Dauphin (kroonprins)

kroonprins

Dauphin (Latijn: delphinus, wat in het Nederlands "dolfijn" betekent) was in het oude koninkrijk Frankrijk de titel van de rechtmatige troonopvolger (kroonprins).

Wapenschild van de Dauphins van Frankrijk.

De titel dauphin werd oorspronkelijk gedragen door de graven van Albon. Zij bezaten Viennois (de streek rond Vienne), later om die reden de Dauphiné genoemd. Dit was sinds de 12de eeuw een vorstendom van het Heilige Roomse Rijk.

Guigues IV, graaf van Albon-Viennois droeg als eerste de bijnaam van dauphin. Die naam werd voor het eerst ca. 1140 opgetekend. Zijn opvolgers droegen de titel dauphin van Viennois. Ook de graven van Ayvergne droegen de titel dauphin sinds graaf Robert VII (1155-1234), een kleinzoon van Guigues IV langs moederszijde. De Dauphins namen de dolfijn pas in de 13e eeuw in hun wapen op: in goud een dolfijn van azuur, gevind en gekieuwd van keel.

Geruïneerd door de organisatie van een kruistocht en door zijn vele investeringen in kunst en onderwijs (oprichting Universiteit van Grenoble), besloot de dauphin Humbert II in 1349 de Dauphiné aan Frankrijk te verkopen. Om het gebied als zelfstandig rijksvorstendom te laten voortbestaan werd overeengekomen dat het niet zou gaan naar de toenmalige Franse koning Filips VI, maar naar zijn kleinzoon, de latere koning Karel V, en dat het gebied ook daarna gescheiden zou blijven van het Franse kroondomein. Eenmaal zelf koning geworden, bepaalde Karel V dat de Dauphiné als apanage zou gaan naar de oudste zoon van de koning of diens erfgenaam.

Van alle Franse troonopvolgers heeft alleen de latere Lodewijk XI (dauphin van 1423 tot 1461) echt de Dauphiné bestuurd. Toen hij zelf koning werd, maakte hij de Dauphiné tot een gewone Franse provincie, maar de titel dauphin van Viennois (sinds Frans II "dauphin van Frankrijk") werd steeds gedragen door de rechtmatige troonopvolger.

Tijdens de Franse Revolutie verdween de titel van dauphin: de Franse grondwet van 1791 bepaalde dat de oudste zoon van de koning de titel Prince Royal (kroonprins) voerde. Na de restauratie van het koningschap in 1815 werd de titel opnieuw gedragen door de Lodewijk Anton, hertog van Angoulême, de oudste zoon van koning Karel X, tot deze verdreven werd door de Julirevolutie van 1830. In de daaropvolgende Julimonarchie (1830-1848) werd de oudste zoon van de koning opnieuw Prince Royal genoemd.

Oorsprong van de benaming

bewerken

Over de herkomst van de titel bestaan enige theorieën :

  • Guigues zou zijn bijnaam hebben ontleend aan zijn moeders neef, de Bourgondiër Dolfin; of zijn moeder gaf ze hem, als herinnering aan haar neef.
  • Het is een Duitse verbastering van "du Viennois" (van Viennois).
  • Guigues nam eerst de dolfijn (Latijn delphinus) als embleem aan en werd er vervolgens naar vernoemd.
  • Guigues' moeder, die van Italiaanse afkomst was, noemde haar jonge spring-in-'t-veld van een zoon naar het dier dat ze uit haar thuisland kende.

De ware reden voor de titel van Dauphin moet gezocht worden in de Romeinse naam van deze regio rond Vienne. De Romeinen noemden de streek Delphinatus Viennensis, afgeleid van het Griekse woord 'adolphos', dat broeder betekent. Delphinatus Viennensis is dus letterlijk vertaald 'de broederschap van Vienne', en heeft op zich niets te maken met een dolfijn.

Ander gebruik van de naam

bewerken

In het Frans wordt dauphin tegenwoordig al dan niet ironisch gebruik voor de aangewezen opvolger van een belangrijk politiek leider of een machtig bedrijfsleider.

De Latijnse uitdrukking Ad usum Delphini ("ter gebruik van de Dauphin") werd sinds de 17de eeuw gebruikt vermeld in boeken die speciaal gedrukt waren voor de opvoeding van de dauphin. Het ging om klassieke Latijnse werken voorzien van bijkomende uitleg. Later werd Ad usum Delphini gebruikt om boeken mee aan te duiden waaruit passages zijn weggelaten die ongeschikt werden geacht voor jonge lezers.

Lijst van Dauphins van Frankrijk

bewerken
Afbeelding Naam Erfgenaam van Geboortedatum Dauphin geworden Opgehouden Dauphin te zijn Sterfdatum Andere titels Kroonnaam Dauphine
  Karel, 1ste Dauphin van Frankrijk Jan II 21 januari 1338 22 augustus 1350 8 april 1364
Koning geworden
16 september 1380 Hertog van Normandië Karel V Johanna van Bourbon
  Karel, 2e Dauphin van Frankrijk Karel V 3 december 1368 16 september 1380 21 oktober 1422
Koning geworden
Karel VI
Karel, 3e Dauphin van Frankrijk Karel VI 26 september 1386 28 december 1386
  Karel, 4e Dauphin van Frankrijk 6 februari 1392 13 januari 1401 Hertog van Guyenne
  Lodewijk, 5e Dauphin van Frankrijk 22 januari 1397 13 januari 1401 18 december 1415 Hertog van Guyenne Margareta van Bourgondië
  Jan, 6e Dauphin van Frankrijk 31 augustus 1398 18 december 1415 5 april 1417 Hertog van Touraine Jacoba van Beieren
  Karel, 7e Dauphin van Frankrijk 22 februari 1403 5 april 1417 21 oktober 1422
Koning geworden
22 juli 1461 Graaf van Ponthieu Karel VII
  Lodewijk, 8e Dauphin van Frankrijk Karel VII 3 juli 1423 22 juli 1461
Koning geworden
30 augustus 1483 Lodewijk XI Margaretha Stuart;
Charlotte van Savoye
Frans, 9e Dauphin van Frankrijk Lodewijk XI 4 december 1466
  Karel, 10e Dauphin van Frankrijk 30 juni 1470 30 augustus 1483
Koning geworden
7 april 1498 Karel VIII
  Charles Orland, 11e Dauphin van Frankrijk Karel VIII 11 oktober 1492 16 december 1495
  Karel, 12e Dauphin van Frankrijk 8 september 1496 2 oktober 1496
Frans, 13e Dauphin van Frankrijk juli 1497
  Frans, 14e Dauphin van Frankrijk Frans I 28 februari 1518 10 augustus 1536 Hertog van Bretagne
  Hendrik, 15e Dauphin van Frankrijk 31 maart 1519 10 augustus 1536 31 maart 1547
Koning geworden
10 juli 1559 Hertog van Orléans, Hertog van Bretagne Hendrik II Catharina de' Medici
  Frans, 16e Dauphin van Frankrijk Hendrik II 19 januari 1544 31 maart 1547 10 juli 1559
Koning geworden
5 december 1560 Koning-gemaal van Schotland Frans II Maria I van Schotland
  Lodewijk, 17e Dauphin van Frankrijk Hendrik IV 27 september 1601 14 mei 1610
Koning geworden
14 mei 1643 Lodewijk XIII
  Lodewijk, 18e Dauphin van Frankrijk Lodewijk XIII 5 september 1638 14 mei 1643
Koning geworden
1 september 1715 Lodewijk XIV
  Lodewijk, de Grote Dauphin, 19e Dauphin van Frankrijk Lodewijk XIV 1 november 1661 14 april 1711 Maria Anna Victoria van Beieren
  Lodewijk, de Kleine Dauphin, 20ste Dauphin van Frankrijk 16 augustus 1682 14 april 1711 18 februari 1712 Hertog van Bourgondië Maria Adelheid van Savoye
  Lodewijk, 21ste Dauphin van Frankrijk 8 januari 1707 18 februari 1712 8 maart 1712 Hertog van Bretagne
  Lodewijk, 22ste Dauphin van Frankrijk 15 februari 1710 8 maart 1712 1 september 1715
Koning geworden
10 mei 1774 Hertog van Anjou Lodewijk XV
  Lodewijk, 23ste Dauphin van Frankrijk[1] Lodewijk XV 4 september 1729 20 december 1765 Maria Theresia van Spanje;
Maria Josepha van Saksen
  Lodewijk-August, 24ste Dauphin van Frankrijk 23 augustus 1754 20 december 1765 10 mei 1774
Koning geworden
geëxecuteerd (guillotine) 21 januari 1793 (Franse Revolutie) Hertog van Berry Lodewijk XVI Marie Antoinette van Oostenrijk
  Lodewijk Jozef, 25ste Dauphin van Frankrijk Louis XVI 22 oktober 1781 4 juni 1789
  Lodewijk Karel, 26ste Dauphin van Frankrijk 27 maart 1785 4 juni 1789 1 oktober 1791
hertiteld als Kroonprins
8 juni 1795 Hertog van Normandië Lodewijk XVII
  Lodewijk Anton, 27e Dauphin van Frankrijk Karel X 6 augustus 1775 16 september 1824 2 augustus 1830
Koning geworden/afgezet (Julirevolutie)
3 juni 1844 Hertog van Angoulême Lodewijk XIX Marie Thérèse Charlotte van Frankrijk