Jezuïeten: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Equador -> Ecuador |
kGeen bewerkingssamenvatting |
||
| (39 tussenliggende versies door 23 gebruikers niet weergegeven) | |||
Regel 21:
De sociëteit werd in 1540 goedgekeurd door [[paus Paulus III]] in de [[bul (document)|bul]] ''Regimini militantis Ecclesiae''. Van de mannelijke katholieke orden is het de grootste, met ongeveer 17.000 leden. Het grootste deel van de leden is [[Priester#Katholieke Kerk|priester]] (pater jezuïet). Sommige jezuïeten zijn echter [[Frater (religieus)|broeder]].<ref name="bio">{{Citeer web
| url =
| titel = Broeders in de societeit van jezus: wie zijn ze
| bezochtdatum
| datum =
| uitgever = jezuieten.org
| taal =
|archiefurl=https://web.archive.org/web/20170406112514/
Jezuïeten leven doorgaans niet in [[klooster (gebouw)|klooster]]s, maar in gewone huizen, jezuïetenhuizen genaamd.
Net als de leden van veel andere orden leggen zij geloften af van [[kuisheid]], [[armoede]] en [[gehoorzaamheid]]. Zij onderscheiden zich van andere orden vooral door een bijzondere gelofte van gehoorzaamheid aan de [[paus]] voor de zending en vallen niet onder het gezag van een [[bisschop]]. Een pater jezuïet zet veelal achter zijn naam de afkorting ''sj'' of ''S.J.'' van ''Societatis Jesu'' (vroeger ook S.I. van ''Societatis Iesu'', aangezien het Latijn (oorspronkelijk) geen letter 'j' kent). De jezuïetenorde wordt vanuit Rome geleid door De Nederlandse en de Vlaamse provincies van de Jezuïeten fuseerden in 2012 om de ''Regio van de Europese Lage Landen te vormen''. [[Provinciaal]] is sinds 2020 [[Marc Desmet]].<ref>[https://www.jezuieten.org/nieuws/marc-desmet-sj-nieuwe-regionale-overste/ Marc Desmet sj nieuwe regionaal overste jezuïeten Nederland en Vlaanderen] website Jezuïeten in Nederland en Vlaanderen d.d. 29 januari 2020. [https://web.archive.org/web/20230811113543/https://www.jezuieten.org/ Gearchiveerd] op 11 augustus 2023.</ref>
De jezuïeten richtten zich als promotors (bevorderaars) van de [[contrareformatie]] in het verleden vooral op onderwijs en [[Missie (Katholieke Kerk)|missie]] ([[bekering]]). Tevens traden zij op als geestelijk leiders en [[biechtvader]]s voor de leden van katholieke koningshuizen. Volgens de Britse historicus en auteur Jonathan Wright werkt hun invloed ook na eeuwen nog door. 'Wij in het Westen hebben nog steeds de neiging naar de rest van de wereld te kijken door de bril die de jezuïeten (en hun medebroeders) ons gegeven hebben; en de rest van de wereld leeft nog steeds, of ze het wil of niet, met de gevolgen daarvan.'<ref>J. Wright (2004), ''de Jezuïeten'', p.90</ref>
De Orde werd in haar geschiedenis door verschillende landen verbannen. In 1773 werd ze op aandringen van de rooms-katholieke landen Portugal, Spanje en Frankrijk door de
▲De Orde werd in haar geschiedenis door verschillende landen verbannen. In 1773 werd ze op aandringen van de rooms-katholieke landen Portugal, Spanje en Frankrijk door de '[[Onfeilbaarheid|onfeilbare]]' paus afgeschaft, waarna een andere paus haar eenenveertig jaar later, in 1814, weer in het leven riep. Het algehele verbod werd echter niet gehandhaafd, omdat [[Pruisen]] en Rusland de grenzen voor de jezuïeten open hielden en ze daar welkom waren.
== Geschiedenis ==
Regel 68 ⟶ 67:
* 1545 - 1563 - Tijdens het [[Concilie van Trente]], een aantal bijeenkomsten 'om het katholieke leven een nieuwe impuls te geven en ketterse wantoestanden af te zweren', speelde de jezuïet [[Diego Laínez]] een sleutelrol bij de definitieve afwijzing van het protestantse idee van de [[predestinatie]] (voorbeschikking).
* 1548 - Eerste editie ''[[Geestelijke oefeningen|Exercitia Spiritualia]]''. De ''Exercitia'' had grote invloed op katholieke intellectuelen en de beeldende kunst.<ref name="ico" /><ref group=n>Het werk wat [[Peter Paul Rubens]] schilderde voor de [[Sint-Carolus Borromeuskerk (Antwerpen)|Carolus Borromeuskerk]] in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]] kwam bijvoorbeeld tot stand op basis van een vooraf voorgelegd en door de jezuïeten goedgekeurd ontwerp (''Modello''). Van [[Caravaggio (schilder)|Caravaggio]] is bekend dat meerdere werken door de jezuïeten zijn afgekeurd.</ref>
* 1549 - Onder leiding van [[Manuel de Nóbrega]] reisden de jezuïeten naar Brazilië, in gezelschap van de eerste Portugese
* 1550 - De belangrijkste plicht van een jezuïet werd niet alleen 'voortplanting van het geloof', maar ook de 'verdediging' ervan. De Sociëteit zag het als haar taak het hoofd te bieden aan gevaren die de kerk bedreigden. In 1552 werd vastgelegd dat haar plicht was 'het geheime gif op te sporen van de ketterse doctrine en te bestrijden, en vervolgens de opgegraven boom van het geloof weer te planten.' 'Veel van de eerste missies van jezuïeten naar Engeland, Bohemen, Frankrijk, Hongarije, Duitsland en Polen waren erop gericht de strijd direct aan te binden met de protestantse vijand, zielen terug te winnen van het [[lutheranisme]] en [[calvinisme]], en de standvastigheid te ondersteunen van de katholieken die het grootste risico liepen ten prooi te vallen aan het schisma.'<ref>Wright, J., p. 33, 38</ref> Alle jezuïeten wilden het protestantisme zo snel en doelmatig mogelijk vernietigen.<ref>Wright, J., p. 40: 'Zonder mankeren - en dit is een van de weinige generalisaties over de orde, die kan worden staande gehouden - wilden alle jezuïeten het protestantisme zo snel en doelmatig mogelijk vernietigen.'</ref>
* 1551 - De jezuïeten vestigden zich in Wenen op uitnodiging van [[keizer Ferdinand I (1503-1564)|Ferdinand I]] en kregen er het bestuur over de universiteit. Daarna vestigden ze zich in Keulen en Ingolstadt en vandaar uit over heel Duitsland.<ref>Nicolini, ''History of the Jesuits'', p.196</ref> Het [[jezuïetencollege van Keulen]] werd de grootste jezuïetengemeenschap ten noorden van de Alpen.<ref>Wright, J., p. 41</ref>
* 1554 - Het Parlement van Parijs weigerde met het beroemde ''arrêt'' (besluit) van 1554 jezuïeten in het koninkrijk toe te laten. In 1560 werd een petitie aan [[Frans II van Frankrijk|koning Frans II]] aangeboden, waarin ze afstand deden van hun privileges, zich er toe verplichtten zich aan de wetten te houden van het rijk en van de [[gallicaanse kerk]] en zich te onderwerpen aan haar gebruikelijke wetgeving, waarop ze werden toegelaten.<ref>Nicolini, ''History of the Jesuits'', p.175,176</ref>
:De [[Huis Habsburg|Habsburgse]] prinses [[Johanna van Habsburg|Juana van Oostenrijk]] ontving in 1554 de zeldzame onderscheiding van 'vrouwelijke jezuïet', in het geheim aan haar toegekend onder het pseudoniem 'Mateo Sanches'.<ref name="Wright, J., p. 56">Wright, J., p. 56</ref> Ze trad vanaf 1554 op als regentes van Spanje, toen haar broer [[Filips II van Spanje|Filips]] trouwde met de katholieke koningin [[Maria I van Engeland|Maria Tudor]] (1516-1558) en zolang zij leefde koning van Engeland was.<ref>[[Geoffey Parker]] (2014), ''Imprudent King, a New Life of Philip II', p. 159''</ref>
* 31 juli 1556 – Ignatius sterft. De ''Algemene Congregatie'', na de paus het hoogste gezag in de orde, wijst in 1558 [[Diego Laínez]] aan als zijn opvolger. Laínez had veel invloed op de decreten en dogma's van het [[Concilie van Trente]]. Bij de dood van Ignatius heeft de orde al meer dan 1000 leden. Vervolgens wordt het ledenaantal vijftien maal zo groot. De hele wereld is voor deze eerste generaties jezuïeten [[christelijke zending|missiegebied]]. Bezigheden van de jezuïeten zijn onder andere het begeleiden van "geestelijke oefeningen", [[catechese]], het geven van onderwijs, geestelijke begeleiding, werken op het raakvlak van geloof, cultuur, wetenschap en gerechtigheid.
* 1557 - Toen [[Sebastiaan van Portugal|Sebastiaan]] koning van Portugal werd, nam hij geen belangrijke besluiten zonder zijn leraar en biechtvader [[Consalves de Camera]] en diens broer Martin, graaf van Calhette. De jezuïeten waren de biechtvaders van de gehele koninklijke familie. Sebastiaan besloot van een huwelijk af te zien en viel in zijn strijd tegen het koninkrijk van Fez (Marokko), waarop uiteindelijk [[Filips II van Spanje]] koning van Portugal werd.<ref>Nicolini, ''History of the Jesuits'', p.171-175</ref>
Regel 88 ⟶ 87:
* 1592 - moordpoging van Barriere. Vader Varade, rector van het jezuïetencollege in Parijs, zou er op hebben aangedrongen.
* 1593 - Op 7 februari werd in Aubenas in de Cevennen in Frankrijk de jezuïet [[Jaques Salès]] door protestanten in de rug geschoten, na zijn poging een protestants gezin te bekeren en een dispuut met een raad van calvinistische predikanten. Z'n metgezel, de lekenbroeder [[Guillaume Saultemouche]], werd neergestoken. Voor katholieken werden zij helden.
* 1594 - Op 27 december werd koning [[Hendrik IV van Frankrijk]] door [[Jean Châtel]] verwond. De jezuïeten hadden waarschijnlijk niet rechtstreeks iets met Châtels aanslag te maken. Maar de vijanden van de Sociëteit van Jezus, met name de universiteit en het parlement, hadden precies op zo'n soort incident gewacht. Ze waren woedend vanwege de jezuïtische bemoeienis op politiek, onderwijskundig en godsdienstig terrein in Frankrijk en zagen de Sociëteit als één grote Spaanse belangenorganisatie. Tijdens het verhoor werd hem gevraagd of hij niet op een jezuïetencollege had gezeten en twee jaar college had gelopen bij de jezuïet [[Jean Guéret]]. Châtel gaf niets toe, maar toch vond er een overval plaats op het [[Collège de Clermont]] en het [[Maison Saint Louis]] van de jezuïeten. Châtel werd [[Vierendeling (straf)|gevierendeeld]], Guéret uit Frankrijk verbannen en [[Jean Guignard]], de bibliothecaris van Clermont, 'in wiens papieren inderdaad een overdaad aan antimonarchistisch materiaal werd aangetroffen' in januari 1595 op de [[Place de Grève]] opgehangen. Vlak vóór zijn terechtstelling was een ''plaidoyer'' aangenomen in het parlement, waarbij de jezuïeten binnen drie dagen Parijs moesten verlaten en Frankrijk binnen twee weken. Op de plaats van Chastels huis werd een piramide opgericht, waarbij op de vier zijden Chastel in verband werd gebracht met de 'nieuwe sekte' (de jezuïeten). Toen de jezuïeten in 1605 weer machtig genoeg in Frankrijk waren, werd de piramide ontmanteld en er in 1606 een fontein voor in de plaats gezet.<ref>Nicolini, ''History of the Jesuits'', p.190,191</ref>
* Vanaf 1595 - [[Jerome Xaverius]] voerde campagne om de grote [[Mongolen (volk)|Mongoolse]] keizers [[Akbar de Grote]] en [[Nuruddin Salim Jahangir|Jahangir]] te bekeren.
=== 17e eeuw ===
[[
* ca. 1600 - Er waren al 56 colleges in Italië en Sicilië alleen, 77 in Spanje en zijn koloniën.
* 1609 - Oprichting [[broederschap]] van gehuwde mannen door de jezuïeten.<ref name="ico" />
Regel 112 ⟶ 111:
=== 18e eeuw ===
* 1756 - De Sociëteit werd uit Paraguay verbannen. Sebastiāo José de Carvalho e Mello ([[Sebastião de Melo|Markies De Pombal]]) werd in 1756 eerste minister van Portugal en vond dat jezuïeten het gezag van koning [[Jozef I van Portugal|Jozef I]] in Paraguay negeerden. Nadat de koning op 3 september 1758 in de rechterarm en -schouder was geschoten, werden rond 11 januari 1759 de eerste jezuïeten gearresteerd, waaronder leiders Mattos, Alexander en Malagrida, op verdenking van medeplichtigheid. Ze zouden een hechte band hebben gehad met de leider van de beschuldigden, de [[José de Mascarenhas da Silva e Lencastre, 8e hertog van Aveiro|hertog van Averio]] ([[Aveiro (stad)|Aveiro]]). Averio stond met de markies van Tavora aan het hoofd van de Portugese adel. De Portugese koning had een verhouding met Dona Theresa, de jonge vrouw van de markies van Tavora.
* 1759 - In april werd de hele Sociëteit formeel uit Portugal verbannen.<ref>Voor een relaas van de achtergrond van deze beslissing, zie bv. W.R. de Boer, "De Markies van Pombal", in: ''De Gids'' 11(1847), pp. 10-37 (https://www.dbnl.org/tekst/_gid001184701_01/_gid001184701_01_0064.php). [https://web.archive.org/web/20230408154322/https://www.dbnl.org/tekst/_gid001184701_01/_gid001184701_01_0064.php Gearchiveerd] op 8 april 2023.</ref> In september voeren de eerste schepen van Lissabon naar de [[Kerkelijke Staten]]. Er werden 1100 jezuïeten verbannen en 250 kwamen in de gevangenissen van Pombal. In de maanden en jaren erna werden jezuïetenpriesters ook uit de overzeese gebiedsdelen van Portugal gezet. Het anti-jezuïtische ''Deducāo cronológica e analística'' verscheen in 1767.
* 1761 - Proces van [[Antoine Lavalette]] in Frankrijk, waarbij voor het eerst de "constituten" (wetten) van de orde openbaar werden gemaakt, wat in 1762 leidde tot haar verbanning uit Frankrijk, in november 1764 bekrachtigd. De Constituties van de Sociëteit werden het heftigst verworpen in het Quarto (vier folio's) ''Extrait des assertions'' van maart 1762. De stellingen daarin werden verzameld en gepresenteerd aan koning [[Lodewijk XV van Frankrijk|Lodewijk XV]], zodat, volgens het ''Arrest du Parlement du 5 Mars, 1762'', 'de oudere zoon van de Kerk zich bewust kan zijn van de perversiteit van deze doctrine...Een doctrine die Diefstal, Liegen, Meineed, Verontreiniging, iedere Passie en Misdaad toestaat, Moord, Oudermoord, Koningsmoord onderwijst, het omverwerpen van religie om haar te vervangen door bijgeloof, door Tovenarij, Godslastering, Irreligie en Idolatrie te verkiezen..etc.' De aanval tegen de Sociëteit was geleid door [[Jansenisme|jansenisten]] en Sorbonnisten, opportunistische [[encyclopedisten]] en figuren als de [[Etienne François de Choiseul|hertog van Choiseul]] en [[Madame de Pompadour]]. Drie jaar later werden de jezuïeten uit alle Spaanse gebieden verdreven.
* 1767 - De bevolking van Madrid kwam in maart 1766 in opstand en de jezuïeten werden er van verdacht achter de ongeregeldheden te zitten met geheime drukpersen. [[Karel III van Spanje|Karel III]] van [[Huis Bourbon|Bourbon]], neef van de Franse koning [[Lodewijk XVI van Frankrijk|Lodewijk XVI]], die naar de Napolitaanse politicus [[Bernardo Tanucci]] had geluisterd, was tegen de jezuïeten. De Buitengewone Raad van Castilla verklaarde alle aanklachten tegen de Sociëteit op 29 januari 1767 gegrond. In de nacht van 21 maart 1767 vielen militaire troepen de zes jezuïetenhuizen in Madrid binnen. De priesters en broeders werden verbannen. Vervolgens werden alle colleges in Spanje bezocht en dwangbevelen naar de Spaanse koloniën gestuurd. Er werden uiteindelijk 2267 jezuïeten naar Europa gedeporteerd, maar Rome had voor hen geen plaats meer. De Spaanse jezuïeten konden pas na zes maanden van boord op Corsica. Binnen een jaar volgden alle Spaanse satellietstaten - Napels, Parma en Sicilië - het voorbeeld van Madrid: alle leden van de Sociëteit werden verbannen. Toen [[Maria Theresia van Oostenrijk (1717-1780)|keizerin Maria Theresia van Oostenrijk]] in 1770 haar dochter [[Marie Antoinette van Oostenrijk|Marie Antoinette]] uithuwelijkte aan de Franse koning Lodewijk XVI, vormde Wenen geen obstakel meer voor een officieel verbod op de Sociëteit. Dat verbod werd voorbereid door [[Francesco de Zelada]], onder sterke invloed van de Spaanse ambassadeur [[José Monino y Redondo]]. [[Paus Clemens XIII]] overleed op 2 februari 1769, de dag voordat hij zijn antwoord zou geven op de oproep van de ambassadeurs van Frankrijk, Spanje en Napels, om de Orde onherroepelijk af te schaffen.
Regel 140 ⟶ 139:
* 1830 - de ''Congregation des dames du Sacre-Coeur'' werd opgericht met 105 huizen en 4700 leraren.
* 1830 - Na de [[Julirevolutie|Franse revolutie van 1830]] moesten de jezuïeten het veld ruimen,<ref>''History of the Jesuits'', p.457</ref> maar ze kwamen in 1849 terug. De Franse adel stuurde haar kinderen naar het jezuïetencollege van [[Brugelette]], op de grens van Frans grondgebied, of naar [[Fribourg (stad)|Fribourg]].
* 1835 - De Orde werd in Spanje afgeschaft. De jezuïeten bleven in het land, dat door de legers van [[Carlos María Isidro de Borbón|Don Carlos II]] werd bezet, tot [[Espartero]] hen na de Conventie van Vergara het bevel gaf Spanje te verlaten.<ref>
* 1838 - De Orde mocht haar vroegere college in [[Innsbruck]] heropenen.
* 1845 - Jezuïetenhuizen in Parijs, Lyon en Avignon werden gesloten, nadat Rome niet toestond dat de Franse tak van de jezuïeten werd verboden.
Regel 154 ⟶ 153:
* 1912 - De jezuïet [[Pierre Teilhard de Chardin]] was betrokken bij de ontdekking van de ''[[Piltdown-mens]]'' (door [[Charles Dawson]]), wat een grove vervalsing bleek. Hij wilde het christelijke geloof in overeenstemming brengen met de [[evolutieleer]].
* 1915 - Het jezuïetenonderwijs was 'uit Frankrijk verdwenen en de katholieke kerk volledig gedestabiliseerd.'<ref>''De Jezuïeten'', 2004, p.240</ref>
* 1927 - De Belgische astronoom en jezuïet [[Georges Lemaître]] zou als eerste het uitdijende universum ontdekt hebben en op het idee zijn gekomen van de oorspronkelijke ''[[Oerknal|Big Bang]]''.<ref>[https://www.discovermagazine.com/the-sciences/the-jesuit-astronomer-who-conceived-of-the-big-bang the jesuit who conceived of the Big Bang]. [https://web.archive.org/web/20230606172548/https://www.discovermagazine.com/the-sciences/the-jesuit-astronomer-who-conceived-of-the-big-bang Gearchiveerd] op 6 juni 2023.</ref>
* 1965 - Grootste omvang van de orde met wereldwijd meer dan 36.000 leden.<ref name="broers">{{aut|Arjan Broers}}, [
* Na het [[Tweede Vaticaans Concilie]] kent de jezuïetenorde een diepe crisis: tussen 1965 en 1974 verlaten wereldwijd 6602 jezuïeten de orde (een zesde van het toenmalige totale aantal ordeleden). In Nederland treden 180 jezuïeten tussen 1964 en 1988 uit; de bekendste is [[Huub Oosterhuis]], die overigens als eerste sinds 1906 ([[George Tyrell]]) door de generaal-overste gedwongen uit de orde werd gezet.<ref name="broers"/>
* 1974-1975 – Algemene Congregatie – Gerechtigheid wordt de nieuwe grondoriëntatie voor het werk van de jezuïeten. Van nu af aan gaat de aandacht naar de armen en uitgestotenen.
Regel 180 ⟶ 179:
De jezuïeten willen werken aan hun eigen zielenheil en dat van de naaste. De middelen van de eigen voortgang zijn: dagelijkse meditatie,<ref name="bio2">{{Citeer web
| url =
| titel = Bidden met de schrift
| bezochtdatum
| datum =
| uitgever = jezuieten.org
| taal =
|archiefurl=https://web.archive.org/web/20170426195316/http://www.jezuieten.org:80/nl/wie-we-zijn/religieus-leven/ignatiaans-gebed/gebedsvormen/bidden-met-de-schrift|archiefdatum=2017-04-26|dodeurl=nee}}</ref> het dubbele gewetensonderzoek of levensgebed<ref name="bio3">{{Citeer web
| url =
| titel = Het levensgebed
| bezochtdatum
| datum =
| uitgever = jezuieten.org
| taal =
|archiefurl=https://web.archive.org/web/20170406113117/
| url =
| titel = De geestelijke oefeningen
| bezochtdatum
| datum =
| uitgever = jezuieten.org
| taal =
|archiefurl=https://web.archive.org/web/20170406112009/
De jezuïeten leggen een vierde gelofte af van gehoorzaamheid aan de paus voor de zending:<ref name="bio5">{{Citeer web
| url =
| titel = De vierde gelofte
| bezochtdatum
| datum =
| uitgever = jezuieten.org
| taal =
|archiefurl=https://web.archive.org/web/20170406113751/
| url =
| titel = Gelofte van gehoorzaamheid
| bezochtdatum
| datum =
| uitgever = jezuieten.org
| taal =
|archiefurl=https://web.archive.org/web/20170406112308/
=== Opleidingsprogramma ===
Regel 248 ⟶ 247:
==== Japan ====
In 1579 vestigden de vaders zich in [[Nagasaki (prefectuur)|Nagasaki]], waar ze 100.000 Japanners zouden hebben bekeerd. Toen [[Toyotomi Hideyoshi]] aan de macht kwam en de titel ''Taikosama'' aannam, werd de jonge Japanse Kerk gewelddadig vervolgd, zes franciscanen en drie jezuïeten werden gekruisigd, veel bekeerden vermoord en de Orde verbannen. Maar de jezuïeten wisten in het geheim te blijven. In 1614 begon de eerste ''[[Shogun (titel)|Shogun]]'', [[
De Nederlanders namen de plaats van de Portugezen over en werden door de regering in de gaten gehouden. Vanaf dat moment was er een groot wantrouwen jegens buitenlanders, zowel geestelijken als leken. In 1638 werd een opstand van christenen in Nagasaki in bloed gesmoord. Voor de jezuïeten kwam het Japanse avontuur hiermee voor lange tijd ten einde.
==== China ====
In China konden de jezuïeten werken als wetenschappers, met name in [[meteorologie]]. vader Ricci ging naar Peking en was astronoom onder de Chinese wetenschappers. In de Chinese instituten waren astronomie en wiskunde belangrijk. De eerste katholieke kerk ging in Peking in 1599 open. Na Ricci's overlijden werd hij vervangen door de
=== Amerika ===
==== Noord-Amerika ====
In
==== Zuid-Amerika ====
In 1546 nodigden de Portugezen de jezuïeten uit naar [[Paraguay]] te komen voor een kolonisatie-experiment. Ze stichten er een staat in het gebied van het [[Guarani (volk)|Guarani-volk]]. Toen de grens tussen Spaans en Portugees gebied veranderde moesten de jezuïeten zich uit dit Portugees gebied terugtrekken. Ze gaven de Guarani's wapens zorgden dat het gebied Spaans werd. De Portugezen verjoegen vervolgens in 1757 de jezuïeten uit al hun gebieden.
== Verbanningen ==
Regel 283 ⟶ 280:
* Uit Mexico in 1767, 1821 en 1873.
* Vanaf 1859 werden in Italië hun colleges en vestigingen afgenomen.
* Uit Duitsland (als maatregel van [[Otto von Bismarck|Bismarck]] tijdens de [[Kulturkampf]]) en Guatemala in 1872.
* Uit Brazilië in 1874.
* Uit Ecuador en Colombia in 1875.
Regel 296 ⟶ 293:
=== Zonde ===
Voor vroegmoderne Europeanen was de beste metafoor voor de zonde 'gore geilheid'. In het tijdperk van de Reformatie was de 'Hoer van Rome' de allerbelangrijkste verspreider van de zonde. Paapse priesters werden omschreven als seksueel afwijkend en promiscue en jezuïeten leefden zich uit in 'spirituele hoererij' en verleidden jong en oud met 'immorele devotie en doctrines'. Deze mythevorming fascineerde een breed publiek. In 1732 rijmde Jeremy Jingle: 'Die vrome Girard, zo'n echte jezuïet, een geilere pisser zie je hier niet.' ''The wanton Jesuit'', een andere versie over Girard, was verschenen in 1731. Deze 'minderwaardige, pornografische troep' van 'slechte dichters die smerige versjes neerkalken' was gebaseerd op 'waar gebeurde feiten'. Een twintigjarige Cathérine Cadière had [[Jean-Baptiste Girard]] als [[geestelijk leidsman]] in de arm genomen. In het voorjaar van 1731 heeft voor het parlement van Aix-en-Provence een rechtszaak gediend. Girard zou met zwarte kunst Cathérine hebben behekst voor schandelijke praktijken. Girard beschuldigde op zijn beurt haar van onder meer meineed en hysterie. Uiteindelijk werd Cathérine naar haar moeders huis gestuurd en Jean-Baptiste overgeleverd aan de kerkelijke autoriteiten. Hij stierf twee jaar later.
=== Farmacologische expertise ===
Regel 303 ⟶ 300:
=== Politiek ===
Op de lijst van vermeende slachtoffers van de jezuïeten stonden: Willem van Oranje, Hendrik III, Hendrik IV, Lodewijk XIV, Elizabeth I, Jacobus I, Karel I en Karel II van Engeland en de Amerikaanse presidenten William Henry Harrison, Zachary Taylor, James A. Garfield, William McKinley en Abraham Lincoln. Het leidmotief van alle jezuïtische projecten zou het najagen van politieke macht zijn en soms was het daarbij onvermijdelijk om politici te vermoorden. Jezuïeten zouden aangezet hebben tot opstand en bloedvergieten: de Franse godsdienstoorlogen van 1594, het bloedbad van de Sint-Bartholomeusnacht in 1572, het buskruitverraad van 1605, de Grote Brand van Londen in 1666. De kardinalen Mazarin en Richelieu zouden jezuïtische stromannen zijn. De 'reducties van Paraguay' zouden een jezuïtische machtsbasis in Latijns-Amerika zijn '- een staat in een staat'. de Sociëteit werd met een militair apparaat vergeleken: geleid door generaals, het geesteskind van een oud-militair (Loyola) en een ongekende discipline. De constituties van de Sociëteit eisten immers dat de leden van de orde zich als een 'kadaver' moesten gedragen, 'zonder enige wens tot zelfbeschikking'. Er bestonden controversiële jezuïtische traktaten als die van Robertus Bellarminus, Francisco de Suarez en Juan Mariana. Mariana's ''De rege et regis institutione'' (1599, Toledo) was een berucht werk, dat geschreven was in opdracht van Filips II van Spanje, over de aard van de politiek en de burgersamenleving.
=== ''Monita Secreta'' ===
Er waren geruchten over de onmetelijke rijkdom van de jezuïeten. [[Hieronymus Zahorowski]], een uit de orde gezette jezuïet, publiceerde zijn roemruchte ''Monita Secreta'' in 1633 in Kraków. Daarin stonden in detail de geheime voorschriften, waarmee de jezuïeten de
=== Tegenstanders ===
Regel 321 ⟶ 318:
=== G.B. Nicolini ===
[[G.B. Nicolini]] (1792-1861), 'geboren en grootgebracht tussen monniken en jezuïeten', waarschuwde in zijn ''History of the Jesuits'' (1889) de Britten voor de jezuïeten, die volgens hem de 'bitterste vijanden van het protestantse geloof' waren. 'Als ze Engeland en [[Elizabeth I van Engeland|koningin Elizabeth]] haatten in de 16e eeuw, dragen ze Engeland en [[koningin Victoria]] niet minder haat toe in de 19e [eeuw].'<ref>''G.B. Nicolini (1889), ''History of the Jesuits, Their Origin, Progress, Doctrines, and Designs, p.v,169</ref> Jezuïeten zouden er enkel op uit zijn bekeerlingen te maken en op de meest criminele wijzen samenspannen om protestanten hun [[burgerrechten]] en [[godsdienstvrijheid]] te ontnemen en hun land te ruïneren. Nicolini noemt hen 'ongunstige vogels, die niet anders kunnen dan met hun giftige adem de zuivere en vrije lucht van Groot
Nicolini schreef over het jezuïtische onderwijssysteem van [[Kostschool|kostscholen]], dat het tot gevolg had dat de invloed van de familie er langzaamaan door ten gronde ging en dat de jezuïeten het hart en verstand van de jongeren zo naar hun eigen wens konden vormen. Het zou niet de wens van de jezuïeten zijn de jonge geesten te inspireren met 'die nobele en grootmoedige gevoelens, die grote burgers vormen', maar ze te instrueren in hun eigen eigenaardige leer en ondergeschikt te maken aan hun eigen orde. De ontwikkeling van hun leerlingen was eerder 'briljant dan stevig', had meer een theatraal karakter, dan dat het een serieuze leermethode was, die de 'kracht van de rede en reflectie' ontwikkelde. Vooral in de 'speculatieve wetenschappen' was hun onderwijs het meest onvolkomen. Het werd de leerling geenszins geleerd door 'de oppervlakkige korst van vooroordelen en uiterlijkheden door te dringen, waarop het gros van de mensheid haar meningen baseert en te komen tot de diepere essentie van filosofie; (..) De jezuïeten, zo gevierd als [[Casuïstiek|casuïsten]], kunnen zich niet laten voorstaan op enige grote filosoof.' Als een leerling groots werd, was dat te danken aan zijn uitbraak uit de 'magische cirkel' en het volgen van 'geen andere meester dan het eigen vindingrijke genie'. De jezuïeten droegen met name bij aan de studie van de klassieken, maar volgens Nicolini kon een jezuïet zonder land, familie, genegenheid of geschiedenis, onmogelijk de 'nobele gevoelens en de inspiratie, die het essentiële deel van de klassieke literatuur uitmaken', aan jonge geesten overdragen. Nicolini citeert Gioberti: 'Zelfs als de leerlingen de helft van Demosthenes of van Cicero kunnen opzeggen, kan de les geen goed gevolg hebben op hun onbedorven geesten, als die niet wordt bijgestaan door de stem, de manieren en de voorbeelden van de vertolker; zodat de ziel en het leven van de leraar de ideale wereld waarin hij de leerling introduceert weerspiegelen.' 'Taalzuiverheid, elegante stijl, correcte uitdrukking, zijn over het algemeen de kenmerken van de geschriften van jezuïeten en hun leerlingen', maar ze zijn 'zonder vinding van doortastende en overvloedige beelden, van gemeende en hartstochtelijke uitdrukkingen en de zorg die ze besteden aan het naar buiten brengen van hun stijl, komt voorgewend en vaak belachelijk over.'<ref>''History of the Jesuits'', p.220-224</ref>
Regel 344 ⟶ 341:
De annexatie van Ethiopië (Abessinië) door Mussolini werd door kardinaal, aartsbisschop van Milaan en jezuïet, [[Alfredo Ildefonso Schuster]], 'een katholieke kruistocht' genoemd en Mussolini's inval in Albanië zou een annexatie door een katholieke macht zijn.
Hitler en
In verband met de ''Constituties'' van de jezuïeten, haalt Paris professor Katholieke Theologie in München, J. Huber (''Les Jesuites'', 1875), aan: 'Hier is een bewezen feit: de ''Constituties'' herhalen vijfhonderd maal dat men Christus moet zien in de persoon van de Generaal' en 'Militaire gehoorzaamheid is niet hetzelfde als jezuïtische gehoorzaamheid; de laatste is meer uitgebreid want het krijgt grip op de hele mens en is niet tevreden als de andere met een uiterlijke daad, maar vereist de opoffering van de wil en het opzij leggen van het eigen oordeel.'<ref>J. Huber (1875), ''Les Jesuites'', p.71,73 in E. Paris (1975), ''The Secret History of the Jesuits'', p.26: 'Here is a proven fact: the ''Constitutions'' repeat five hundred times that one must see Christ in the person of the General' en 'Military obedience is not the equivalent of Jesuitic obedience; the latter is more extensive as it gets hold of the whole man and is not satisfied like the other, with an exterior act, but requires the sacrifice of the will and laying aside of one's own judgment.'</ref>
Regel 410 ⟶ 407:
* [[Henri de Greeve]] (1892-1974), Nederlands oratorisch talent, organisator en nazi-bestrijder; trad in 1932 uit de orde maar bleef gevierd priester;
* [[Jan ten Berge]] (1892-1976), Nederlandse missionaris op Java en verzetsstrijder;
* [[Georges Lemaître|Georges Henri Joseph Edouard Lemaître]] ([[1894]], [[1966]]), Belgische grondlegger van de [[Oerknal|Big Bang]]-theorie;
* [[Henri de Lubac]] (1896-1991), Franse theoloog en kardinaal;
* [[Robert Hubert Willem Regout|Robert Regout]] (1896-1942), Nederlands hoogleraar volkenrecht, omgekomen in Dachau;
Regel 444 ⟶ 442:
* [[Peter-Hans Kolvenbach]] (1928-2016) Nederlandse 29e generaal-overste van de orde;
* [[Peter Hebblethwaite]] (1930-1994), Engels theoloog, journalist, publicist, 'Vatican-watcher'; verliet na 20 jaar de orde;
* [[Huub Oosterhuis]] (1933-2023), Nederlands dichter, theoloog en liturgist; na 17 jaar de orde uitgezet;
* [[Ton van der Stap]] (1934-2009), Nederlands kunstenaar, theoloog, auteur, vertaler, mysticus; na 20 jaar de orde uitgezet;
* [[Raymund Schwager]] (1935-2004), Zwitsers theoloog;
Regel 451 ⟶ 449:
* [[Nico Kluiters]] (1940-1985), Nederlands missionaris in Libanon, aldaar vermoord;
* [[Marcel Chappin]] (1943-2021), Nederlands priester, kerkhistoricus, vice-prefect van het [[Vaticaans Geheim Archief]];
* [[Michael Czerny]] (1946), Canadees curiekardinaal,
* [[Peter Raedts]] (1948), Nederlands historicus, verliet na 30 jaar de orde;
* [[Marc Desmet]] (1956), Regionaal Overste van de jezuïetenorde in Vlaanderen en Nederland vanaf 2020;<ref name="Desmet">[https://www.jezuieten.org/nieuws/marc-desmet-sj-nieuwe-regionale-overste/ Marc Desmet sj nieuwe regionaal overste jezuïeten Nederland en Vlaanderen] website Jezuïeten in Nederland en Vlaanderen d.d. 29 januari 2020;. [https://web.archive.org/web/20230811113543/https://www.jezuieten.org/ Gearchiveerd] op 11 augustus 2023.</ref>
* [[Johan Verschueren]] (1960), Regionaal Overste van de jezuïetenorde in Vlaanderen en Nederland van 2012 tot 2020.<ref name="Desmet" />
Regel 504 ⟶ 502:
===In België===
Vlaanderen telt
|url =
|titel = Jezuieten in Nederland en Vlaanderen: ''Jongeren en onderwijs''
|bezochtdatum
|datum =
|uitgever = jezuieten.org
|taal =
|archiefurl = https://web.archive.org/web/20131113104650/
|archiefdatum = 2013-11-13
|dodeurl = ja
}}</ref>
* [[Sint-Jozefscollege (Aalst)|Sint-Jozefscollege]] in [[Aalst (Oost-Vlaanderen)|Aalst]];
* [[Onze-Lieve-Vrouwecollege (Antwerpen)|Onze-Lieve-Vrouwecollege]] in [[Antwerpen (stad)|Antwerpen]];
* [[Xaveriuscollege (Borgerhout)|Xaveriuscollege]] in [[Borgerhout]];
* [[Sint-Jan Berchmanscollege (Brussel)|Sint-Jan Berchmanscollege]] in [[Brussel (stad)|Brussel]];
* [[Sint-Barbaracollege]] in [[Gent]];
* [[Jan-van-Ruusbroeckollege]] in [[Laken (België)|Laken]];
* [[Sint-Jozefcollege Turnhout|Sint-Jozefcollege]] in [[Turnhout]];
* Egied Van Broeckhovenschool in [[Sint-Jans-Molenbeek]].<ref>[https://egiedvanbroeckhovenschool.be/ Egied Van Broeckhovenschool] website</ref>
De
Door de jezuïeten gestichte Franstalige colleges in België:
Regel 542 ⟶ 541:
===In Nederland===
Door de jezuïeten gestichte colleges in Nederland, ook bekend onder het acroniem WIMACS:
* [[Katholieke Scholengemeenschap De Breul
* [[
* [[Maartenscollege (Haren)|Maartenscollege]] in [[Groningen (stad)|Groningen]];
* [[
* [[
* [[
In de jaren 1980 en 1990 is het bestuur van zeven voormalige Nederlandse jezuïetencolleges overgedragen aan lokale besturen; eerder was al één college afgestoten.<ref name="broers"/> In de daarop volgende jaren zijn deze colleges door fusies met andere scholen van hun ignatiaanse wortels losgeraakt, met uitzondering van het Stanislascollege te Delft, dat verbonden bleef met het netwerk van jezuïetenscholen in Europa dat werkt met de ignatiaanse pedagogiek. Het Stanislascollege is nu op basis van de overeenkomst met de Orde der Jezuïeten, een Jezuïetencollege. In 2018 hebben de laatste twee jezuïeten afscheid genomen van het Stanislascollege. Het patershuis wordt sindsdien gebruikt door paters die tijdelijk op het terrein verblijven en de zes scholen van het Stanislascollege in Delft, Rijswijk en Pijnacker-Nootdorp, ondersteunen.
Regel 556 ⟶ 554:
== Literatuur ==
* William BANGERT, ''A History of the Society of Jesus'', Institute of Jesuit Sources, 1986 {{ISBN|0-912422-74-2}}.
* Paul BEGHEYN: ''De Nederlandse jezuïeten. Een geschiedenis in 50 voorwerpen''. Nijmegen, Van Tilt, 2019. {{ISBN
* James BRODRICK, sj, ''The Progress of the Jesuits, 1556-79'', Loyola Press, 1986 {{ISBN|0-8294-0523-2}}.
* James BRODRICK sj, ''The Origin of the Jesuits'', Loyola Press, rééd. 1997 {{ISBN|0-8294-0930-0}}.
Regel 564 ⟶ 562:
* Jean LACOUTURE, ''Les Jésuites'', 2 Vol., 1990-1991.
* Malachi MARTIN, ''The Jesuits'', New York, Simon & Schuster, 1987, {{ISBN|0-671-54505-1}}.
* Leo KENIS (red.), ''The Jesuits of the Low Countries. Identity and Impact (1540-1773)'', 2012, {{ISBN|9789042926981}}.
* John W. O'MALLEY, ''De Jezuïeten. Hun geschiedenis van Ignatius tot heden'', Averbode, 2015
* Paris, E. ''The Secret History of the Jesuits'' [https://archive.org/stream/SecretHistoryOfTheJesuits_648/Secret_history_of_jesuits_EParis_djvu.txt]
* Nikolaas SINTOBIN, ''Jezuïeten grappen. Humor en spiritualiteit. Met cartoons van Joris Snaet'', Averbode, 2013, {{ISBN|9789031737536}} (derde druk).
* Kristien SUENENS, ''Opheffing, diaspora, herstel. De jezuïetenorde 1773-1850'', in: KADOC Nieuwsbrief, Leuven, 2014/6.
* Nikolaas SINTOBIN, ''Leven met Ignatius. Op het kompas van de vreugde'', Meinema, Averbode, 2016, {{ISBN|9789021143811}} (derde druk).
* Jonathan WRIGHT, ''De Jezuïeten, missie, mythen en methoden'', Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 2004, {{ISBN|90 351 2639 4}}
* Nikolaas
== Zie ook ==
Regel 579 ⟶ 578:
== Externe links ==
* [http://www.sjweb.info/ Website van de jezuïeten wereldwijd]
* [
* {{Link odis.be|type=AE|id=8783|label= Archief van Jezuïeten - Belgische (1832-1935) En Vlaamse (1935-) Provincie: 16de Eeuw-2012}}
{{Commonscat|Society of Jesus}}
{{Appendix|1=voet|2=
{{References
----
'''Bronnen:'''
{{References
}}
[[Categorie:Jezuïeten| ]]
[[Categorie:Katholiek onderwijs in België]]
| |||