Jump to content

Турк: Засвар хоорондын ялгаа

Холбоос засах
Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь
Browse history interactively
← Өмнөх өөрчлөлт
Content deleted Content added
VisualWikitext
Istiklal_Marsi-TSK.ogg файлыг коммонсд Hedwig in Washington хэрэглэгч устгасан тул арилгагдлаа. Шалтгаан: Copyright violation: Vandalism: Modified lyri
No edit summary
 
(48 дундын хувилбарууд 15 хэрэглэгчид харагдахгүй)
Мөр 1: Мөр 1:
{{Short description|Баруун Ази, Зүүн Өмнөд Европ дахь улс}}
{{Жааз Улс
{{Инфобокс улс
|уугуул_нэр =<small><small> [[түркээр]]</small></small> Türkiye Cumhuriyeti
| conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Турк Улс<br/><span style="text-align:left;">{{МонголЮникод|ᠪᠦᢉᠦᠳᠡ<br />ᠨᠠᠶᠢᠷᠠᠮᠳᠠᠬᠤ</br>ᠲᠦᠷᠻ<br />ᠤᠯᠤᠰ|size=1em}}</span>
|албан_ёсны_нэр ='''Бүгд Найрамдах Түрк Улс'''
|богино_нэр =Түрк
| common_name = Турк
| native_name = {{native name|tr|Türkiye Cumhuriyeti}}
|далбааны_зураг =Flag of Turkey.svg
|сүлдний_зураг =
| image_flag = Flag of Turkey.svg
| flag_type = [[Туркийн төрийн далбаа|Төрийн далбаа]]
|уриа =
| image_coat = <!-- Туркийн Үндсэн хуульд төрийн сүлдийг заагаагүй -->
|үндэсний_дуулал =İstiklâl Marşı → «Тусгаар тогтнолын марш»<br><center></center>
| symbol_type =
|газрын_зураг =Turkey on the globe (Europe centered).svg
| national_motto = <!-- Туркийн Үндсэн хуульд албан ёсны уриа заагаагүй -->
|нийслэл_хот =[[Анкара]]
| national_anthem = <br />{{native phrase|tr|[[Тусгаар тогтнолын марш|İstiklal Marşı]]|nolink=yes}}<br />"Тусгаар тогтнолын марш"{{parabr}}{{center|[[File:Istiklâl Marsi instrumetal.ogg]]}} <!-- Please do not replace this with the vocal version. In order to keep continuity with other Wikipedia pages on modern countries, the instrumental version should be used. -->
|хамгийн_том_хот =[[Стамбул]]
| image_map = Turkey (orthographic projection).svg
|албан_ёсны_хэл =[[Түрк хэл]]
|бүс_нутгийн_хэл =
| capital = [[Анкара]]
| coordinates = {{Coord|39|N|35|E|type:city|display=title,inline}}
|үндэс_язгуур = 70–75% - [[Түрк үндэстэн]]<br />{{nbsp|6}}18% - [[Курд үндэстэн]]<br />{{nbsp|2}}7–12% - бусад ард түмэн
| largest_city = [[Истанбул]]<br />{{coord|41|1|N|28|57|E|display=inline}}
|үндэс_язгуур_он = 2008<ref name="cia">The World Factbook :[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html Turkey]</ref>
| official_languages = [[Турк хэл]]<ref name="TC Constituton Art. 3">{{cite news|title=Türkiye Cumhuriyeti Anayasası|url=https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tc_anayasasi.maddeler?p3=3|publisher=[[Туркийн Үндэсний Их Хурал]]|access-date=1 July 2020|language=Tr|archive-url=https://web.archive.org/web/20200702232731/https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tc_anayasasi.maddeler?p3=3|archive-date=2 July 2020|quote="3. Madde: Devletin Bütünlüğü, Resmi Dili, Bayrağı, Milli Marşı ve Başkenti: Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı "İstiklal Marşı" dır. Başkenti Ankara'dır."|url-status=bot: unknown}}</ref><ref name="Constitutional Court of Turkey - Constitution Art. 3">{{cite news|title=Mevzuat: Anayasa|url=https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/anayasa/|publisher=[[Туркийн Үндсэн хуулийн шүүх]]|location=Ankara|access-date=1 July 2020|language=Tr|archive-url=https://web.archive.org/web/20200621023406/https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/anayasa/|archive-date=21 June 2020|url-status=bot: unknown}}</ref>
|demonym = [[Турк#Хүн ам зүй|Түркийнхэн<br>Түрк улсынхан<br>Түркийн ард түмэн]]
| languages_type = [[Ярианы хэл]]
|засаглалын_хэлбэр =[[Ардчилсан дэглэм]], [[нэгдмэл байгууламж|нэгдмэл<br> байгууламж]], парламентийн<br>[[бүгд найрамдах засаг]]тай
|удирдагчийн_цол1 =Ерөнхийлөгч
| languages = {{vunblist
| Голдуу турк хэл<ref>
|удирдагчийн_нэр1 =[[Абдулла Гюль]] (2007–)
* {{harvnb|KONDA|2006|p=19}}
|удирдагчийн_цол2 =Ерөнхий сайд
* {{harvnb|Comrie|2018|p=537}}</ref>}} {{collapsible list |[[Умард Курд хэл|Курд хэл]]|[[Заза хэл]]|[[Араб хэл]]|[[Черкес хэл]]|[[Лаз хэл]]|[[Грек хэл]]|[[Армени хэл]]|[[Албани хэл]]|[[Босни хэл]]|[[Болгар хэл]]|[[Туркийн хэлнүүд|Бусад хэл]]}}
|удирдагчийн_нэр2 =Режеп Тайип Эрдоан (2003–)
| ethnic_groups = {{unbulleted list
|хууль_тогтоогч =<small>[[түрк хэл бичиг|түрк.]]</small> Türkiye Büyük Millet Meclisi<br>→ «Түрк улсын их хурал»
| 70–75% [[Туркууд]]
|түүхэн_утга = Түүх
| 19% [[Курдүүд]]
|түүхэн_огноо1 =[[1918]]-[[10 сарын 30|10-30]]
| 6–11% Бусад
|түүхэн_үйл1 =[[Османы эзэнт гүрэн|Османы улс]] дайнд ялагдсан
}}
|түүхэн_огноо2 =[[1919]]—[[1923]]
|түүхэн_үйл2 =Чөлөөлөх дайн дэгдсэн
| demonym = [[Туркууд]]
| government_type = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Ерөнхийлөгчийн засаглалын систем|ерөнхийлөгчийн]] [[бүгд найрамдах улс]]
|түүхэн_огноо3 =[[1923]]-[[10 сарын 29|10-29]]
| leader_title1 = [[Туркийн Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]]
|түүхэн_үйл3 =БНТУ тунхаглагдсан
| leader_name1 = [[Режеп Тайип Эрдоан]]
|газар_нутаг_км2 =783,562
| leader_title2 = [[Туркийн Дэд Ерөнхийлөгч|Дэд Ерөнхийлөгч]]
|нутгийн_талбайгаарх_эрэмбэ_дэс =37
| leader_name2 = [[Жевдет Йылмаз]]
|усны_эзлэх_хувь =1.3 %
| leader_title3 = [[Туркийн Үндэсний Их Хурлын Дарга|Их Хурлын Дарга]]
|хүн_амын_тооцоо =73,722,988
| leader_name3 = [[Нуман Куртулмуш]]
|хүн_ам_тооцоолсон_он =2010
| leader_title4 = [[Туркийн Үндсэн хуулийн шүүх|Ерөнхий шүүгч]]
|хүн_амын_тоогоор_эрэмбэ_дэс =18
| leader_name4 = [[Кадир Өзкая]]
|хүн_амын_тооллого =67,803,927
| legislature = {{nowrap|[[Туркийн Үндэсний Их Хурал|Үндэсний Их Хурал]]}}
|хүн_ам_тоолсон_он =2000
| sovereignty_type = [[Туркийн түүх|Түүх]]
|хүн_амын_тооллого_эрэмбэ_тоологдсоноор =
| established_event1 = [[Османы эзэнт гүрэн]]
|хүн_амын_нягтрал_нэгж_км2 =94.1
| established_date1 = 1299 оны ойролцоо
|хүн_амын нягтрал_эрэмбэ_дэс =108
| established_event2 = [[Туркийн тусгаар тогтнолын дайн|Тусгаар тогтнолын дайн]]
|ДНБ_ХАЧ =[[Америк доллар|$]]1.073 их наяд<ref name="imf2">{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?sy=2011&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=186&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=&pr.x=68&pr.y=13|title=IMF World Economic Outlook Database, April 2012|year=2012|publisher=International Monetary Fund}}</ref>
| established_date2 = 5 сарын 19, 1919
|ДНБ_ХАЧ_он =2011
| established_event3 = [[Үндэсний Их Хурлын засгийн газар]]
|ДНБ_ХАЧ_эрэмбэ =16
| established_date3 = 4 сарын 23, 1920
|ДНБ_ХАЧ_Нэг_хүнд =$14,517<ref name="imf2"/>
| established_event4 = [[Османы султант улсын татан буулгалт|Султант улс татан буугдсан]]
|ДНБ_ХАЧ_Нэг_хүнд_эрэмбэ =64
| established_date4 = 11 сарын 1, 1922
|ДНБ_нэрлэсэн =$778.089 их наяд<ref name="imf2"/>
| established_event5 = {{nowrap|[[Лозанны гэрээ]]}}
|ДНБ_нэрлэсэн_он =2011
| established_date5 = 7 сарын 24, 1923
|ДНБ_нэрлэсэн_эрэмбэ =18
| established_event6 = [[Туркийн түүх|Бүгд найрамдах улс тунхаглагдав]]
|ДНБ_нэрлэсэн_нэг_хүнд =$10,522<ref name="imf2"/>
| established_date6 = [[Бүгд Найрамдах Улсын Өдөр (Турк)|10 сарын 29, 1923]]
|ДНБ_нэрлэсэн_нэг_хүнд_эрэмбэ =62
| established_event7 = [[Туркийн Үндсэн хууль|Одоогийн үндсэн хууль]]
|ХТББИ =40.0<ref name="wb-gini">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=World Bank}}</ref>
| established_date7 = 11 сарын 9, 1982<ref name="Constitution2019">{{cite web |title=Туркийн үндсэн хууль |url=https://www.anayasa.gov.tr/en/legislation/turkish-constiution/ |publisher=Анаяса Махкемеси |access-date=12 April 2022 |archive-date=10 January 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210110193216/https://www.anayasa.gov.tr/en/legislation/turkish-constiution/ |url-status=live }}</ref>
|Илтгэлцүүр_он =2010
| area_km2 = 783,356 <!--http://www.auswaertiges-amt.de/DE/Aussenpolitik/Laender/Laenderinfos/01-Nodes_Uebersichtsseiten/Tuerkei_node.html -->
|Илтгэлцүүр_ангилал =
|Илтгэлцүүр_эрэмбэ =58
| area_rank = 36
|ХХИ ={{increase}} 0.722
| area_sq_mi = 302535 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| percent_water = 2.03<ref>{{cite web|title=Surface water and surface water change|access-date=11 October 2020|publisher=[[Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа ба Хөгжлийн Байгууллага]] (ЭЗХАХБ)|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER|archive-date=24 March 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210324133453/https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER|url-status=live}}</ref>
|ХХИ_он =2013
| population_estimate_year = 2022
|ХХИ_ангилал =<span style="color:#090;">сайн</span>
| population_estimate_rank = 17
|ХХИ_эрэмбэ =90
| population_density_km2 = 111<ref name="Turkey-population">{{cite web|url=https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2021-45500&dil=2|publisher=Turkish Statistical Institute|title=The Results of Address Based Population Registration System, 2021|date=4 February 2022|access-date=7 February 2022}}</ref>
|Мөнгөн_тэмдэгт =[[Түркийн лир]]
| population_density_sq_mi = 262
|Мөнгөн_тэмдэгт_код =TRY
| population_density_rank = 83
|Цагийн_бүс =[[Дорно Европын цаг|ДЕЦ]]
| GDP_PPP = {{increase}} $3.832 их наяд<ref name="IMFWEO.TR">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=186,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, April 2024 Edition. (Türkiye) |publisher=[[Олон Улсын Валютын Сан]] |website=www.imf.org |date=16 April 2024 |access-date=16 April 2024}}</ref>
| utc_offset = [[НЗНЦ+2|+2]]
| GDP_PPP_year = 2024
| зуны_цагийн_бүсийн_нэр = [[Дорно Европын зуны цаг|ДЕЗЦ]]
| GDP_PPP_rank = 11
| utc_offset_DST = [[НЗНЦ+3|+3]]
| GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $43,921<ref name="IMFWEO.TR" />
|Интернетийн_АДН =[[.tr]]
| GDP_PPP_per_capita_rank = 46th
|Утасны_код =+90
|тэмдэглэл =
| GDP_nominal = {{increase}} $1.114 их наяд<ref name="IMFWEO.TR" />
| GDP_nominal_year = 2024
| GDP_nominal_rank = 18
| GDP_nominal_per_capita = {{decrease}} $12,765<ref name="IMFWEO.TR" />
| GDP_nominal_per_capita_rank = 71
| Gini = 41.9 <!--number only-->
| Gini_year = 2019
| Gini_ref = <ref name="Gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=TR|title=Gini index (World Bank estimate) – Turkey|year=2019|access-date=15 November 2021|publisher=World Bank }}</ref>
| Gini_change = steady <!--increase/decrease/steady-->
| HDI = 0.838 <!--number only-->
| HDI_year = 2021<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=8 September 2022}}</ref>
| HDI_rank = 48
| currency = [[Туркийн лир]] ([[Турк лирын тэмдэг|₺]])
| currency_code = TRY
| time_zone = [[Туркийн Цаг|TRT]]
| utc_offset = +3
| date_format = өө.сс.жжжж ([[Манай эрин|МЭ]])
| drives_on = баруун гарын
| calling_code = [[Турк дахь утасны дугаар|+90]]
| cctld = [[.tr]]
| ethnic_groups_year = 2016
| ethnic_groups_ref = <ref name="cia">{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/turkey-turkiye/#people-and-society|title=Turkey|work=[[The World Factbook]]|publisher=[[АНУ-ын Тагнуулын төв газар|Тагнуулын төв газар]]|access-date=13 October 2016}}</ref>
}}
}}
'''Турк''' (<small>[[Турк хэл|Туркээр]]</small> ''Türkiye''), албан ёсоор '''Бүгд Найрамдах Турк Улс''' нь тив дамнасан [[Зүүн Европ|зүүн]] [[Европ]] болон [[Өрнөд Ази|өрнөд]] [[Ази]]йн [[улс]] юм. Баруунаас нар зөв тойруулвал [[Грек]], [[Болгар]], [[Гүрж]], [[Армен]], [[Азербайжан]], [[Иран]], [[Ирак]], [[Сири]] гэх 8 улстай хиллэдэг. Мөн урд, баруун, хойд талуудаараа [[Газрын дундад тэнгис]], [[Эгейн тэнгис]], [[Хар тэнгис]]ээр хөвөөлөгдөнө. [[Гантиг тэнгис]], [[Босфорын хоолой|Босфорын]], [[Дарданеллын хоолой]]нуудаар тивүүдийг заагладаг. Нийслэл нь [[Анкара]], хамгийн том хот нь [[Истанбул]]. Нийтээрээ шахуу [[Ислам|Ислам шашны]] шүтлэгтэй, албан ёсны хэл нь [[Турк хэл|Турк]], бас Иран гаралтай өөрсдийн хэлээр ярилцдаг [[Курд]], Заза нар бий.


'''Турк''' ({{lang-tr|Türkiye}} [ˈtyɾcije]), албан ёсоор '''Бүгд Найрамдах Түрк Улс''' ({{lang-tr|Türkiye Cumhuriyeti|links=no}} [ˈtyɾcije dʒumˈhuːɾijeti]), нь тив дамнасан [[Зүүн Европ|зүүн]] [[Европ]] болон [[Өрнөд Ази|өрнөд]] [[Ази]]йн [[улс]] юм. Баруунаас нар зөв тойруулвал [[Грек]], [[Болгар]], [[Гүрж]], [[Армени]], [[Азербайжан]], [[Иран]], [[Ирак]], [[Сири]] гэх 8 улстай хиллэдэг. Мөн урд, баруун, хойд талуудаараа [[Газар дундын тэнгис]], [[Эгейн тэнгис]], [[Хар тэнгис]]ээр хөвөөлөгдөнө. [[Гантиг тэнгис]], [[Босфорын хоолой|Босфорын]], [[Дарданеллын хоолой]]нуудаар тивүүдийг заагладаг. Нийслэл нь [[Анкара]], хамгийн том хот нь [[Стамбул]]. Нийтээрээ шахуу [[Ислам|Ислам шашны]] шүтлэгтэй, албан ёсны хэл нь [[Турк хэл|Турк]], бас Иран гаралтай өөрсдийн хэлээр ярилцдаг [[Курд]], Заза нар байдаг.
Огуз [[түрэг]]үүд 11-р зууны үест одоогийн нутагт нүүдэллэн иржээ. Тухайн үед Түрэгийн Селжүкүүд баруун Азид ноёлж байгаад улс нь мөхсөний дараа [[Анатолийн хойг]]т (Туркийн Азийн нутаг) хүч нь шилжиж, [[Османы эзэнт гүрэн]] тогтож хүчирхэгжсээр [[Балканы хойг]], [[Баруун Ази]], [[Хойд Африк]]ийг нэгтгэн (Өрнөдийн нэрлэдгээр [[Ойрхи Дорнод]]ыг) захирч байсан. [[Дэлхийн 1-р дайн]]д ялагдсанаар гүрэн задарч, дайнд ялсан улсуудын мэдэлд хуваагдсан үед [[Мустафа Кемал Ататүрк]] чөлөөлөх дайныг удирдан ялснаар 1923 онд одоогийн Бүгд Найрамдах Турк Улс байгуулагдсан.


Огуз [[түрэг]]үүд 11-р зууны үест одоогийн нутагт нүүдэллэн иржээ. Тухайн үед Түрэгийн Селжүкүүд баруун Азид ноёлж байгаад улс нь мөхсөний дараа [[Бага Ази|Анатолийн хойг]]т (Туркийн Азийн нутаг) хүч нь шилжиж, [[Османы эзэнт гүрэн]] тогтож хүчирхэгжсээр [[Балканы хойг]], [[Баруун Ази]], [[Хойд Африк]]ийг нэгтгэн (Өрнөдийн нэрлэдгээр [[Ойрх Дорнод]]ыг) захирч байсан. [[Дэлхийн 1-р дайн]]д ялагдсанаар гүрэн задарч, дайнд ялсан улсуудын мэдэлд хуваагдсан үед [[Мустафа Кемал Ататүрк]] чөлөөлөх дайныг удирдан ялснаар [[1923]] онд одоогийн Бүгд Найрамдах Турк Улс байгуулагдсан.
Хөл бөмбөгийн холбоо, Олимпийн хороодод бол Европын улс гэж явдаг. Эдийн засаг, улс төрийнхөө хувьд ч европ тивийн гишүүн гэгдэж, одоогийн байдлаар [[Европын холбоо]]ны гишүүн улс болохоор албан ёсоор нэрээ дэвшүүлээд байна.

Хөл бөмбөгийн холбоо, Олимпын хороодод бол Европын улс гэж явдаг. Эдийн засаг, улс төрийнхөө хувьд ч европ тивийн гишүүн гэгдэж, одоогийн байдлаар [[Европын Холбоо]]ны гишүүн улс болохоор албан ёсоор нэрээ дэвшүүлээд байна.


== Нэр ==
== Нэр ==
[[Түрк үндэстэн]] голлон амьдардаг учир энэ улс орныг '''Түрк''' гэнэ. [[Түрк хэл]]ээр [түүр<sub>ь</sub>кие] гэж хэлээд Türkiye гэж бичдэг. Үүнээс [[монголоор]] [Тү́рк] / [Түүрк] гэж дуудна. Мөн Монгол улсынхан '''Турк''' гэж бичээд [Туурк] гэж дуудаж хэвшсэн. Харин [[худам монголоор]] яаж ч хэлсэн "түрк" гэж бичдэг. Энэ хос нэр нь [[Түрэг улс|Түрэгийн]] [[Билгэ хаан]]ы хөшөөнөө ''түрүк'' (худам монголоор ''түрүг'', [[халимаг кирилээр]] ''түрг'') гэж бичсэн '''«[[Түрэг]]»''' гэдэг үгний балархай эгшиг гээгдэж богиноссон хэлбэр бололтой. Удаах үе -''ие'' нь Араб хэл бичгийн -''ияя'', Грек, Латин, Англи -''иа'', Орос -''ия'' гэдэгтэй дүйх монголоор «-ын газар», «орон», «улс» гэсэн утгат дагавар юм. Сонирхвол энэ улсыг [[англиар]] Turkey [төө<sub>р</sub>ки], [[оросоор]] Ту́рция, [[хасагаар]] Түркия, [[хятадаар]] 土耳其 [түөрци] гэдэг.
[[Туркууд]] голлон амьдардаг учир энэ улс орныг '''Түрк''' гэнэ. [[Турк хэл]]ээр [түүр<sub>ь</sub>кие] гэж хэлээд Türkiye гэж бичдэг. Үүнээс [[монгол хэл|монголоор]] [Тү́рк] / [Түүрк] гэж дуудна. Мөн Монголчууд '''Турк''' гэж бичээд [Туурк] гэж дуудаж хэвшсэн. Харин [[монгол бичиг|монгол бичгээр]] яаж ч хэлсэн "түрк" гэж бичдэг. Энэ хос нэр нь [[Түрэг улс|Түрэгийн]] [[Билгэ хаан]]ы хөшөөнөө ''түрүк'' (монгол бичгээр ''түрүг'', [[Ойрад–Халимаг аялга|халимаг кириллээр]] ''түрг'') гэж бичсэн '''«[[Түрэг]]»''' гэдэг үгний балархай эгшиг гээгдэж богиноссон хэлбэр бололтой. Удаах үе -''ие'' нь Араб хэл бичгийн -''ияя'', Грек, Латин, Англи -''иа'', Орос -''ия'' гэдэгтэй дүйх монголоор «-ын газар», «орон», «улс» гэсэн утгат дагавар юм. Сонирхвол энэ улсыг [[англи хэл|англиар]] Turkey [төө<sub>р</sub>ки], [[орос хэл|оросоор]] Ту́рция, [[хасаг хэл|хасагаар]] Түркия, [[хятад хэл|хятадаар]] 土耳其 [түөрци] гэдэг.


== Улс төр ==
== Улс төр ==
[[Зураг:Tayyip Erdoğan.JPG|thumb|left|130px|Режеп Тайип Эрдоган]]
[[Зураг:Tayyip Erdoğan.JPG|thumb|left|130px|Режеп Тайип Эрдоган]]
Өнөөгийн Түрк улс бол [[парламент]]ийн эрх мэдэл давамгайлсан төлөөллийн [[ардчилал|ардчилсан]] дэглэм, [[нэгдмэл улс|нэгдмэл]] байгууламж бүхий [[бүгд найрамдах засаг]]тай улс юм. [[Бүгд найрамдах улс|БНУ]] болсон 1923 оноос хойш шашин төр хоёрыг ангид болгож хэвшүүлжээ.<ref>Çarkoğlu, Ali (2004). [http://books.google.mn/books?id=t5G_zw9exMQC&pg=PP1&lpg=PP1&dq=Religion+in+Turkey&hl=en Religion and Politics in Turkey]</ref> Өнөөдөр үйлчилж буй үндсэн хууль 1982 онд батлагдсан. Түркт өмнө нь 1876, 1921, 1924, 1961 онуудын үндсэн хууль үйлчилж байжээ. Улсын ерөнхийлөгч бол тус улсын төрийн тэргүүн. Таван жилээр сонгогддог ерөнхийлөгчийн үүрэг харьцангуй бага, бэлгэдлийн шинж чанартай байна. 2007 онд [[Абдулла Гюль]] тус улсын 11 дугаар ерөнхийлөгч болон сонгогджээ.<ref>BBC. [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6966216.stm Turks elect ex-Islamist president]</ref> [[Ерөнхий сайд]] сайд нараа томилж, засгийн газраа бүрдүүлж төрийн бодлого үйл ажиллагааг эрхлэн хэрэгжүүлдэг. Улсын хурал (парламент) нь нэг танхимт Түрк Улсын Их Хурал (товчоор ТУИХ, түркээр Türkiye Büyük Millet Meclisi) болно. Шүүх эрх мэдэлд хууль тогтоох, хэрэгжүүлэх эрх мэдэлтэн нөлөөлж чадахгүй. Улсын шүүх (Danıştay) нь төр засгийн маргааныг шийддэг бол бусад зарга маргааныг Зарга таслах газар (Yargıtay) авч хэлэлцдэг.<ref>Turkish Directorate General of Press and Information (2001-10-17). "[http://web.archive.org/web/20070203170110/http://www.byegm.gov.tr/mevzuat/anayasa/anayasa-ing.htm Turkish Constitution]]". Turkish Prime Minister's Office.</ref>
Өнөөгийн Түрк улс бол [[парламент]]ийн эрх мэдэл давамгайлсан төлөөллийн [[ардчилал|ардчилсан]] дэглэм, [[нэгдмэл улс|нэгдмэл]] байгууламж бүхий [[бүгд найрамдах засаг|бүгд найрамдах засаглал]]тай улс юм. 1923 онд [[Бүгд найрамдах улс|БНУ]] болсоноос хойш шашин төр хоёрыг ангид болгож хэвшүүлжээ.<ref>Çarkoğlu, Ali (2004). [http://books.google.mn/books?id=t5G_zw9exMQC&pg=PP1&lpg=PP1&dq=Religion+in+Turkey&hl=en Religion and Politics in Turkey]</ref> Өнөөдөр үйлчилж буй үндсэн хууль 1982 онд батлагдсан. Түркт өмнө нь 1876, 1921, 1924, 1961 онуудын Үндсэн хууль үйлчилж байжээ. Улсын ерөнхийлөгч бол тус улсын төрийн тэргүүн. Таван жилээр сонгогддог ерөнхийлөгчийн үүрэг харьцангуй бага, бэлгэдлийн шинж чанартай байна. 2007 онд [[Абдулла Гюль]] тус улсын 11 дугаар ерөнхийлөгч болон сонгогджээ.<ref>BBC. [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6966216.stm Turks elect ex-Islamist president]</ref> [[Ерөнхий сайд]] сайд нараа томилж, Засгийн газраа бүрдүүлж төрийн бодлого үйл ажиллагааг эрхлэн хэрэгжүүлдэг. Улсын хурал (парламент) нь нэг танхимт Түрк Улсын Их Хурал (товчоор ТУИХ, түркээр Türkiye Büyük Millet Meclisi) болно. Шүүх эрх мэдэлд хууль тогтоох, хэрэгжүүлэх эрх мэдэлтэн нөлөөлж чадахгүй. Улсын шүүх (Danıştay) нь төр засгийн маргааныг шийддэг бол бусад зарга маргааныг Зарга таслах газар (Yargıtay) авч хэлэлцдэг.<ref>Turkish Directorate General of Press and Information (2001-10-17). "[https://web.archive.org/web/20070203170110/http://www.byegm.gov.tr/mevzuat/anayasa/anayasa-ing.htm Turkish Constitution]]". Turkish Prime Minister's Office.</ref>


[[Зураг:Barack Obama addresses Turkish Parliament 4-6-09 2.JPG|thumb|left|200px|Түрк улсын их хурлын танхимд АНУ-ын [[Барак Обама|Обама]] үг хэлж байгаа нь]]
[[Зураг:Barack Obama addresses Turkish Parliament 4-6-09 2.JPG|thumb|left|200px|Түрк улсын их хурлын танхимд АНУ-ын [[Барак Обама|Обама]] үг хэлж байгаа нь]]
ТУИХ-д давуу суудал эзлэсэн намын дарга ерөнхий сайд болдог уламжлал бараг тогтжээ. Өнөөгийн ерөнхий сайд 2003 оноос хойш гурван удаа дараалан сонгогдоод байгаа [[Режеп Тайип Эрдоан]] юм.<ref>[https://archive.is/20130615123622/www.theglobeandmail.com/news/world/hundreds-of-police-move-past-barricades-in-istanbuls-taksim-square/article12467831/ "Erdogan’s sudden crackdown rocks Istanbul"]</ref> Сайд хүн улсын хурлын гишүүн байх ёсгүй боловч гишүүн давхар сайдын ажилтай байх нь Түркт ердийн үзэгдэл болчихсон. Улсын хурлын 550 суудлыг сонгуулийн 85 тойрогт намуудын цуглуулсан дэмжлэгийг нэгтгэн хувь тэнцүүлж намын жагсаалтын дээрээс эхлэн оноодог. 2004 онд 50 нам бүртгэлтэй байсан.<ref>Turkish Directorate General of Press and Information (2004-08-24). [http://web.archive.org/web/20070203025134/http://www.byegm.gov.tr/REFERENCES/Structure.htm "Political Structure of Turkey"]. Turkish Prime Minister's Office.</ref> Шашнаар ялгаварлах, улсыг салган бутаргах үйлдэл илэрвэл намын санхүүжилт, үйл ажиллагааг улсын шүүх хорьдог.<ref>BBC. [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1466160.stm Euro court backs Turkey Islamist ban]</ref><ref>BBC. [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2850601.stm "Turkey's Kurd party ban criticised"]</ref>
Түркийн Улсын Их хуралд илүү олон суудал эзлэсэн намын дарга ерөнхий сайд болдог уламжлал бараг тогтжээ. Өнөөгийн ерөнхий сайд 2003 оноос хойш гурван удаа дараалан сонгогдоод байгаа [[Режеп Тайип Эрдоан]] юм.<ref>[https://archive.is/20130615123622/www.theglobeandmail.com/news/world/hundreds-of-police-move-past-barricades-in-istanbuls-taksim-square/article12467831/ "Erdogan’s sudden crackdown rocks Istanbul"]</ref> Сайд хүн улсын хурлын гишүүн байх ёсгүй боловч гишүүн давхар сайдын ажилтай байх нь Түркт ердийн үзэгдэл болчихсон. Улсын хурлын 550 суудлыг сонгуулийн 85 тойрогт намуудын цуглуулсан дэмжлэгийг нэгтгэн хувь тэнцүүлж намын жагсаалтын дээрээс эхлэн оноодог. 2004 онд 50 нам бүртгэлтэй байсан.<ref>Turkish Directorate General of Press and Information (2004-08-24). [https://web.archive.org/web/20070203025134/http://www.byegm.gov.tr/REFERENCES/Structure.htm "Political Structure of Turkey"]. Turkish Prime Minister's Office.</ref> Шашнаар ялгаварлах, улсыг салган бутаргах үйлдэл илэрвэл намын санхүүжилт, үйл ажиллагааг улсын шүүх хорьдог.<ref>BBC. [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1466160.stm Euro court backs Turkey Islamist ban]</ref><ref>BBC. [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2850601.stm "Turkey's Kurd party ban criticised"]</ref>


=== Гадаад харилцаа ===
=== Гадаад харилцаа ===
[[Зураг:2010 G-20 Seoul summit.jpg|thumb|left|[[Их Хорь|Их хорин]] орны тоонд Түрк улс багтдаг]]
[[Зураг:2010 G-20 Seoul summit.jpg|thumb|left|[[Их Хорь|Их хорин]] орны тоонд Түрк улс багтдаг]]
Түрк улс [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага|НҮБ]] (1945), [[Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллага|ЭЗХАХБ]] (1961), [[Ислам шашинт орнуудын байгууллага|ИШОБ]] (1969), [[Европын аюулгүй байдал хамтын ажиллагааны байгууллага|ЕАБХАБ]] (1973), [[Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллага|ЭЗХАБ]] (1985), [[Хар тэнгис хавийн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллага|ХТХЭЗХАБ]] (1992), [[Ислам шашинт хөгжиж буй найман орон|Хө-8]] (1997), [[Их Хорь|Их 20]] (1999) зэрэг олон улсын байгууллага холбоодыг анх байгуулцаж, гишүүн болсон юм. БНТУ ер нь Азийн гэхээсээ эдийн засгийн хөгжил ойр Европын орнуудтай илүү дотно хамтарч ажилладаг. Тухайлбал хүйтэн дайны үед [[Умар Атлантын цэргийн эвсэл|УАЦЭ]] (НАТО)-д 1952 онд гишүүнээр элсэж, ЗХУ-г сөрөх АНУ-ын холбоотон болж байсан бөгөөд 1987 онд [[Европын Эдийн Засгийн Хамтын Нийгэмлэг|ЕЭЗХН]]-т гишүүн элсэж, 2005 онд [[Европын Холбоо]] (ЕХ)-той хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулж байсан.<ref>[http://web.archive.org/web/20070515022203/http://www.abgs.gov.tr/en/tur-eu_relations_dosyalar/chronology.htm "Chronology of Turkey-EU relations"]. Turkish Secretariat of European Union Affairs</ref> Түрк 1974 онд [[Бүгд Найрамдах Кипр Улс|БНКипУ]]-тай харьцаа муудаж, улс гэж хүлээн зөвшөөрөхөөс татгалзаж, харин [[Кипр]]ийн умард хагаст 1983 онд Кипрээс тусгаар тогтносон [[Умар Киприйн Бүгд Найрамдах Түрк Улс|УКБНТҮ]] (Умар Кипр)-ийг хүлээн зөвшөөрсөн цор ганц улс болжээ.<ref name="Mardell">Mardell, Mark (2006-12-11). [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6170749.stm "Turkey's EU membership bid stalls"]. BBC.</ref> Бүрэн эрхт Кипр улсыг салгаж хуваасан энэ хэргээс болж Түрк ЕХ, УАЦЭ (НАТО)-ээс зэмлэл хүртэж, ЕХ-д элсэж чадахгүй байгаа юм.<ref name="Mardell"/> 1991 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]] задарснаас хойш шинээр үүссэн Түрэг угсаатны [[Азербайжан]] болон [[Дунд Ази]]йн орнуудтай хэл соёл, эдийн засаг, улс төрийн сайн харилцааг өргөжүүлжээ.<ref>İdris Bal (2004). [http://books.google.mn/books?id=vDzjkrTDKjYC&pg=PA269&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Turkish Foreign Policy In Post Cold War Era].</ref>
Түрк улс [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага]] (1945), [[Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа ба Хөгжлийн Байгууллага]] (1961), [[Ислам шашинт орнуудын байгууллага|ИШОБ]] (1969), Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа ба Хөгжлийн Байгууллага (1973), [[Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллага|ЭЗХАБ]] (1985), [[Хар тэнгис хавийн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллага|ХТХЭЗХАБ]] (1992), [[Ислам шашинт хөгжиж буй найман орон|Хө-8]] (1997), [[Их Хорь|Их 20]] (1999) зэрэг олон улсын байгууллага холбоодыг анх байгуулцаж, гишүүн болсон юм. БНТУ ер нь Азийн гэхээсээ эдийн засгийн хөгжил ойр Европын орнуудтай илүү дотно хамтарч ажилладаг. Тухайлбал хүйтэн дайны үед [[Умар Атлантын цэргийн эвсэл|УАЦЭ]] (НАТО)-д 1952 онд гишүүнээр элсэж, ЗХУ-г сөрөх АНУ-ын холбоотон болж байсан бөгөөд 1987 онд [[Европын Эдийн Засгийн Хамтын Нийгэмлэг|ЕЭЗХН]]-т гишүүн элсэж, 2005 онд [[Европын Холбоо]] (ЕХ)-той хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулж байсан.<ref>[https://web.archive.org/web/20070515022203/http://www.abgs.gov.tr/en/tur-eu_relations_dosyalar/chronology.htm "Chronology of Turkey-EU relations"]. Turkish Secretariat of European Union Affairs</ref> Түрк 1974 онд [[Бүгд Найрамдах Кипр Улс|БНКипУ]]-тай харьцаа муудаж, улс гэж хүлээн зөвшөөрөхөөс татгалзаж, харин [[Кипр]]ийн умард хагаст 1983 онд Кипрээс тусгаар тогтносон [[Умар Киприйн Бүгд Найрамдах Түрк Улс|УКБНТҮ]] (Умар Кипр)-ийг хүлээн зөвшөөрсөн цор ганц улс болжээ.<ref name="Mardell">Mardell, Mark (2006-12-11). [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6170749.stm "Turkey's EU membership bid stalls"]. BBC.</ref> Бүрэн эрхт Кипр улсыг салгаж хуваасан энэ хэргээс болж Түрк ЕХ, УАЦЭ (НАТО)-ээс зэмлэл хүртэж, ЕХ-д элсэж чадахгүй байгаа юм.<ref name="Mardell"/> 1991 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]] задарснаас хойш шинээр үүссэн Түрэг угсаатны [[Азербайжан]] болон [[Дундад Ази]]йн орнуудтай хэл соёл, эдийн засаг, улс төрийн сайн харилцааг өргөжүүлжээ.<ref>İdris Bal (2004). [http://books.google.mn/books?id=vDzjkrTDKjYC&pg=PA269&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Turkish Foreign Policy In Post Cold War Era].</ref>


=== Засаг захиргааны хуваарь ===
=== Засаг захиргааны хуваарь ===
Мөр 94: Мөр 118:


== Газар орон ==
== Газар орон ==
[[File:Turkey topo.jpg|thumb|300px|Түрк орны байр зүйн газрын зураг]]
[[File:Turkey topo.jpg|thumb|300px|Турк орны байр зүйн газрын зураг]]
Түрк орон 800 км өргөн, 1600 км урт бүхий бараг тэгш өнцөгт хэлбэрийн 783,562 км<sup>2</sup> газрыг эзлэн оршдог.<ref>[http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf "UN Demographic Yearbook, accessed April 16, 2007"]. (PDF)</ref> Газар нутгийн хэмжээгээр [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|37-р том]] орон бөгөөд [[Европ]] [[Ази]] хоёр тивийг дамнан тогтсоноор олон улсын зам харилцааны чухал харгуй болжээ.<ref name="Immerfall2009">{{cite book|last=Immerfall|first=Stefan|title=Handbook of European Societies: Social Transformations in the 21st Century|url=http://books.google.com/books?id=880rr6t5POQC&pg=PA417|publisher=Springer|isbn=978-0-387-88198-0|pages=417–}}</ref> Түркийн нийт нутгийн 97% (үндсэндээ [[Анатолийн хойг]]) нь [[Ази]], 3% (дорно [[Фрак]]) нь [[Европ]] тивд харъяалагддаг.<ref>{{cite web|url=http://www.turkishodyssey.com/turkey/turkey.htm |title=Turkey |publisher=Turkish Odyssey}}</ref> Энэ хоёр хэсгийг [[Босфорын хоолой]], [[Гантиг тэнгис]], [[Дарданелийн хоолой]] гурав цувран заагласан байна. Түрк орныг өрнө өмнө зүгээс [[Газрын дундад тэнгис]], өрнөөс [[Эгейн тэнгис]], умраас [[Хар тэнгис]] хүрээлж, дорно зүгийн урт зурвасаар бусад улстай хиллэдэг. Тухайлбал дорно талаараа [[Гүрж улс|Гүрж]] (252 км зурвасаар хиллэнэ), [[Армен улс|Армен]] (268 км), [[Азербайжан]] (9 км), [[Иран улс|Иран]] (499 км), [[Ирак улс|Ирак]] (352 км), [[Сири улс|Сири]] (822) таван улстай, Европын өрнө талаараа [[Грек улс|Грек]] (240 км) [[Болгар улс|Болгар]] (206 км) хоёртой хил залгадаг. Нутгийн ихэнх нь субтропикийн уур амьсгалтай. Хар тэнгисийн эрэг дагуу 3000 мм хүртэл тунадас унадаг. Баруун Понтийн уулс, Тавра, Баруун Анатолийн хөндийгөөөр хуурай зун, чийглэг өвөлтэй. Төв хэсгийн уулархаг нутаг хагас цөлийн уур амьсгалтай тул зун нь халуун, зарим жил сэрүүн, хүйтэн өвөл болдог. Дорнод уулсаас [[Тигр мөрөн|Тигр]], [[Евфрат мөрөн|Евфрат]], Аракс, [[Кызылырмак]], [[Их Мендерес]] зэрэг томоохон гол мөрөн эх авч урсдаг. Гол мөрнийг газар тариаланд өргөн ашигладаг.<ref>Хүүхэд-залуучуудын нэвтэрхий толь - III боть. Улаанбаатар. Улсын хэвлэлийн газар. 1988</ref> Мөн энд [[Арарат]] уул (5,137 м), [[Ван нуур|Ван]] нуур (3,755 км<sup>2</sup>) нь байдаг..
Турк орон 800 км өргөн, 1600 км урт бүхий бараг тэгш өнцөгт хэлбэрийн 783,562 км<sup>2</sup> газрыг эзлэн оршдог.<ref>[http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf "UN Demographic Yearbook, accessed April 16, 2007"]. (PDF)</ref> Газар нутгийн хэмжээгээр [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|37-р том]] орон бөгөөд [[Европ]] [[Ази]] хоёр тивийг дамнан тогтсоноор олон улсын зам харилцааны чухал харгуй болжээ.<ref name="Immerfall2009">{{cite book|last=Immerfall|first=Stefan|title=Handbook of European Societies: Social Transformations in the 21st Century|url=http://books.google.com/books?id=880rr6t5POQC&pg=PA417|publisher=Springer|isbn=978-0-387-88198-0|pages=417–}}</ref> Туркийн нийт нутгийн 97% (үндсэндээ [[Бага Ази|Анатолийн хойг]]) нь [[Ази]], 3% (дорно [[Фрак]]) нь [[Европ]] тивд харъяалагддаг.<ref>{{cite web |url=http://www.turkishodyssey.com/turkey/turkey.htm |title=Turkey |publisher=Turkish Odyssey |access-date=2013-06-25 |archive-date=2008-05-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080509130627/http://www.turkishodyssey.com/turkey/turkey.htm |url-status=dead }}</ref> Энэ хоёр хэсгийг [[Босфорын хоолой]], [[Гантиг тэнгис]], [[Дарданеллын хоолой]] гурав цувран заагласан байна. Түрк орныг өрнө өмнө зүгээс [[Газар дундын тэнгис]], өрнөөс [[Эгейн тэнгис]], умраас [[Хар тэнгис]] хүрээлж, дорно зүгийн урт зурвасаар бусад улстай хиллэдэг. Тухайлбал дорно талаараа [[Гүрж]] (252 км зурвасаар хиллэнэ), [[Армени]] (268 км), [[Азербайжан]] (9 км), [[Иран]] (499 км), [[Ирак]] (352 км), [[Сири]] (822) таван улстай, Европын өрнө талаараа [[Грек]] (240 км) [[Болгар]] (206 км) хоёртой хил залгадаг. Нутгийн ихэнх нь субтропикийн уур амьсгалтай. Хар тэнгисийн эрэг дагуу 3000 мм хүртэл тунадас унадаг. Баруун Понтийн уулс, Тавра, Баруун Анатолийн хөндийгөөөр хуурай зун, чийглэг өвөлтэй. Төв хэсгийн уулархаг нутаг хагас цөлийн уур амьсгалтай тул зун нь халуун, зарим жил сэрүүн, хүйтэн өвөл болдог. Дорнод уулсаас [[Тигр мөрөн|Тигр]], [[Евфрат мөрөн|Евфрат]], Аракс, [[Кызылырмак]], [[Их Мендерес]] зэрэг томоохон гол мөрөн эх авч урсдаг. Гол мөрнийг газар тариаланд өргөн ашигладаг.<ref>Хүүхэд-залуучуудын нэвтэрхий толь - III боть. Улаанбаатар. Улсын хэвлэлийн газар. 1988</ref> Мөн энд [[Арарат]] уул (5,137 м), [[Ван нуур|Ван]] нуур (3,755 км<sup>2</sup>) нь байдаг..


== Нийгэм ==
== Нийгэм ==
=== Боловсрол ===
=== Боловсрол ===
[[Ерөнхий боловсролын сургууль]] (ilk öğretim okulu) нь найман жилтэй. [[Их сургууль|Их дээд сургууль]]д элсэн сурагчид нь гурван жилийн ахлах сургуулийг дүүргэх хэрэгтэй. Гэхдээ 2004 оны 9-н сараас хойш сургуульд орсон бол 3 биш 4-н жил ахлах сургуульд суралцах хэрэгтэй. Мөн сургуулиас өмнөх боловсрол олгох цэцэрлэг бий. Хувийн сургуулиуд бас бий боловч цөөн. Сурагчын нэг сард төлөх ёстой сургалтын төлбөр, болон хоол, дотуур байрны зардал нь дундаж сарын цалинтай дүйцэхүйц байдаг байна.
[[Ерөнхий боловсролын сургууль]] (ilk öğretim okulu) нь найман жилтэй. [[Их сургууль|Их дээд сургууль]]д элсэн сурагчид нь гурван жилийн ахлах сургуулийг дүүргэх хэрэгтэй. Гэхдээ 2004 оны 9-н сараас хойш сургуульд орсон бол 3 биш 4-н жил ахлах сургуульд суралцах хэрэгтэй. Мөн сургуулиас өмнөх боловсрол олгох цэцэрлэг бий. Хувийн сургуулиуд бас бий боловч цөөн. Сурагчын нэг сард төлөх ёстой сургалтын төлбөр, болон хоол, дотуур байрны зардал нь дундаж сарын цалинтай дүйцэхүйц байдаг байна.
тьиотилт


== Соёл　 ==
== Соёл　 ==
=== Тамир, спорт ===
=== Тамир, спорт ===
{{Гол|Туркийн спорт}}
[[File:GS-FB 3-1 Panorama.jpg|thumb|left|«[[Галатасарай]]» багийн шинэ талбай - Али Сами Ен тамирын цогцолбор]]
[[File:GS-FB 3-1 Panorama.jpg|thumb|left|«[[Галатасарай]]» багийн шинэ талбай - Али Сами Ен тамирын цогцолбор]]
[[Хөлбөмбөг]] бол Түрк улсад хамгийн их дэлгэрсэн тамир, спорт юм.<ref>{{cite web|url=http://www.allaboutturkey.com/sports.htm|title=Sports in Turkey|author=Burak Sansal|publisher=allaboutturkey.com}}</ref> Хөлбөмбөгийн лиг дээд, дунд, доод гэсэн гурван ангитай. «[[Фенербахче]]», «[[Галатасарай]]», «[[Бешикташ]]», «Трабзонспор» зэрэг багууд олон улсад танигдаж чаджээ. [[Түрк улсын хөлбөмбөгийн шигшээ баг]] [[2002 оны хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|2002 оны ДАШТ]]-ээс хүрэл медаль хүртсэн. Нэг спорт нийгэмлэгийн харъяат болохоор хөл бөмбөг, [[сагсан бөмбөг]], [[гар бөмбөг]]ийн сайн багууд адилхан нэртэй байх нь таарна. Сагсан бөмбөгийн «Анадолу Эфес», эмэгтэй гар бөмбөгийн «Фенербахче» баг тив, дэлхийд сайн амжилт үзүүлдэг.<ref>[http://en.efesbasket.org/the_clup/icerik.aspx?SectionId=103 Historic achievements of the Efes Pilsen Basketball Team]. Anadolu Efes Spor Kulübü</ref> [[НБА]]-д тоглодог [[Хидайет Туркоглу]] гэдэг сагсан бөмбөгч бий. Мөн Түркийнхэн хүч чадлын спортод сайн. Түрк үндэстний «Ягли гүреш» (Тосон барилдаан)-ийн бөхчүүд биеэ тосолж, зүлгэн дээр өрсөлдөгчийн далыг дээш харуулан дарахын төлөө барилддаг.<ref>Burak Sansal (2006). [http://www.allaboutturkey.com/yagligures.htm "Oiled Wrestling"]. </ref> Чөлөөт, сонгомол барилдаанаар [[Яшир Догу]] мэтийн алдартадтай.<ref>Gegner, Christiane. [http://www.foeldeak.com/wrestlingdatabase.php?language=en "FILA Wrestling Database"]</ref> Эр, эм хүндийг өргөлтийн олимп, дэлхийн аваргуудтайгаас [[Наим Сулейманоглу]], [[Халиль Мутлу]] хоёр домог болсон.
[[Хөлбөмбөг]] бол Түрк улсад хамгийн их дэлгэрсэн тамир, спорт юм.<ref>{{cite web|url=http://www.allaboutturkey.com/sports.htm|title=Sports in Turkey|author=Burak Sansal|publisher=allaboutturkey.com}}</ref> Хөлбөмбөгийн лиг дээд, дунд, доод гэсэн гурван ангитай. «[[Фенербахче]]», «[[Галатасарай]]», «[[Бешикташ]]», «Трабзонспор» зэрэг багууд олон улсад танигдаж чаджээ. [[Туркийн хөлбөмбөгийн үндэсний шигшээ баг]] [[2002 оны хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|2002 оны ДАШТ]]-ээс хүрэл медаль хүртсэн. Нэг спорт нийгэмлэгийн харъяат болохоор хөл бөмбөг, [[сагсан бөмбөг]], [[гар бөмбөг]]ийн сайн багууд адилхан нэртэй байх нь таарна. Сагсан бөмбөгийн «Анадолу Эфес», эмэгтэй гар бөмбөгийн «Фенербахче» баг тив, дэлхийд сайн амжилт үзүүлдэг.<ref>{{Webarchiv|url=http://en.efesbasket.org/the_clup/icerik.aspx?SectionId=103 |wayback=20080503203721 |text=Historic achievements of the Efes Pilsen Basketball Team |archiv-bot=2023-09-26 19:21:27 InternetArchiveBot }}. Anadolu Efes Spor Kulübü</ref> [[НБА]]-д тоглодог [[Хидайет Туркоглу]] гэдэг сагсан бөмбөгч бий. Мөн Туркчүүд хүч чадлын спортод сайн. Турк үндэстний «Ягли гүреш» (Тосон барилдаан)-ийн бөхчүүд биеэ тосолж, зүлгэн дээр өрсөлдөгчийн далыг дээш харуулан дарахын төлөө барилддаг.<ref>Burak Sansal (2006). [http://www.allaboutturkey.com/yagligures.htm "Oiled Wrestling"]. </ref> Чөлөөт, сонгомол барилдаанаар [[Яшир Догу]] мэтийн алдартадтай.<ref>Gegner, Christiane. [http://www.foeldeak.com/wrestlingdatabase.php?language=en "FILA Wrestling Database"]</ref> Эр, эм хүндийг өргөлтийн олимп, дэлхийн аваргуудтайгаас [[Наим Сулейманоглу]], [[Халиль Мутлу]] хоёр домог болсон.


== Зургийн цомог ==
== Зургийн цомог ==
<gallery>
<gallery>
|
File:MustafaKemalAtaturk.jpg|
File:Aya sofya.jpg|
File:Aya sofya.jpg|
File:Kocatepe Mosque Ankara.jpg|
File:Kocatepe Mosque Ankara.jpg|
File:State Painting and Sculpture Museum of Ankara.jpg|
File:067 Etnografya.05.2006 resize.JPG|
File:DolmabahceMainGate.JPG|
File:DolmabahceMainGate.JPG|
File:İzmir clock tower.jpg|
File:İzmir clock tower.jpg|
Мөр 129: Мөр 155:


{{Ази}}
{{Ази}}
{{Европ}}
{{ЕАБХАБ-ын гишүүн улсууд}}
{{OIC}}
{{OIC}}
{{Хөтлөгч мөр Хар тэнгисийн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллага}}

{{Хөтлөгч мөр Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа ба хөгжлийн байгууллага}}
[[Ангилал:Турк| ]]
[[Ангилал:Турк| ]]
[[Ангилал:Азийн орон]]
[[Ангилал:Европын орон]]
[[Ангилал:Европын зөвлөлийн гишүүн]]
[[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]]
[[Ангилал:ЭЗХАХБ-ын гишүүн орон]]

11:02, 1 Тавдугаар сар 2024-ий байдлаарх одоогийн засвар

Бүгд Найрамдах Турк Улс
ᠪᠦᢉᠦᠳᠡ
ᠨᠠᠶᠢᠷᠠᠮᠳᠠᠬᠤ
ᠲᠦᠷᠻ
ᠤᠯᠤᠰ
Türkiye Cumhuriyeti (Турк)
Турк улсын далбаа
Төрийн дуулал: 
İstiklal Marşı (Турк)
"Тусгаар тогтнолын марш"
Location of Турк
НийслэлАнкара
39°N 35°E / 39°N 35°E / 39; 35Солбицол: 39°N 35°E / 39°N 35°E / 39; 35
Томоохон хотИстанбул
41°1′N 28°57′E / 41.017°N 28.950°E / 41.017; 28.950
Албан ёсны хэлТурк хэл[1][2]
Ярианы хэл
  • Голдуу турк хэл[3]
Жагсаалт
Угсаатны бүлгүүд
(2016)[4]
Ард түмний нэршилТуркууд
Төр засагНэгдмэл ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах улс
Режеп Тайип Эрдоан
Жевдет Йылмаз
Нуман Куртулмуш
Кадир Өзкая
Хууль тогтоох байгууллагаҮндэсний Их Хурал
Түүх
1299 оны ойролцоо
5 сарын 19, 1919
4 сарын 23, 1920
11 сарын 1, 1922
7 сарын 24, 1923
10 сарын 29, 1923
11 сарын 9, 1982[5]
Газар нутаг
• Нийт
783,356 км2 (36)
• Усны эзлэх талбай (%)
2.03[6]
• Нягтаршил
111[7]/км2 (83)
ДНБ (ХАЧТ)2024 тооцоо
• Нийт
▲ $3.832 их наяд[8] (11)
• Нэг хүнд ноогдох
▲ $43,921[8] (46th)
ДНБ (нэрлэсэн)2024 тооцоо
• Нийт
▲ $1.114 их наяд[8] (18)
• Нэг хүнд ноогдох
▼ $12,765[8] (71)
ОТББИ (2019)Steady 41.9[9]
дундаж
ХХИ (2021)▲ 0.838[10]
маш өндөр · 48
Мөнгөний нэгжТуркийн лир (₺) (TRY)
Цагийн бүсUTC+3 (TRT)
Огнооны форматөө.сс.жжжж (МЭ)
Жолооны талбаруун гарын
Утасны томьёо+90
Домэйн нэр.tr

Турк (Турк: Türkiye [ˈtyɾcije]), албан ёсоор Бүгд Найрамдах Түрк Улс (Турк: Türkiye Cumhuriyeti [ˈtyɾcije dʒumˈhuːɾijeti]), нь тив дамнасан зүүн Европ болон өрнөд Азийн улс юм. Баруунаас нар зөв тойруулвал Грек, Болгар, Гүрж, Армени, Азербайжан, Иран, Ирак, Сири гэх 8 улстай хиллэдэг. Мөн урд, баруун, хойд талуудаараа Газар дундын тэнгис, Эгейн тэнгис, Хар тэнгисээр хөвөөлөгдөнө. Гантиг тэнгис, Босфорын, Дарданеллын хоолойнуудаар тивүүдийг заагладаг. Нийслэл нь Анкара, хамгийн том хот нь Стамбул. Нийтээрээ шахуу Ислам шашны шүтлэгтэй, албан ёсны хэл нь Турк, бас Иран гаралтай өөрсдийн хэлээр ярилцдаг Курд, Заза нар байдаг.

Огуз түрэгүүд 11-р зууны үест одоогийн нутагт нүүдэллэн иржээ. Тухайн үед Түрэгийн Селжүкүүд баруун Азид ноёлж байгаад улс нь мөхсөний дараа Анатолийн хойгт (Туркийн Азийн нутаг) хүч нь шилжиж, Османы эзэнт гүрэн тогтож хүчирхэгжсээр Балканы хойг, Баруун Ази, Хойд Африкийг нэгтгэн (Өрнөдийн нэрлэдгээр Ойрх Дорнодыг) захирч байсан. Дэлхийн 1-р дайнд ялагдсанаар гүрэн задарч, дайнд ялсан улсуудын мэдэлд хуваагдсан үед Мустафа Кемал Ататүрк чөлөөлөх дайныг удирдан ялснаар 1923 онд одоогийн Бүгд Найрамдах Турк Улс байгуулагдсан.

Хөл бөмбөгийн холбоо, Олимпын хороодод бол Европын улс гэж явдаг. Эдийн засаг, улс төрийнхөө хувьд ч европ тивийн гишүүн гэгдэж, одоогийн байдлаар Европын Холбооны гишүүн улс болохоор албан ёсоор нэрээ дэвшүүлээд байна.

Нэр

Туркууд голлон амьдардаг учир энэ улс орныг Түрк гэнэ. Турк хэлээр [түүрькие] гэж хэлээд Türkiye гэж бичдэг. Үүнээс монголоор [Тү́рк] / [Түүрк] гэж дуудна. Мөн Монголчууд Турк гэж бичээд [Туурк] гэж дуудаж хэвшсэн. Харин монгол бичгээр яаж ч хэлсэн "түрк" гэж бичдэг. Энэ хос нэр нь Түрэгийн Билгэ хааны хөшөөнөө түрүк (монгол бичгээр түрүг, халимаг кириллээр түрг) гэж бичсэн «Түрэг» гэдэг үгний балархай эгшиг гээгдэж богиноссон хэлбэр бололтой. Удаах үе -ие нь Араб хэл бичгийн -ияя, Грек, Латин, Англи -иа, Орос -ия гэдэгтэй дүйх монголоор «-ын газар», «орон», «улс» гэсэн утгат дагавар юм. Сонирхвол энэ улсыг англиар Turkey [төөрки], оросоор Ту́рция, хасагаар Түркия, хятадаар 土耳其 [түөрци] гэдэг.

Улс төр

Режеп Тайип Эрдоган

Өнөөгийн Түрк улс бол парламентийн эрх мэдэл давамгайлсан төлөөллийн ардчилсан дэглэм, нэгдмэл байгууламж бүхий бүгд найрамдах засаглалтай улс юм. 1923 онд БНУ болсоноос хойш шашин төр хоёрыг ангид болгож хэвшүүлжээ.[11] Өнөөдөр үйлчилж буй үндсэн хууль 1982 онд батлагдсан. Түркт өмнө нь 1876, 1921, 1924, 1961 онуудын Үндсэн хууль үйлчилж байжээ. Улсын ерөнхийлөгч бол тус улсын төрийн тэргүүн. Таван жилээр сонгогддог ерөнхийлөгчийн үүрэг харьцангуй бага, бэлгэдлийн шинж чанартай байна. 2007 онд Абдулла Гюль тус улсын 11 дугаар ерөнхийлөгч болон сонгогджээ.[12] Ерөнхий сайд сайд нараа томилж, Засгийн газраа бүрдүүлж төрийн бодлого үйл ажиллагааг эрхлэн хэрэгжүүлдэг. Улсын хурал (парламент) нь нэг танхимт Түрк Улсын Их Хурал (товчоор ТУИХ, түркээр Türkiye Büyük Millet Meclisi) болно. Шүүх эрх мэдэлд хууль тогтоох, хэрэгжүүлэх эрх мэдэлтэн нөлөөлж чадахгүй. Улсын шүүх (Danıştay) нь төр засгийн маргааныг шийддэг бол бусад зарга маргааныг Зарга таслах газар (Yargıtay) авч хэлэлцдэг.[13]

Түрк улсын их хурлын танхимд АНУ-ын Обама үг хэлж байгаа нь

Түркийн Улсын Их хуралд илүү олон суудал эзлэсэн намын дарга ерөнхий сайд болдог уламжлал бараг тогтжээ. Өнөөгийн ерөнхий сайд 2003 оноос хойш гурван удаа дараалан сонгогдоод байгаа Режеп Тайип Эрдоан юм.[14] Сайд хүн улсын хурлын гишүүн байх ёсгүй боловч гишүүн давхар сайдын ажилтай байх нь Түркт ердийн үзэгдэл болчихсон. Улсын хурлын 550 суудлыг сонгуулийн 85 тойрогт намуудын цуглуулсан дэмжлэгийг нэгтгэн хувь тэнцүүлж намын жагсаалтын дээрээс эхлэн оноодог. 2004 онд 50 нам бүртгэлтэй байсан.[15] Шашнаар ялгаварлах, улсыг салган бутаргах үйлдэл илэрвэл намын санхүүжилт, үйл ажиллагааг улсын шүүх хорьдог.[16][17]

Гадаад харилцаа

Их хорин орны тоонд Түрк улс багтдаг

Түрк улс Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага (1945), Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа ба Хөгжлийн Байгууллага (1961), ИШОБ (1969), Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа ба Хөгжлийн Байгууллага (1973), ЭЗХАБ (1985), ХТХЭЗХАБ (1992), Хө-8 (1997), Их 20 (1999) зэрэг олон улсын байгууллага холбоодыг анх байгуулцаж, гишүүн болсон юм. БНТУ ер нь Азийн гэхээсээ эдийн засгийн хөгжил ойр Европын орнуудтай илүү дотно хамтарч ажилладаг. Тухайлбал хүйтэн дайны үед УАЦЭ (НАТО)-д 1952 онд гишүүнээр элсэж, ЗХУ-г сөрөх АНУ-ын холбоотон болж байсан бөгөөд 1987 онд ЕЭЗХН-т гишүүн элсэж, 2005 онд Европын Холбоо (ЕХ)-той хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулж байсан.[18] Түрк 1974 онд БНКипУ-тай харьцаа муудаж, улс гэж хүлээн зөвшөөрөхөөс татгалзаж, харин Киприйн умард хагаст 1983 онд Кипрээс тусгаар тогтносон УКБНТҮ (Умар Кипр)-ийг хүлээн зөвшөөрсөн цор ганц улс болжээ.[19] Бүрэн эрхт Кипр улсыг салгаж хуваасан энэ хэргээс болж Түрк ЕХ, УАЦЭ (НАТО)-ээс зэмлэл хүртэж, ЕХ-д элсэж чадахгүй байгаа юм.[19] 1991 онд ЗХУ задарснаас хойш шинээр үүссэн Түрэг угсаатны Азербайжан болон Дундад Азийн орнуудтай хэл соёл, эдийн засаг, улс төрийн сайн харилцааг өргөжүүлжээ.[20]

Засаг захиргааны хуваарь

Түрк улсын төрөөс бүхэл орноо 81 «ил» (il, цар хүрээгээр нь монголчловол «аймаг») болгон хувааж засч захирдаг. Аймгууд дотроо 923 «илчэ» (ilçe, цар хүрээгээр нь монголчловол «сум») болж хуваагдана. 81 аймгаа ойр шадраар нь 7 «бөлгэ» (bölge, үгээр нь монголчловол «бүлэг», утгаар нь «муж», аль эсвэл «бүс») болгон бүсчлэх юм уу мужлан хөгжүүлдэг.

Өдгөө нэг ил (аймаг)-д дунджаар 9670 км2 газар, 933,000 хүн ноогдож байна. Тэдгээрийн нэр, хил хязгаарыг доор харууллаа.

Анкара
Кыркларели
Эдирне
Текирдаг
Чанаккале
Балыкесир
Бурса
Ялова
Стамбул
Кожаэли
Сакарья
Дюзже
Зонгулдак
Болу
Билежик
Эскишехир
Кютахья
Маниса
Измир
Айдын
Мугла
Денизли
Бурдур
Ушак
Афьонкарахисар
Ыспарта
Анталья
Конья
Мерсин
Караман
Аксарай
Кыршехир
Кырыккале
Чанкыры
Карабюк
Бартын
Кастамону
Синоп
Чорум
Йозгат
Невшехир
Нигде
Адана
Хатай
Османие
Кахраманмараш
Кайсери
Сивас
Токат
Амасья
Самсун
Орду
Гиресун
Эрзинжан
Малатья
Газиантеп
Килис
Шанлыурфа
Адыяман
Гюмюшхане
Трабзон
Ризе
Байбурт
Эрзурум
Артвин
Ардахан
Карс
Агры
Ыгдыр
Тунжели
Элязыг
Диярбакыр
Мардин
Батман
Сиирт
Ширнак
Битлис
Бингёль
Муш
Ван
Хаккяри


Газар орон

Турк орны байр зүйн газрын зураг

Турк орон 800 км өргөн, 1600 км урт бүхий бараг тэгш өнцөгт хэлбэрийн 783,562 км2 газрыг эзлэн оршдог.[21] Газар нутгийн хэмжээгээр 37-р том орон бөгөөд Европ Ази хоёр тивийг дамнан тогтсоноор олон улсын зам харилцааны чухал харгуй болжээ.[22] Туркийн нийт нутгийн 97% (үндсэндээ Анатолийн хойг) нь Ази, 3% (дорно Фрак) нь Европ тивд харъяалагддаг.[23] Энэ хоёр хэсгийг Босфорын хоолой, Гантиг тэнгис, Дарданеллын хоолой гурав цувран заагласан байна. Түрк орныг өрнө өмнө зүгээс Газар дундын тэнгис, өрнөөс Эгейн тэнгис, умраас Хар тэнгис хүрээлж, дорно зүгийн урт зурвасаар бусад улстай хиллэдэг. Тухайлбал дорно талаараа Гүрж (252 км зурвасаар хиллэнэ), Армени (268 км), Азербайжан (9 км), Иран (499 км), Ирак (352 км), Сири (822) таван улстай, Европын өрнө талаараа Грек (240 км) Болгар (206 км) хоёртой хил залгадаг. Нутгийн ихэнх нь субтропикийн уур амьсгалтай. Хар тэнгисийн эрэг дагуу 3000 мм хүртэл тунадас унадаг. Баруун Понтийн уулс, Тавра, Баруун Анатолийн хөндийгөөөр хуурай зун, чийглэг өвөлтэй. Төв хэсгийн уулархаг нутаг хагас цөлийн уур амьсгалтай тул зун нь халуун, зарим жил сэрүүн, хүйтэн өвөл болдог. Дорнод уулсаас Тигр, Евфрат, Аракс, Кызылырмак, Их Мендерес зэрэг томоохон гол мөрөн эх авч урсдаг. Гол мөрнийг газар тариаланд өргөн ашигладаг.[24] Мөн энд Арарат уул (5,137 м), Ван нуур (3,755 км2) нь байдаг..

Нийгэм

Боловсрол

Ерөнхий боловсролын сургууль (ilk öğretim okulu) нь найман жилтэй. Их дээд сургуульд элсэн сурагчид нь гурван жилийн ахлах сургуулийг дүүргэх хэрэгтэй. Гэхдээ 2004 оны 9-н сараас хойш сургуульд орсон бол 3 биш 4-н жил ахлах сургуульд суралцах хэрэгтэй. Мөн сургуулиас өмнөх боловсрол олгох цэцэрлэг бий. Хувийн сургуулиуд бас бий боловч цөөн. Сурагчын нэг сард төлөх ёстой сургалтын төлбөр, болон хоол, дотуур байрны зардал нь дундаж сарын цалинтай дүйцэхүйц байдаг байна. тьиотилт

Соёл　

Тамир, спорт

Үндсэн өгүүлэл: Туркийн спорт
«Галатасарай» багийн шинэ талбай - Али Сами Ен тамирын цогцолбор

Хөлбөмбөг бол Түрк улсад хамгийн их дэлгэрсэн тамир, спорт юм.[25] Хөлбөмбөгийн лиг дээд, дунд, доод гэсэн гурван ангитай. «Фенербахче», «Галатасарай», «Бешикташ», «Трабзонспор» зэрэг багууд олон улсад танигдаж чаджээ. Туркийн хөлбөмбөгийн үндэсний шигшээ баг 2002 оны ДАШТ-ээс хүрэл медаль хүртсэн. Нэг спорт нийгэмлэгийн харъяат болохоор хөл бөмбөг, сагсан бөмбөг, гар бөмбөгийн сайн багууд адилхан нэртэй байх нь таарна. Сагсан бөмбөгийн «Анадолу Эфес», эмэгтэй гар бөмбөгийн «Фенербахче» баг тив, дэлхийд сайн амжилт үзүүлдэг.[26] НБА-д тоглодог Хидайет Туркоглу гэдэг сагсан бөмбөгч бий. Мөн Туркчүүд хүч чадлын спортод сайн. Турк үндэстний «Ягли гүреш» (Тосон барилдаан)-ийн бөхчүүд биеэ тосолж, зүлгэн дээр өрсөлдөгчийн далыг дээш харуулан дарахын төлөө барилддаг.[27] Чөлөөт, сонгомол барилдаанаар Яшир Догу мэтийн алдартадтай.[28] Эр, эм хүндийг өргөлтийн олимп, дэлхийн аваргуудтайгаас Наим Сулейманоглу, Халиль Мутлу хоёр домог болсон.

Зургийн цомог

Лавлах холбоос

  1. ↑ "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası" (in турк). Туркийн Үндэсний Их Хурал. Archived from the original on 2 July 2020. Retrieved 1 July 2020. 3. Madde: Devletin Bütünlüğü, Resmi Dili, Bayrağı, Milli Marşı ve Başkenti: Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı "İstiklal Marşı" dır. Başkenti Ankara'dır.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  2. ↑ "Mevzuat: Anayasa" (in турк). Ankara: Туркийн Үндсэн хуулийн шүүх. Archived from the original on 21 June 2020. Retrieved 1 July 2020.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  3. ↑
  4. ↑ "Turkey". The World Factbook. Тагнуулын төв газар. Retrieved 13 October 2016.
  5. ↑ "Туркийн үндсэн хууль". Анаяса Махкемеси. Archived from the original on 10 January 2021. Retrieved 12 April 2022.
  6. ↑ "Surface water and surface water change". Эдийн Засгийн Хамтын Ажиллагаа ба Хөгжлийн Байгууллага (ЭЗХАХБ). Archived from the original on 24 March 2021. Retrieved 11 October 2020.
  7. ↑ "The Results of Address Based Population Registration System, 2021". Turkish Statistical Institute. 4 February 2022. Retrieved 7 February 2022.
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 "World Economic Outlook Database, April 2024 Edition. (Türkiye)". www.imf.org. Олон Улсын Валютын Сан. 16 April 2024. Retrieved 16 April 2024.
  9. ↑ "Gini index (World Bank estimate) – Turkey". World Bank. 2019. Retrieved 15 November 2021.
  10. ↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (in англи). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Retrieved 8 September 2022.
  11. ↑ Çarkoğlu, Ali (2004). Religion and Politics in Turkey
  12. ↑ BBC. Turks elect ex-Islamist president
  13. ↑ Turkish Directorate General of Press and Information (2001-10-17). "Turkish Constitution]". Turkish Prime Minister's Office.
  14. ↑ "Erdogan’s sudden crackdown rocks Istanbul"
  15. ↑ Turkish Directorate General of Press and Information (2004-08-24). "Political Structure of Turkey". Turkish Prime Minister's Office.
  16. ↑ BBC. Euro court backs Turkey Islamist ban
  17. ↑ BBC. "Turkey's Kurd party ban criticised"
  18. ↑ "Chronology of Turkey-EU relations". Turkish Secretariat of European Union Affairs
  19. ↑ 19.0 19.1 Mardell, Mark (2006-12-11). "Turkey's EU membership bid stalls". BBC.
  20. ↑ İdris Bal (2004). Turkish Foreign Policy In Post Cold War Era.
  21. ↑ "UN Demographic Yearbook, accessed April 16, 2007". (PDF)
  22. ↑ Immerfall, Stefan. Handbook of European Societies: Social Transformations in the 21st Century. Springer. pp. 417–. ISBN 978-0-387-88198-0.
  23. ↑ "Turkey". Turkish Odyssey. Archived from the original on 2008-05-09. Retrieved 2013-06-25.
  24. ↑ Хүүхэд-залуучуудын нэвтэрхий толь - III боть. Улаанбаатар. Улсын хэвлэлийн газар. 1988
  25. ↑ Burak Sansal. "Sports in Turkey". allaboutturkey.com.
  26. ↑ Historic achievements of the Efes Pilsen Basketball Team (Memento 3. Тавдугаар сар 2008 цахим архивт). Anadolu Efes Spor Kulübü
  27. ↑ Burak Sansal (2006). "Oiled Wrestling".
  28. ↑ Gegner, Christiane. "FILA Wrestling Database"

Гадаад холбоос

"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Турк&oldid=776386"-с авсан