Johannes Heesters

Johannes Heesters in Osnabrück (2006)

Johan Marius Nicolaas (Johannes) Heesters (Amersfoort, 5 december 1903) is een Nederlands acteur en operettezanger. Heesters treedt, als 107-jarige, nog steeds op, voornamelijk in het Duitse taalgebied, en heeft hiermee het Guinness Book of Records gehaald als oudste artiest ter wereld. In Nederland is hij veelbesproken wegens een - naar eigen zeggen niet vrijwillig - bezoek aan concentratiekamp Dachau gedurende het naziregime. Heesters is in zijn tweede vaderland Duitsland nog altijd zeer beroemd en geniet onder jong en oud een ongekende sterrenstatus. Op 16 februari 2008 maakte Heesters zijn comeback in Nederland met een concert in theater De Flint in zijn geboortestad Amersfoort.

Levensloop

Amsterdamse jaren

Johannes Heesters werd in Amersfoort geboren als jongste van vier zonen van Jacobus Heesters (1869–1972) en Gertruida van der Hoeven (1884–1975). Hij verhuisde in 1912 met zijn ouders naar Amsterdam. Na zijn schooltijd werkte hij eerst nog bij een bank, maar op 16-jarige leeftijd besloot hij toneelspeler te worden. Hij rondde een zang- en toneelopleiding succesvol af en had zijn eerste toneeloptreden in 1921. In 1924 kreeg hij zijn eerste filmoptreden: een bijrol in de stomme film Cirque Hollandais, onder de regie van Theo Frenkel. Johan Heesters speelde toneel in het Amsterdamse Carré en het Paleis voor Volksvlijt, maar ook steeds meer elders in het land. In 1934 had hij een filmrol in Bleeke Bet, waarin hij het lied "O mooie Westertoren" onsterfelijk maakte.

In 1930 trouwde Heesters met de Belgische actrice Louise Ghijs, met wie hij tot haar dood in 1985 samen bleef. Met haar kreeg hij twee dochters: Wiesje Ghijs (24 januari 1931), pianiste in Wenen, en Nicole Heesters (Potsdam, 14 februari 1937), actrice in Hamburg.

Naar Wenen en Berlijn

In 1934 debuteerde Heesters bij de Wiener Volksoper in Karl Millöckers Der Bettelstudent. In 1936 verhuisde Heesters naar Berlijn, waar hij aan diverse operetteverfilmingen en musicalfilms meewerkte. In 1938 zong hij voor het eerst de rol van Graaf Danilo Danilowitsch in de operette Die Lustige Witwe van Franz Lehár, een rol die hij 35 jaar lang zou spelen en uitgroeide tot zijn handelsmerk.

Heesters tijdens WO II

Heesters' rol tijdens de Tweede Wereldoorlog is omstreden, met name in zijn geboorteland Nederland. Vóór en tijdens de oorlog trad hij veelvuldig op in Duitse films en theaters. Hij distantieerde zich toen niet expliciet van het naziregime, maar hij was geen partijlid. Adolf Hitler bezocht in de jaren 30 meerdere malen uitvoeringen van Heesters. Op 21 mei 1941 bezocht Heesters het concentratiekamp Dachau. In zijn autobiografie schrijft Heesters dat hij gedwongen werd het kamp te bezoeken en dat Dachau op hem overkwam als een gewoon soldatenkamp zoals hij dat uit de bladen kende. Er zijn meerdere foto's waarop Heesters in Dachau staat afgebeeld, o.a. foto's waar hij in de kantine praat met SS-ers. Heesters bezweert echter niet voor ze opgetreden te hebben. Dachau was overigens naast een concentratiekamp ook een reguliere kazerne voor SS-soldaten. De twee complexen stonden naast elkaar, de kazerne was ook verantwoordelijk voor de bewaking van het gevangenenkamp. Gezien Heesters' verklaring lijkt het er op dat hij de kazerne heeft bezocht en niet in het gevangenenkamp geweest is, zeker is dat echter niet. Het bezoek aan het concentratiekamp werd Heesters door sommige Nederlanders na de Tweede Wereldoorlog niet in dank afgenomen, Heesters werd door hen veelvuldig spottend voor 'Heesters SS' uitgemaakt.

Op 7 december 2007 kreeg de huidige vrouw van Heesters in het TROS reisprogramma van Ivo Niehe de gelegenheid om de kwestie van de zogenaamde 'belastende foto's', die bij Heesters' omstreden bezoek van begin 1941 aan het kamp Dachau zijn gemaakt, recht te zetten. De beschuldiging was dat Heesters bij deze gelegenheid zou hebben opgetreden voor de SS. Nu de foto's boven tafel zijn gekomen lijken deze beschuldigingen vals te zijn, iets wat Heesters zelf ook altijd had volgehouden. Ondanks dat er van het bezoek veel foto's gemaakt zijn, zijn er geen foto's van een optreden bekend, noch foto's waarin Heesters gekleed is op een optreden.

In het gratis dagblad De Pers verscheen op 19 januari 2008 een groot artikel waarin de banden van Heesters met de nazi's worden beschreven. Heesters ondertekende een brief aan Joseph Goebbels in 1942 met "Heil Hitler"; hij woonde in van gevluchte Duitse Joden geconfisqueerde woningen en het bleek dat Heesters ook diverse interesses (aandelen) had in de Duitse wapenindustrie. De Pers verwijst naar een Elsevier-artikel uit 1978, en naar een biografie van Heesters waarin wordt gesteld dat minstens één inmiddels overleden getuige Heesters voor SS'ers heeft zien optreden.

De Duitse publicist Volker Kühn beweert nog steeds dat Heesters in 1941 wel voor SS-commandanten in Dachau heeft gezongen. Kühn doet deze bewering in een boek en beroept zich daarbij op een inmiddels overleden getuige. Op 27 november 2008 begon in Berlijn een door Heesters' aangespannen rechtszaak tegen Volker Kühn. Heesters eiste dat Kühn zijn beschuldiging introk. Heesters zelf was bij het proces niet aanwezig vanwege een optreden in Hamburg. De rechter oordeelde echter dat, o.a. door de dood van een ooggetuige, de waarheid hierover waarschijnlijk nooit meer is te achterhalen en gaf Kühn toestemming om zijn bewering over Heesters' gedrag in Dachau uit te blijven dragen. Begin 2009 gaf Heesters aan tegen deze uitspraak in beroep te gaan.

Op 3 december 2008 was in het Nederlandse televisieprogramma De Wereld Draait Door een interview gemaakt door De Jakhalzen te zien, waarin Heesters Adolf Hitler "ein guter Kerl" noemde. Toen zijn echtgenote daarop zei dat Hitler 'de grootste misdadiger van de wereld' was, zei Heesters dat Hitler niet goed was, maar voor hem persoonlijk aardig was. In het interview zei hij zich nooit erg met politiek te hebben beziggehouden en Hitler nauwelijks persoonlijk gekend te hebben. Volgens echtgenote Simone Rethel waren passages waarin haar man afstand nam van het naziregime doelbewust uit het interview geknipt. In een uitzending van het Duitse televisieprogramma Wetten, dass..? op 13 december 2008 bood Heesters zijn excuses aan voor de uitspraak.

Na de oorlog

Na de oorlog werden de films van Johan Heesters door de geallieerden niet als nazipropaganda bestempeld, waarna Heesters zijn carrière kon voortzetten. Hij zong in Duitsland en Oostenrijk en verscheen in een aantal films in de late jaren 40. Hij stopte met films maken rond 1960 en concentreerde zich op toneel, langspeelplaten en televisieoptredens. In 1963 werd Johan Heesters terug naar Nederland gehaald voor de rol van antinazikapitein Von Trapp in de theaterversie van The Sound of Music (musical). Er verscheen een LP uitgegeven door Philips met alle liedjes en onder bewerking van René Sleeswijk en Karel Wunnink.

Het publiek bleef echter weg. In theater Carré werd hij zelfs uitgejouwd met een gescandeerd "Heesters SS! Heesters SS!". Heesters keerde terug naar Duitsland, maar hield altijd vast aan de Nederlandse nationaliteit.

Na het overlijden van zijn vrouw in 1985 trouwde Heesters in 1992 met de 46 jaar jongere Duitse actrice Simone Rethel, een grote fan van Heesters. Van 1996 tot de zomer van 2001 speelde Heesters naast zijn vrouw in het voor hem geschreven stuk Ein gesegnetes Alter.

Vanaf 2000

Op zondag 23 november 2003 werd in München een groot televisiegala ter gelegenheid van Heesters' honderdste verjaardag opgenomen, dat vervolgens op donderdag 4 december door de Duitse televisiezender ARD uitgezonden werd.

In 1978 verschenen zijn memoires met de titel Es kommt auf die Sekunde an en in 1993 zijn autobiografie Ich bin gottseidank nicht mehr jung. In 2003 kwam nog een autobiografisch boek uit, Auch hundert Jahre sind zu kurz.

Met zijn vrouw speelde Heesters, door de Duitsers liefkozend Jopie genoemd, in de zomer van 2003 in een aflevering van de Duitse televisieserie In aller Freundschaft de rol van een oude medische professor.

Heesters schonk zijn archief aan de Akademie der Künste in Berlijn. In 2006 wijdde de Akademie een tentoonstelling aan zijn leven en carrière, onder de naam Johannes Heesters - Auf den Spuren eines Phänomens. Hij opende de tentoonstelling zelf met een optreden.

Johannes Heesters heeft naar schatting ruim negenduizend keer op de planken gestaan en in vele (televisie)films gespeeld. Hij woont momenteel in Starnberg.

Op 1 januari 2008 meldde De Telegraaf dat Heesters bij een val in zijn vakantiehuis op nieuwjaarsdag enkele ribben gebroken had. Op 23 januari van datzelfde jaar werd hij echter al uit een privékliniek - waar hij van zijn val herstellende was - ontslagen.

Recente optredens

De Duitse krant "Bild am Sonntag" meldde op zondag 12 augustus 2007 dat Heesters nog steeds toekomstplannen maakt. De bijna blinde kunstenaar bereidde op dat moment een nieuw muzikaal optreden voor in Potsdam. In december 2007 vond een televisieshow ter gelegenheid van zijn 104e verjaardag plaats. In november 2007 maakte Heesters bekend opnieuw te willen gaan optreden in Nederland, meerbepaald in Amersfoort, en wel op 16 februari 2008. Op 15 december 2007 startte de voorverkoop bij theater "De Flint" in Amersfoort, en dit verliep zonder problemen. Verwacht werd dat dit zou worden verstoord door actievoerders van voornamelijk de NCPN. Die partij kondigde aan een demonstratie te organiseren tegen de artiest.

Een concert van Heesters op zaterdagavond 16 februari 2008 in theater "De Flint" in Amersfoort verliep ondanks de gespannen verwachtingen relatief rustig. Het kwam tot een kleine schermutseling tussen radicaal-linkse activisten van de NCPN, AFA en CJB en daar tegenover radicaal-rechtse tegendemonstranten. Die laatste hadden gedreigd de activisten die aanwezig waren bij de actie aan te vallen. Echter, de actievoerders herkenden de radicaal-rechtsen meteen en gaven dit aan bij de politie, die de groep arresteerde.

In de Amersfoortse St.-Aegtenkapel werd ook op de avond van 16 februari een 'muzikaal tegengeluid' ten gehore gebracht. Daarom werd muziek gespeeld van in de oorlog omgebrachte Joodse componisten.

Op 24 januari 2011 trad Heesters onverwacht opnieuw op in theater "De Flint" in Amersfoort, dit ter gelegenheid van het afscheid van theaterdirecteur Pieter Erkelens.

Uitnodiging staatsbezoek maart 2011

In maart 2011 liet een dolblije Heesters op zijn persoonlijke website weten te zijn uitgenodigd bij een receptie tijdens het staatsbezoek van koningin Beatrix aan Duitsland in april van dat jaar. President Christian Wulff had hem de uitnodigingen verstuurd. De rol van Heesters in de Tweede Wereldoorlog bleek echter nog altijd gevoelig te liggen, en de uitnodiging werd ingetrokken tot groot verdriet van zijn echtgenote Simone. Vanwege zijn leeftijd maakt men zich zorgen om de effecten van de afwijzing op Heesters gezondheid.

Voetnoten

Literatuur

• Johannes Heesters, Willibald Eser, Es kommt auf die Sekunde an. Blanvalet, München, 1978, ISBN 3764544155.
• Johannes Heesters, Willibald Eser, Ich bin gottseidank nicht mehr jung. Ed. Ferenczy bei Bruckmann, 1993, ISBN 3765427055.
• Johannes Heesters, Beatrix Ross, Johannes Heesters. Auch hundert Jahre sind zu kurz. Langen/Müller Verlag, 2003, ISBN 3784429343
• Johannes Heesters – "Ich bin Holländer!" In: Ingo Schiweck, "Lass dich überraschen..." Niederländische Unterhaltungskünstler in Deutschland. agenda Verlag, 2005, p. 15-49. ISBN 3896882554
• Jürgen Trimborn, Der Herr im Frack - Johannes Heesters. Aufbau-Verlag, (Berlin, 2003; Taschenbuchformat, 2005), ISBN 3746621534 of ISBN 9783351025557
• Ursula Meyer, Johannes Heesters. Verlag Ursula Meyer, 2003, ISBN 3000106847
• Simone Rethel-Heesters, "Johannes Heesters. Ein Mensch und ein Jahrhundert". Schwarzkopf & Schwarzkopf, 2006, ISBN 978-3-89602-731-3

Externe links

• Officiële website met biografie (in het Duits)
• (en)  Johannes Heesters in de Internet Movie Database
• Reportage NOVA over Heesters
• Tentoonstelling in Berlijn
• Artikel in Trouw
• Afbeeldingen van Heesters