]

Тие успеале да добијат морална поткрепа од страна на Централниот комитет на МРО и финансиски средства од Врховниот комитет, а Мерџанов во договор со Борис Сарафов подготвил сличен план за кревање на Отоманската банка и во Солун.

Тој со тоа го запознал Јордан Поп Јорданов кој во Солун ги повикал своите другари од Велес, Кипров, Пингов, Органџиев и Трчков, а подоцна кон нив се приклучиле и терористот на Централниот комитет на МРО Димитар Коштанов и Павел Шатев.

Така речиси истовремено започнале две акции за копање на тунели под Отоманските банки во Солун и Цариград. Копањето во Солун одело побрзо, но во Цариград наишле на карпа и затоа било препорачано во Солун да не се брза. Потоа во Цариград бил испратен Павел Шатев, а во Солун Ерменецот Кристи. Меѓутоа, планот за кревање на Отоманската банка во Цариград бил спречен.

Имено во септември 1900 година турските власти го уапсиле Ерменецот кој требало да ги снабди со експлозив, а потоа биле уапсени Славе Мерџанов, Петар Соколов, Манџуков и Шатев.[3] Од нив најмногу бил мачен Мерџанов поради едно шифрирано писмо од Христо Матов.

Бидејќи властите сметале дека станува збор за обични комити, по интервенцијата на бугарскиот дипломатски претставник биле ослободени и протерани од Цариград.

Централниот комитет на нивно место ги испратил Димитар Коштанов и Александар Кипров, а тој од своја страна испратил извештај за цариградскиот канал кој во текот на Солунската афера се нашол во рацете на власта со што целосно бил осуетен планот во Цариград. Кипров успеал да побегне но Калчо и Нанчо биле фатени и осудени на 101 година заточение. Поради тоа гемиџиите во Солун да го одложилe копањето на каналот сè до снабдувањето со експлозив.

Обнова на дејствата[уреди | уреди извор]

Споменик на Гемиџиите во Скопје близу камениот мост

По падот на Сарафовиот комитет и Солунската афера Гемиџиите останале без поткрепа. За да се дојде до пари Мерџанов и Соколов формирале чета на чело со Георги Фотев и влегле во Одринско. Таму планирале да го ограбат возот Ориент Експрес, но не успеале во таа намера. Потоа тие грабнале еден турски бег, но четата била откриена и уништена. Тогаш Петар Соколов загинал, а Славе Мерџанов бил заробен и во Одрин заедно со двајца Ерменци бил обесен.[5]

Орце од своја страна во март 1902 година заминал за Женева каде имал средба со Борис Сарафов, а тој му дал 10.000 франци и ветување за 1.000 килограми динамит. Подоцна самиот Гоце Делчев им дал 5.000 лева од Солунската афера.

Со овие средства гемиџиите ја обновиле дејноста во Солун. Тие претходно изнајмиле бакалница до дуќанот каде претходно го копале тунелот и продолжиле со прекопувањето до Отоманската банка. Од своја страна пак Мечев во Одрин направил обид за копање на канал до австриската пошта но неуспешно.

Обезбедување на експлозив[уреди | уреди извор]

Преку Цариград за Солун пристигнале првите количина на експлозив, значителни количини се обезбедени од Виена (шверцувани преку воз) кои во Велес ги прифаќал Стефан Ќулумов, а последната количина била пренесена преку релацијата Ќустендил-Кочани-Велес-Солун.

Во Кочани експлозивот бил прифаќан од Тодор Органџиев кој го носел во Велес. Од таму динамитот за Солун бил пренесуван од страна на Атанас Малинки кој го пакувал во канти за шарлаган и го испраќал со воз.[6]

Сè на сè, гемиџиите обезбедиле 283 кг. динамит. Со овој експлозив, тие почнале да владеат со ситуацијата. Од страна на Делчев и Даме Груев тие биле убедувани дека акциите треба да ги усогласат со општиот план за востание, но поради некои информации кои се појавиле во странскиот печат, дека Организацијата планира напад на некои институции каде има европски капитал, како и мерките кои биле преземени од страна на турските власти за обезбедување на истите тие институции, придонеле гемиџиите да ја забрзаат акцијата за напад. Постоела опасност и од провала, која исто така влијаела за забрзано делување.

Солунски атентати[уреди | уреди извор]

Главна статија: Солунски атентати
Гвадалкивир во пламен

Нападите започнале на 28 април 1903 година (нов стил) со експлозијата на паробродот Гвадалкивир, експлозивот бил поставен од Павел Шатев. Истата вечер Арсов, Мечев и Трчков поставиле експлозив на возот кој се обраќал Цариград-Солун, оштетувањата биле мали.

Константин Кирков на 29 април поставил мелинит под мостот каде минувале цевки од гасовод кој бил за осветлување и градот се нашол во темнина. Потоа Јордан Поп Јорданов го запалил фитилот со што ја разнесол Отоманската банка.

Трчков и Мечев се обиделе да го кренат во воздух главниот резервоар во фабриката за осветлување но биле спречени од чуварот. По неуспехот тие се разделиле, при што Трчков активирал една бомба во поштата, а Мечев фрлил две бомби во кафеаната Египет. По нападите тие двајца се забарикадирале во своето живеалиште и речиси цела ноќ се бореле со жандармеријата и војската, пред да се самоубијат тие фрлиле околу 60 бомби.

Меѓутоа нападите продолжиле: Милан Арсов фрлил бомба во кафеаната Алхамбра, Кирков фрлил бомба кај Гранд Хотел, Пингов се обидел да го потпали Бошњак ан по што бил убиен, а Богданов фрлил една бомба пред кафаната Ноњо.

Ноќта на 29 април наспроти 30 април одекнале неколку експлозии, а тогаш загинале Трчков, Мечев и Пингов. На 30 април Јордан Поп Јорданов почнал да фрла бомби од својот стан по што се самоубил.

На 1 мај Цветко Трајков направил обид за убиство на солунскиот валија Хасан Фехми-паша но не успеал по што извадил една бомба ја активирал, седнал на неа и се разнел пред очите на валијата. Последната акција била изведена од страна на Кирков кога се обидел да активира бомба во телеграфската станица но бил прободен од стражарот [6].

Епилог[уреди | уреди извор]

Солунските атентатори


На 24 мај била донесена смртна пресуда за преживеаните гемиџии Марко Бошнаков, Павел Шатев, Милан Арсов и Георги Богданов. Според судот кој ја донел пресудата, тие дошле во Солун за да ги нападнат државните институции, банките и граѓаните за да се промени формата на владеење со румелиските вилаети.

Треба да се истакне дека гемиџиите биле посебна автономна група или кружок, но нивни главни организатори биле Славе Мерџанов и Петар Соколов, всушност програмата и целите кои биле поставени од страна на МТРК биле реализирани и од страна на гемиџиите.

Гемиџиите, биле млади идеалисти кои сакале да ги положат своите животи за своите татковини Македонија и Одринско, односно сите тие биле дел од македонското, односно македоно-одринското револуционерно движење кое се борело за слобода и човекови права.

Гемиџиите во популарната култура[уреди | уреди извор]

Во духот на македонските национални идеали и славните Гемиџии, во деведесеттите името Гемиџии го присвоила за свое навивачката група Гемиџии од Велес.

Извори[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Хр. Силянов „Освободителнитѣ борби на Македония“, том I, 247 стр.
  2. ↑ Општина Велес „Општествено-политички живот“
  3. ↑ 3,0 3,1 Павел Шатев, „Солунскиот атентат и заточениците во Фезан“, Култура, Скопје, 1994.
  4. ↑ Александаръ Кипровъ, „Солунскиятъ централенъ комитетъ на Внатрешната македонска революционна организация“, Ил/ Илинденъ, III/3 (23), София, 1930.
  5. ↑ „Спомени на Борис Сарафов“
  6. ↑ 6,0 6,1 К. Битоски, „Солунски атентати“, Скопје, 1985.

Поврзано[уреди | уреди извор]

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Гемиџии
Јордан Поп Јорданов - Орцето | Константин Кирков | Павел Шатев | Марко Бошнаков | Цветко Трајков | Георги Богданов | Милан Арсов | Димитар Мечев | Владимир Пингов | Илија Трчков | Димитар Коштанов
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Гемиџии&oldid=5220576“