Kenia: Różnice pomiędzy wersjami

|nazwa_polskanazwa = Republika Kenii

|nazwa_oryginalnanazwa oryginalna = {{K|en|Republic of Kenya}}<br />{{K|sw|Jamhuri ya Kenya}}

|nazwa_dopełniaczdopełniacz nazwy = Kenii

|flaga_obraz lata istnienia = Flag of Kenya.svg

|herb_obrazherb = Alternate Coat of arms of Kenya.svg

|dewizagodło = Harambee

|dewiza_językflaga = [[JęzykFlag of suahili|suaKenya.]]svg

|dewiza_polskidewiza = {{J|sw|Harambee}}<br />(Pracujmy razem)

|konstytucja ustrój polityczny = [[Konstytucja Keniirepublika]]

|członkowiekonstytucja = [[Konstytucja = Kenii]]

|członkowie_tekststolica = [[Nairobi]]

|stolica data likwidacji = [[Nairobi]]

|ustrój_politycznywładca = [[republika]]

|głowa_państwaprezydent = [[UhuruWilliam KenyattaRuto]]

|szef_rządupowierzchnia = 580 367{{u|infobox1}} = [[Uhuru Kenyatta]]km²

|szef_rządu_opiswysokość = [[Prezydenci Kenii|prezydent]] =

|powierzchniarok = 580 367{{u|infobox1}} = 2019

|powierzchnia_wódliczba ludności = 13= 40047 km²654 (2,3%)296

|ludność_rokISO 3166 = 2019KE

|gęstośćwaluta = 82[[szyling kenijski]] (KES)

|utworzenie_sposóbdomena = [[Niepodległość.ke]]

|utworzenie_datakod samochodowy = 12 grudnia 1963EAK

|religia_dominującastrefa czasowa = [[protestantyzmUniwersalny czas koordynowany|UTC]] (53,8%)+3

|waluta_nazwanarodowości = [[szylingKikuju]] kenijski(17,1%), [[Luhja]] (14,3%), [[Kalendżin]] (13,4%)

|kod_ISOpkb rok = KE2017

|kod_samolotowypkb psn rok = 5Y2017

|commonsmapa = Category:Kenya - Location Map (2013) - KEN - UNOCHA.svg

|wikisłownikalt mapy = Kenia

|pkb_rok opis mapy = 2017

|pkb_ppp_rok opis lokalizacji = 2017

|pkb_ppp kod mapy = 163 mld{{r|IMF}} [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]

'''Kenia''' (''{{K|en|Kenya''}}, Republika Kenii, [[język angielski|{{ang.]] ''|Republic of Kenya''}}, [[Język{{W suahilijęzyku|sw|sua.]] ''Jamhuri ya Kenya''}}) – państwo położone we wschodniej [[Afryka|Afryce]] nad [[Ocean Indyjski|Oceanem Indyjskim]]. Leży na [[Równik|równikurównik]]u. Graniczy od północy z [[Somalia|Somalią]], [[Etiopia|Etiopią]] i [[Sudan Południowy|Sudanem Południowym]], od zachodu z [[Uganda|Ugandą]], a od południa z [[Tanzania|Tanzanią]]{{R|<ref name="pwn}}" />. Jest 47. krajem świata pod względem powierzchni i 29. pod względem liczby ludności. Stolicą i największym miastem Kenii jest [[Nairobi]].

Kenia należy do [[Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej|Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej]], [[Międzynarodowa Organizacja Pracy|Międzynarodowej Organizacji Pracy]], [[Bank Światowy|Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju]], [[Międzynarodowy Fundusz Walutowy|Międzynarodowego Funduszu Walutowego]], [[Międzynarodowy Trybunał Karny|Międzynarodowego Trybunału Karnego]], [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]], [[Światowa Organizacja Handlu|Światowej Organizacji Handlu]] oraz [[Unia Afrykańska|Unii Afrykańskiej]]{{R|<ref name="pwn}}" />.

Kenia jest [[republika|republiką]] i członkiem brytyjskiej [[Wspólnota Narodów|Wspólnoty Narodów]]. [[Konstytucja Kenii|Konstytucja]] została uchwalona w 2010 roku po [[Referendum w Kenii w 2010 roku|referendum konstytucyjnym]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Kenya referendum date set |czasopismo = Daily Nation |data dostępu = 2017-12-19 |url = http://www.nation.co.ke/News/Kenya%20referendum%20date%20set/-/1056/918046/-/1gc3eiz/-/index.html |język = en}}</ref>. [[Głowa państwa|Głową państwa]] jest [[Prezydenci Kenii|prezydent]] wybierany w głosowaniu powszechnym na 5-letnią kadencję. Przysługuje mu prawo mianowania [[wiceprezydent]]a. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego [[Parlament Kenii|parlamentu]]: izbą wyższą jest [[Senat (Kenia)|Senat]], izbą niższą jest [[Zgromadzenie Narodowe (Kenia)|Zgromadzenie Narodowe]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Const2010 |data dostępu = 2017-12-19 |opublikowany = www.kenyalaw.org |url = http://www.kenyalaw.org/lex/actview.xql?actid=Const2010 |archiwum = https://web.archive.org/web/20180607042248/http://www.kenyalaw.org/lex/actview.xql?actid=Const2010 |zarchiwizowano = 2018-06-07 }}</ref>.

Kenia jest krajem położonym we wschodniej [[Afryka|Afryce]] nad [[Ocean Indyjski|Oceanem Indyjskim]]. Większą część powierzchni zajmuje [[płaskowyż]], który obniża się od zachodu (wys. 2000–3000&nbsp;m) ku wschodowi (do 500&nbsp;m){{R|<ref name="pwn2}}" />. Zachodnią część płaskowyżu rozcina [[Wielki Rów Wschodni]] będący częścią systemu [[Wielkie Rowy Afrykańskie|Wielkich Rowów Afrykańskich]]. W obrębie rowu wznoszą się [[masyw wulkaniczny|masywy wulkaniczne]] (najwyższe z nich to: [[Kenia (góra)|Kenia]] mająca wysokość 5199&nbsp;m n.p.m. oraz [[Mount Elgon]] mający wysokość 4321&nbsp;m n.p.m.){{R|<ref name="pwn2}}" />. Wzdłuż wybrzeża ciągnie się nizina nadmorska (szeroka do 200 km){{R|<ref name="pwn2}}" />. [[Linia brzegowa]] jest mało urozmaicona.

Sieć rzeczna jest słabo rozwinięta. Głównymi rzekami w Kenii są: [[Tana (rzeka w Kenii)|Tana]] i [[Athi|Galana]]. Na północy i wschodzie znajdują się [[rzeka okresowa|rzeki okresowe]]. W zapadliskowej strefie znajdują się liczne jeziora (na północy największe jest [[Jezioro Rudolfa]], na zachodzie zaś [[Jezioro Wiktorii]]){{R|<ref name="pwn2}}" />.

Kenia znajduje się w zasięgu [[klimat równikowy|klimatu równikowego]] [[monsun]]owego ze stosunkowo wyrównanym przebiegiem temperatur w ciągu całego roku. Na wybrzeżu, w pasie do 40&nbsp;km i w górach – wilgotny, na pozostałym obszarze – suchy{{R|<ref name="pwn2}}" />. Średnia roczna suma opadów wzrasta z północnego wschodu na południowy zachód od 150 do 1000&nbsp;mm, w południowej części wybrzeża wielkość opadów sięga 1200&nbsp;mm rocznie, w wyższych piętrach gór nawet do 1500&nbsp;mm{{R|<ref name="pwn2}}" />. Na nizinnym wschodzie występuje tylko jedna [[pora deszczowa]], od kwietnia do czerwca, na pozostałym obszarze dwie pory deszczowe, głównie od marca do maja{{R|<ref name="pwn2}}" />. Druga pora deszczowa jest krótsza, występuje od listopada do grudnia{{R|<ref name="pwn2}}" />. Średnia temperatura miesięczna od 25–28&nbsp;°C na wybrzeżu do 15–19&nbsp;°C w górach (w wyższych piętrach chłodniej){{R|<ref name="pwn2}}" />.

{| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align:center" width="500px" align=center500

3 września 2008 roku w środkowej Kenii spadł śnieg{{R|<ref name="tvn}}" />. Opady zanotowano w miejscowości [[Busara]], położonej w odległości 255&nbsp;km na północny zachód od [[Nairobi]]. Według meteorologów śnieg pojawił się za sprawą zderzenia zimnych prądów powietrznych znad [[Ocean Indyjski|Oceanu Indyjskiego]] z ciepłymi prądami znad [[Kongo (rzeka)|Konga]]{{R|<ref name="tvn}}" />. Wzgórza w Busarze były pokryte śniegiem przez 12 godzin{{R|<ref name="tvn}}" />. W Kenii śnieg na równinach występuje niezwykle rzadko.

Na nizinie nadmorskiej znajduje się roślinność [[Sawanna drzewiasta|sawannowo-leśna]]. [[Step]]y lub [[Sawanna trawiasta|suche sawanny]] znajdują się we wnętrzu państwa. Na wschód od Jeziora Rudolfa występuje roślinność [[Półpustynia|półpustynna]] i pustynna. Wilgotne sawanny znajdują się w południowo-zachodniej części Kenii. Na wysokości 2000–3000&nbsp;m są [[lasy deszczowe]], a w najwyższych piętrach gór zarośla i roślinność alpejska{{R|<ref name="pwn2}}" />. W Kenii znajduje się 25 parków narodowych (m.in. [[Park Narodowy Meru|Meru]], [[Mount Elgon]], [[Park Narodowy Mount Kenia|Mount Kenia]], [[Park Narodowy Tsavo East|Tsavo East]], [[Park Narodowy Tsavo West|Tsavo West]]) i 23 rezerwaty przyrody{{R|<ref name="pwn2}}" />.

Dominuje [[fauna]] typowa dla afrykańskiej sawanny oraz świetlistych lasów podzwrotnikowych{{R|<ref name="pwn2}}" />. Ze ssaków występują m.in.: [[antylopy]] (m.in. [[gnu]], [[Eland zwyczajny|eland]], [[kudu wielkie]] i [[kudu małe|małe]], [[Impala zwyczajna|impala]], [[gazela|gazele]]), [[bawół afrykański|bawoły afrykańskie]], [[gepard]]y, [[Lampart plamisty|lamparty]], [[Lew afrykański|lwy]], [[Nosorożcowate|nosorożce czarne]], [[słoń afrykański|słonie afrykańskie]], [[zebra|zebry]], [[żyrafa|żyrafy]]{{R|<ref name="pwn2}}" />. W sąsiedztwie wód żyją [[hipopotam nilowy|hipopotamy]]. Z ptaków można zaobserwować m.in.: [[Czaplowate|czaple]], [[ibisy]], [[Marabut afrykański|marabuty]], [[perlica zwyczajna|perlice]], [[Sekretarz (ptak)|sekretarze]], [[Gypini|sępy]]{{R|<ref name="pwn2}}" />. Ponadto w Kenii występuje bogata fauna bezkręgowców (zwłaszcza owadów){{R|<ref name="pwn2}}" />.

Początki osadnictwa sięgają [[paleolit]]u. Najdawniejszymi mieszkańcami Kenii są [[Buszmeni]]. [[Epoka żelaza]] nastała ok. I w. p.n.e., wraz z pierwszą migracją ludów Bantu{{R|<ref name="pwn6}}" />. Prawie w tym samym czasie pojawili się [[Niloci]] i ludność pochodzenia kuszyckiego. Około X wieku nastąpiła druga fala migracji ludów Bantu i nilockich{{R|<ref name="pwn6}}" />. Na przełomie XV i XVI w. do Jeziora Wiktorii dotarły ludu Luo z południowego Sudanu{{R|<ref name="pwn6}}" />. W XVII-XVIII w. nastąpiła ekspansja [[Masajowie|Masajów]], którzy toczyli liczne zwycięskie bitwy o bydło (głównie z Nandi){{R|<ref name="pwn6}}" />. Najważniejsze rolnicze plemiona Bantu (Czagga, Embu, Kamba, Kikuju, Meru) tworzyły [[państwo klanowe|państwa klanowe]]{{R|<ref name="pwn6}}" />. Plemiona te do połowy XIX w. pozostawały w niemal całkowitej [[izolacja|izolacji]]. Wybrzeże Kenii uległo kolonizacji arabskiej i [[islamizacja|islamizacji]] w VII-X w. Miasta-państwa (Mombasa, Malindi, Lamu, Pate) pozostawały w strefie wpływów sułtanatu [[Oman]]u{{R|<ref name="pwn6}}" />. Miasta te rozwijały się dzięki handlowi [[kość słoniowa|kością słoniową]], złotem, rogami nosorożca, [[ambra|ambrą]] oraz niewolnikami{{R|<ref name="pwn6}}" />. Miasta handlowały z krajami arabskimi oraz [[Daleki Wschód|Dalekim Wschodem]]. Rządzili Arabowie, przemieszani z czarną ludnością wybrzeża – byli oni bogatymi kupcami, zamożnymi rzemieślnikami oraz posiadaczami ziemskimi{{R|<ref name="pwn6}}" />. Niższą warstwę tworzyła ludność afrykańska – służba domowa, rolnicy i niewolnicy{{R|<ref name="pwn6}}" />.

Pod koniec XV w. do Kenii dotarli [[Portugalczycy]], którzy w XVI i XVII w. zdominowali wybrzeże Kenii, zakładając [[baza nadmorska|bazy nadmorskie]], administracyjnie podporządkowane [[Goa]]{{R|<ref name="pwn6}}" />. Sojusznikiem Portugalczyków było Malindi, a największym przeciwnikiem Mombasa (odwieczny wróg Malindi){{R|<ref name="pwn6}}" />. W 1593 roku Portugalczycy pokonali Mombasę i wnieśli [[Fort Jesus]] – największą fortecę w Afryce Wschodniej. W drugiej połowie XVIII w. zaostrzyła się rywalizacja pomiędzy Portugalczykami a Goa. Po 1746 roku nastąpił ponowny rozkwit Mombasy pod rządami dynastii [[Mazrui]]{{R|<ref name="pwn6}}" />. Od 1836 roku do wybrzeża zaczęły docierać [[karawana handlowa|karawany handlowe]] plemienia [[Kamba]]. W połowie XIX w. do Kenii przybyli pierwsi podróżnicy i misjonarze z [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] ([[Joseph Thomson]]) i [[Niemcy|Niemiec]] ([[Johann Ludwig Krapf]], [[Johannes Rebmann]]){{R|<ref name="pwn6}}" />. Od 1820 roku flota brytyjska walczyła z handlarzami niewolników u wybrzeży Kenii. W 1882 roku powstało [[Niemieckie Towarzystwo Kolonizacyjne]] oraz [[Brytyjskie Stowarzyszenie Afryki Wschodniej]]. Wykorzystując konflikty plemienne Brytyjczycy i Niemcy umacniali swoje wpływy w Kenii. Sojusznikiem Wielkiej Brytanii był m.in. wódz Masajów. W 1885 roku kraj [[Witu]] u ujścia rzeki Tany stał się posiadłością [[Cesarstwo Niemieckie|Cesarstwa Niemieckiego]]{{R|<ref name="pwn6}}" />. W latach 1886–1895 Wielka Brytania i Niemcy zawarły wiele traktatów. Kenia znalazła się w strefie niemieckiej, a w 1890 roku Niemcy zrzekły się Witu w zamian otrzymując [[Helgoland]]{{R|<ref name="pwn6}}" />. 1 lipca 1895 Anglicy stłumili tzw. [[rebelia Mazrui|rebelię Mazrui]] w Mombasie i okolicach oraz utworzyli [[Protektorat Afryki Wschodniej]], która oprócz Kenii obejmował także [[Uganda|Ugandę]]{{R|<ref name="oxfordencylopedia}}{{R|" /><ref name="pwn6}}" />. W 1897 roku Brytyjczycy zaczęli podporządkowywać sobie tubylców na obszarze od Mombasy do Jeziora Wiktorii (do 1902 roku opór stawiali Nandi){{R|<ref name="pwn6}}" />.

W latach 1895–1902 Brytyjczycy sprowadzili robotników z [[Indie Brytyjskie|Indii]] do budowy linii kolejowej z Mombasy nad Jezioro Wiktorii. Po jej ukończeniu w Kenii pozostało ok. 6500 Hindusów, którzy zajęli się handlem, rzemiosłem lub objęli niższe stanowiska urzędnicze{{R|<ref name="pwn7}}" />. Hindusi utworzyli warstwę pośrednią pomiędzy białymi kolonizatorami a afrykańską ludnością. W 1902 roku ziemie Kenii uznano za własność Korony brytyjskiej{{R|<ref name="pwn7}}" />. Napływ białych kolonistów nasilił się po 1905 roku – zajmowali oni [[Białe Wzgórza]] w okolicach Nairobi, która od 1905 roku była nową stolicą Protektoratu Afryki Wschodniej. W gospodarce Kenii zaznaczył się podział na „biały” sektor (obejmujący [[farma|farmy]] i [[plantacja|plantację]]) oraz „czarny” ([[rolnictwo tradycyjne]]){{R|<ref name="pwn7}}" />. Ludność afrykańskaafrykańską zepchnięto do rezerwatów. Podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]] w 1915 roku Brytyjczycy powołali Radę Wojenną (War Council), która przyczyniła się do uzyskania przez osadników większych uprawnień{{R|<ref name="pwn7}}" />. Działania wojenne w Kenii toczyły się na pograniczu z [[Tanganika (kraj)|Tanganiką]], ale na wielu frontach walczyli biali osadniczyosadnicy oraz czarni Kenijczycy. W 1920 roku Protektorat Afryki Wschodniej przemianowano na Kolonię Kenii (Kenya Colony). Biali osadnicy uaktywnili się pod przywództwem lorda Delamere{{R|<ref name="pwn7}}" />. W 1920 roku tradycyjne elity Kikuju założyły [[Stowarzyszenie Kikuju]] – członkowie stowarzyszenia domagali się ziemi, praw do uprawy kawy (przełamania monopolu białych) i zniesienia [[praca przymusowa|pracy przymusowej]]. W 1921 roku [[Harry Thuku]] założył antybrytyjskie i antykolonialne [[Stowarzyszenie Młodych Kikuju]]. Po aresztowaniu Harry’ego Thuku w 1922 roku wybuchły zamieszki w Nairobi{{R|<ref name="pwn7}}" />. W 1925 roku Stowarzyszenie Młodych Kikuju przekształcono w Centralne Stowarzyszenie Kikuju, które kierowali m.in. [[Josiah Mwangi Kariuki]]. W latach 30. Stowarzyszenie starało się przekroczyć bariery etniczne. W tym samym czasie powstały pierwsze afrykańskie [[związek zawodowy|związki zawodowe]]{{R|<ref name="pwn7}}" />. W 1934 roku [[Komisja Cartera]] zleciła przekazanie czarnym ziemi tytułem rekompensaty i ograniczyła Białe Wzgórza (okolice Nairobi, które od 1923 roku należały wyłącznie do białych) do 43 200 km² powierzchni{{R|<ref name="pwn7}}" />. Administracja kolonialna pragnęła utworzyć Brytyjską Afrykę Wschodnią przez integrację Kenii, Tanganiki i Ugandy. W tym okresie wybuchły pierwsze strajki Afrykanów{{R|<ref name="pwn7}}" />.

Po przystąpieniu [[Włochy|Włoch]] do wojny toczyły się walki na granicy kenijsko-somalijskiej. Afrykanie walczyli w Etiopii, Somalii, Indiach, [[Birma Brytyjska|Birmie]] oraz na [[Madagaskar]]ze{{R|<ref name="pwn7}}" />. W 1944 roku [[Eliud Mathu]] został pierwszym afrykańskim członkiem Rady Ustawodawczej Kenii. W 1946 roku Mathu założył [[Afrykański Związek Kenii]] (KAU), a weterani utworzyli [[Ruch Bojowników o Wolność]]{{R|<ref name="pwn7}}" />. W 1948 roku Brytyjczycy powołali Wysoką Komisję Afryki Wschodniej. W KAU powstał podział pomiędzy zwolennikami umiarkowanej polityki (jej zwolennikiem był [[Jomo Kenyatta]]), którzy pragnęli utworzenia samorządów afrykańskich, zniesienia barier rasowych oraz odzyskania ziemi{{R|<ref name="pwn7}}" />. Po drugiej stronie znajdowali się zwolennicy walki zbrojnej, wśród których znaleźli się przywódcy [[Powstanie Mau Mau|powstania Mau-Mau]]{{R|<ref name="pwn7}}" />. Po wybuchu powstania w 1952 roku Brytyjczycy wprowadzili [[stan wyjątkowy]], [[Obozy koncentracyjne w Kenii|więzili w obozach ludność]], pacyfikowali wsie, zamykali afrykańskie szkoły oraz więzili przywódców KAU. W 1956 roku powstanie upadło, a stan wyjątkowy zniesiono w 1960 roku{{R|<ref name="pwn7}}" />. W tym samym roku w [[Londyn]]ie zwołano I konferencję konstytucyjną z udziałem [[Thomas Joseph Mboya|Thomasa Josepha Mboyi]] i R. Ngali. W 1960 roku powstała niepodległościowa partia Kikuju i Luo – [[Afrykański Narodowy Związek Kenii]] (KANU){{R|<ref name="pwn7}}" />. Przedstawiciele mniejszych plemion powołali [[Afrykański Demokratyczny Związek Kenii]] (KADU). KADU pragnęła utworzenia federacji z 6 autonomicznych okręgów, odpowiadających podziałowi etnicznemu{{R|<ref name="pwn7}}" />. W 1961 roku wypuszczono z więzienia Kenyattę. Rok później Kenyatta został przewodniczącym KANU i uczestniczył w II konferencji konstytucyjnej w Londynie. W 1963 roku KANU wygrała wybory, a Kenyatta został premierem rządu tymczasowego{{R|<ref name="pwn7}}" />.

12 grudnia 1963 Kenia uzyskała niepodległość, przystępując do brytyjskiej [[Wspólnota Narodów|Wspólnoty Narodów]] i [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]]. W 1964 roku pierwszym premierem Kenii został Kenyatta. KANU i KADU zjednoczyły się, ale w 1966 roku Odinga utworzył [[Unia Ludu Kenii|Unię Ludu Kenii]]{{R|<ref name="pwn6}}" />. W 1969 roku wprowadzono [[System jednopartyjny|system monopartyjny]], a Unię Ludu Kenii zdelegalizowano. System monopartyjny miał zabezpieczyć państwo przed skutkami [[trybalizm]]u. Rząd Kenyatty głosił politykę niezaangażowania, [[panafrykanizm]] oraz potępiał rasistowskie rządy w Rodezji i Republice Południowej Afryki. Pomimo działań rządu Kenia była państwem wyraźnie prozachodnim{{R|<ref name="pwn6}}" />. W 1978 roku zmarł Kenyatta – władze po nim objął [[Daniel Moi]]. W opozycji przez cały czas pozostawał Odinga, który utworzył Partię Demokratyczną, a później Forum na rzecz Przywrócenia Demokracji. W latach 80. i 90. XX w{{R|<ref name="pwn6}}" />. dochodziło do walk wewnętrznych w KANU, [[korupcja|korupcji]] oraz konfliktów etnicznych. Opozycję zwalczano za pomocą drastycznych metod, co wywoływało m.in. protesty państw zachodnich i [[Amnesty International]]. Ze względu na łamanie praw człowieka Zachód wstrzymywał pomoc dla Kenii. Pod naciskiem państw zachodnich w 1991 roku znowelizowano konstytucję, a w 1992 roku prezydent Moi wprowadził system wielopartyjny{{R|<ref name="pwn6}}{{R|" /><ref name="oxfordencylopedia}}" />. Nielegalną partią pozostawała muzułmańska [[Islamska Partia Kenii]] (powstała w 1992 roku, wspierana przez [[Libia|Libię]]){{R|<ref name="pwn6}}" />. W latach 90. Kenia zacieśniła współpracę z Ugandą i [[Tanzania|Tanzanią]]. Stosunki z Somalią pozostawały napięte – stale dochodziły do zatargów granicznych i konflikty o terytoria północnej Kenii, w której mieszkali [[Somalowie|Somalijczycy]] (podczas wojny pomiędzy Etiopią a Somalią Kenia poparła Etiopię). W kwestii Burundi i Rwandy pewne poszlaki wskazywały na przejściowe poparcie Kenii dla [[Hutu]]{{R|<ref name="pwn6}}" />. Z Sudanem Kenia toczyła spór o tzw. [[trójkąt ElamiIlemi]], na którym prawdopodobnie występują złoża [[ropa naftowa|ropy naftowej]]{{R|<ref name="pwn6}}" />. W zamian za pomoc wojskową Kenia pozwoliła [[Stany Zjednoczone|Stanom Zjednoczonym]] utworzyć bazy w strefie Oceanu Indyjskiego. W 1998 roku Moi po raz ostatni objął urząd prezydenta{{R|<ref name="pwn6}}" />. W 1999 roku znowelizowano konstytucję{{R|<ref name="pwn7}}" />.

W grudniu 2002 roku wybory prezydenckie i parlamentarne wygrała opozycja, prezydentem i szefem rządu został [[Mwai Kibaki]], przywódca [[Narodowa Tęczowa Koalicja|Narodowej Tęczowej Koalicji]]. Kibaki kandydował pod hasłem walki z korupcją{{R|<ref name="pwn6}}" />. Zwycięzca pokonał kandydata KANU, syna J. Kenyatty – [[Uhuru Kenyatta|Uhuru Kenyattę]]. W grudniu 2007 roku odbyły się kolejne wybory. Prezydentem ponownie został Kibaki, ale wybory parlamentarne wygrał [[Pomarańczowy Ruch Demokratyczny]] (ODM) kierowany przez [[Raila Odinga|Raila Odingę]]. Zwolennicy ODM zakwestionowali prawdziwość oficjalnych wyników głosowania prezydenckiego (Kibaki zdobył 46% głosów, Odinga 44%{{R|<ref name="pwn6}}" />). Krótko po ogłoszeniu wyników wybuchły demonstracje, w których zginęło około tysiąca osób, a ponad 600 tys. musiało opuścić swoje domy{{R|<ref name="psz}}" />. Dzięki mediacji Unii Afrykańskiej doszło do porozumienia, na mocy którego Odinga został w kwietniu 2008 roku premierem rządu pojednania narodowego{{R|<ref name="pwn6}}" />. W 2010 roku przyjęto nową konstytucję. W 2013 roku prezydentem został Uhuru Kenyatta{{R|<ref name="pwn6}}" />. W 2017 roku odbyły się wybory prezydenckie, które wygrał Uhuru Kenyatta. Dotychczasowy prezydent zdobył 54,27% głosów, a kandydat opozycji Raila Odinga 44,74%{{R|<ref name="onet}}" />.

Kenia od 2013 roku podzielona jest na 47 hrabstw. Nowa konstytucja, która weszła w życie 27 sierpnia 2010, zlikwidowała dotychczasowy podział na prowincje, wprowadzając w zamian 47 hrabstw. Zgodnie z art. 17. konstytucji, rząd miał 5 lat na przekształcenie dotychczasowych prowincji w hrabstwa<ref>{{Cytuj |tytuł = Constitution of Kenya |data = 2010 |url = http://www.nation.co.ke/blob/view/-/913208/data/157983/-/l8do0kz/-/published+draft.pdf |język = en |data dostępu = 2017-08-16 |archiwum = https://web.archive.org/web/20161020101435/http://www.nation.co.ke/blob/view/-/913208/data/157983/-/l8do0kz/-/published+draft.pdf |zarchiwizowano = 2016-10-20 }}</ref>, jednak wykonał to przed upływem wyznaczonego terminu.

Około 70% ludności Kenii stanowią ludy [[Bantu]] (m.in. [[Kamba]], [[Kikuju]], [[Luhja]], [[Meru (lud)|Meru]]), które zamieszkują południową część wyżyn i wybrzeże{{R|<ref name="pwn3}}" />. Na wschodzie i północnym wschodzie mieszkają [[Kuszyci|ludy kuszyckie]] ([[Borana]], [[Somalowie]]){{R|<ref name="pwn3}}" />. W kraju żyją także [[Niloci]] ([[Masajowie]], [[Turkana (lud)|Turkana]]){{R|<ref name="pwn3}}" />. W miastach żyją także grupy [[Arabowie|Arabów]], [[Żółta odmiana człowieka|Azjatów]] i Europejczyków (głównie [[Brytyjczycy|Brytyjczyków]]){{R|<ref name="pwn3}}" />. W 1996 roku do Kenii przybyło 224 tys. uchodźców (głównie z [[Rwanda|Rwandy]] i Somalii){{R|<ref name="pwn3}}" />. Większość ludności mieszka na południowo-zachodniej i zachodniej Kenii (na 10% powierzchni skupia się ok. 75% mieszkańców){{R|<ref name="pwn3}}" />.

Językami urzędowymi w Kenii są [[język angielski]] i [[język suahili]]. Kenia należy do najbardziej zróżnicowanych kulturowo i językowo krajów w całej Afryce. Przy żyjących ponad trzydziestu grupach plemiennych, z których każda posługuje się innym językiem, nadmienić należy, że w niektórych plemionach występują również liczne różnice dialektowe, dlatego mówi się o około 44 językach{{R|<ref name="podroze}}" />.

!colspan="2" align="center"| Statystyki demograficzne (2016)<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = The World Factbook – Central Intelligence Agency |data dostępu = 2017-08-15 |opublikowany = www.cia.gov |url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ke.html |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20200831033452/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ke.html |zarchiwizowano = 2020-08-31 }}</ref>

|colspan="2" align="center"| [[Plik:Kenya population 1960-2010.png|center|300px]]

|colspan="2" align="center"| Zmiana liczby ludności Kenii w latach 1960–2010

!colspan="2"| Ludność według wieku

!colspan="2"| Średnia wieku

!colspan="2"| Ludność według płci

!colspan="2"| Umieralność niemowląt

!colspan="2"| Oczekiwana długość życia przy urodzeniu

!colspan="2"| HIV/AIDS

| [[Mijikenda]] || [[Język mijikenda]] ||align="right"| 2 488 691 ||align=right| 5,2%

| [[Borana]] || [[Język borana]] ||align="right"| 276 236 ||align=right| 0,58%

Struktura religijna kraju wg Spisu Powszechnego w 2019 roku<ref>{{Cytuj |tytuł = Table 2.30: Distribution of Population by Religious Affiliation and County – Census KE |data dostępu = 2020-03-25 |opublikowany = data.census.ke |url = http://data.census.ke/en_GB/dataset/table-2-30-distribution-of-population-by-religious-affiliation-and-county |język = en-GB |archiwum = https://web.archive.org/web/20200325000826/http://data.census.ke/en_GB/dataset/table-2-30-distribution-of-population-by-religious-affiliation-and-county |zarchiwizowano = 2020-03-25 }}</ref>:

** [[protestantyzm]] – 53,8% (głównie [[pentekostalizm|zielonoświątkowcy]], [[anglikanizmKościół Anglikański Kenii|anglikanie]] i [[kalwinizmKościół Prezbiteriański Wschodniej Afryki|kalwini]])

Kenia dysponuje trzema [[rodzaj sił zbrojnych|rodzajami sił zbrojnych]]: wojskami lądowymi, [[Marynarka Wojenna Kenii|marynarką wojenną]] oraz [[Kenijskie Siły Powietrzne|siłami powietrznymi]]{{r|<ref name="Global}}" />. Uzbrojenie sił lądowych Kenii składało się w 2014 roku z: 186 czołgów, 2 tys. opancerzonych pojazdów bojowych, 50 zestawów [[artyleria|artylerii]] holowanej oraz 12 [[Wieloprowadnicowa wyrzutnia rakietowa|wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych]]{{r|<ref name="Global}}" />. Marynarka wojenna Kenii dysponowała w 2014 roku 14 okrętami obrony przybrzeża{{r|<ref name="Global}}" />. Kenijskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 17 [[Samolot myśliwski|myśliwców]], 43 [[Samolot transportowy|samolotów transportowych]], 32 [[Samolot szkolno-bojowy|samolotów szkolno-bojowych]] oraz 66 [[Śmigłowiec|śmigłowców]]{{r|<ref name="Global}}" />.

Wojska kenijskie w 2014 roku liczyły 24,1 tys. żołnierzy zawodowych oraz 5 tys. rezerwistów. Według rankingu ''[[Global Firepower]]'' (2014) kenijskie siły zbrojne stanowią 63. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 595 mln dolarów ([[Dolar amerykański|USD]]){{R|<ref name="Global}}" />.

Kenia nie ma znaczących surowców mineralnych. Górnictwo ma niewielki udział w krajowym PKB, stanowi ok. 1%<ref name="mine">{{Cytuj |autor = |tytuł = Kenya’s mining industry: set for a boom? |czasopismo = Mining Technology |data = 2016-07-24 |data dostępu = 2017-12-19 |url = httphttps://web.archive.org/web/20201021140240/https://www.mining-technology.com/features/featurekenyas-mining-industry-set-for-a-boom-4958923/ |język = en}}</ref>. NajwiększeSoda wpływykalcynowana przynosi(używana wydobyciew sodyprodukcji naturalnejszkła) zjest jezioranajcenniejszym minerałem eksportowym Kenii i jest wydobywana nad jeziorem Magadi w dolinie Riftu. Złoża wapienia na wybrzeżu i w głębi kraju są wykorzystywane do produkcji cementu i w rolnictwie. Ważne są również wermikulit, którazłoto, zapewniarubiny, 4%topazy światowychi dostawsól, tegoa także fluoryt, używany w metalurgii, który jest wydobywany wzdłuż rzeki Kerio na surowcapółnocy<ref>{{Cytuj |autor = ThomsTeresa R. YagerKowalczyk |tytuł = TheKenia mineral|data industrydostępu in= Kenya2022-09-14 |dataopublikowany = 2010zAfryki.pl |opis=PDF– |wydawcaPolski =Portal U.S.o Geological SurveyAfryce |url = https://mineralszafryki.usgs.govpl/mineralskenia/pubs/country/2010/myb3-2010-ke.pdf |język = enpl}}</ref>. W czerwcu 2016 roku prezydent Kenii Uhuru Kenyatta podpisał ustawę, która ma przyczynić się do dynamicznego rozwoju tego sektora gospodarki. Według szacunków w 2030 roku górnictwo ma stanowić ok. 10% PKB{{R|<ref name="mine}}" />. Pomimo że Kenia jest najbardziej uprzemysłowionym krajem Afryki Wschodniej, to wkład przemysłu w PKB kraju wynosi 18%. Działalność przemysłowa skupiona jest wokół [[Nairobi]], [[Mombasa|Mombasy]] oraz [[Kisumu]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Wayback Machine |data = 2009-03-18 |data dostępu = 2017-12-19 |url = https://web.archive.org/web/20090318041714/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Kenya.pdf}}</ref>. Tylko 36% Kenijczyków posiada dostęp do energii elektrycznej, która wytwarzana jest głównie przez elektrownie geotermalne, spalające drewno<ref>{{Cytuj |tytuł = Access to electricity (% of population) Data |data dostępu = 2017-12-19 |opublikowany = data.worldbank.org |url = http://data.worldbank.org/indicator/EG.ELC.ACCS.ZS?locations=KE |język = en}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = IEA – Report |data dostępu = 2017-12-19 |opublikowany = www.iea.org |url = https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Kenya&product=electricityandheat |archiwum = https://web.archive.org/web/20180811133300/https://www.iea.org/statistics/statisticssearch/report/?country=Kenya&product=electricityandheat |zarchiwizowano = 2018-08-11 }}</ref>.

W Kenii uprawia się kawę, herbatę, sizal, tytoń, [[Pyretyna|piretrum]], pszenicę, kukurydzę, sorgo, proso, ziemniaki, bataty, maniok i trzcinę cukrową{{R|<ref name="pwn4}}" />. Główne ośrodki rolnicze stanowią wyżyny południowo-zachodniej części Kenii. Rolnictwo pokrywa (z wyjątkiem lat suchych) zapotrzebowanie na żywność{{R|<ref name="pwn4}}" />. Użytki zielone wraz z wykorzystywanymi okresowo terenami półpustynnymi zajmują 37,4% powierzchni kraju, a grunty orne 8%{{R|<ref name="pwn4}}" />.

W 2016 roku długość linii kolejowych wynosi 3,8 tys. km{{R|<ref name="infobox2}}" />. Głównym ośrodkiem komunikacji jest linia z Ugandy do Mombasy przechodząca przez Nairobi. W południowo-zachodniej części Kenii znajduje się dobrze rozwinięta sieć dróg kołowych. W 2017 roku Kenia otworzyła nową linię kolejową Mombasa-Nairobi{{R|<ref name="bbc}}" />. W całym kraju znajduje się 161,5 tys. km dróg, z czego 8500 km to autostrady{{R|<ref name="infobox2}}" />. Główny port lotniczy znajduje się w Nairobi. Główny port morski w Mombasie obsługuje wymianę handlową z Ugandą, [[Demokratyczna Republika Konga|Demokratyczną Republiką Konga]], Rwandą, [[Burundi]]{{R|<ref name="pwn4}}" />. W 2015 roku 46% ludności Kenii posiadało dostęp do Internetu, a prawie 38 mln ludzi korzystało z telefonów komórkowych{{R|<ref name="infobox2}}" />.

Wartość [[eksport]]u w 2015 roku wyniosła 5,2 mld dolarów amerykańskich, a [[import]]u 17,6 mld dolarów{{R|<ref name="atlas.media}}" />. Kenia eksportuje głównie herbatę, cięte kwiaty, produkty naftowe, warzywa, kawę, a importuje samochody, ropę naftową, pakowane leki, ciężarówki dostawcze{{R|<ref name="atlas.media}}" />. Kenia eksportuje towary główne do [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]], Ugandy, [[Holandia|Holandii]], Wielkiej Brytanii i [[Zambia|Zambii]]. Kenia importuje swoje towary głównie z [[Chiny|Chin]], [[Indie|Indii]], [[Japonia|Japonii]], Tanzanii i [[Południowa Afryka|Republiki Południowej Afryki]]{{R|<ref name="atlas.media}}" />.

<ref name="infobox1">Dane podane za ''[[Centralna Agencja Wywiadowcza|CIA]] [[The World Factbook]]'' [https://web.archive.org/web/20200831033452/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ke.html (''źródło:CIA'')] {{lang|en}}.</ref>

<ref name="infobox2">{{Cytuj |tytuł = The World Factbook – Central Intelligence Agency |data dostępu = 2017-08-16 |opublikowany = www.cia.gov |url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ke.html |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20200831033452/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ke.html |zarchiwizowano = 2020-08-31 }}</ref>