Kenia: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.5 |
m MalarzBOT: zmiana szablonu {{Państwo stary szablon infobox}} na {{Państwo infobox}} |
||
(Nie pokazano 40 wersji utworzonych przez 34 użytkowników) | |||
Linia 1:
{{Inne znaczenia|państwa|[[Kenia (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
{{Państwo infobox
|
|
|
|
|
|
|
|
|hymn = [[Hymn Kenii|{{J|sw|Ee Mungu Nguvu Yetu}}]]<br />(O Boże, nasza Siła)
|lokalizacja_obraz = Location Kenya AU Africa.svg▼
|hymn
|
|
|
|data powstania = 12 grudnia 1963
|język_urzędowy = [[Język suahili|suahili]], [[język angielski|angielski]]▼
|
|
|
|
|
|
|
|gęstość zaludnienia = 82 os./km²
|
|
|numer kierunkowy = +254
|
|
|
|
|religia dominująca = [[protestantyzm]] (53,8%)
▲ |UTC = +3
|terytoria zależne =
▲ |hymn = <center>[[Plik:National anthem of Kenya, performed by the United States Navy Band.wav]]</center>[[Hymn Kenii|Ee Mungu Nguvu Yetu]]
|terytoria autonomiczne =
|
|pkb
|domena = [[.ke]]▼
▲ |kod_samochodowy = EAK
|
|
|pkb psn na osobę = 3491<ref name="IMF" /> [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]
|
|
|
▲ |pkb = 79,5 mld<ref name="IMF">Dane na podstawie szacunków [[Międzynarodowy Fundusz Walutowy|IMF]] za rok 2017: {{Cytuj |tytuł = World Economic Outlook, April 2018 |data dostępu = 2018-05-05 |opublikowany = IMF |url = https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=55&pr.y=15&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=664&s=NGDP_RPCH%2CNGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |język = en}}</ref> [[Dolar amerykański|USD]]
|nazwa lokalizacji =
▲ |pkb_osoba = 1702{{r|IMF}} [[Dolar amerykański|USD]]
|
|
▲ |pkb_ppp_osoba = 3491{{r|IMF}} [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]
|opis miejsca =
|commons = Category:Kenya
|wikisłownik = Kenia
}}
'''Kenia''' (
Kenia należy do [[Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej|Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej]], [[Międzynarodowa Organizacja Pracy|Międzynarodowej Organizacji Pracy]], [[Bank Światowy|Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju]], [[Międzynarodowy Fundusz Walutowy|Międzynarodowego Funduszu Walutowego]], [[Międzynarodowy Trybunał Karny|Międzynarodowego Trybunału Karnego]], [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]], [[Światowa Organizacja Handlu|Światowej Organizacji Handlu]] oraz [[Unia Afrykańska|Unii Afrykańskiej]]
== Ustrój polityczny ==
{{Zobacz też|Konstytucja Kenii|Parlament Kenii}}
Kenia jest [[republika|republiką]] i członkiem brytyjskiej [[Wspólnota Narodów|Wspólnoty Narodów]]. [[Konstytucja Kenii|Konstytucja]] została uchwalona w 2010 roku po [[Referendum w Kenii w 2010 roku|referendum konstytucyjnym]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Kenya referendum date set |czasopismo = Daily Nation |data dostępu = 2017-12-19 |url = http://www.nation.co.ke/News/Kenya%20referendum%20date%20set/-/1056/918046/-/1gc3eiz/-/index.html |język = en}}</ref>. [[Głowa państwa|Głową państwa]] jest [[Prezydenci Kenii|prezydent]] wybierany w głosowaniu powszechnym na 5-letnią kadencję. Przysługuje mu prawo mianowania [[wiceprezydent]]a. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego [[Parlament Kenii|parlamentu]]: izbą wyższą jest [[Senat (Kenia)|Senat]], izbą niższą jest [[Zgromadzenie Narodowe (Kenia)|Zgromadzenie Narodowe]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Const2010 |data dostępu = 2017-12-19 |opublikowany = www.kenyalaw.org |url = http://www.kenyalaw.org/lex/actview.xql?actid=Const2010 |archiwum = https://web.archive.org/web/20180607042248/http://www.kenyalaw.org/lex/actview.xql?actid=Const2010 |zarchiwizowano = 2018-06-07
Najważniejszymi partiami politycznymi są: [[Afrykański Narodowy Związek Kenii]] (KANU), [[Jubilee (partia polityczna)|Jubilee]] (JP), [[Pomarańczowy Ruch Demokratyczny]] (ODM), [[Pomarańczowy Ruch Demokratyczny Kenii]] (ODM–K), [[Forum na rzecz Przywrócenia Demokracji–Kenia]] (FORD–Kenya) i [[Partia Jedności Narodowej (Kenia)|Partia Jedności Narodowej]] (PNU).
Linia 67 ⟶ 72:
[[Plik:Kisumu City.jpg|thumb|[[Kisumu]]]]
{{osobny artykuł|Geografia Kenii}}
Kenia jest krajem położonym we wschodniej [[Afryka|Afryce]] nad [[Ocean Indyjski|Oceanem Indyjskim]]. Większą część powierzchni zajmuje [[płaskowyż]], który obniża się od zachodu (wys. 2000–3000 m) ku wschodowi (do 500 m)
Sieć rzeczna jest słabo rozwinięta. Głównymi rzekami w Kenii są: [[Tana (rzeka w Kenii)|Tana]] i [[Athi|Galana]]. Na północy i wschodzie znajdują się [[rzeka okresowa|rzeki okresowe]]. W zapadliskowej strefie znajdują się liczne jeziora (na północy największe jest [[Jezioro Rudolfa]], na zachodzie zaś [[Jezioro Wiktorii]])
=== Klimat ===
Kenia znajduje się w zasięgu [[klimat równikowy|klimatu równikowego]] [[monsun]]owego ze stosunkowo wyrównanym przebiegiem temperatur w ciągu całego roku. Na wybrzeżu, w pasie do 40 km i w górach – wilgotny, na pozostałym obszarze – suchy
{| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align:center" width=
|-
!colspan=5| Tabela średnich rocznych temperatur dla kenijskich miast:
Linia 109 ⟶ 114:
|}
3 września 2008 roku w środkowej Kenii spadł śnieg
=== Flora i fauna ===
Na nizinie nadmorskiej znajduje się roślinność [[Sawanna drzewiasta|sawannowo-leśna]]. [[Step]]y lub [[Sawanna trawiasta|suche sawanny]] znajdują się we wnętrzu państwa. Na wschód od Jeziora Rudolfa występuje roślinność [[Półpustynia|półpustynna]] i pustynna. Wilgotne sawanny znajdują się w południowo-zachodniej części Kenii. Na wysokości 2000–3000 m są [[lasy deszczowe]], a w najwyższych piętrach gór zarośla i roślinność alpejska
Dominuje [[fauna]] typowa dla afrykańskiej sawanny oraz świetlistych lasów podzwrotnikowych
== Historia ==
[[Plik:Fort Jesus.jpg|thumb|Pozostałości Fort Jesus]]
{{osobny artykuł|Kalendarium historii Kenii}}
Początki osadnictwa sięgają [[paleolit]]u. Najdawniejszymi mieszkańcami Kenii są [[Buszmeni]]. [[Epoka żelaza]] nastała ok. I w. p.n.e., wraz z pierwszą migracją ludów Bantu
Pod koniec XV w. do Kenii dotarli [[Portugalczycy]], którzy w XVI i XVII w. zdominowali wybrzeże Kenii, zakładając [[baza nadmorska|bazy nadmorskie]], administracyjnie podporządkowane [[Goa]]
W latach 1895–1902 Brytyjczycy sprowadzili robotników z [[Indie Brytyjskie|Indii]] do budowy linii kolejowej z Mombasy nad Jezioro Wiktorii. Po jej ukończeniu w Kenii pozostało ok. 6500 Hindusów, którzy zajęli się handlem, rzemiosłem lub objęli niższe stanowiska urzędnicze
Po przystąpieniu [[Włochy|Włoch]] do wojny toczyły się walki na granicy kenijsko-somalijskiej. Afrykanie walczyli w Etiopii, Somalii, Indiach, [[Birma Brytyjska|Birmie]] oraz na [[Madagaskar]]ze
12 grudnia 1963 Kenia uzyskała niepodległość, przystępując do brytyjskiej [[Wspólnota Narodów|Wspólnoty Narodów]] i [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]]. W 1964 roku pierwszym premierem Kenii został Kenyatta. KANU i KADU zjednoczyły się, ale w 1966 roku Odinga utworzył [[Unia Ludu Kenii|Unię Ludu Kenii]]
W grudniu 2002 roku wybory prezydenckie i parlamentarne wygrała opozycja, prezydentem i szefem rządu został [[Mwai Kibaki]], przywódca [[Narodowa Tęczowa Koalicja|Narodowej Tęczowej Koalicji]]. Kibaki kandydował pod hasłem walki z korupcją
== Podział administracyjny ==
{{osobny artykuł|Podział administracyjny Kenii}}
[[Plik:Map showing Counties underthe new kenyan constitution..gif|thumb|Podział administracyjny Kenii]]
Kenia od 2013 roku podzielona jest na 47 hrabstw. Nowa konstytucja, która weszła w życie 27 sierpnia 2010, zlikwidowała dotychczasowy podział na prowincje, wprowadzając w zamian 47 hrabstw. Zgodnie z art. 17. konstytucji, rząd miał 5 lat na przekształcenie dotychczasowych prowincji w hrabstwa<ref>{{Cytuj |tytuł = Constitution of Kenya |data = 2010 |url = http://www.nation.co.ke/blob/view/-/913208/data/157983/-/l8do0kz/-/published+draft.pdf |język = en |data dostępu = 2017-08-16 |archiwum = https://web.archive.org/web/20161020101435/http://www.nation.co.ke/blob/view/-/913208/data/157983/-/l8do0kz/-/published+draft.pdf |zarchiwizowano = 2016-10-20
== Demografia ==
Około 70% ludności Kenii stanowią ludy [[Bantu]] (m.in. [[Kamba]], [[Kikuju]], [[Luhja]], [[Meru (lud)|Meru]]), które zamieszkują południową część wyżyn i wybrzeże
Językami urzędowymi w Kenii są [[język angielski]] i [[język suahili]]. Kenia należy do najbardziej zróżnicowanych kulturowo i językowo krajów w całej Afryce. Przy żyjących ponad trzydziestu grupach plemiennych, z których każda posługuje się innym językiem, nadmienić należy, że w niektórych plemionach występują również liczne różnice dialektowe, dlatego mówi się o około 44 językach
Kenia jest bardzo zróżnicowanym krajem pod względem etnicznym. Napięcia pomiędzy różnymi grupami etnicznymi są jednym z głównych problemów tego kraju.
Linia 145 ⟶ 150:
{| class="wikitable" align=right width=30% style="background: font-size: 80%; float: right; margin: 0 0 1em 1em;"
|-
!colspan=
|-
|colspan=
|-
|colspan=
|-
!Liczba ludności
|46 790 758
|-
!colspan=
|-
|0 – 14 lat
Linia 171 ⟶ 176:
* kobiet 775 842
|-
!colspan=
|-
|w całej populacji
Linia 194 ⟶ 199:
| -0,2 migrantów/1000 mieszkańców
|-
!colspan=
|-
|przy narodzeniu
Linia 211 ⟶ 216:
|1 mężczyzna/kobiet
|-
!colspan=
|-
|w całej populacji
Linia 222 ⟶ 227:
|33,7 martwych/1000 żywych urodzeń
|-
!colspan=
|-
|w całej populacji
Linia 236 ⟶ 241:
|3,14 urodzeń/kobietę
|-
!colspan=
|-
!Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS
Linia 272 ⟶ 277:
| [[Gusii]] || [[Język gusii]] ||align=right| 2 703 235 ||align=right| 5,7%
|-
| [[Mijikenda]] || [[Język mijikenda]] ||align=
|-
| [[Meru (lud)|Meru]] || [[Język meru]] ||align=right| 1 975 869 ||align=right| 4,2%
Linia 290 ⟶ 295:
| [[Kuria (lud)|Kuria]] || [[Język kuria]] ||align=right| 313 854 ||align=right| 0,66%
|-
| [[Borana]] || [[Język borana]] ||align=
|-
| [[Uganda|Ugandyjczycy]] || Języki ugandyjskie ||align=right| 95 938 ||align=right| 0,2%
Linia 307 ⟶ 312:
=== Religie ===
{{osobny artykuł|Religia w Kenii}}
Struktura religijna kraju wg Spisu Powszechnego w 2019 roku<ref>{{Cytuj |tytuł = Table 2.30: Distribution of Population by Religious Affiliation and County – Census KE |data dostępu = 2020-03-25 |opublikowany = data.census.ke |url = http://data.census.ke/en_GB/dataset/table-2-30-distribution-of-population-by-religious-affiliation-and-county |język = en
* [[chrześcijaństwo]] – 85,5%:
** [[protestantyzm]] – 53,8% (głównie [[pentekostalizm|zielonoświątkowcy]], [[
** [[katolicyzm]] – 20,6%
** niezależne kościoły afrykańskie – 7,0%
Linia 322 ⟶ 327:
== Siły zbrojne ==
Kenia dysponuje trzema [[rodzaj sił zbrojnych|rodzajami sił zbrojnych]]: wojskami lądowymi, [[Marynarka Wojenna Kenii|marynarką wojenną]] oraz [[Kenijskie Siły Powietrzne|siłami powietrznymi]]
Wojska kenijskie w 2014 roku liczyły 24,1 tys. żołnierzy zawodowych oraz 5 tys. rezerwistów. Według rankingu ''[[Global Firepower]]'' (2014) kenijskie siły zbrojne stanowią 63. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 595 mln dolarów ([[Dolar amerykański|USD]])
{{Zobacz też|Kenijskie Siły Powietrzne}}
Linia 331 ⟶ 336:
Kenia jest krajem rolniczym z rozwijającym się przemysłem przetwórczym i usługami. Po [[Recesja gospodarcza|recesji]] z przełomu lat 80. i 90. XX w. Kenia kontynuuje reformy i [[prywatyzacja|prywatyzację]]. W 2016 roku rolnictwo wytwarzało 32,7% produktu krajowego brutto, przemysł 18%, a usługi 49,3%<ref name=":0" />. [[Produkt krajowy brutto]] w 2016 roku wyniósł 70,53 mld USD, 1551 USD na osobę<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = World Economic Outlook October 2017 – Kenya |data = |data dostępu = 2017-12-19 |opublikowany = www.imf.org |url = https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=71&pr.y=10&sy=2015&ey=2022&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=664&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,LP&grp=0&a= |język = en}}</ref>.
Kenia nie ma znaczących surowców mineralnych. Górnictwo ma niewielki udział w krajowym PKB, stanowi ok. 1%<ref name="mine">{{Cytuj |autor = |tytuł = Kenya’s mining industry: set for a boom? |czasopismo = Mining Technology |data = 2016-07-24 |data dostępu = 2017-12-19 |url =
W Kenii uprawia się kawę, herbatę, sizal, tytoń, [[Pyretyna|piretrum]], pszenicę, kukurydzę, sorgo, proso, ziemniaki, bataty, maniok i trzcinę cukrową
Sektor usług jest zdominowany przez turystykę, która zapewnia duże przychody do budżetu państwa. Co roku Kenię odwiedza ok. 1,5 mln turystów, głównie z Wielkiej Brytanii, USA oraz Chin<ref>{{Cytuj |tytuł = Subscribe to read |data dostępu = 2017-12-19 |opublikowany = Financial Times |url = http://www.ft.com/cms/s/0/f6248718-6040-11e4-88d1-00144feabdc0.html#axzz3gv9wQKaf}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = More tourists are turning away from Kenya as election insecurity worries grow |czasopismo = Quartz |data dostępu = 2017-12-19 |url = https://qz.com/700450/more-tourists-are-turning-away-from-kenya-as-election-insecurity-worries-grow/ |język = en}}</ref>.
W 2016 roku długość linii kolejowych wynosi 3,8 tys. km
Wartość [[eksport]]u w 2015 roku wyniosła 5,2 mld dolarów amerykańskich, a [[import]]u 17,6 mld dolarów
== Uwagi ==
{{Uwagi|
<ref name="infobox1">Dane podane za ''[[Centralna Agencja Wywiadowcza|CIA]] [[The World Factbook]]'' [https://web.archive.org/web/20200831033452/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ke.html (''źródło:CIA'')] {{lang|en}}.</ref>
}}
== Przypisy ==
<references>
<ref name="infobox2">{{Cytuj |tytuł = The World Factbook – Central Intelligence Agency |data dostępu = 2017-08-16 |opublikowany = www.cia.gov |url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ke.html |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20200831033452/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ke.html |zarchiwizowano = 2020-08-31
<ref name="atlas.media">{{Cytuj stronę |url = http://atlas.media.mit.edu/en/profile/country/ken/ |tytuł = Kenya |opublikowany = atlas.media.mit.edu |język = en |data dostępu = 2017-08-21}}</ref>
<ref name="bbc">{{Cytuj stronę |url = http://www.bbc.com/news/world-africa-40092600 |tytuł = Kenya opens Nairobi-Mombasa Madaraka Express railway |data = 2017-05-31 |opublikowany = bbc.com |język = en |data dostępu = 2017-08-21}}</ref>
Linia 363 ⟶ 368:
<ref name="pwn7">{{encyklopedia PWN|id = 4574479|tytuł=Kenia. Ustrój polityczny|data dostępu=2017-08-14}}</ref>
<ref name="tvn">{{Cytuj stronę |url = http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/w-kenii-pada-snieg,69567.html |tytuł = W Kenii pada śnieg! |autor = tvn24.pl |data = 2008-09-03 |język = pl |data dostępu = 2015-04-02}}</ref>
</references>
== Linki zewnętrzne ==
|