Ludwik Zejszner: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Wersja z 03:25, 23 lis 2021 edytuj Mathieu Mars .bot (dyskusja \| edycje) Boty 585 173 edycje →‎Linki zewnętrzne: dodanie kategorii ← poprzednia edycja		Aktualna wersja na dzień 13:27, 20 cze 2024 edytuj anuluj edycję Poważny (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 861 edycji m →‎Działalność naukowa: jęz.
(Nie pokazano 15 wersji utworzonych przez 11 użytkowników)
Linia 7: \|data urodzenia = [[1805]] \|miejsce urodzenia = [[Warszawa]] \|data śmierci = [[3 stycznia]] [[1871]] \|miejsce śmierci = [[Kraków]] \|stopień lub tytuł naukowy = profesor \|jakich nauk = geograficznych \|specjalność = \|almamater = [[Uniwersytet Warszawski]] \|aktywność zawodowa = Linia 31: \|www = }} '''Ludwik Zejszner''' (ur. w [[1805]] w [[Warszawa\|Warszawie]], zm. [[3 stycznia]] [[1871]] w [[Kraków\|Krakowie]]) – polski [[geologia\|geolog]], [[Paleontologia\|paleontolog]], [[geografia\|geograf]], [[kartografia\|kartograf]] i [[Krajoznawstwo\|krajoznawca]], prekursor [[Kartografia geologiczna\|kartografii geologicznej]] w Polsce. W pracach publikowanych po niemiecku zapisywał swoje nazwisko jako '''Ludwig''' '''Zeuschner'''<ref>{{Cytuj \|autor = Zeuschner, L. \|tytuł = Geognostische Beschreibung der mittleren devonischen Schichten zwischen Grzegorzowice und Skaly-Zagaje bei Nowa Slupia \|czasopismo = Zeitschrift der Deutschen Geologischen Gesellschaft \|data = 1869 \|wolumin = 21 \|s = 263-274. \|url = https://www.zobodat.at/pdf/Z-dtsch-Geol-Ges_21_0263-0274.pdf}}</ref>. == Życiorys == Syn nadwornego aptekarza króla [[Stanisław August Poniatowski\|Poniatowskiego]]. Studiował na [[Uniwersytet Warszawski\|Królewskim Uniwersytecie Warszawskim]], a potem na uniwersytetach w [[Berlin]]ie i [[Getynga\|Getyndze]]. Na tej ostatniej obronił [[doktor (stopień naukowy)\|doktorat]] z [[Krystalografia\|krystalografii]] w 1829 r.{{r\|graniczny_et_al}} W 1829 r. został kierownikiem katedry mineralogii na [[Uniwersytet Jagielloński\|Uniwersytecie Jagiellońskim]], którą kierował do 1833 r., gdy został zdymisjonowany za posiadanie polskiej prasy niepodległościowej z okresu [[Powstanie listopadowe\|powstania listopadowego]]. Następnie do 1837 r. był dyrektorem [[Górnictwo\|górnictwa]] [[Wolne Miasto Kraków\|Wolnego Miasta Krakowa]]. W okresie 1838–1847 mieszkał w Warszawie, gdzie zajmował się własną pracą naukową. Po [[Wiosna Ludów\|Wiośnie Ludów]] powrócił w 1848 na [[Uniwersytet Jagielloński]], gdzie pracował do 1857 r. Od tegoż 1857 r. zatrudniony w [[Akademia Medyko-Chirurgiczna w Warszawie\|warszawskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej]], a następnie w warszawskim państwowym biurze geologicznym, gdzie wykonywał mapy geologiczne i badał złoża na terenie [[Królestwo Polskie (kongresowe)\|Kongresówki]]. Tu związał się ze stronnictwem [[Aleksander Wielopolski\|Wielopolskiego]] i przeszedł do służby rządowej jako urzędnik do specjalnych poruczeń. Po upadku [[powstanie styczniowe\|powstania styczniowego]], którego był przeciwnikiem, powrócił do [[Galicja (Europa Środkowa)\|Galicji]]. Następnie pracował w karpackim przemyśle [[Ropa naftowa\|naftowym]] aż do 1870 r., kiedy to powrócił do Krakowa. 3 stycznia 1871 r. został zamordowany przez osobę, którą przyjął na służbę. Powód zbrodni nie został wyjaśniony – w grę wchodził motyw rabunkowy lub polityczny<ref>Szerzej opisuje sprawę Widacki, 1992.</ref>. Pochowany na [[~~Cmentarz~~cmentarz Rakowicki\|~~Cmentarzu~~cmentarzu Rakowickim]] w Krakowie<ref>{{Cytuj \|~~autor~~redaktor = [[Jan Wiktor Tkaczyński ~~(red.)~~]] \|tytuł = Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803-2017\|wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego \| miejsce = Kraków \|data = 2018 \|isbn = 9788323345275\|s = 329}}</ref> (pas 23, płd.). [[Plik:Grób prof. Ludwika Zeisznera.jpg\|mały\|Grób prof. Ludwika Zeisznera na ~~Cmentarzu~~cmentarzu Rakowickim]] == Działalność naukowa == W swoich badaniach geologicznych specjalizował się przede wszystkim w [[Karpaty\|Karpatach]] i [[Góry Świętokrzyskie\|Górach Świętokrzyskich]]. W latach 1829–1856 systematycznie badał [[Tatry]], a ze swoich wszystkich publikacji ok. jedną czwartą poświęcił ich geologii. Za jego główną pracę w ~~tym~~tej ~~temacie~~dziedzinie należy uznać ''Rzut oka na budowę geologiczną Tatrów'' (Warszawa 1842)<ref name=H&B>Houdek Ivan, Bohuš Ivan: ''Osudy Tatier'', Šport, Bratislava 1976, s. 68</ref>. W 1843 r. towarzyszył w wycieczkach w Tatry i Góry Świętokrzyskie wybitnemu brytyjskiemu geologowi i [[Stratygrafia\|stratygrafowi]] [[Roderick Murchison\|Roderickowi Murchisonowi]]. W 1844 r. w Berlinie opublikował, choć anonimowo, pierwszą w dziejach szczegółową mapę geologiczną Tatr, która została potem wykorzystana w mapie geologicznej Europy Środkowej Murchisona z 1845 r., a następnie w mapie geologicznej całego imperium austriackiego autorstwa [[Wilhelm von Haidinger\|Haidingera]] z 1847 r. Jako jeden z pierwszych zwrócił uwagę na dawne [[zlodowacenie]] Tatr i prowadził badania w tym kierunku<ref>Szaflarski Józef: ''Poznanie Tatr. Szkice z rozwoju wiedzy o Tatrach do połowy XIX wieku'', Warszawa 1972</ref>. Zajmował się również [[Hipsometria\|hipsometrią]], [[klimat]]em i [[Hydrografia\|hydrografią]] Tatr, tatrzańskim nazewnictwem i kulturą górali tatrzańskich<ref name=H&B/>. Eksplorował również [[Pasmo Babiogórskie]]. Na szczycie [[Babia Góra\|Babiej Góry]] stanął 31 sierpnia 1830 r., jako pierwszy zapisując jego nazwę w formie ''Diabła Kuchnia''<ref>Omylak Józef: ''Z dziejów poznania i ochrony'', w: "Światy Babiej Góry", wyd. Babiogórski Park Narodowy i Wydawnictwo "Grafikon", Zawoja 2002, s. 153</ref>. W 1849 r. jako jeden z pierwszych polskich naukowców odbył i opisał podróż do źródeł [[Wisła\|Wisły]] i na [[Barania Góra\|Baranią Górę]]. W latach 50 i 60. XIX w. wykonał 9 arkuszy mapy geologicznej Gór Świętokrzyskich. W sumie był autorem 146 prac naukowych i szeregu mniejszych publikacji. Prowadził też badania paleontologiczne m.in. nad jurajskimi ślimakami z wapieni w Inwałdzie. Autor podręcznika [[Mineralogia\|mineralogii]], podręcznika paleontologii<ref>{{Cytuj \|autor = Zejszner, L. \|tytuł = Paleontologia polska. Opis zoologiczny, botaniczny i geologiczny wszystkich zwierząt i roślin skamieniałych polskich do poznania warstw ziemi służący wraz z wizerunkami wszystkich gatunków rysowanemi z natury \|data = 1846 \|miejsce = Warszawa \|wydawca = Nakładem Redakcyi Biblioteki Warszawskiéj \|url = https://www.paleo.pan.pl/people/archive/Zejszner/zejszner_2_tekst.pdf \|archiwum = https://www.paleo.pan.pl/people/archive/Zejszner/zejszner_2_tablice.pdf}}</ref>, książki popularnonaukowej ''Geologia do łatwego zastosówania''[!] (1856), tłumacz z niemieckiego monografii [[Alexander von Humboldt\|Humboldta]] pt. ''Kosmos''. Członek - korespondent [[Galicyjskie Towarzystwo Gospodarskie\|Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego]] (~~1846-1870~~1846–1870)<ref>''Provinzial-Handbuch der Königreich Galizien und Lodomerien für das Jahr'' '''1850''', s. 560; '''1851''', s. 625; '''1852''', s. 610; '''1853''', s. 618; '''1854''', s. 634; ''Handbuch des Lemberger Sttathalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr'' '''1855''', s. 462; '''1856''', s. 208; '''1857''', s. 356; '''1858''', s. 250; '''1859''', s. 267; '''1860''', s. 270; '''1861''', s. 402; '''1862''', s. 414; '''1863''', s. 425; '''1864''', s. 434; '''1865''', s. 447; '''1865''', s. 462; ''Galizisches Provinzial-Hanbuch für das Jahr'' '''1868''', s. 808; '''1869''', s. 532; ''Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok'' '''1870''', s. 569;</ref>. Oprócz prac geologicznych sporządził liczne opracowania [[Etnografia\|etnograficzne]], zwłaszcza ludów karpackich, w tym wydał ''[[Pieśni ludu Podhalan, czyli górali tatrowych polskich]]'' (1845). == Upamiętnienie == Na jego cześć nazwano rodzaj ramienionogów jurajskich ''Zeuschneria'' Smirnova, 1975<ref>{{Cytuj \|autor = Smirnova, T.N. \|tytuł = Revision of the Upper Tithonian brachiopods from Inwałd (Polish Carpathians) \|czasopismo = Acta Geologica Polonica \|data = 1975 \|wolumin = 25 \|numer = 1 \|s = 115–139 \|url = https://geojournals.pgi.gov.pl/agp/article/view/9910/8443}}</ref>, którego gatunek typowy pochodzi z badanego wcześniej przez Zeuschnera odsłonięcia w [[Inwałd]]zie. Natomiast nazwa rodzajowa ''Zejszneria'' Siemiradzki, 1922 (ramienionóg dewoński, poprawna nazwa ''Carinatina'' Nalivkin, 1930)<ref>{{Cytuj \|autor r = Copper, P. \|redaktor = R.L. Kaesler \|rozdział = Atrypida \|tytuł = Treatise on Invertebrate Paleontology, Part H, Brachiopoda (revised), Vol. 4 \|data = 2002 \|isbn = 0-8137-3108-9 \|s = 1375–1474}}</ref> została uznana za ''[[nomen oblitum]]'' (łac. "nazwa zapomniana"); jest to dość rzadki przypadek, kiedy po spełnieniu kilku szczególnych warunków i wbrew ogólnym regułom nomenklatury zoologicznej jako poprawną przyjmuje się nazwę późniejszą Ponadto na cześć L. Zejsznera nazwano kilkanaście gatunków kopalnych zwierząt i roślin<ref>{{Cytuj \|autor = Syniawa, M. \|tytuł = Biograficzny słownik przyrodników śląskich. Część 1 \|data = 2000 \|miejsce = Katowice \|s = 234 \|url = http://www.sbc.org.pl/Content/248990/PDF/K_MaterialyOpracowania_3_2000.pdf}}</ref>, między innymi: * ''Rhynchonella zeuschneri'' Zittel, 1870 ([[Ramienionogi\|ramienionóg]] jurajski z obszaru współczesnych Pienin, obecna nazwa ''Lacunosella zeuschneri'')<ref>{{Cytuj \|autor = Barczyk, W. \|tytuł = Rhynchonellid brachiopods from the Upper Tithonian and Lower Berriasian of the Pieniny Klippen Belt \|czasopismo = Acta Geologica Polonica \|data = 1979 \|wolumin = 29 \|numer = 1 \|s = 5158 \|url = https://geojournals.pgi.gov.pl/agp/article/view/9505/8053}}</ref>; * ''Chonetes zeuschneri'' Sobolew, 1909 (ramienionóg dewoński z obszaru współczesnych Gór Świętokrzyskich, obecna nazwa ''Devonaria zeuschneri'')<ref>{{Cytuj \|autor = Baliński, A.; Halamski, A.T. \|tytuł = Pre-Taghanic (Lower to lower Middle Givetian) brachiopods from Miłoszów in the Holy Cross Mountains (Poland) \|czasopismo = Annales Societatis Geologorum Poloniae \|data = 2023 \|wolumin = 93 \|numer = 1 \|s = 3–102 \|url = http://www.asgp.pl/sites/default/files/volumes/93_1_003_102_Balinski_Halmaski.pdf}}</ref>; * ''Vielicyathus zejszneri'' Morycowa & Roniewicz, 1987 ([[Koralowce\|koralowiec]] mioceński z okolic Wieliczki)<ref>{{Cytuj \|autor = Morycowa, E.; Roniewicz, E. \|tytuł = Scleractinian corals from the Middle Miocene salt deposits in Carpathian Foredeep, Poland \|czasopismo = Acta Palaeontologica Polonica \|data = 1987 \|wolumin = 32 \|numer = 1–2 \|s = 105–119 \|url = https://www.app.pan.pl/archive/published/app32/app32-105.pdf}}</ref>. Katalog zbiorów L. Zejsznera z dewonu Gór Świętokrzyskich<ref>{{Cytuj \|autor = Siemiradzki, J. \|tytuł = Zbiory L. Zejsznera z kieleckiego dewonu \|czasopismo = Sprawozdanie Komisyi fizjograficznej \|data = 1909 \|wolumin = 43 \|numer = 3 \|s = 62–94}}</ref><ref>{{Cytuj \|autor = Siemiradzki, J. \|tytuł = Sur la faune dévonienne des environs de Kielce d’après les collections de feu le professeur L. Zejszner \|czasopismo = Bulletin international de l’Académie des Sciences de Cracovie, Classe des Sciences mathématiques et naturelles \|data = 1909 \|wolumin = 1909 \|numer = 5 \|s = 765–770 \|url = https://www.biodiversitylibrary.org/item/26235#page/831/mode/1up}}</ref> zestawił [[Józef Siemiradzki]]. Kolekcja ta jest przechowywana w [[Muzeum Przyrodnicze im. Dzieduszyckich we Lwowie\|Państwowym Muzeum Przyrodniczym]] we [[Lwów\|Lwowie]] (d. Muzeum im. Dzieduszyckich). Jego imieniem nazwano też Schronisko Górskie PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich == Przypisy == <references> ~~{{Przypisy\|~~ <ref name=graniczny_et_al>{{cytuj pismo \|autor=Marek Graniczny, Joanna Kacprzak, Halina Urban i Piotr Krzywiec \|tytuł=Ludwik Zejszner – wybitny człowiek i przyrodnik, jeden z pionierów kartografii geologicznej w Polsce\|czasopismo= Przegląd Geologiczny\|wolumin=55\|wydanie=11\|rok=2007\|strony= 925-932\|url=http://web.pgi.gov.pl/images/stories/przeglad/pg_2007_11_17.pdf}}</ref> </references> }} == Bibliografia == #* {{cytuj pismo \|autor=Marek Graniczny, Joanna Kacprzak, Halina Urban i Piotr Krzywiec \|tytuł=Ludwik Zejszner – wybitny człowiek i przyrodnik, jeden z pionierów kartografii geologicznej w Polsce\|czasopismo= Przegląd Geologiczny\|wolumin=55\|wydanie=11\|rok=2007\|strony= 925-932}} #* {{cytuj książkę\|imię=Jan\|nazwisko=Widacki\|autor link=Jan Widacki\|tytuł=Stulecie polskich detektywów\|miejsce=Kraków\|rok=1992\|wydawca=Wydawnictwo Wawelskie \|isbn = 83-85347-04-6}} #* {{Cytuj książkę \| nazwisko = Salmonowicz \| imię = Stanisław \| nazwisko2 = Szwaja \| imię2 = Janusz \|autor link2 = Janusz Szwaja\| nazwisko3 = Waltoś \| imię3 = Stanisław \|autor link3 = Stanisław Waltoś\| tytuł = Pitaval krakowski \| wydawca = Wydawnictwo Literackie Kraków \| miejsce = Kraków \| data = 1974 \| strony = 258-275}} == Linki zewnętrzne == * [http://hint.org.pl/itd=n42 Prace Ludwika Zejsznera w języku polskim dostępne w Sieci] (Katalog HINT) * [https://www.zobodat.at/publikation_series.php?as_l%5B0%5D%5Bi%5D=surnamenr&as_l%5B0%5D%5Bqt%5D=equals&as_l%5B0%5D%5Bv%5D=58635&as_l%5B1%5D%5Bi%5D=&view=list Prace Ludwika Zejsznera w języku niemieckim dostępne w Sieci] (baza danych ZOBODAT) * [https://polona.pl/search/?filters=public:1,creator:%22Zejszner,_Ludwik_(1805--1871)%22 Dzieła Ludwika Zejsznera] w bibliotece [[Polona]] Linia 67 ⟶ 80: [[Kategoria:Ludzie związani z Tatrami]] [[Kategoria:Polscy geolodzy]] [[Kategoria:Polscy paleontolodzy]] [[Kategoria:Polscy geografowie]] [[Kategoria:Polscy krajoznawcy]] Linia 73 ⟶ 87: [[Kategoria:Urodzeni w 1805]] [[Kategoria:Zmarli w 1871]] [[Kategoria:Pochowani na ~~Cmentarzu~~cmentarzu Rakowickim ~~w Krakowie~~]] [[Kategoria:Ofiary zabójstw w Polsce]] [[Kategoria:Ludzie urodzeni w Warszawie]] [[Kategoria:Osoby upamiętnione nazwami taksonów biologicznych]]