ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ

ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲਾ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ
Browse history interactively
← ਪੁਰਾਣੀ ਤਬਦੀਲੀ
ਸਮੱਗਰੀ ਮਿਟਾਈ ਸਮੱਗਰੀ ਜੋੜੀ
ਵਿਜ਼ੂਅਲਵਿਕੀਲਿਖਤ
"Bahadur Shah I" ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ
No edit summary
ਟੈਗ: 2017 source edit
 
(7 ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਦੁਆਰਾ 20 ਵਿਚਕਾਰਲੀਆਂ ਸੋਧਾਂ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਗਈ)
ਲਕੀਰ 1: ਲਕੀਰ 1:
{{For|ਸਮਾਨ ਨਾਮ ਵਾਲੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ|ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ (ਗੁੰਝਲ-ਖੋਲ੍ਹ)|ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ (ਗੁੰਝਲ-ਖੋਲ੍ਹ)}}
{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ|name=Muazzam|title=[[Mughal emperors|Padishah of the Mughal Empire]]<br>Bahadur Shah I|image=Bahadur Shah, ca. 1670, Bibliothèque nationale de France, Paris.jpg|succession=7th [[Mughal Emperor]]|reign=19 June 1707&nbsp;– 27 February 1712|coronation=19 June 1707 in [[Delhi]]|predecessor=[[Muhammad Azam Shah]] (titular)<br />[[Aurangzeb]]|successor=[[Jahandar Shah]]|spouse=[[Nur-un-nissa Begum]]|spouse-type=Consort|spouses=Mihr Parwar Begum<br />Amat-ul-Habib Begum<br />Rani Chattar Bai<br />One another wife|spouses-type=Wives|issue=[[Jahandar Shah]]<br />Azz-ud-Din Mirza<br />[[Azim-ush-Shan]] Mirza<br />Daulat-Afza Mirza<br />[[Rafi-ush-Shan]] Mirza<br />[[Jahan Shah (Mughal prince)|Jahan Shah]] Mirza<br />Muhammad Humayun Mirza<br />Dahr Afruz Banu Begum<br
{{Infobox royalty
/>Rafi-us-Qadr|full name=Abul-Nasr Sayyid Qutb-ud-din Muhammad Shah Alam Bahadur Shah Badshah|father=[[Aurangzeb]]|mother=[[Nawab Bai]]|birth_date=14 October 1643|birth_place=[[Burhanpur]], [[Mughal Empire]]|death_date={{death date and age|df=yes|1712|2|27|1643|10|14}}|death_place=[[Lahore]], [[Mughal Empire]]|burial_date=15 May 1712|place of burial=Moti Masjid, [[Delhi]]|religion=[[Sunni Islam]]}}'''ਬਹਾਦੁਰ''' '''ਸ਼ਾਹ '''(ਉਰਦੂ : بہادر شاه اول - ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਔਵਾਲ) (14 ਅਕਤੂਬਰ 1643 - 27 ਫਰਵਰੀ 1712), ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, 1707 ਤੋਂ 1712 ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਦੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਰਚੀ, ਪੰਜਵੇਂ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ, ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਰਾਜਗੱਦੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ। ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੁਆਰਾ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। 1663 ਵਿਚ, ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1696 ਤੋਂ 1707 ਤਕ, ਉਹ ਅਕਬਰਬਾਦ (ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਆਗਰਾ), ਕਾਬੁਲ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਰਹੇ।
| name = ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਪਹਿਲਾ <br> ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲਾ
| title = [[ਪਾਦਸ਼ਾਹ]] <br> [[ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ਿਤਾਬ|ਅਲ-ਸੁਲਤਾਨ ਅਲ-ਆਜ਼ਮ]]
| image = Bahadur Shah, ca. 1670, Bibliothèque nationale de France, Paris.jpg
| caption = ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ, {{circa|1670}}
| succession = 8ਵਾਂ [[ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ]]
| reign = 19 ਜੂਨ 1707&nbsp;– 27 ਫ਼ਰਵਰੀ 1712
| coronation = 15 ਜੂਨ 1707 ([[ਦਿੱਲੀ]])
| predecessor = [[ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ|ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ]] (ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲਾ)<br />[[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ|ਆਲਮਗੀਰ ਪਹਿਲਾ]]
| successor = [[ਜਹਾਂਦਰ ਸ਼ਾਹ]]
| spouse = {{marriage|[[ਨੂਰ-ਉਨ-ਨਿਸਾ ਬੇਗਮ]]|1659|1701|end= {{Abbr|ਮੌ.|ਮੌਤ}}}}
| spouse-type = ਰਾਣੀਆਂ
| spouses = {{ubl|{{marriage|[[ਨਿਜ਼ਾਮ ਬਾਈ]]|1660|1692|end= {{Abbr|ਮੌ.|ਮੌਤ}}}}<ref name="irv">{{Cite book|title=Later Mughals|last1=Irvine|first1=William |year=1991|orig-year=First published 1921|publisher=Atlantic Publishers & Distributors|page=141|url=https://books.google.com/books?id=ak5oFjTys8MC&pg=PA141}}</ref>
|{{marriage|ਰਾਣੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਬਾਈ<br />|1671}}<ref name="irv"/>
|ਮਿਹਰ ਪਰਵਾਰ<ref name="irv" />
|ਅਮਤ-ਉਲ-ਹਬੀਬ<ref name="irv" />
|ਰਾਣੀ ਚਤਰ ਬਾਈ<ref name="irv" />}}
| spouses-type = ਪਤਨੀਆਂ
| issue = {{Ubl|[[ਜਹਾਂਦਰ ਸ਼ਾਹ]]|ਅਜ਼-ਉਦ-ਦੀਨ ਮਿਰਜ਼ਾ|[[ਅਜ਼ੀਮ-ਉਸ਼-ਸ਼ਾਨ]]|[[ਰਫੀ-ਉਸ਼-ਸ਼ਾਨ]]|ਦੌਲਤ ਅਫਜ਼ਾ ਮਿਰਜ਼ਾ|[[ਜਹਾਂ ਸ਼ਾਹ (ਮੁਗਲ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ)|ਜਹਾਂ ਸ਼ਾਹ]]|ਹੁਮਾਯੂੰ ਮਿਰਜ਼ਾ|ਦਾਹਰ ਅਫਰੂਜ਼ ਬਾਨੂ ਬੇਗਮ |ਰਫੀ-ਉਲ-ਕਦਰ}}
| full name = ਅਬੁਲ-ਨਸਰ ਸੱਯਦ ਕੁਤਬ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਅਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ
| regnal name = ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਪਹਿਲਾ <br>ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲਾ
| dynasty = [[File:Timurid.svg|25px]] [[ਤਿਮੂਰਿਦ ਰਾਜਵੰਸ਼]]
| posthumous name = ਖੁਲਦ ਮੰਜ਼ਿਲ ({{lit|Departed to Paradise}}) خلد منزل
| house = [[ਮੁਗਲ ਰਾਜਵੰਸ਼|ਬਾਬਰ ਦਾ ਘਰ]]
| father = [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ|ਆਲਮਗੀਰ ਪਹਿਲਾ]]
| mother = [[ਨਵਾਬ ਬਾਈ]]
| birth_name = ਮੁਅਜ਼ਮ
| birth_date = {{birth date|1643|10|14|df=y}}
| birth_place = [[ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ]], [[ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ]]
| death_date = {{death date and age|1712|2|27|1643|10|14|df=y}}
| death_place = [[ਲਾਹੌਰ]], [[ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ]]
| burial_date = 15 ਮਈ 1712
| place of burial = [[ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ (ਮਹਿਰੌਲੀ)]]
| religion = [[ਇਸਲਾਮ]]{{efn|From 1707, he developed [[Shia-sunni mix Islam|tafzili]] tendencies}}
}}
'''ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਅੱਜ਼ਮ''' (14 ਅਕਤੂਬਰ 1643 – 27 ਫਰਵਰੀ 1712), ਜਿਸਨੂੰ '''ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲਾ''' ਅਤੇ '''ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਪਹਿਲੇ''' ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅੱਠਵਾਂ [[ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ|ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ]] ਸੀ ਜਿਸਨੇ 1707 ਤੋਂ 1712 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚੀ ਸੀ। ਉਹ [[ਆਗਰਾ]], [[ਕਾਬੁਲ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਵੀ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ [[ਰਾਜਪੂਤ|ਰਾਜਪੂਤਾਂ]] ਅਤੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੇ ਬਗਾਵਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।


ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਖੀ ਪਤੀ ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਐਲਾਨਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਹ ਜਾਜੂ ਦੇ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਹਾਰ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਹਾਰ ਖਾਧੀ ਸੀ। ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਜੋਧਪੁਰ ਅਤੇ ਅੰਬਰ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕਬਜ਼ਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਅਲੀ ਨੂੰ ਵਲੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਕੇ ਖੁੱਟਾ ਵਿਚ ਇਕ ਇਸਲਾਮੀ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਵੀ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ, ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਮੁਗਲ ਕਮ ਬਖਸ਼ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਰੋਹ ਤੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸੀ। ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮਹਿਰੌਲੀ ਵਿਚ ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ ਵਿਚ ਦਫਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, [[ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ]], ਉਸਦੀ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਤੀਜੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਜਜੌ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੁਆਰਾ ਤਖਤਾ ਪਲਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, [[ਜੋਧਪੁਰ]] ਅਤੇ ਅੰਬਰ ਦੀਆਂ ਰਾਜਪੂਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਬਾਰਾ ਮਿਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।


ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਵੀ ਅਲੀ ਨੂੰ ਵਲੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਕੇ ਖੁਤਬਾ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮੀ ਵਿਵਾਦ ਛੇੜ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਰਾਜ ਕਈ ਬਗਾਵਤਾਂ, [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਿੱਖਾਂ, ਦੁਰਗਾਦਾਸ ਰਾਠੌਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਮੁਗਲ [[ਕਾਮ ਬਖ਼ਸ਼]] ਦੁਆਰਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕਾਬੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।
== Early life ==

== ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Shah_Alam_Bahadur_(Bahadur_Shah_I_1707-1712).jpg|alt=Full-figure painting of a young Bahadur Shah|right|thumb|295x295px|ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਆਜਾਮ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ<br />
[[ਤਸਵੀਰ:Shah_Alam_Bahadur_(Bahadur_Shah_I_1707-1712).jpg|alt=Full-figure painting of a young Bahadur Shah|right|thumb|295x295px|ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਆਜਾਮ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ<br />
]]
]]
ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ 14 ਅਕਤੂਬਰ 1643 ਨੂੰ ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ ਵਿਖੇ ਛੇਵੇਂ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਤੀਜੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਨਵਾਬ ਬਾਈ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ 14 ਅਕਤੂਬਰ 1643 ਨੂੰ [[ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ]] ਵਿਖੇ ਛੇਵੇਂ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਤੀਜੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਨਵਾਬ ਬਾਈ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।


=== ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ===
=== ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ===
ਰਹੀਮ ਦੇ ਬੇਟੇ ਓਮਰ ਤਾਰਿਕ ਦੇ ਦੌਰਾਨ; ਜਾਂ ਡੈਕਨ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦਾ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੇ ਉਤਰਾ ਚੜਾਅ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸੀ, ਜੋ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ 'ਤੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਉੱਕਰਿਆ ਸੀ।
ਰਹੀਮ ਦੇ ਬੇਟੇ ਓਮਰ ਤਾਰਿਕ ਦੇ ਦੌਰਾਨ; ਜਾਂ ਡੈਕਨ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦਾ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੇ ਉਤਰਾ ਚੜਾਅ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸੀ, ਜੋ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ 'ਤੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਉੱਕਰਿਆ ਸੀ।


1663 ਵਿਚ ਮੁਈਜ਼ਮ ਨੇ ਪੁਣੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਸੀ। ਪਰ, ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜ ਹਾਰ ਗਈ ਅਤੇ ਮੁਆਫਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੇ ਕੈਦੀ ਵਜੋਂ ਸੱਤ ਸਾਲ ਬਿਤਾਏ. ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਆਗਰਾ ਦੇ ਕਿਲੇ ਵਿਚ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਆਜਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਕੇ ਆਗਰਾ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੁਅਜ਼ਾਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਵਿਚ ਦੱਬਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਦਾਦੀ ਮੁਮਤਾਜ ਮਾਹਲ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
1663 ਵਿੱਚ ਮੁਈਜ਼ਮ ਨੇ ਪੁਣੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਸੀ। ਪਰ, ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜ ਹਾਰ ਗਈ ਅਤੇ ਮੁਆਫਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੇ ਕੈਦੀ ਵਜੋਂ ਸੱਤ ਸਾਲ ਬਿਤਾਏ. ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਆਗਰਾ ਦੇ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਆਜਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਕੇ ਆਗਰਾ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੁਅਜ਼ਾਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਵਿੱਚ ਦੱਬਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਦਾਦੀ ਮੁਮਤਾਜ ਮਾਹਲ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।


=== ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ===
=== ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ===
[[ਤਸਵੀਰ:Emperor_Awrangzib_Receives_Prince_Mu'azzam..jpg|thumb|ਸਮਰਾਟ ਆਰੰਗਜਿਬ ਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਆਜ਼ਮ<br />
[[ਤਸਵੀਰ:Emperor_Awrangzib_Receives_Prince_Mu'azzam..jpg|thumb|ਸਮਰਾਟ ਆਰੰਗਜਿਬ ਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਆਜ਼ਮ<br />
]]
]]
1670 ਵਿੱਚ, ਮੁਆਫਾਮ ਨੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੀ ਤਾੜਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਮੁਆਫਮ ਦੇ ਆਪਣੇ ਝੁਕਾਅ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਗੇਜਾਂ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਇਸ ਪਲਾਟ ਬਾਰੇ ਜਾਣਿਆ ਅਤੇ ਮੁਆਫਜ਼ ਦੀ ਮਾਂ ਬੇਗਮ ਨਵਾਬ ਬਾਇ (ਜਨਮ ਤੋਂ ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ) ਨੂੰ ਵਿਦਰੋਹ ਤੋਂ ਮੁਆਫਮ ਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਨਵਾਬ ਬਾਈ ਨੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਅਗਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰੇ। ਪਰ, 16 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਮੁਖੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਮੁਆਫਾਮ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ। ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਿਛਲੀ ਨੀਤੀ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਿ ਮੁਸਲਮ ਨੂੰ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਵੱਧ ਚੌਕਸੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ।
1670 ਵਿੱਚ, ਮੁਆਫਾਮ ਨੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੀ ਤਾੜਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਮੁਆਫਮ ਦੇ ਆਪਣੇ ਝੁਕਾਅ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਗੇਜਾਂ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਇਸ ਪਲਾਟ ਬਾਰੇ ਜਾਣਿਆ ਅਤੇ ਮੁਆਫਜ਼ ਦੀ ਮਾਂ ਬੇਗਮ ਨਵਾਬ ਬਾਇ (ਜਨਮ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ) ਨੂੰ ਵਿਦਰੋਹ ਤੋਂ ਮੁਆਫਮ ਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਨਵਾਬ ਬਾਈ ਨੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਅਗਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਾਰੇ। ਪਰ, 16 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਮੁਖੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਮੁਆਫਾਮ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਿਛਲੀ ਨੀਤੀ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਿ ਮੁਸਲਮ ਨੂੰ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਵੱਧ ਚੌਕਸੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ।

{{sfn|Faruqui|p=305}}<div class="cx-overlay"><div class="cx-spinner"></div></div>{{sfn|Faruqui|p=305}}


== ਰਾਜ ==
== ਰਾਜ ==


=== ਉਤਰਾਧਿਕਾਰ ਦਾ ਯੁੱਧ ===
=== ਉਤਰਾਧਿਕਾਰ ਦਾ ਯੁੱਧ ===
ਇਕ ਮੁਕਟ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, 1707 ਵਿਚ ਅਯੁੰਗਜੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਜਦੋਂ ਮੁਆਜ਼ਮ ਕਾਬੁਲ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਧੇ ਭਰਾ (ਮੁਹੰਮਦ ਕਪੂਰ ਬਾਖਸ਼ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ) ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਡੈਕਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਤਿੰਨੇ ਪੁੱਤਰ ਤਾਜ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਸਿੱਕੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ। ਆਜ਼ਮ ਨੇ ਆਗਰਾ ਨੂੰ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਐਲਾਨਿਆ, ਪਰ ਜੂਨ 1707 ਵਿਚ ਜਜਾਊ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਮੁਆਮਜ਼ਮ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਆਜ਼ਮ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ, ਅਲੀ ਤਾਬਾਰ, ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਮੁਗ਼ਮ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ 19 ਜੂਨ 1707 ਨੂੰ 63 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਆਈ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਨਾਲ ਮੁਗ਼ਲ ਰਾਜ ਦੀ ਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠਿਆ।
ਇਕ ਉਤੱਰਾਅਧਕਾਰੀ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, 1707 ਵਿੱਚ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਜਦੋਂ ਮੁਆਜ਼ਮ ਕਾਬੁਲ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਧੇ ਭਰਾ (ਮੁਹੰਮਦ ਕਪੂਰ ਬਾਖਸ਼ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ) ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਡੈਕਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਤਿੰਨੇ ਪੁੱਤਰ ਤਾਜ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਸਿੱਕੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ। ਆਜ਼ਮ ਨੇ ਆਗਰਾ ਨੂੰ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤਾੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਐਲਾਨਿਆ, ਪਰ ਜੂਨ 1707 ਵਿੱਚ ਜਜਾਊ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਆਮਜ਼ਮ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਆਜ਼ਮ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ, ਅਲੀ ਤਾਬਾਰ, ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।ਉਹ 19 ਜੂਨ 1707 ਨੂੰ 63 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲੇ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਨਾਲ ਮੁਗ਼ਲ ਰਾਜ ਦੀ ਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠਿਆ।


=== ਅਨੇਕ੍ਸਸ਼ਨਜ਼ ===
=== ਅਨੇਕ੍ਸਸ਼ਨਜ਼ ===


==== ਐਮਬਰ ====
==== ਐਮਬਰ ====
[[ਤਸਵੀਰ:TombSalimChisti.jpg|alt=Low, white building with a few people outside|thumb|ਅੰਬਰ ਨੂੰ ਮਾਰਚ ਵਿਚ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸਲਿਮ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਕਬਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ<br />
[[ਤਸਵੀਰ:TombSalimChisti.jpg|alt=Low, white building with a few people outside|thumb|ਅੰਬਰ ਨੂੰ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸਲਿਮ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਕਬਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ<br />
]]
]]
ਰਾਜਪੁਤਾਨ ਵਿਚ ਰਾਜਪੁਤਾਨਾ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਲਾਭ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਵਰਤਨਵਾਨ ਅਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। 10 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਅੰਬਰ ਨੂੰ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ (ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਵਿਚ, ਅੱਜ ਦੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਭਾਰਤ), 21 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਵਿਚ ਸਲੀਮ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਕਬਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਦਦ ਮੀਹਰਾਬ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਜੋਧਪੁਰ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਲੈਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਾਹ 20 ਜਨਵਰੀ 1708 ਨੂੰ ਅੰਬਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਭਾਵੇਂ ਰਾਜ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜੈ ਸਿੰਘ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਬਿਜਾਏ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਝਗੜੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਖੇਤਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਮਾਨ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਹਾਨੇ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਭਰਾ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਤੇ ਬਿਜਾਈ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1708 ਨੂੰ ਅੰਬਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਰਾਜਾ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ 100,000 ਰੁਪਏ ਦੀ ਕੀਮਤ ਐਂਬਰ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੁਗ਼ਲ ਹੱਥਾਂ 'ਚ ਲੰਘਿਆ।
ਰਾਜਪੁਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪੁਤਾਨਾ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਲਾਭ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਵਰਤਨਵਾਨ ਅਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। 10 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਨੂੰ ਅੰਬਰ ਨੂੰ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ (ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਵਿਚ, ਅੱਜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ), 21 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਵਿੱਚ ਸਲੀਮ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਕਬਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਦਦ ਮੀਹਰਾਬ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਜੋਧਪੁਰ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਲੈਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਾਹ 20 ਜਨਵਰੀ 1708 ਨੂੰ ਅੰਬਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਭਾਵੇਂ ਰਾਜ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜੈ ਸਿੰਘ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਬਿਜਾਏ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਝਗੜੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਖੇਤਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਮਾਨ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਹਾਨੇ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਭਰਾ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਉਤੱਰਾਅਧਕਾਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਤੇ ਬਿਜਾਈ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1708 ਨੂੰ ਅੰਬਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਰਾਜਾ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ 100,000 ਰੁਪਏ ਦੀ ਕੀਮਤ ਐਂਬਰ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੁਗ਼ਲ ਹੱਥਾਂ 'ਚ ਲੰਘਿਆ।{{sfn|Irvine|p=46}}{{sfn|Irvine|p=47}}


=== ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ===
=== ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ===


==== {{Anchor|Factions in his court}}ਕੋਰਟ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ====
==== {{Anchor|Factions in his court}}ਕੋਰਟ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ====
[[ਤਸਵੀਰ:A_portrait_of_Prince_Kam_Baksh,_son_of_Aurangzeb.JPG|alt=Ink drawing of Muhammad Kam Bakhsh, nearly identical to painting above|thumb|ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੇ ਬੀਜਾਪੁਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ<br />
[[ਤਸਵੀਰ:A_portrait_of_Prince_Kam_Baksh,_son_of_Aurangzeb.JPG|alt=Ink drawing of Muhammad Kam Bakhsh, nearly identical to painting above|thumb|ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੇ ਬੀਜਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ<br />
]]
]]
ਉਸ ਦਾ ਅੱਧਾ ਭਰਾ ਮੁਹੰਮਦ ਕਾਮ ਬਖ਼ਸ਼ ਮਾਰਚ 1707 ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨਾਲ ਬੀਜਾਪੁਰ ਵੱਲ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੱਯਦ ਨਿਆਜ਼ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਲੜਾਈ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੇ ਅਜ਼ਾਨ ਖਾਨ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ, ਜੋ ਫੌਜ ਵਿਚ ਬਖ਼ਸ਼ੀ (ਸੈਨਾ-ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ) ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਟਾਕਰੁਬੱ ਖਾਨ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਦਸ਼ਾਕ ਕਮ ਬਖਸ਼-ਇ-ਦਿਨਪਾਨਾ (ਸਮਰਾਟ ਕਮ ਬਖਸ਼, ਪ੍ਰੋਟੈਕਟਰ ਆਫ਼ ਫੇਥ) ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਫਿਰ ਕੁਲੱਰਗਾ ਅਤੇ ਵਾਕਿੰਖੇੜਾ ਜਿੱਤੇ।
ਉਸ ਦਾ ਅੱਧਾ ਭਰਾ ਮੁਹੰਮਦ ਕਾਮ ਬਖ਼ਸ਼ ਮਾਰਚ 1707 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨਾਲ ਬੀਜਾਪੁਰ ਵੱਲ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੱਯਦ ਨਿਆਜ਼ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਲੜਾਈ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੇ ਅਜ਼ਾਨ ਖਾਨ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ, ਜੋ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਬਖ਼ਸ਼ੀ (ਸੈਨਾ-ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ) ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਟਾਕਰੁਬੱ ਖਾਨ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਦਸ਼ਾਕ ਕਮ ਬਖਸ਼-ਇ-ਦਿਨਪਾਨਾ (ਸਮਰਾਟ ਕਮ ਬਖਸ਼, ਪ੍ਰੋਟੈਕਟਰ ਆਫ਼ ਫੇਥ) ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਫਿਰ ਕੁਲੱਰਗਾ ਅਤੇ ਵਾਕਿੰਖੇੜਾ ਜਿੱਤੇ।{{sfn|Irvine|p=52}}{{sfn|Irvine|p=53}}


ਤਾਕਰਾਬ ਖਾਨ ਅਤੇ ਅਹਿਸਾਨ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਅੰਗ ਪੈਦਾ ਹੋਈ। ਅਹਿਸਾਨ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਬੀਜਾਪੁਰ ਵਿਚ ਇਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਤੋਂ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਬਗੈਰ ਉਸਨੇ ਦੁਕਾਨਾਂ 'ਤੇ ਟੈਕਸ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ। ਤਰਾਰਬ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਕਾਮ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਨੂੰ ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਹ ਪ੍ਰਥਾ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਮਈ 1707 ਵਿਚ ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੇ ਅਲੋਕ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਗੋਕੰਡਾਂ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਗੋਲਕੌਂਡਾ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਆਤਮਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਸੁਬਸਾਹਦਰ ਰੁਸਤਮ ਦਿਲ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਤਾਕਰਾਬ ਖਾਨ ਅਤੇ ਅਹਿਸਾਨ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਅੰਗ ਪੈਦਾ ਹੋਈ। ਅਹਿਸਾਨ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਬੀਜਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਤੋਂ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਬਗੈਰ ਉਸਨੇ ਦੁਕਾਨਾਂ 'ਤੇ ਟੈਕਸ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ। ਤਰਾਰਬ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਕਾਮ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਨੂੰ ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਹ ਪ੍ਰਥਾ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਮਈ 1707 ਵਿੱਚ ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੇ ਅਲੋਕ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਗੋਕੰਡਾਂ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਗੋਲਕੌਂਡਾ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਆਤਮਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਸੁਬਸਾਹਦਰ ਰੁਸਤਮ ਦਿਲ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।{{sfn|Irvine|p=57}}{{sfn|Irvine|p=55}}{{sfn|Irvine|p=56}}


=== ਸਿੱਖ ਵਿਦਰੋਹ ===
=== ਸਿੱਖ ਵਿਦਰੋਹ ===
[[ਤਸਵੀਰ:The_Emperor_Bahadur_Shah_Mounted_on_an_elephant._End_of_17cent._Bibliothèque_nationale_de_France,_Paris.jpg|alt=Bahadur Shah, distinguished by a halo, with two other men on an elephant|thumb|ਸਿੱਖ ਮੁਹਿੰਮ ਤੇ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ<br />
[[ਤਸਵੀਰ:The_Emperor_Bahadur_Shah_Mounted_on_an_elephant._End_of_17cent._Bibliothèque_nationale_de_France,_Paris.jpg|alt=Bahadur Shah, distinguished by a halo, with two other men on an elephant|thumb|ਸਿੱਖ ਮੁਹਿੰਮ ਤੇ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ<br />
]]
]]
ਮੁਗ਼ਲ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਮੁਖੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਾਕਤ ਵੰਡਣ ਵਾਲੇ ਪਿਛਲੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਖਾਲਸਾ (ਫੌਜ), ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਸਮਾਣਾ, ਚੱਪੜਚਿਰੀ (ਸਰਹਿੰਦ), ਸਢੌਰਾ ਅਤੇ ਰਾਹੋਂ ਵਿਖੇ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਾਮਨਾ, ਸਰਹਿੰਦ, ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ, ਸਹਾਰਨਪੁਰ, ਰਾਹੋਂ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਬੇਹਾਟ, ਅੰਬਟੇ, ਰੋਪੜ ਅਤੇ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ 1709 ਤੋਂ 1712 ਤਕ। ਅੱਸੀ ਹਜ਼ਾਰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਅਜੋਕੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ।
ਮੁਗ਼ਲ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਮੁਖੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਾਕਤ ਵੰਡਣ ਵਾਲੇ ਪਿਛਲੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਖਾਲਸਾ (ਫੌਜ), ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਸਮਾਣਾ, ਚੱਪੜਚਿਰੀ (ਸਰਹਿੰਦ), ਸਢੌਰਾ ਅਤੇ ਰਾਹੋਂ ਵਿਖੇ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਾਮਨਾ, ਸਰਹਿੰਦ, ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ, ਸਹਾਰਨਪੁਰ, ਰਾਹੋਂ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਬੇਹਾਟ, ਅੰਬਟੇ, ਰੋਪੜ ਅਤੇ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ 1709 ਤੋਂ 1712 ਤਕ। ਅੱਸੀ ਹਜ਼ਾਰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਅਜੋਕੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ।


== ਮੌਤ ==
== ਮੌਤ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Moti_Masjid,_Mehrauli,_Delhi.jpg|alt=Large, white mausoleum|right|thumb|250x250px|ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ, ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਫਨਾਏ ਸਥਾਨ<br />
[[ਤਸਵੀਰ:Moti_Masjid,_Mehrauli,_Delhi.jpg|alt=Large, white mausoleum|right|thumb|250x250px|ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ, ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਫਨਾਏ ਸਥਾਨ<br />
]]
]]
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵਿਲੀਅਮ ਇਰਵਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਨਵਰੀ 1712 ਵਿਚ ਸਮਰਾਟ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ "ਸਿਹਤ ਅਸਫਲ" ਹੋਇਆ ਸੀ। 24 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਆਖ਼ਰੀ ਜਨਤਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 27-28 ਫਰਵਰੀ ਦੀ ਰਾਤ ਦੌਰਾਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ; ਮੁਗਲ ਦੇ ਨੇਕ ਕਮਰ ਖਾਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ "ਸਪਲੀਨ ਦਾ ਵਾਧਾ" ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। 11 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਉਸ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਮੀਰ-ਪਰਵਾਰ ਅਤੇ ਚਿਨ ਕਿਲਿਕ ਖਾਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਦਿੱਲੀ ਭੇਜੀ ਗਈ ਸੀ। 
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵਿਲੀਅਮ ਇਰਵਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਨਵਰੀ 1712 ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ "ਸਿਹਤ ਖ਼ਰਾਬ”ਹੋਈ ਸੀ। 24 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਆਖ਼ਰੀ ਜਨਤਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 27-28 ਫਰਵਰੀ ਦੀ ਰਾਤ ਦੌਰਾਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ; ਮੁਗਲ ਦੇ ਨੇਕ ਕਮਰ ਖਾਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ "ਸਪਲੀਨ ਦਾ ਵਾਧਾ" ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। 11 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਉਸ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਮੀਰ-ਪਰਵਾਰ ਅਤੇ ਚਿਨ ਕਿਲਿਕ ਖਾਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਦਿੱਲੀ ਭੇਜੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ 15 ਮਈ ਨੂੰ ਮਹਿਰੌਲੀ ਵਿੱਚ ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ (ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ) ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਬਖਤਿਆਰ ਕਾਕੀ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬਣਾਇਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਜਹਾਂਦਾਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ 1713 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।

== ਨਿੱਜੀ ਜਿੰਦਗੀ ==

=== ਨਾਮ, ਸਿਰਲੇਖ ਅਤੇ ਵੰਸ਼ਾਵਲੀ ===
ਉਸਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਨਾਮ, ਉਸਦੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਸਮੇਤ, "ਅਬੁਲ-ਨਸਰ ਸੱਯਦ ਕੁਤੁਬ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ" ਸੀ. ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਮਕਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ "ਖੁਲਦ-ਮੰਜ਼ਿਲ" (ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁੰਦਰਤਾ) ਕਿਹਾ. ਉਹ ਇਕੱਲਾ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਸੀ ਜਿਸ ਕੋਲ ਸਿਰਲੇਖ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਸੀ, ਜੋ ਮੁਹੰਮਦ ਨਬੀ ਦੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਨ. ਵਿਲੀਅਮ ਇਰਵਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਨਾਨੇ ਸੱਯਦ ਸ਼ਾਹ ਮੀਰ ਸਨ (ਜਿਸ ਦੀ ਬੇਟੀ, ਨਵਾਬ ਬਾਈ ਜੀ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਦੇ ਸਨ).{{sfn|Irvine|p=62}}{{sfn|Irvine|p=64}}

=== ਬੱਚੇ{{Anchor|Issue}} ===
<div class="cx-template-editor-source-container" lang="en" dir="ltr" style="display: none;"><div class="cx-template-editor-source"><div class="cx-template-editor-title" title="The template {{anchor}} inserts one or more HTML anchors in a page. Those locations can then be linked to using [[#location|...]] syntax. The parameters labels shown here (e.g., 'First anchor', '1', and the rest) are provided for convenience; no parameter label is required in the template itself, so you may create an anchor within an article by typing {{anchor|go here}} or {{anchor|this is it}} rather than {{anchor|First anchor=go here}} or {{anchor|1=this is it}} (though both formats will work correctly). You may not use {{anchor}} all by itself, however, as this is like dropping a ship's anchor without tying a rope to it: it holds nothing in place, can't be found or used, and messes up the sea floor with garbage!">Anchor</div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="1" class="cx-template-editor-param-key">First anchor</span><span data-key="1" title="First anchor value; Only the first anchor is required." class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="1" style="position: relative;">Issue</div></div></div></div>
{| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;"
!ਨਾਮ   
!ਜਨਮ ਹੋਇਆ
!ਮਰ ਗਿਆ
! ਬੱਚੇ
|-
| Jahandar Shah
| 1661
| 1713
| Alamgir II, Izz-ud-din, Azz-ud-din
|-
| Azz-ud-din
| 1664
| Infancy
| None
|-
| Azim-ush-Shan
| 1665
| 1712
| Muhammad Karim, Farrukhsiyar, Humayun Bakht, Ruh-ul-Quds, Ahsan-ullah
|-
| Daulat-Afza
| 1670
| 1689
| None
|-
| Rafi-ush-Shan
| 1671
| 1712
| Shah Jahan II, Rafi ud-Darajat, Muhammad Ibrahim
|-
| Jahan Shah I
| 1674
| 1712
| Farkhunda Akhtar, Muhammad Shah
|-
| Muhammad Humayun
| 1678
| Infancy
| None
|-
| A son
| 1700
| infancy
| None
|-
| Dahr Afruz Banu Begum
| 1663
| 1703
|}
== ਨੋਟ ==
{{Notelist}}
{{Reflist}}



[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ]]
== Notes ==

08:21, 20 ਅਗਸਤ 2023 ਮੁਤਾਬਕ ਸਭ ਤੋਂ ਨਵਾਂ ਦੁਹਰਾਅ

ਸਮਾਨ ਨਾਮ ਵਾਲੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਲਈ, ਦੇਖੋ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ (ਗੁੰਝਲ-ਖੋਲ੍ਹ) ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ (ਗੁੰਝਲ-ਖੋਲ੍ਹ)।
ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਪਹਿਲਾ
ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲਾ
ਪਾਦਸ਼ਾਹ
ਅਲ-ਸੁਲਤਾਨ ਅਲ-ਆਜ਼ਮ
ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ, ਅੰ. 1670
8ਵਾਂ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ
ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ19 ਜੂਨ 1707 – 27 ਫ਼ਰਵਰੀ 1712
ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ15 ਜੂਨ 1707 (ਦਿੱਲੀ)
ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ (ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲਾ)
ਆਲਮਗੀਰ ਪਹਿਲਾ
ਵਾਰਸਜਹਾਂਦਰ ਸ਼ਾਹ
ਜਨਮਮੁਅਜ਼ਮ
(1643-10-14)14 ਅਕਤੂਬਰ 1643
ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ, ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ
ਮੌਤ27 ਫਰਵਰੀ 1712(1712-02-27) (ਉਮਰ 68)
ਲਾਹੌਰ, ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ
ਦਫ਼ਨ15 ਮਈ 1712
ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ (ਮਹਿਰੌਲੀ)
ਰਾਣੀਆਂ
​
​
(ਵਿ. 1659; ਮੌ. 1701)​
ਪਤਨੀਆਂ
  • ​
    ​
    (ਵਿ. 1660; ਮੌ. 1692)​
    [1]
  • ਰਾਣੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਬਾਈ
    ​
    ​
    (ਵਿ. 1671)​
    [1]
  • ਮਿਹਰ ਪਰਵਾਰ[1]
  • ਅਮਤ-ਉਲ-ਹਬੀਬ[1]
  • ਰਾਣੀ ਚਤਰ ਬਾਈ[1]
ਔਲਾਦ
ਨਾਮ
ਅਬੁਲ-ਨਸਰ ਸੱਯਦ ਕੁਤਬ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਅਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ
ਰਾਜਕੀ ਨਾਮ
ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਪਹਿਲਾ
ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲਾ
ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਨਾਮ
ਖੁਲਦ ਮੰਜ਼ਿਲ (ਸ਼ਾ.ਅ. 'Departed to Paradise') خلد منزل
ਘਰਾਣਾਬਾਬਰ ਦਾ ਘਰ
ਰਾਜਵੰਸ਼ ਤਿਮੂਰਿਦ ਰਾਜਵੰਸ਼
ਪਿਤਾਆਲਮਗੀਰ ਪਹਿਲਾ
ਮਾਤਾਨਵਾਬ ਬਾਈ
ਧਰਮਇਸਲਾਮ[lower-alpha 1]

ਮਿਰਜ਼ਾ ਮੁਹੰਮਦ ਮੁਅੱਜ਼ਮ (14 ਅਕਤੂਬਰ 1643 – 27 ਫਰਵਰੀ 1712), ਜਿਸਨੂੰ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਪਹਿਲੇ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅੱਠਵਾਂ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ ਜਿਸਨੇ 1707 ਤੋਂ 1712 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚੀ ਸੀ। ਉਹ ਆਗਰਾ, ਕਾਬੁਲ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਵੀ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਬਗਾਵਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।

ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ, ਉਸਦੀ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਤੀਜੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਜਜੌ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੁਆਰਾ ਤਖਤਾ ਪਲਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਜੋਧਪੁਰ ਅਤੇ ਅੰਬਰ ਦੀਆਂ ਰਾਜਪੂਤ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਬਾਰਾ ਮਿਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਵੀ ਅਲੀ ਨੂੰ ਵਲੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਕੇ ਖੁਤਬਾ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮੀ ਵਿਵਾਦ ਛੇੜ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਰਾਜ ਕਈ ਬਗਾਵਤਾਂ, ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਿੱਖਾਂ, ਦੁਰਗਾਦਾਸ ਰਾਠੌਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਮੁਗਲ ਕਾਮ ਬਖ਼ਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕਾਬੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।

ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]

Full-figure painting of a young Bahadur Shah
ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਆਜਾਮ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ

ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ 14 ਅਕਤੂਬਰ 1643 ਨੂੰ ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ ਵਿਖੇ ਛੇਵੇਂ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਤੀਜੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਨਵਾਬ ਬਾਈ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ[ਸੋਧੋ]

ਰਹੀਮ ਦੇ ਬੇਟੇ ਓਮਰ ਤਾਰਿਕ ਦੇ ਦੌਰਾਨ; ਜਾਂ ਡੈਕਨ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦਾ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੇ ਉਤਰਾ ਚੜਾਅ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸੀ, ਜੋ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ 'ਤੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਉੱਕਰਿਆ ਸੀ।

1663 ਵਿੱਚ ਮੁਈਜ਼ਮ ਨੇ ਪੁਣੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਸੀ। ਪਰ, ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜ ਹਾਰ ਗਈ ਅਤੇ ਮੁਆਫਮ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੇ ਕੈਦੀ ਵਜੋਂ ਸੱਤ ਸਾਲ ਬਿਤਾਏ. ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੀ ਆਗਰਾ ਦੇ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਆਜਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਕੇ ਆਗਰਾ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੁਅਜ਼ਾਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਨੂੰ ਤਾਜ ਮਹੱਲ ਵਿੱਚ ਦੱਬਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਦਾਦੀ ਮੁਮਤਾਜ ਮਾਹਲ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ[ਸੋਧੋ]

ਸਮਰਾਟ ਆਰੰਗਜਿਬ ਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਮੁਆਜ਼ਮ

1670 ਵਿੱਚ, ਮੁਆਫਾਮ ਨੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੀ ਤਾੜਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਮੁਆਫਮ ਦੇ ਆਪਣੇ ਝੁਕਾਅ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਗੇਜਾਂ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਇਸ ਪਲਾਟ ਬਾਰੇ ਜਾਣਿਆ ਅਤੇ ਮੁਆਫਜ਼ ਦੀ ਮਾਂ ਬੇਗਮ ਨਵਾਬ ਬਾਇ (ਜਨਮ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ) ਨੂੰ ਵਿਦਰੋਹ ਤੋਂ ਮੁਆਫਮ ਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਨਵਾਬ ਬਾਈ ਨੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਅਗਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਾਰੇ। ਪਰ, 16 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਮੁਖੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਮੁਆਫਾਮ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਿਛਲੀ ਨੀਤੀ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਿ ਮੁਸਲਮ ਨੂੰ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਵੱਧ ਚੌਕਸੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ।

[2]

[2]

ਰਾਜ[ਸੋਧੋ]

ਉਤਰਾਧਿਕਾਰ ਦਾ ਯੁੱਧ[ਸੋਧੋ]

ਇਕ ਉਤੱਰਾਅਧਕਾਰੀ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, 1707 ਵਿੱਚ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਜਦੋਂ ਮੁਆਜ਼ਮ ਕਾਬੁਲ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਧੇ ਭਰਾ (ਮੁਹੰਮਦ ਕਪੂਰ ਬਾਖਸ਼ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ) ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਡੈਕਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਤਿੰਨੇ ਪੁੱਤਰ ਤਾਜ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਸਿੱਕੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ। ਆਜ਼ਮ ਨੇ ਆਗਰਾ ਨੂੰ ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤਾੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਐਲਾਨਿਆ, ਪਰ ਜੂਨ 1707 ਵਿੱਚ ਜਜਾਊ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਆਮਜ਼ਮ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਆਜ਼ਮ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ, ਅਲੀ ਤਾਬਾਰ, ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।ਉਹ 19 ਜੂਨ 1707 ਨੂੰ 63 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਪਹਿਲੇ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਨਾਲ ਮੁਗ਼ਲ ਰਾਜ ਦੀ ਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠਿਆ।

ਅਨੇਕ੍ਸਸ਼ਨਜ਼[ਸੋਧੋ]

ਐਮਬਰ[ਸੋਧੋ]

Low, white building with a few people outside
ਅੰਬਰ ਨੂੰ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸਲਿਮ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਕਬਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ

ਰਾਜਪੁਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਾਜਪੁਤਾਨਾ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਲਾਭ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਵਰਤਨਵਾਨ ਅਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। 10 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਨੂੰ ਅੰਬਰ ਨੂੰ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ (ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਵਿਚ, ਅੱਜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ), 21 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਵਿੱਚ ਸਲੀਮ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੀ ਕਬਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਦਦ ਮੀਹਰਾਬ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਜੋਧਪੁਰ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਲੈਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਾਹ 20 ਜਨਵਰੀ 1708 ਨੂੰ ਅੰਬਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਭਾਵੇਂ ਰਾਜ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜੈ ਸਿੰਘ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਬਿਜਾਏ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਝਗੜੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਖੇਤਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਮਾਨ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਹਾਨੇ ਜ਼ਬਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਭਰਾ ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਉਤੱਰਾਅਧਕਾਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਤੇ ਬਿਜਾਈ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1708 ਨੂੰ ਅੰਬਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਰਾਜਾ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ 100,000 ਰੁਪਏ ਦੀ ਕੀਮਤ ਐਂਬਰ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੁਗ਼ਲ ਹੱਥਾਂ 'ਚ ਲੰਘਿਆ।[3][4]

ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ[ਸੋਧੋ]

ਕੋਰਟ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ[ਸੋਧੋ]

Ink drawing of Muhammad Kam Bakhsh, nearly identical to painting above
ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੇ ਬੀਜਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ

ਉਸ ਦਾ ਅੱਧਾ ਭਰਾ ਮੁਹੰਮਦ ਕਾਮ ਬਖ਼ਸ਼ ਮਾਰਚ 1707 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨਾਲ ਬੀਜਾਪੁਰ ਵੱਲ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੱਯਦ ਨਿਆਜ਼ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਲੜਾਈ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੱਦੀ ਤੇ ਬੈਠਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੇ ਅਜ਼ਾਨ ਖਾਨ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ, ਜੋ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਬਖ਼ਸ਼ੀ (ਸੈਨਾ-ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ) ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਟਾਕਰੁਬੱ ਖਾਨ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਦਸ਼ਾਕ ਕਮ ਬਖਸ਼-ਇ-ਦਿਨਪਾਨਾ (ਸਮਰਾਟ ਕਮ ਬਖਸ਼, ਪ੍ਰੋਟੈਕਟਰ ਆਫ਼ ਫੇਥ) ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਫਿਰ ਕੁਲੱਰਗਾ ਅਤੇ ਵਾਕਿੰਖੇੜਾ ਜਿੱਤੇ।[5][6]

ਤਾਕਰਾਬ ਖਾਨ ਅਤੇ ਅਹਿਸਾਨ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਅੰਗ ਪੈਦਾ ਹੋਈ। ਅਹਿਸਾਨ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਬੀਜਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਤੋਂ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਬਗੈਰ ਉਸਨੇ ਦੁਕਾਨਾਂ 'ਤੇ ਟੈਕਸ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ। ਤਰਾਰਬ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਕਾਮ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਨੂੰ ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਹ ਪ੍ਰਥਾ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਮਈ 1707 ਵਿੱਚ ਕਾਮ ਬਖਸ਼ ਨੇ ਅਲੋਕ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਗੋਕੰਡਾਂ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਗੋਲਕੌਂਡਾ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਆਤਮਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਸੁਬਸਾਹਦਰ ਰੁਸਤਮ ਦਿਲ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।[7][8][9]

ਸਿੱਖ ਵਿਦਰੋਹ[ਸੋਧੋ]

Bahadur Shah, distinguished by a halo, with two other men on an elephant
ਸਿੱਖ ਮੁਹਿੰਮ ਤੇ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ

ਮੁਗ਼ਲ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤ ਮੁਖੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਾਕਤ ਵੰਡਣ ਵਾਲੇ ਪਿਛਲੇ ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਖਾਲਸਾ (ਫੌਜ), ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਸਮਾਣਾ, ਚੱਪੜਚਿਰੀ (ਸਰਹਿੰਦ), ਸਢੌਰਾ ਅਤੇ ਰਾਹੋਂ ਵਿਖੇ ਕਈ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਾਮਨਾ, ਸਰਹਿੰਦ, ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ, ਸਹਾਰਨਪੁਰ, ਰਾਹੋਂ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਬੇਹਾਟ, ਅੰਬਟੇ, ਰੋਪੜ ਅਤੇ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ 1709 ਤੋਂ 1712 ਤਕ। ਅੱਸੀ ਹਜ਼ਾਰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਅਜੋਕੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜਲਾਲਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ।

ਮੌਤ[ਸੋਧੋ]

Large, white mausoleum
ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ, ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਦਫਨਾਏ ਸਥਾਨ

ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵਿਲੀਅਮ ਇਰਵਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਨਵਰੀ 1712 ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ "ਸਿਹਤ ਖ਼ਰਾਬ”ਹੋਈ ਸੀ। 24 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਆਖ਼ਰੀ ਜਨਤਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 27-28 ਫਰਵਰੀ ਦੀ ਰਾਤ ਦੌਰਾਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ; ਮੁਗਲ ਦੇ ਨੇਕ ਕਮਰ ਖਾਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ "ਸਪਲੀਨ ਦਾ ਵਾਧਾ" ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। 11 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਉਸ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਮੀਰ-ਪਰਵਾਰ ਅਤੇ ਚਿਨ ਕਿਲਿਕ ਖਾਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਦਿੱਲੀ ਭੇਜੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ 15 ਮਈ ਨੂੰ ਮਹਿਰੌਲੀ ਵਿੱਚ ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ (ਮੋਤੀ ਮਸਜਿਦ) ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਬਖਤਿਆਰ ਕਾਕੀ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬਣਾਇਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਜਹਾਂਦਾਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ 1713 ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।

ਨਿੱਜੀ ਜਿੰਦਗੀ [ਸੋਧੋ]

ਨਾਮ, ਸਿਰਲੇਖ ਅਤੇ ਵੰਸ਼ਾਵਲੀ[ਸੋਧੋ]

ਉਸਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਨਾਮ, ਉਸਦੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਸਮੇਤ, "ਅਬੁਲ-ਨਸਰ ਸੱਯਦ ਕੁਤੁਬ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹ" ਸੀ. ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਮਕਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ "ਖੁਲਦ-ਮੰਜ਼ਿਲ" (ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁੰਦਰਤਾ) ਕਿਹਾ. ਉਹ ਇਕੱਲਾ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਸੀ ਜਿਸ ਕੋਲ ਸਿਰਲੇਖ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਸੀ, ਜੋ ਮੁਹੰਮਦ ਨਬੀ ਦੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਨ. ਵਿਲੀਅਮ ਇਰਵਿਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਨਾਨੇ ਸੱਯਦ ਸ਼ਾਹ ਮੀਰ ਸਨ (ਜਿਸ ਦੀ ਬੇਟੀ, ਨਵਾਬ ਬਾਈ ਜੀ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਦੇ ਸਨ).[10][11]

ਬੱਚੇ[ਸੋਧੋ]

ਨਾਮ    ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਮਰ ਗਿਆ ਬੱਚੇ
Jahandar Shah 1661 1713 Alamgir II, Izz-ud-din, Azz-ud-din
Azz-ud-din 1664 Infancy None
Azim-ush-Shan 1665 1712 Muhammad Karim, Farrukhsiyar, Humayun Bakht, Ruh-ul-Quds, Ahsan-ullah
Daulat-Afza 1670 1689 None
Rafi-ush-Shan 1671 1712 Shah Jahan II, Rafi ud-Darajat, Muhammad Ibrahim
Jahan Shah I 1674 1712 Farkhunda Akhtar, Muhammad Shah
Muhammad Humayun 1678 Infancy None
A son 1700 infancy None
Dahr Afruz Banu Begum 1663 1703

ਨੋਟ[ਸੋਧੋ]

  1. ↑ From 1707, he developed tafzili tendencies
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 Irvine, William (1991) [First published 1921]. Later Mughals. Atlantic Publishers & Distributors. p. 141.
  2. ↑ 2.0 2.1 Faruqui, p. 305.
  3. ↑ Irvine, p. 46.
  4. ↑ Irvine, p. 47.
  5. ↑ Irvine, p. 52.
  6. ↑ Irvine, p. 53.
  7. ↑ Irvine, p. 57.
  8. ↑ Irvine, p. 55.
  9. ↑ Irvine, p. 56.
  10. ↑ Irvine, p. 62.
  11. ↑ Irvine, p. 64.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਬਹਾਦੁਰ_ਸ਼ਾਹ_ਪਹਿਲਾ&oldid=704033" ਤੋਂ ਲਿਆ