Gyula Andrássy: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Luckas-bot (dyskusja | edycje) m r2.7.1) (Robot dodał el:Γκιούλα Αντράσυ |
|||
| (Nie pokazano 29 wersji utworzonych przez 19 użytkowników) | |||
Linia 1:
{{Polityk infobox
| polityk = Gyula Andrássy
| grafika = Benczur-andrassy gyula.jpg
| opis grafiki =
| data urodzenia = [[8 marca]] [[1823]]
| miejsce urodzenia = [[Vlachovo|Oláhpatak]]
| data śmierci = [[18 lutego]] [[1890]]
| miejsce śmierci = [[Volosko]] ([[Opatija]])
| funkcja = [[Premierzy Węgier|Premier Węgier]]
| partia =
| od = 17 lutego 1867
| do = 14 listopada 1871
| poprzednik = [[Friedrich von Beust]]
| następca = [[Menyhért Lónyay]]
| 2 funkcja = [[Ministrowie spraw zagranicznych Austrii|Minister spraw zagranicznych Austro-Węgier]]
| 2 partia =
| 2 od = 14 listopada 1871
| 2 do = 2 października 1879
| 2 poprzednik = [[Friedrich von Beust]]
| 2 następca = [[Heinrich Karl von Haymerle]]
| odznaczenia = {{order|OZR|A}} [[Plik:Ord.S.Stef.Ungh. - GC.png|40px|link=Order św. Stefana|Krzyż Wielki Orderu św. Stefana (Austro-Węgry)]] {{order|OA}} {{order|OSML|KKWM}} {{order|OKW|KW}}
| commons = Category:Gyula Andrássy
| quote = Gyula Andrássy
| imię i nazwisko = Gyula Andrássy
| news =
| pełne imię i nazwisko = Gyula Károly Andrássy
}}
'''Gyula Károly Andrássy''' (ur. [[8 marca]] [[1823]] w [[Vlachovo|Oláhpataku]]<ref name="AKALEX"> Magyar Nagylexikon, Akadémia Kiadó, Budapest, 1994, {{ISBN|963-05-6800-4}}</ref>, zm. [[18 lutego]] [[1890]] w [[Volosko|Volosku]], obecnej dzielnicy [[Opatija|Opatii]]) – [[Węgry|węgierski]] szlachcic, hrabia [[Sâncrăieni|Csíkszentkirály]] i [[Krásnohorské Podhradie|Krasznahorkaváralja]], [[wolnomularstwo|wolnomularz]]<ref>''Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku'', Wrocław 1982, s. 522</ref>. Przyczynił się do zawarcia [[Ugoda austriacko-węgierska|ugody austriacko-węgierskiej]], a następnie był liczącym się politykiem [[Austro-Węgry|Austro-Węgier]], piastując funkcję [[Premierzy Węgier|premiera Węgier]] w latach 1867–1871, a także [[Ministrowie spraw zagranicznych Austrii|ministra spraw zagranicznych Austro-Węgier]] w latach 1871–1879. Ponadto Andrássy był jednym z najbliższych powierników cesarzowej [[Elżbieta Bawarska|Elżbiety]], zwanej ''Sisi'', z którą do końca życia pozostawał w bliskiej przyjaźni.
== Życiorys ==
Pochodził z rozgałęzionej węgierskiej rodziny magnackiej. Jego ojcem był węgierski polityk, hrabia [[Károly Andrássy]] (1792–1845), zaś matką – hrabina Etelka (Adelajda) Szapáry (1798-1876). Po ukończeniu studiów prawniczych w [[Budapeszt|Peszcie]] został w 1847 wybrany posłem do Parlamentu Węgierskiego. Od samego początku wyróżniał się tam wielką elokwencją i liberalnymi poglądami politycznymi, a przy tym zdecydowaną postawą węgierskiego patrioty. W 1848 zaangażował się w węgierską [[Wiosna Ludów|Wiosnę Ludów]], obejmując funkcję administratora [[Komitat Zemplén|Komitatu Zemplén]] i wspierając oddziały [[Lajos Kossuth|Lajosa Kossutha]]. Po upadku powstania Andrássy, skazany zaocznie na śmierć i powieszony ''[[in effigie]]'', zbiegł na zachód Europy. Aż do amnestii w 1857 przebywał w [[Paryż]]u i [[Londyn]]ie, dzieląc czas pomiędzy politykę i podboje miłosne.
Od 17 lutego 1867 do 14 listopada 1871 sprawował funkcję premiera [[Królestwo Węgier|Węgier]], zaś w latach 1871–1879 ministra spraw zagranicznych Austro-Węgier.
Był rycerzem [[Order Złotego Runa|Orderu Złotego Runa]], członkiem [[Węgierska Akademia Nauk|Węgierskiej Akademii Nauk]] (kor. 1876, rzecz. 1888)<ref name=AKALEX/>.
Jego drugi syn, [[Gyula Andrássy młodszy]] (1860-1929), zwolennik [[Trializm (Austro-Węgry)|trializmu]] (federacji Austrii, Węgier i Polski) był węgierskim ministrem spraw wewnętrznych (1906-1910) i krótko w 1918 ostatnim ministrem spraw zagranicznych Austro-Węgier.
== Życie prywatne ==
9 lipca 1856 roku ożenił się z [[Katinka Kendeffy|Katinką Kendeffy]]. Miał z nią troje dzieci:
* '''[[Tivadar Andrássy|Tivadar]]''' (ur. 10 lipca 1857, zm. 13 maja 1905).
* '''Ilona''' (ur. 21 maja 1858, zm. 2 kwietnia 1952).
* '''[[Gyula Andrássy młodszy|Gyula]]''' (ur. 30 czerwca 1860, zm. 11 czerwca 1929).
== Upamiętnienie ==
* Jego nazwisko nosi [[aleja Andrássyego]]<ref>Polski [[egzonim]] przyjęty na [https://web.archive.org/web/20210111200752/http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/zmiany_egzonimow/zmiany_egzonimow_na_111_posiedzeniu.pdf 111. posiedzeniu] [[KSNG]].</ref>([[Język węgierski|węg.]] ''Andrássy út''), reprezentacyjna aleja [[Budapeszt|Budapesztu]]. Wzdłuż niej wznoszą się [[Eklektyzm (architektura)|eklektyczne]] neorenesansowe budynki, m.in. [[Węgierska Opera Państwowa|gmach Węgierskiej Opery Państwowej]].
* Powstała w 1999 roku na jego cześć Nagroda Gyuli Andrássyego ([[Język węgierski|węg]]. ''Andrássy Gyula-díj'') jest przyznawana corocznie przez ministra obrony narodowej Węgier w dniu 21 maja ''w uznaniu wybitnej działalności wojskowo-dyplomatycznej w systemie sojuszniczym NATO''.
* Upamiętnia go również [[Uniwersytet Andrássy|Uniwersytet Andrássy w Budapeszcie]], który został założony w 2001 roku i jest jedynym w pełni niemieckojęzycznym uniwersytetem poza granicami państw niemieckojęzycznych.
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Linki zewnętrzne ==
* [https://web.archive.org/web/20070712233744/http://digilib.mtak.hu/B339/issues/vol25/B3392511.pdf Dávid Angyal, ''Hrabia Gyula Andrássy (1823–1890)''] (węg.)
{{Premierzy Węgier}}
{{Ministrowie spraw zagranicznych Austrii}}
{{Kontrola autorytatywna}}
{{SORTUJ:Andrassy, Gyula}}
[[Kategoria:Ministrowie Austro-Węgier]]
[[Kategoria:Austriaccy ministrowie spraw zagranicznych]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Korony Włoch]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Świętego Stefana]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Świętych Maurycego i Łazarza]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Złotego Runa]]
[[Kategoria:Premierzy Węgier]]
[[Kategoria:Węgierscy wolnomularze]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Koszycami]]
[[Kategoria:Straceni in effigie]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1823]]
[[Kategoria:Zmarli w 1890]]
[[Kategoria:
| |||