Naar inhoud springen

Pinguïns: verschil tussen versies

Koppelingen bewerken
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerking
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Geen bewerkingssamenvatting
Geen bewerkingssamenvatting
 
(10 tussenliggende versies door 7 gebruikers niet weergegeven)
Regel 3: Regel 3:
| afbeeldingtekst = Twee [[keizerspinguïn]]s met hun jong.
| afbeeldingtekst = Twee [[keizerspinguïn]]s met hun jong.
| orde = '''Sphenisciformes'''
| orde = '''Sphenisciformes'''
| auteur orde=[[Richard Bowdler Sharpe|Sharpe]]
| auteur orde = [[Richard Bowdler Sharpe|Sharpe]]
| datum orde=1891
| datum orde = 1891
| taxon = [[Familie (biologie)|Familie]]
| taxon = [[Familie (biologie)|Familie]]
| w-naam = Spheniscidae
| w-naam = Spheniscidae
Regel 11: Regel 11:
| worms = 196034
| worms = 196034
}}
}}
{{Luister2|Het krijsen en klapperen van een kolonie pinguïns - SoundCloud - Beeld en Geluid.ogg|Het krijsen en klapperen van een kolonie pinguïns|}}
{{Luister2|Het krijsen en klapperen van een kolonie pinguïns - SoundCloud - Beeld en Geluid.ogg|Het krijsen en klapperen van een kolonie pinguïns}}


'''Pinguïns''' of '''vetganzen''' zijn een [[orde (biologie)|orde]] van niet-vliegende [[zeevogel]]s die alleen voorkomen op het [[zuidelijk halfrond]]. De pinguïns behoren tot de orde '''Sphenisciformes''', klasse [[Aves (taxonomie)|Aves]] (vogels). Alle moderne pinguïns behoren tot de [[familie (biologie)|familie]] van de '''Spheniscidae''', maar er zijn uitgestorven soorten die buiten deze [[kroongroep]] vallen.
'''Pinguïns''' of '''vetganzen''' zijn een [[orde (biologie)|orde]] van niet-vliegende [[zeevogel]]s die alleen voorkomen op het [[zuidelijk halfrond]]. De pinguïns behoren tot de orde '''Sphenisciformes''', klasse [[Aves (taxonomie)|Aves]] (vogels). Alle moderne pinguïns behoren tot de [[familie (biologie)|familie]] van de '''Spheniscidae''', maar er zijn uitgestorven soorten die buiten deze [[kroongroep]] vallen.


De pinguïns zijn gemakkelijk te onderscheiden van andere vogels en ze zijn volledig aangepast aan extreme koude en het leven in de zee. Ze hebben bijvoorbeeld een warm verenkleed. Pinguïns gebruiken hun vleugels om door het water te vliegen net zoals andere vogels door de lucht vliegen. Ze kunnen met een snelheid tot 30 km per uur door het water vliegen. De naam "pinguïn", die waarschijnlijk komt van het [[Keltische talen|Keltische]] ''pen gwyn'' (witte kop), werd oorspronkelijk gebruikt voor de [[reuzenalk]], de inmiddels uitgestorven tegenhanger (geen nauwe verwant) van de pinguïn op het [[noordelijk halfrond]].
De pinguïns zijn gemakkelijk te onderscheiden van andere vogels en zijn volledig aangepast aan extreme koude en het leven in de zee. Ze hebben bijvoorbeeld een warm verenkleed. Pinguïns gebruiken hun vleugels om door het water te vliegen, net zoals andere vogels door de lucht vliegen. Ze kunnen met een snelheid tot 30 km per uur door het water vliegen. Volgens sommige woordenboeken, zoals de [[Oxford English Dictionary]], komt de naam "pinguïn" waarschijnlijk van het [[Welsh (taal)|Welsh]] ''pen gwyn'' (witte kop).<ref>{{cite web |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=penguin |title=penguin |access-date=2024-04-20 |website=Online Etymology Dictionary |archive-url=https://web.archive.org/web/20160604130140/http://www.etymonline.com/index.php?term=penguin |archive-date=4 juni 2016 |url-status=live}}</ref> De naam werd oorspronkelijk gebruikt voor de [[reuzenalk]], de inmiddels uitgestorven tegenhanger (geen nauwe verwant) van de pinguïn op het [[noordelijk halfrond]].


==Verwantschap==
==Verwantschap==
[[Bestand:Watervogels2.jpg|thumb|De 'watervogels' volgens Hackett ''et al''. (2008)]]
[[Bestand:Watervogels2.jpg|thumb|De 'watervogels' volgens Hackett ''et al''. (2008)]]
Met het DNA-onderzoek van Hackett ''et al''. (2008) is de positie van deze vogels binnen de Neoaves wat duidelijker geworden. Zij zijn waarschijnlijk verwant aan de zeeduikers en de albatrossen en stormvogels en onderdeel van een veel grotere groep die men wel de '[[Watervogels (clade)|watervogels]]' noemt.
Met het DNA-onderzoek van Hackett (2008) en anderen is de positie van deze vogels binnen de [[Neoaves]] wat duidelijker geworden. Zij zijn waarschijnlijk verwant aan de [[Duikers (vogels)|zeeduikers]], [[albatrossen]] en [[Stormvogels en pijlstormvogels|stormvogels]] en onderdeel van een veel grotere groep, wel [[Watervogels (clade)|watervogels]] geheten.


==Voorkomen==
==Voorkomen==
Een veelvoorkomend misverstand is dat pinguïns alleen op [[Antarctica]] zouden voorkomen. Ze komen niet voor op de Noordpool, maar wel in [[Zuid-Afrika]], [[Zuid-Amerika]], [[Australië (continent)|Australië]] en [[Nieuw-Zeeland]]. Op de [[Galapagoseilanden]] worden ze zelfs tot aan de [[evenaar]] aangetroffen. Waarschijnlijk zijn voorouders daar gekomen via de [[Humboldtstroom]] die koud water uit het [[Zuidpool]]gebied aanvoert.
Een veelvoorkomend misverstand is dat pinguïns alleen op [[Antarctica]] zouden voorkomen. Ze komen niet voor op de [[Noordpoolgebied|Noordpool]], maar wel in [[Zuid-Afrika]], [[Zuid-Amerika]], [[Australië (continent)|Australië]] en [[Nieuw-Zeeland]]. Op de [[Galapagoseilanden]] worden ze zelfs tot aan de [[evenaar]] aangetroffen. Waarschijnlijk zijn voorouders van pinguïns daar gekomen via de [[Humboldtstroom]], die koud water uit het [[Zuidpool]]gebied aanvoert.


== Voedsel ==
== Voedsel ==
Pinguïns zijn [[carnivoor|carnivoren]], ze vangen hun voedsel onder water. Ze eten hierbij vooral vis, [[kreeftachtigen]] en kleine [[inktvissen|inktvisjes]]. Wat de soorten onderling vangen is zeer divers. De grootste soort, de keizerspinguïn, eet [[IJsvis|ijsvissen]], [[krill]] en inktvissen. De koningspinguïn eet soms inktvissen maar leeft voornamelijk van kleine [[lantaarnvissen]]. De drie kleinere soorten (adelie-, ezels- en stormbandpinguïn) leven hoofdzakelijk van krill. Onderzoek uit 2011<ref>http://news.discovery.com/animals/chinstrap-adelie-penguins-krill-110411.html</ref> toont aan dat bepaalde soorten pinguïns zoals de [[adeliepinguïn]] en [[stormbandpinguïn]] in de afgelopen 30 jaar sterk in aantal zijn afgenomen. Het vermoeden bestaat dat dit vooral te wijten is aan een drastische afname van hun natuurlijk voedsel, het krill. Deze afname van krill in de [[Zuidpoolzee]]ën zou volgens zeeonderzoekers op zijn beurt weer een gevolg zijn van de [[opwarming van de aarde]] en het herstel van de walvissenstand.
Pinguïns zijn [[carnivoor|carnivoren]] en vangen hun voedsel onder water. Ze eten hierbij vooral [[Vissen (dieren)|vis]], [[kreeftachtigen]] en kleine [[inktvissen|inktvisjes]]. Wat de soorten onderling vangen is zeer divers. De grootste soort, de [[keizerspinguïn]], eet [[IJsvis|ijsvissen]], [[krill]] en [[inktvissen]]. De [[koningspinguïn]] eet soms inktvissen, maar leeft voornamelijk van kleine [[lantaarnvissen]]. De drie kleinere soorten ([[Adeliepinguïn|adelie]]-, [[Ezelspinguïn|ezels]]- en [[stormbandpinguïn]]) leven hoofdzakelijk van krill. Onderzoek uit 2011<ref>http://news.discovery.com/animals/chinstrap-adelie-penguins-krill-110411.html</ref> toont aan dat bepaalde soorten pinguïns zoals de [[adeliepinguïn]] en de [[stormbandpinguïn]] in de afgelopen 30 jaar sterk in aantal zijn afgenomen. Het vermoeden bestaat dat dit vooral te wijten is aan een drastische afname van hun natuurlijk voedsel, het krill. Deze afname van krill in de [[Zuidpoolzee]]ën zou volgens zeeonderzoekers op zijn beurt weer een gevolg zijn van de [[opwarming van de aarde]] en het herstel van de [[Walvis|walvissenstand]].


==Broeden en nestelen==
==Broeden en nestelen==
[[Bestand:Pikkewijnkl.jpg|thumb|Jonge zwartvoetpinguïns.]]
[[Bestand:Pikkewijnkl.jpg|thumb|Jonge zwartvoetpinguïns.]]
De meeste pinguïnsoorten nestelen in gaten of holen om zich zo in enige mate tegen de zon te beschermen en verbeteren dit met takjes en ander restmateriaal (''Spheniscus'' en ''Eudyptula'') of bouwen een nest van stenen (''Pygoscelis'') die ze in hun omgeving vinden en ze leggen meestal 2 (maximaal 3) eieren. De beide ouders lossen elkaar af bij het broeden. Terwijl de ene het ei bebroedt, trekt de andere naar zee om zich te voeden. Zodra het jong is uitgekomen, lossen de ouders elkaar op dezelfde manier af om het jong te voeden.
De meeste pinguïnsoorten nestelen in gaten of holen om zich zo enigermate tegen de zon te beschermen. Ze verbeteren deze met takjes en ander restmateriaal (''Spheniscus'' en ''Eudyptula'') of bouwen een nest van stenen (''Pygoscelis'') die ze in hun omgeving vinden. Ze leggen meestal 2 (maximaal 3) [[Ei (dier)|eieren]]. De beide ouders lossen elkaar af bij het broeden. Terwijl de ene oudervogel het ei bebroedt, trekt de andere naar zee om zich te voeden. Zodra het jong is uitgekomen, lossen de ouders elkaar op dezelfde manier af om het jong te voeden.


Enkel de grootste soorten maken geen nest maar broeden het enige ei uit op hun poten onder een beschermende huidplooi van de buik. Bij de [[keizerspinguïn]] broedt alleen het mannetje het ei uit, tijdens de ijzige zuidelijke winter (juli-augustus) bij temperaturen van -70 °C en kouder terwijl het vrouwtje naar zee teruggaat om te eten.
Enkel de grootste soorten maken geen nest, maar broeden het enige ei dat gelegd is uit op hun poten onder een beschermende huidplooi van de buik. Bij de keizerspinguïn broedt alleen het mannetje het ei uit, tijdens de ijzige zuidelijke winter (juli-augustus) bij temperaturen van -70 °C en lager, terwijl het vrouwtje naar zee teruggaat om te eten.


De waggelende loop van een pinguïn wordt veroorzaakt door het feit dat het dier eigenlijk op zijn hurken loopt. Het heupgewricht bevindt zich laag bij de grond en het kniegewricht een stuk hoger.
Pinguïns lopen eigenlijk op hun hurken. Het heupgewricht bevindt zich laag bij de grond, het kniegewricht een stuk hoger. Dat veroorzaakt hun waggelende loop.
{{Clearleft}}
{{Clearleft}}


==Natuurlijke vijanden==
==Natuurlijke vijanden==
[[Bestand:Gentoo-and-bird.jpg|thumb|Een [[zuidelijke reuzenstormvogel]] in gevecht met een [[ezelspinguïn]]]]
[[Bestand:Gentoo-and-bird.jpg|thumb|Een [[zuidelijke reuzenstormvogel]] in gevecht met een [[ezelspinguïn]]]]
Op het land hebben pinguïns als belangrijkste vijand de [[invasieve soort|ingevoerde]] landroofdieren zoals [[kat (dier)|katten]], [[hond|honden]] en [[rattus|ratten]]. Vanuit de lucht zijn de voornaamste vijanden de [[reuzenstormvogel]], [[jagers]], [[ijshoenders]] en [[meeuwen (vogels)|meeuwen]]. Deze vijanden uit de lucht vormen vooral een bedreiging voor de kuikens, de eieren, en gewonde pinguïns. In het water wordt de pinguïn vooral belaagd door [[zeeluipaard|zeeluipaarden]], [[walvissen]] (voornamelijk [[Orka (dier)|orka's]]), [[pelsrobben]] en [[haaien]]. Om de jacht te bemoeilijken gaan de pinguïns vaak in grote aantallen te water. Ook de mens vormt een grote bedreiging door o.a. [[olievervuiling]], [[overbevissing]], jacht omwille van eieren en [[guano]] (vogelmest), invoer van andere dieren en zelfs [[toerisme]]. Naast de roofdieren en de mens kunnen ook [[parasieten]] als vijand van de pinguïn worden beschouwd. Ze voeden zich met het bloed van de pinguïn, vooral bij zieke of zwakke exemplaren kan dit gevaarlijk zijn.
Op het land hebben pinguïns de [[invasieve soort|ingevoerde]] [[landroofdieren]] zoals [[kat (dier)|katten]], [[hond|honden]] en [[rattus|ratten]] als belangrijkste [[vijand]]. Vanuit de lucht zijn de voornaamste [[Predator|natuurlijke vijanden]] de [[zuidelijke reuzenstormvogel]] en de [[jagers]] onder de [[Zeevogel|zeevogels]], alsmede de [[ijshoenders]] en de [[meeuwen (vogels)|meeuwen]]. Deze vijanden uit de lucht vormen vooral een bedreiging voor de [[Kuiken (vogel)|kuikens]], de eieren, en gewonde pinguïns. In het water wordt de pinguïn vooral belaagd door [[zeeluipaard|zeeluipaarden]], [[walvissen]] (voornamelijk [[Orka (dier)|orka's]]), [[pelsrobben]] en [[haaien]]. Om de jacht te bemoeilijken gaan de pinguïns vaak in grote aantallen te water. Ook de mens vormt een grote bedreiging door o.a. [[olievervuiling]], [[overbevissing]], jacht maken op eieren en [[guano]] (vogelmest), invoer van andere dieren en zelfs [[toerisme]]. Naast de roofdieren en de mens kunnen ook [[parasieten]] als vijand van de pinguïn worden beschouwd. Ze voeden zich met het bloed van de pinguïn; vooral bij zieke of zwakke exemplaren kan dit gevaarlijk zijn.


De gemiddelde levensverwachting van een pinguïn schommelt rond de 20 jaar, hoewel ze in gevangenschap aanzienlijk ouder kunnen worden.
De gemiddelde levensverwachting van een pinguïn schommelt rond de 20 jaar, hoewel ze in gevangenschap aanzienlijk ouder kunnen worden.


== Verenkleed ==
== Verenkleed ==
Alle moderne volwassen pinguïns hebben een witte buik en een zwarte rug, al hebben sommige soorten ook andere kleuren in hun verenkleed. De kleuren dienen als [[schutkleur]] bij het zwemmen. Het wit is een gevolg van het ontbreken van [[melanine]], het zwart van gespecialiseerde [[melanosoom|melanosomen]], [[organel]]len die melanine bevatten. Het fossiel van het uitgestorven geslacht ''[[Inkayacu]]'' wees uit dat de typische kleuren pas ontstonden na eerdere aanpassingen aan een leven onder water, zoals de stand en vorm van de veren.<ref>{{cite journal |author=Clarke, J.A. |coauthors=Ksepka, D.T., Salas-Gismondi, R., Altamirano, A.J., Shawkey, M.D., D’Alba, L., Vinther, J., DeVries, T.J., & Baby, P. |year=2010 |title=Fossil Evidence for Evolution of the Shape and Color of Penguin Feathers |journal=[[Science]] |publisher= |volume=330 |issue=6006 |pages=954-957 |url= |doi=10.1126/science.1193604}}</ref><ref>{{Citeer web |url=http://news.sciencemag.org/sciencenow/2010/09/how-penguins-got-their-water-wings.html |titel=How Penguins Got Their Water Wings |uitgever=Science Now | datum = 30 september 2010 |bezochtdatum=30 september 2010}}</ref>
Alle moderne volwassen pinguïns hebben een witte buik en een zwarte rug, al hebben sommige soorten ook andere kleuren in hun verenkleed. De kleuren dienen als [[schutkleur]] bij het zwemmen. Het wit is een gevolg van het ontbreken van [[melanine]], dat het zwart is van gespecialiseerde [[melanosoom|melanosomen]], [[organel]]len die melanine bevatten. Het fossiel van het uitgestorven geslacht ''[[Inkayacu]]'' wees uit dat de typische kleuren pas ontstonden na eerdere aanpassingen aan een leven onder water, zoals de stand en vorm van de veren.<ref>{{cite journal |author=Clarke, J.A. |coauthors=Ksepka, D.T., Salas-Gismondi, R., Altamirano, A.J., Shawkey, M.D., D’Alba, L., Vinther, J., DeVries, T.J., & Baby, P. |year=2010 |title=Fossil Evidence for Evolution of the Shape and Color of Penguin Feathers |journal=[[Science]] |publisher= |volume=330 |issue=6006 |pages=954-957 |url= |doi=10.1126/science.1193604}}</ref><ref>{{Citeer web |url=http://news.sciencemag.org/sciencenow/2010/09/how-penguins-got-their-water-wings.html |titel=How Penguins Got Their Water Wings |uitgever=Science Now | datum = 30 september 2010 |bezochtdatum=30 september 2010|archiefurl=https://web.archive.org/web/20101003072912/http://news.sciencemag.org:80/sciencenow/2010/09/how-penguins-got-their-water-wings.html|archiefdatum=2010-10-03|dodeurl=nee}}</ref>


== Taxonomie ==
== Taxonomie ==
De pinguïns worden net als andere dieren ingedeeld in verschillende groepen en subgroepen, zoals geslachten. Er zijn achttien soorten pinguïns bekend die worden onderverdeeld in zes geslachten.<ref>[http://www.worldbirdnames.org/ Gill, F., Wright, M. & Donsker, D. (2020). IOC World Bird Names (version 10.1). {{en}}]</ref>
Er worden achttien soorten pinguïns onderscheiden, verdeeld over zes geslachten.<ref>{{en}}[https://www.worldbirdnames.org/new/ Gill, F, D Donsker & P Rasmussen (Eds). 2022. IOC World Bird List (v12.2).]</ref>

Een aantal geslachten is relatief onbekend, sommige geslachten zijn wel wat bekender zoals ''Aptenodytes'' met daarin de koningspinguïn en de keizerspinguïn.


=== Soorten en geslachten ===
=== Soorten en geslachten ===
Hieronder een overzicht van alle geslachten en soorten pinguïns. De uitgestorven soorten zijn weggelaten.
* Geslacht ''[[Aptenodytes]]''
* Geslacht ''[[Aptenodytes]]''
**''[[keizerspinguïn|Aptenodytes forsteri]]'' – keizerspinguïn
**''[[keizerspinguïn|Aptenodytes forsteri]]'' – keizerspinguïn
**''[[koningspinguïn|Aptenodytes patagonicus]]'' – koningspinguïn
**''[[koningspinguïn|Aptenodytes patagonicus]]'' – koningspinguïn
* Geslacht ''[[Eudyptes]]''
* Geslacht ''[[Eudyptes]]''
**''[[zuidelijke rotspinguïn|Eudyptes chrysocome]]'' – zuidelijke rotspinguïn
**''[[zuidelijke rotspinguïn|Eudyptes chrysocome]]'' – zuidelijke rotspinguïn
**''[[macaronipinguïn|Eudyptes chrysolophus]]'' – macaronipinguïn
**''[[macaronipinguïn|Eudyptes chrysolophus]]'' – macaronipinguïn
**''[[noordelijke rotspinguïn|Eudyptes moseleyi]]'' – noordelijke rotspinguïn
**''[[noordelijke rotspinguïn|Eudyptes moseleyi]]'' – noordelijke rotspinguïn
**''[[fjordlandkuifpinguïn|Eudyptes pachyrhynchus]]'' – fjordlandkuifpinguïn
**''[[fjordlandkuifpinguïn|Eudyptes pachyrhynchus]]'' – fjordlandkuifpinguïn
**''[[snareskuifpinguïn|Eudyptes robustus]]'' – snareskuifpinguïn
**''[[Snareskuifpinguïn|Eudyptes robustus]]'' – snareskuifpinguïn
**''[[Schlegels pinguïn|Eudyptes schlegeli]]'' – Schlegels pinguïn
**''[[Schlegels pinguïn|Eudyptes schlegeli]]'' – Schlegels pinguïn
**''[[grote kuifpinguïn|Eudyptes sclateri]]'' – grote kuifpinguïn
**''[[grote kuifpinguïn|Eudyptes sclateri]]'' – grote kuifpinguïn
* Geslacht ''[[Eudyptula]]''
* Geslacht ''[[Eudyptula]]''
**''[[dwergpinguïn|Eudyptula minor]]'' – dwergpinguïn
**''[[dwergpinguïn|Eudyptula minor]]'' – dwergpinguïn
***''[[witvleugelpinguïn|Eudyptula minor albosignata]]'' - witvleugelpinguïn
***''[[witvleugelpinguïn|Eudyptula minor albosignata]]'' - witvleugelpinguïn
*Geslacht ''[[Megadyptes]]''
*Geslacht ''[[Megadyptes]]''
**''[[geeloogpinguïn|Megadyptes antipodes]]'' – geeloogpinguïn
**''[[geeloogpinguïn|Megadyptes antipodes]]'' – geeloogpinguïn
*Geslacht ''[[Pygoscelis]]''
*Geslacht ''[[Pygoscelis]]''
**''[[adéliepinguïn|Pygoscelis adeliae]]'' – adéliepinguïn
**''[[Adeliepinguïn|Pygoscelis adeliae]]'' – adeliepinguïn
**''[[stormbandpinguïn|Pygoscelis antarcticus]]'' – stormbandpinguïn
**''[[stormbandpinguïn|Pygoscelis antarcticus]]'' – stormbandpinguïn
**''[[ezelspinguïn|Pygoscelis papua]]'' – ezelspinguïn
**''[[ezelspinguïn|Pygoscelis papua]]'' – ezelspinguïn
*Geslacht ''[[Spheniscus]]''
*Geslacht ''[[Spheniscus]]''
**''[[zwartvoetpinguïn|Spheniscus demersus]]'' – zwartvoetpinguïn
**''[[zwartvoetpinguïn|Spheniscus demersus]]'' – zwartvoetpinguïn
**''[[humboldtpinguïn|Spheniscus humboldti]]'' – humboldtpinguïn
**''[[humboldtpinguïn|Spheniscus humboldti]]'' – humboldtpinguïn
**''[[magelhaenpinguïn|Spheniscus magellanicus]]'' – magelhaenpinguïn
**''[[magelhaenpinguïn|Spheniscus magellanicus]]'' – magelhaenpinguïn
**''[[galapagospinguïn|Spheniscus mendiculus]]'' – galápagospinguïn
**''[[galapagospinguïn|Spheniscus mendiculus]]'' – galápagospinguïn


==Cladogram==
De [[fylogenie|fylogenetische]] relaties tussen de geslachten en de soorten komen tot uitdrukking in het hieronder gepresenteerde [[clade|cladogram]] dat gebaseerd is op moleculair gentisch onderzoek dat in 2019 werd gepubliceerd.<ref>{{en}}{{aut|Hailin Pan}} ''et al.'' 2019. ''High-coverage genomes to elucidate the evolution of penguins.'' GigaScience 8 (9): giz117; [[doi:10.1093/gigascience/giz117]]</ref>
De [[fylogenie|fylogenetische]] relaties tussen de geslachten en de soorten komen tot uitdrukking in het hieronder gepresenteerde [[clade|cladogram]] dat gebaseerd is op moleculair genetisch onderzoek dat in 2019 werd gepubliceerd.<ref>{{en}}{{aut|Hailin Pan}} ''et al.'' 2019. High-coverage genomes to elucidate the evolution of penguins. ''GigaScience'' '''8'''(9): giz117; [[doi:10.1093/gigascience/giz117]]</ref>
{{clade|style=font-size:80%
{{clade|style=font-size:80%
|label1=Pinguïns&nbsp;
|label1=Pinguïns&nbsp;
Regel 97: Regel 95:
|2={{clade
|2={{clade
|1={{clade
|1={{clade
|label1=''[[Eudyptula]]''&nbsp;
|1=&nbsp;[[dwergpinguïn]] (''Eudyptula minor'')
⚫
|1={{clade
⚫
|1=&nbsp;[[dwergpinguïn]] (''E. minor minor'')
⚫
|2=&nbsp;[[witvleugelpinguïn]] (''E. minor albosignata'')
⚫
}}
|label2=''[[Spheniscus]]''&nbsp;
|label2=''[[Spheniscus]]''&nbsp;
|2={{clade
|2={{clade
Regel 115: Regel 109:
|label1=''[[Eudyptes]]''&nbsp;
|label1=''[[Eudyptes]]''&nbsp;
|1={{clade
|1={{clade
⚫
|1={{Clade
|1=&nbsp;[[macaronipinguïn]] (''E. chrysolophus'', met [[Schlegels pinguïn]] als naaste verwant/ondersoort)
⚫
|1=&nbsp;[[macaronipinguïn]] (''E. chrysolophus'')
⚫
|2=&nbsp;[[Schlegels pinguïn]] (''E. schlegeli'')
⚫
}}
|2={{clade
|2={{clade
|1={{clade
|1={{clade
|1=&nbsp;[[noordelijke rotspinguïn]] (''E. moseleyi'')
|1=&nbsp;[[noordelijke rotspinguïn]] (''E. moseleyi'')
|2={{clade
|2=&nbsp;[[zuidelijke rotspinguïn]] (''E. chrysocome'')
|1=&nbsp;[[zuidelijke rotspinguïn]] (''E. chrysocome chrysocome'')
}}
|2=&nbsp; ''E. chrysocome filholi''
}} }}
|2={{clade
|2={{clade
|1=&nbsp;[[grote kuifpinguïn]] (''E. sclateri'')
|1=&nbsp;[[grote kuifpinguïn]] (''E. sclateri'')
|2={{clade
|2={{clade
|1=&nbsp;[[Snares kuifpinguïn]] (''E. robustus'')
|1=&nbsp;[[snareskuifpinguïn]] (''E. robustus'')
|2=&nbsp;[[fjordlandkuifpinguïn]] (''E. pachyrhynchus'')
|2=&nbsp;[[fjordlandkuifpinguïn]] (''E. pachyrhynchus'')
}} }} }} }}
}} }} }} }}
Regel 132: Regel 127:
}} }} }} }} }}
}} }} }} }} }}



==Galerij==
== Afbeeldingen ==
<gallery>
<gallery>
Bestand:Pygoscelis papua.jpg|[[Ezelspinguïn]]&ensp;(''Pygoscelis papua'')
Bestand:Pygoscelis papua.jpg|[[Ezelspinguïn]] (''Pygoscelis papua'')
Bestand:Magellanic-penguin02.jpg|[[Magelhaenpinguïn]] (''Spheniscus magellanicus'')
Bestand:Magellanic-penguin02.jpg|[[Magelhaenpinguïn]] (''Spheniscus magellanicus'')
Bestand:Manchot 04.jpg|[[Stormbandpinguïn]]&ensp;of keelbandpinguïn (''Pygoscelis antarctica'')
Bestand:Manchot 04.jpg|[[Stormbandpinguïn]] of keelbandpinguïn (''Pygoscelis antarctica'')
Bestand:Macaroni Penguins (js).jpg|[[Macaronipinguïn]] (''Eudyptes chrysolophus'')
Bestand:Macaroni Penguins (js).jpg|[[Macaronipinguïn]] (''Eudyptes chrysolophus'')
</gallery>
</gallery>


== Pinguïns in cultuur ==
== Pinguïns in de cultuur ==
Vanwege hun opvallende kleuren en waggelende loopje zijn pinguïns populaire dieren in de moderne cultuur.
* Het logo van [[Linux]], [[Tux]], is een pinguïn.
* Het logo van [[Linux]], [[Tux]], is een pinguïn.
* De film [[Happy Feet]] gaat over keizerspinguïns.
* De film [[Happy Feet]] gaat over keizerspinguïns.
Regel 148: Regel 143:
{{Appendix||2=
{{Appendix||2=
== Bronnen ==
== Bronnen ==
*Stonehouse, B (2002) ''Pinguïns''. Nederland: Biblion.
* {{aut|Stonehouse, B.}} (2002). ''Pinguïns''. Nederland: Biblion.
*Peet, G (2003) ''De kleine Rotterdamse pinguïnencyclopedie''. Rotterdam: HSI.
* {{aut|Peet, G.}} (2003). ''De kleine Rotterdamse pinguïnencyclopedie''. Rotterdam: HSI.
== Referenties ==
== Referenties ==
{{References}}
{{References}}
Regel 155: Regel 150:
{{Navigatie Aves}}
{{Navigatie Aves}}


[[Categorie:Pinguïn| ]]
[[Categorie:Pinguïns| ]]

Huidige versie van 20 apr 2024 om 11:38

Pinguïns
Twee keizerspinguïns met hun jong.
Taxonomische indeling
Rijk:Animalia (Dieren)
Stam:Chordata (Chordadieren)
Klasse:Aves (Vogels)
Orde:Sphenisciformes
Sharpe, 1891
Familie
Spheniscidae
Bonaparte, 1831
Afbeeldingen op Wikimedia Commons Wikimedia Commons
Pinguïns op Wikispecies Wikispecies
(en) World Register of Marine Species
Portaal  Portaalicoon   Biologie
Vogels
Het krijsen en klapperen van een kolonie pinguïns

Pinguïns of vetganzen zijn een orde van niet-vliegende zeevogels die alleen voorkomen op het zuidelijk halfrond. De pinguïns behoren tot de orde Sphenisciformes, klasse Aves (vogels). Alle moderne pinguïns behoren tot de familie van de Spheniscidae, maar er zijn uitgestorven soorten die buiten deze kroongroep vallen.

De pinguïns zijn gemakkelijk te onderscheiden van andere vogels en zijn volledig aangepast aan extreme koude en het leven in de zee. Ze hebben bijvoorbeeld een warm verenkleed. Pinguïns gebruiken hun vleugels om door het water te vliegen, net zoals andere vogels door de lucht vliegen. Ze kunnen met een snelheid tot 30 km per uur door het water vliegen. Volgens sommige woordenboeken, zoals de Oxford English Dictionary, komt de naam "pinguïn" waarschijnlijk van het Welsh pen gwyn (witte kop).[1] De naam werd oorspronkelijk gebruikt voor de reuzenalk, de inmiddels uitgestorven tegenhanger (geen nauwe verwant) van de pinguïn op het noordelijk halfrond.

Verwantschap

De 'watervogels' volgens Hackett et al. (2008)

Met het DNA-onderzoek van Hackett (2008) en anderen is de positie van deze vogels binnen de Neoaves wat duidelijker geworden. Zij zijn waarschijnlijk verwant aan de zeeduikers, albatrossen en stormvogels en onderdeel van een veel grotere groep, wel watervogels geheten.

Voorkomen

Een veelvoorkomend misverstand is dat pinguïns alleen op Antarctica zouden voorkomen. Ze komen niet voor op de Noordpool, maar wel in Zuid-Afrika, Zuid-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland. Op de Galapagoseilanden worden ze zelfs tot aan de evenaar aangetroffen. Waarschijnlijk zijn voorouders van pinguïns daar gekomen via de Humboldtstroom, die koud water uit het Zuidpoolgebied aanvoert.

Voedsel

Pinguïns zijn carnivoren en vangen hun voedsel onder water. Ze eten hierbij vooral vis, kreeftachtigen en kleine inktvisjes. Wat de soorten onderling vangen is zeer divers. De grootste soort, de keizerspinguïn, eet ijsvissen, krill en inktvissen. De koningspinguïn eet soms inktvissen, maar leeft voornamelijk van kleine lantaarnvissen. De drie kleinere soorten (adelie-, ezels- en stormbandpinguïn) leven hoofdzakelijk van krill. Onderzoek uit 2011[2] toont aan dat bepaalde soorten pinguïns zoals de adeliepinguïn en de stormbandpinguïn in de afgelopen 30 jaar sterk in aantal zijn afgenomen. Het vermoeden bestaat dat dit vooral te wijten is aan een drastische afname van hun natuurlijk voedsel, het krill. Deze afname van krill in de Zuidpoolzeeën zou volgens zeeonderzoekers op zijn beurt weer een gevolg zijn van de opwarming van de aarde en het herstel van de walvissenstand.

Broeden en nestelen

Jonge zwartvoetpinguïns.

De meeste pinguïnsoorten nestelen in gaten of holen om zich zo enigermate tegen de zon te beschermen. Ze verbeteren deze met takjes en ander restmateriaal (Spheniscus en Eudyptula) of bouwen een nest van stenen (Pygoscelis) die ze in hun omgeving vinden. Ze leggen meestal 2 (maximaal 3) eieren. De beide ouders lossen elkaar af bij het broeden. Terwijl de ene oudervogel het ei bebroedt, trekt de andere naar zee om zich te voeden. Zodra het jong is uitgekomen, lossen de ouders elkaar op dezelfde manier af om het jong te voeden.

Enkel de grootste soorten maken geen nest, maar broeden het enige ei dat gelegd is uit op hun poten onder een beschermende huidplooi van de buik. Bij de keizerspinguïn broedt alleen het mannetje het ei uit, tijdens de ijzige zuidelijke winter (juli-augustus) bij temperaturen van -70 °C en lager, terwijl het vrouwtje naar zee teruggaat om te eten.

Pinguïns lopen eigenlijk op hun hurken. Het heupgewricht bevindt zich laag bij de grond, het kniegewricht een stuk hoger. Dat veroorzaakt hun waggelende loop.

Natuurlijke vijanden

Een zuidelijke reuzenstormvogel in gevecht met een ezelspinguïn

Op het land hebben pinguïns de ingevoerde landroofdieren zoals katten, honden en ratten als belangrijkste vijand. Vanuit de lucht zijn de voornaamste natuurlijke vijanden de zuidelijke reuzenstormvogel en de jagers onder de zeevogels, alsmede de ijshoenders en de meeuwen. Deze vijanden uit de lucht vormen vooral een bedreiging voor de kuikens, de eieren, en gewonde pinguïns. In het water wordt de pinguïn vooral belaagd door zeeluipaarden, walvissen (voornamelijk orka's), pelsrobben en haaien. Om de jacht te bemoeilijken gaan de pinguïns vaak in grote aantallen te water. Ook de mens vormt een grote bedreiging door o.a. olievervuiling, overbevissing, jacht maken op eieren en guano (vogelmest), invoer van andere dieren en zelfs toerisme. Naast de roofdieren en de mens kunnen ook parasieten als vijand van de pinguïn worden beschouwd. Ze voeden zich met het bloed van de pinguïn; vooral bij zieke of zwakke exemplaren kan dit gevaarlijk zijn.

De gemiddelde levensverwachting van een pinguïn schommelt rond de 20 jaar, hoewel ze in gevangenschap aanzienlijk ouder kunnen worden.

Verenkleed

Alle moderne volwassen pinguïns hebben een witte buik en een zwarte rug, al hebben sommige soorten ook andere kleuren in hun verenkleed. De kleuren dienen als schutkleur bij het zwemmen. Het wit is een gevolg van het ontbreken van melanine, dat het zwart is van gespecialiseerde melanosomen, organellen die melanine bevatten. Het fossiel van het uitgestorven geslacht Inkayacu wees uit dat de typische kleuren pas ontstonden na eerdere aanpassingen aan een leven onder water, zoals de stand en vorm van de veren.[3][4]

Taxonomie

Er worden achttien soorten pinguïns onderscheiden, verdeeld over zes geslachten.[5]

Soorten en geslachten

Cladogram

De fylogenetische relaties tussen de geslachten en de soorten komen tot uitdrukking in het hieronder gepresenteerde cladogram dat gebaseerd is op moleculair genetisch onderzoek dat in 2019 werd gepubliceerd.[6]

Pinguïns 

Aptenodytes 

 koningspinguïn (A. patagonicus)



 keizerspinguïn (A. forsteri)






 dwergpinguïn (Eudyptula minor)


Spheniscus 


 magelhaenpinguïn (S. magellanicus)



 zwartvoetpinguïn (S. demersus)





 galapagospinguïn (S. mendiculus)



 humboldtpinguïn (S. humboldti)






Eudyptes 


 macaronipinguïn (E. chrysolophus)



 Schlegels pinguïn (E. schlegeli)






 noordelijke rotspinguïn (E. moseleyi)



 zuidelijke rotspinguïn (E. chrysocome)





 grote kuifpinguïn (E. sclateri)




 snareskuifpinguïn (E. robustus)



 fjordlandkuifpinguïn (E. pachyrhynchus)







 geeloogpinguïn (Megadyptes antipodes)





  Pygoscelis 

 adeliepinguïn (P. adeliae)




 ezelspinguïn (P. papua)



 stormbandpinguïn (P. antarctica)






Afbeeldingen

Pinguïns in de cultuur

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pinguïns&oldid=67407926"