Diederik Stapel

Diederik Alexander Stapel (Oegstgeest, 19 oktober 1966) is een voormalig Tilburgs hoogleraar in de sociale psychologie. Totdat bekend werd dat hij op grote schaal fraudeerde met onderzoeksgegevens werd hij gezien als een vooraanstaande Nederlandse psycholoog, die bovendien regelmatig deelnam aan het publieke debat. In september 2011 kwamen zijn onwetenschappelijke tactieken aan het licht door klachten van zijn studenten. Deze klachten zijn onderzocht door de Commissie-Levelt. In 55 publicaties werd fraude met een zeer hoge graad van zekerheid vastgesteld. Sterke aanwijzingen voor fraude werden vastgesteld bij nog een tiental artikelen. Daarnaast zijn er nog afgeleide of andere publicaties, delen van boekpublicaties en proefschriften, die (vrijwel zeker of zeer waarschijnlijk) geheel of gedeeltelijk gebaseerd zijn op frauduleuze onderzoeksgegevens.

Carrière

In 1985 behaalde Stapel het VWO-diploma aan het Rijnlands Lyceum Oegstgeest. Zes jaar later, in 1991, studeerde hij cum laude af aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) in zowel de psychologie als de communicatiewetenschap. Na zijn studie was hij onder meer verbonden aan de University of Chicago en de University of Michigan (1996) en een tijdlang werkzaam als consultant. In 1997 promoveerde hij aan de UvA eveneens cum laude in de sociale psychologie. De KNAW stelde Stapel in 1998 voor vijf jaar aan als Akademieonderzoeker. In 2000 werd Stapel benoemd tot hoogleraar Cognitieve Sociale Psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Twee jaar later ontving hij een Pionier-subsidie van de NWO. In 2006 vertrok hij naar Tilburg. Stapel publiceerde 130 artikelen in wetenschappelijke nationale en internationale tijdschriften zoals Science en 24 hoofdstukken in verschillende boeken.

Van 2006 tot september 2011 was Stapel verbonden aan de Universiteit van Tilburg, eerst als hoogleraar cognitieve en sociale psychologie en vanaf juli 2010 ook als decaan, als opvolger van Theo Verhallen.

Stapel was daarnaast van 2010 tot september 2011 lid van de raad van commissarissen van de Tilburgse voetbalclub Willem II.

Prijzen

In 1998 ontving Stapel de Jos Jaspars Award. In 2007 verwierf hij een Early Career Award van de Society for Personality and Social Psychology. In 2009 won hij de Career Trajectory Award van de Society for Experimental Social Psychology, die hem nadien weer is afgenomen.

Wetenschappelijke fraude

Eind augustus 2011 meldden naaste collega's van de onderzoeksgroep van Stapel zich bij de rector magnificus van de Universiteit van Tilburg, Philip Eijlander, met het vermoeden van frauduleuze handelingen bij het onderzoek. Ongeveer een week later gaf Stapel toe dat er in sommige publicaties sprake was van gefingeerde data. Vrijwel onmiddellijk hierop werd hij door de universiteit op non-actief gesteld.

De commissie-Levelt, een samenwerking van drie commissies, in Amsterdam de commissie-Drenth, in Groningen de commissie-Noort en in Tilburg een commissie onder leiding van de psycholoog Willem Levelt, werd verzocht te onderzoeken welke publicaties er precies gebaseerd waren op gefingeerde data. De commissie rapporteerde dat het ging om "een grootschalige, langdurige fraude met data" waardoor de wetenschap en met name het vakgebied van de sociale psychologie in hoge mate was geschaad.

De affaire resulteerde in het ontslag van Stapel en een aangifte tegen hem wegens valsheid in geschrifte en oplichting. De commissie-Levelt concludeerde dat niet bewezen kon worden of het proefschrift van Stapel (gedeeltelijk) gebaseerd was op gefingeerde gegevens. De commissie adviseerde de Universiteit van Amsterdam te onderzoeken of Stapel de doctorstitel kon worden afgenomen op grond van "uitzonderlijk wetenschappelijk onwaardig gedrag, in strijd met de aan het doctoraat verbonden plichten". De Universiteit van Amsterdam maakte bekend dit advies op te volgen. Op 9 november 2011 leverde Stapel vrijwillig zijn doctorstitel in bij de UvA.

Op 28 november 2012 presenteerden de commissies hun eindrapport, met daarin een volledige lijst van de publicaties waarin fraude door Stapel met zekerheid was vastgesteld. Het bleek te gaan om ten minste 55 van de 130 onderzochte artikelen en om 10 van de 24 onderzochte hoofdstukken in boeken. Daarnaast waren er nog eens 10 artikelen waarbij een sterk vermoeden van fraude bestond.

Gedurende zijn loopbaan werden zijn papers steeds ongeloofwaardiger; zo zou hij zelfs een onderzoek hebben gedaan in de hal van het Centraal Station in Utrecht tijdens de stakingen van schoonmakers in 2010. Stapel selecteerde niet enkel positieve onderzoeksresultaten, meermaals fabriceerde hij hele onderzoeken en hergebruikte hij resultaten uit zijn eerdere frauduleuze artikelen.

Nasleep

De gevolgen van de fraude beperkten zich niet tot Stapel alleen. Van een aantal van de door hem begeleide promovendi kwam vast te staan dat hun proefschriften (deels) waren gebaseerd op door Stapel vervalste gegevens. De commissies concludeerden tevens dat Stapel alleen had gehandeld en dat er geen aanwijzingen waren dat de door hem begeleide promovendi iets van de fraude wisten of hadden kunnen weten. De promotie van een promovenda van Stapel (wier proefschrift deels gebaseerd was op door Stapel aangeleverde gegevens) werd door de universiteit Tilburg tot nader order uitgesteld, en publicaties van een aantal andere ex-promovendi van Stapel moesten worden teruggetrokken. De commissie-Levelt concludeerde dat deze promovendi "ten diepste in hun eer en carrière waren getroffen". Door de Radboud Universiteit Nijmegen werd bovendien een onderzoek ingesteld naar prof. dr. Roos Vonk, die op basis van door Stapel vervalste gegevens in 2011 een persbericht had doen uitgaan waarin gesteld werd dat vleeseters "hufteriger" zouden zijn dan vegetariërs. Dit resulteerde in een berisping.

Stapels fraude vormde de aanleiding voor een verruimde opdracht aan de KNAW Commissie Onderzoeksgegevens, die initieel was ingesteld om te onderzoeken hoe digitalisering en internationalisering zich verhouden tot het goed bewaren en delen van data. In september 2012 verscheen het rapport,'Zorgvuldig en integer omgaan met wetenschappelijke onderzoeksgegevens', waarin werd bepleit dat de regels duidelijk zijn, maar dat meer moet worden gedaan om wetenschappelijk wangedrag te voorkomen, o.a. door meer aandacht te schenken aan de omgang met data en hier ook aandacht aan te schenken in onderzoeksvisitaties. Een goede omgang met de data zorgt ervoor dat de uitkomsten later controleerbaar zijn. Verder legt het rapport de nadruk op het belang van 'peers' (collega's) die over de schouder meekijken, niet alleen achteraf, maar ook bij de opzet van het onderzoek en tijdens de uitvoering ervan.

In september 2012 nam een universitair docente aan de Universiteit van Tilburg ontslag. Vijf artikelen die ze samen met Stapel had gepubliceerd waren frauduleus gebleken en deze feiten wierpen volgens haar een blijvende schaduw over haar werk.

In de conclusies van het eindrapport van oktober 2012 werd ook de co-auteurs van Stapel, leden van promotiecommissies en reviewers van vakliteratuur onzorgvuldigheid verweten. De commissie pleitte tevens voor juridische mogelijkheden om in het vervolg in vergelijkbare situaties een onderzoeker de doctorstitel te kunnen ontnemen.

Op 30 november 2012 publiceerde Stapel een autobiografisch boek getiteld Ontsporing, waarin hij de fraudeaffaire vanuit zijn eigen oogpunt belicht en uitgebreid ingaat op wat naar eigen zeggen zijn drijfveren hiervoor waren.

Subsidiefraude

Met de frauduleuze onderzoeken waren meerdere miljoenen onderzoeksgeld gemoeid. Op 2 oktober 2012 werd bekend gemaakt dat de FIOD en het Functioneel Parket van het Openbaar Ministerie een strafrechtelijk onderzoek naar Stapel waren begonnen. Hij werd verdacht van oplichting van de overheid door het aanvragen van subsidies voor frauduleuze onderzoeken. Ook ging het OM onderzoeken of hij door zijn fraude valsheid in geschrifte had gepleegd. In eerste instantie werd gedacht dat het fraudeonderzoek in totaal 2,2 miljoen euro aan subsidies betrof. Na de presentatie van het eindrapport van de commissies-Levelt, -Noort en -Drenth stelde de NWO dit bedrag bij naar 1,4 miljoen euro. Hiervan zou een miljoen opgegaan zijn aan salarissen van promovendi. De rest betrof het salaris van Stapel, onderzoeksmateriaal en vergoedingen voor proefpersonen.

Overig

Stapel is getrouwd en heeft twee dochters. In 1984 speelde Stapel Rob van Walraven in de comedyserie Schoppentroef.

Externe links

• Curriculum Vitae op stapel.socialpsychology.nl (webarchief; geraadpleegd 1 februari 2013)
• Commissie Levelt Stapel Investigation. Flawed science: The fraudulent research practices of social psychologist Diederik Stapel (Rapport in het Engels en Nederlands); website geraadpleegd 1 februari 2013
• Falende wetenschap: De frauduleuze onderzoekspraktijken van sociaal-psycholoog Diederik Stapel. Commissie Levelt, Commissie Noort, Commissie Drenth. 28 november 2012.

Bronnen, noten en/of referenties

Wikiquote

Wikiquote heeft een of meer citaten van of over Diederik Stapel.