Hannah Arendt

Hannah Arendt (ur. 14 października 1906 w Linden, zm. 4 grudnia 1975 w Nowym Jorku) – niemiecka teoretyczka polityki pochodzenia żydowskiego, filozofka i publicystka.

Hannah Arendt

Data i miejsce urodzenia	14 października 1906 Linden
Data i miejsce śmierci	4 grudnia 1975 Nowy Jork
Zawód, zajęcie	teoretyczka polityki, filozofka, publicystka

{{Biogram infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt grafiki = Nieznane pola: "podpis".

Życiorys

Pochodziła z zasymilowanej rodziny żydowskiej. Urodziła się w Linden, dzisiejszej dzielnicy Hanoweru. Rodzice pisarki byli zamożnymi przedstawicielami wyższych sfer mieszczańskich. Dzieciństwo i wczesną młodość spędziła w Królewcu. Jej rodzice byli niepraktykującymi Żydami, ale dzięki dziadkowi, Maksowi Arendtowi, poznała kulturę żydowską. Po wybuchu I wojny światowej Hannah wraz z matką przeniosła się do Berlina.

Już w wieku 13 lat poznała podstawy literatury i kultury antycznej, w tym dzieła filozoficzne Martina Heideggera i Karla Jaspersa, co zawdzięczała doskonale wyposażonej bibliotece rodziców. W 1924 rozpoczęła studia w tym kierunku na Uniwersytecie w Marburgu. Poznała tu Martina Heideggera. Znajomość ta przerodziła się w bardzo głęboką relację dla obojga. Heidegger, obawiając się skandalu, zdecydował się po pół roku zerwać romans. Arendt opuściła Marburg i kontynuowała studia na Uniwersytecie we Fryburgu, u Husserla, a później na Uniwersytecie w Heidelbergu, na seminarium Jaspersa. Pod kierunkiem Karla Jaspersa (któremu polecił Arendt właśnie Heidegger) napisała doktorat o pojęciu miłości u świętego Augustyna.

Arendt, w przeciwieństwie do swojego męża, Günthera Andersa, wykazywała wzmożoną działalność w żydowskich organizacjach charytatywnych. Krótkotrwałe uwięzienie w połowie 1933 r. i wzrastające rozczarowanie postawą środowisk inteligenckich zmusiło ją do nielegalnego opuszczenia Niemiec. W 1933 wyemigrowała do Francji, po wyjeździe męża do Stanów związała się z Heinrichem Blücherem, wybitnym działaczem Komunistycznej Partii Niemiec. W maju 1940, już po ślubie z Blücherem, została internowana w Gurs. Pod koniec 1940 Hannah i jej mąż otrzymali wizy i wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych.

Była tam profesorem Uniwersytetu Chicagowskiego (1963–1967) i New School for Social Research w Nowym Jorku (1967–1975). Do 1952 pracowała w komisji zajmującej się ratowaniem dorobku kulturalnego Żydów europejskich. Stworzyła jedną z najbardziej znanych teorii totalitaryzmu. Inspirowała się filozofią starożytną i filozofią Kanta.

W Polsce żadna z jej książek nie ukazała się w oficjalnym wydawnictwie krajowym do 1985 („Literatura na Świecie” nr 167).

Wpływ wydarzeń historycznych na prace Hannah Arendt

Praca nad książką Korzenie totalitaryzmu (The Origins of Totalitarianism) zajęła jej prawie pięć lat; w tym czasie jej myśl ewoluowała. Wersja ostateczna tylko w niewielkim stopniu przypominała założenia początkowe. W trakcie pobytu w Niemczech zainteresowanie antysemityzmem doprowadziło Arendt do zwrócenia się ku problematyce rasizmu, ta zaś doprowadziła ją do zagadnień imperializmu. Nim książka została ukończona, rozpoczął się proces norymberski. Dostępność materiałów źródłowych dotyczących III Rzeszy sprawiła, że Arendt postanowiła rozszerzyć tekst o analizę „nowatorskiej formy rządów” hitlerowskich Niemiec. Jesienią 1947 objęła analizą również Związek Radziecki pod rządami Stalina, mimo że jeszcze w 1942 chwaliła ZSRR za likwidację antysemityzmu i trafną politykę narodowościową. Na zmianę jej poglądów dotyczących polityki Stalina miały wpływ relacje Davida Russeta oraz Polaków, którzy przeszli przez radzieckie obozy. Wizję tę uwypukliły wydarzenia rozgrywające się współcześnie w świeżo zdominowanych przez komunistów krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Autorka określiła książkę jako „historię totalitaryzmu” i po wielu perypetiach zdecydowała się na tytuł The Origins of Totalitarianism. Tytuł ten jednak za bardzo przypominał dzieło Darwina On the Origin of Species i fałszywie sugerował standardowe, genetyczne podejście historyczne, nie sygnalizował natomiast jej nowatorstwa formalnego i metodologicznego. Nieprzypadkowo wydawca angielski zdecydował się na tytuł The Burden of Our Time, zaś wydawca niemiecki na Elemente und Ursprunge Totaler Herrschaft. Kłopoty z tytułem nie były jedynymi problemem. Książka bezceremonialnie traktowała kwestie polityczne. W środowiskach amerykańskich historyków została przyjęta chłodno i raczej krytycznie, choć jednocześnie część badaczy ogłosiła ją dziełem wybitnym. Już pierwsze wydanie przesądziło o jej reputacji: połączenie nowatorskiej analizy historycznej z problematyką filozoficzną i etyczną; odrzucenie wygodnych obiegowych sądów, które mogłyby utrudniać dojście do prawdy; oryginalne, choć nie wyłożone wprost założenia metodologiczne.

W swojej teorii totalitaryzmu, autorka przedstawia wizję wzrostu nazizmu, odrzuca wszelką interpretację kategorii klas społecznych. Absolutny despotyzm pojawia się wtedy, gdy społeczeństwo nie ma wspólnych norm zbiorowych. Według Hannah Arendt główną cechą człowieka masowego jest brak jakichkolwiek relacji społecznych oraz wyizolowanie. To, co zdaniem autorki charakteryzuje społeczeństwa nowoczesne jest zjawisko które można opisać jako dobrowolne wyalienowanie. Człowiek jako istota społeczna jest ciągle zmuszony do pozostania w interakcjach ze społeczeństwem, jednak coraz silniej zaciera więzi międzyludzkie. Tacy ludzie mogą być manipulowani przez siły rządzące w społeczeństwie, a w szczególności media, które mają bezpośredni kontakt. Manipulacja ta odbywa się na dwa sposoby: pochlebianie oraz uwodzenie.

Prace przetłumaczone na język polski

• Zorganizowana wina i powszechna odpowiedzialność, przeł. Józef Sieradzki, Konferencja w Wannsee, czyli Poncjusz Piłat, przeł. Józef Sieradzki, Czym jest filozofia Existenz?, przeł. Anna Wyka, Odwrócenie porządku kontemplacji i działania, przeł. Józef Sieradzki, Rozumienie a polityka, przeł. Józef Sieradzki, Prawda a polityka, przeł. Józef Sieradzki, Podbój przestrzeni kosmicznej i autorytet człowieka, przeł. Grażyna Łuka, „Literatura na Świecie” nr 6 (167), 1985
• Eichmann w Jerozolimie: rzecz o banalności zła (1963), tłum. Adam Szostkiewicz, Znak, Kraków 1987
• O rewolucji (1963), tłum. Mieczysław Godyń, Wydawnictwo X, Dom Wydawniczy Totus, Kraków 1991
• Myślenie (1971), tłum. Hanna Buczyńska-Garewicz, Czytelnik, Warszawa 1991
• Korzenie totalitaryzmu (1951), t. 1-2, tłum. Mariola Szawiel i Daniel Grinberg, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Krytyka, Warszawa 1993
• Między czasem minionym a przyszłym: osiem ćwiczeń z myśli politycznej, tłum. Mieczysław Godyń i Wojciech Madej, Fundacja Aletheia, Warszawa 1994
• Wola, tłum. Robert Piłat, przedm. Hanna Buczyńska-Garewicz, Czytelnik, Warszawa 1996
• O przemocy; Nieposłuszeństwo obywatelskie, tłum. Anna Łagodzka, Wojciech Madej, Fundacja Aletheia, Warszawa 1998
• Kondycja ludzka (1958), tłum. Anna Łagodzka, Fundacja Aletheia, Warszawa 2000
• Odpowiedzialność i władza sądzenia, tłum. Wojciech Madej, Mieczysław Godyń, Prószyński i S-ka, Warszawa 2006
• Polityka jako obietnica, tłum. Wojciech Madej, Mieczysław Godyń, Prószyński i S-ka, Warszawa 2007
• Róża Luksemburg (1871-1919), tłum. Rafał Kuczyński, Bartosz Kuźniarz, „Kronos” 4/2007
• Salon berliński i inne eseje, tłum. Sebastian Szymański, Mieczysław Godyń, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008
• Korzenie totalitaryzmu, t. 1-2, tłum. Mariola Szawiel i Daniel Grinberg, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008
• Pisma żydowskie, tłum. Mieczysław Godyń, Piotr Nowak, Ewa Rzanna, wstępem poprzedził i przekład opracował Piotr Nowak, Biblioteka kwartalnika KRONOS, Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, Warszawa 2012

Bibliografia

• Wolfgang Heuer, Hannah Arendt, przeł. Agata Sobiepanek, wyd. Nisza, Warszawa 2009, ISBN 978-83-926276-0-9.
• Marcin Moskalewicz, Totalitaryzm, Narracja, Tożsamość. Filozofia historii Hannah Arendt, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2013.

Linki zewnętrzne

• Hannah Arendt w bazie Notable Names Database (ang.)
• MaurizioM. Passerin d’Entreves MaurizioM., Hannah Arendt, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 2 maja 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-02]  (ang.).
• Hannah Arendt, Heidegger et le nazisme: video (fr.)