Polanie: Różnice pomiędzy wersjami

{{Cytat

|treść = Wzrost zaludnienia u Lechitów nadwarteńskich wywołać musiał wcześnie potrzebę rolnictwa, tj. przemiany lasów na pola, od których nazwano ich „polanami”, czyli „polakami”. Najtrafniej określił początek tej nazwy [[Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego|Długosz]]: „Lechitowie, ci zwłaszcza, którzy na polach siedzieli, zostali przez inne pokrewne sobie drużyny, koczujące po lasach, nazwani Polanami, tj. pól mieszkańcami, a ta nazwa tak się potem między ludźmi utarła, że dawne nazwisko (Lechitów) poszło w zapomnienie, a naród i kraj wszystek począł mianować się Polską”. W którym wieku to nastąpiło, nie podobna dzisiaj ściśle oznaczyć. W każdym razie [[Marcin Kromer|Kromer]] zdaje się być bliskim prawdy, pisząc w wieku XVI: „Nazwisko Polaków ledwie od siedmi albo ośmi set lat do używania weszło”. W najdawniejszych świadectwach, jakie mamy z końca X wieku, nazwę Polski pisano po łacinie: Polonia i Polenia, a [[Bruno z Kwerfurtu|Bruno]], pisząc żywot [[Święty Wojciech|św. Wojciecha]] około r. 1000, nazywa Polaków: Polani, Poloni i Poloniani.

|źródło = [[Zygmunt Gloger]] powołując się na [[Jan Długosz|Jana Długosza]] tak to opisuje<ref>[http://literat.ug.edu.pl/glogre/0005.htm Zygmunt Gloger, ''Geografia historyczna ziem dawnej Polski'' Kraków 1903] (</ref>

}}

[[Plik:Papłoński Helmolda Kronika Słowiańska.jpeg|thumb|240px|''[[Kronika Słowian]]'' mnicha [[Helmold]]a wydana po polsku w 1862 w Warszawie w tłumaczeniu [[Jan Papłoński|Jana Papłońskiego]] jedno z XII w. źródeł wymieniających plemię Polan.]]

[[Plik:Denar rys chrobry1.png|thumb|240px|[[Denar Princes Polonie]] z XI w. z łacińskim określeniem Polski bity przez [[Mennica|mennicę]] książęcą [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]]{{odn|Tadeusz Kałkowski|1974|s=40-41}}.]]

 

 

Po raz kolejny Polanie zanotowani zostali w [[średniowiecze|historycznym]] [[Traktat (nauka)|traktacie]] ''[[Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum]]'' spisanym w latach 1075–1080 przez niemieckiego kronikarza i geografa [[Adam z Bremy|Adama z Bremy]]. Wymienia on Polan oraz słowiańskie plemiona z nimi sąsiadujące. Za strefę graniczną pomiędzy [[Słowianie połabscy|Słowianami połabskimi]] z plemion [[Wieleci|wieleckich]] oraz [[Wieleci|lucickich]], a [[Pomorzanie|Pomorzanami]] i Polanami uznaje on rzekę [[Odra|Odrę]]. Według jego relacji ziemia Polan graniczy z ziemiami pomorskimi, pruskimi, czeskimi i rozciąga się aż po granice państwa ruskiego: ''Trans Oddoram fluvium primi habitant Pomerani, deinde '''Polani''', qui a latere habent hinc Pruzzos, inde Behemos, ab oriente Ruzzos'' czyli w języku polskim ''Wzdłuż rzeki [[Odra|Odry]] pierwsi żyją [[Pomorzanie]], dalej '''Polanie''', którzy graniczą z [[Prusowie|Prusami]], [[Czesi|Czechami]], a na wschodzie z [[Rusowie|Rusami]]''{{odn|Georgius Heinricus Pertz|1846|s=59}}{{odn|Henryk Łowmiański|1967|s=171–172}}. W tekście wymienia również kilkukrotnie Polskę w różnych odmianach ''Polonia'', ''rege Polanorum Bolizlao'' itp.{{odn|Georgius Heinricus Pertz|1846|s=73}}

 

{{Cytat

|styl = środek

}}

 

== Krytyka i kontrowersje ==

 

Nazwa [[choronim]]u ''Polonia'' i [[etnonim]]u ''Poloni'' pojawia się ok. 1000 r. nagle, i pomimo iż raczej oczywisty jest związek ich źródłosłowu z ''polem'', czyli: miejscem równym, odkrytym, uprawianym, wylesionym itp. (przy czym z czysto etymologicznego punktu widzenia najbardziej poprawne były zdaniem P. Urbańczyka wersje ''Polenia'' i ''Poleni'' [[Thietmar z Merseburga|Thietmara]]) to istnienia plemienia Polan na terenie późniejszej [[Wielkopolska|Wielkopolski]], a priori założyć nie można. Przy okazji odrzuca podstawowe tezy Frieda, iż nazwę ''Polonia/Poleni'' nadał krajowi Chrobrego [[Otton III (cesarz rzymski)|Otton III]] podczas [[Zjazdy gnieźnieńskie|zjazdu gnieźnieńskiego]] (nadanie nowego imienia przy chrzcie), gdyż w opinii samego Ottona III był on ''in Sclavania in civitae Gnesni ubi corpus beati martyris Ad[alberti... re]quiescit''<ref>dokument cesarza Ottona III, wystawiony w trakcie Zjazdu Gnieźnieńskiego (''actum in Sclavania in civitate Gnesni ubi corpus beati martyris Adalberti requiescit''), mówiący o nadaniu hrabstwa Vicenza (region Wenecji Euganejskiej) na rzecz włoskiego biskupa Hieronima, wiernego stronnika cesarza, który w tych dniach musiał znajdować się w orszaku Ottona III.</ref>, a więc w ''w kraju Słowian (Słowianii), w mieście Gnieźnie, gdzie spoczywa ciało błogosławionego męczennika Wojciecha'', a o istnieniu Polan i Polonii pojęcia raczej nie posiadał, i doszukiwanie się pochodzenia nazwy od ''polewania (wodą podczas chrztu)'' uważa za kuriozalne<ref>{{Cytuj|autor = Przemysław Urbańczyk |tytuł = Trudne początki Polski |data = 2008 |isbn = 978-83-229-2916-2 |miejsce = Wrocław |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego |s = 317 |oclc = 297524057}}</ref>.

 

 

{{Cytat

|treść = ''Polska'' nie nazwaną została od ''pola''; kraj, o którym jego kronikarz l-szy mówił, iż był cały ''lasami'' okryty: ''Polonia regio est nemorosa'' (Gall), nie mógł być nazwanym od ''pola''. Gdy więc pierwiastkiem wyrazu ''Polska'', ''Polacy'' nie jest dźwięk ''pole'', być musi przyimek ''po'', który też był powszechnym u Słowian w odcienianiu imion właściwych (''Po-morze, Po-lesie, Po-dole, Po-łowcy, Po-labij'' itp). [...] I nazwiska: ''Podlasie Pod-Lachią'' a ''Polesie Po-Lechią'' (''po'' ma tu znaczenie od zewnętrznego względu) zapewne oznaczają; pierwiastkiem bowiem tych nazwisk nie mógł być ''las''. Jako leżąca za ''lasem'' przy ''lesie'' pod ''lasem'', może się uważać wioska, miasto (''Zalesie, Przyborze, Podhajce'' i t. p), ale nie cała prowincya, sama zwłaszcza w lasy obfitująca.

|źródło = [[Aleksander Tyszyński]] tak pisał<ref>Aleksander Tyszyński, ''Uwagi nad pismem p. Maciejowskiego „Pierwotne Dzieje Polski i Litwy”'' [w:] [http://books.google.pl/books?id=P8oDAAAAYAAJ&printsec=titlepage ''Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przymysłowi.'', Warszawa 1848 r., s.576–577]</ref>:

}}

 

== Pochodzenie i ekspansja ==

 

Trwa dyskusja naukowców na temat pierwotnej stolicy Polan. Wyniki ostatnich datowań [[Dendrochronologia|dendrochronologicznych]] pokazują, że w Wielkopolsce na początku [[X wiek]]u mamy do czynienia z horyzontem chronologicznym niszczenia plemiennych grodów obronnych powstałych w czasach przedpiastowskich. Nowe grody, które możemy wiązać właśnie z Polanami, powstają nie wcześniej niż ok. [[930]]–[[940]] ([[Grzybowo (powiat wrzesiński)|Grzybowo]], [[Moraczewo (powiat gnieźnieński)|Moraczewo]], [[Kłecko]]<ref>[http://gniezno.com.pl/wiadomosci/czytaj/7751/badania_archeologiczne_w_klecku.html R. Temczuk, Badania archeologiczne w Kłecku]</ref>, [[Ostrów Lednicki]], [[Gniezno]], [[Giecz]]) podczas gdy inne wznoszono ponownie ([[Poznań]]). Niezależnie od sprawy piastowskich grodów wczesnopaństwowych można rozpatrywać koncepcję miejsca centralnego wspólnoty terytorialnej (plemienia) zamieszkującego archeologiczną ziemię gnieźnieńską. Zdaniem [[Zofia Hilczer-Kurnatowska|Zofii Kurnatowskiej]] (2000) od samego początku rolę taką spełniało Gniezno, mimo że aż do ok. 940 r. nie było grodem. Od przełomu VIII i IX w. na Górze Lecha istniały miejsca kultu (na wyższej kulminacji w rejonie kościoła św. Jerzego oraz na niższej kulminacji, pod archikatedrą prymasowską). W Gnieźnie mogły już od tego czasu odbywać się ogólnoplemienne ceremonie kultowe, obrady wiecu i starszyzny oraz intronizacje książąt. Podobnego zdania jest prof. [[Hanna Kóčka-Krenz]]: ''Gniezno najprawdopodobniej było początkowo znaczącym ośrodkiem kultowym, świadczyć o tym mogą ostatnie badania pod kościołem [[Kościół św. Jerzego w Gnieźnie|św. Jerzego]]''<ref>Opinia prof. [[Hanna Kóčka-Krenz|Hanny Kóčko-Krenz]] na [http://www.grodklecko.pl/index.php/14-sample-data-articles/270-pani-prof-hanna-kocka-krenz-w-klecku Gród Kłecko (z 14.11.2012)]</ref>.

* [[Gniezno]] – być może centrum kultu (odkrycia archeologiczne sugerują obecność pogańskiej świątyni, znaleziono tu bowiem niezwykłych rozmiarów kopiec usypany z kamieni, interpretowany jako miejsce kultu pogańskiego)

* [[Giecz]] – zdaniem prof. Zofii Kurnatowskiej gród, z którego rozpoczęła się ekspansja Piastów; utracił on jednak znaczenie, o czym świadczą niedokończone budowle z czasów pierwszych Piastów

 

Rozstrzygnięcie, który z tych ośrodków mógł być stolicą pierwszego państwa Polan, jest niemożliwe. Wszystkie one, jak również i inne (np. Kalisz, Płock), stanowiły tzw. ''sedes regni principales'' ([[główna siedziba królestwa]]), czyli ośrodki władzy, w których znajdowały się m.in. książęce palatia. Książę sprawował władzę objeżdżając kolejno te ośrodki. Podobnie sprawowana była władza w państwie Karolingów i we wczesnym [[Święte Cesarstwo Rzymskie|Świętym Cesarstwie Rzymskim]].

* Witold Chrzanowski, Polanie, Kraków 2008 (Kronika Słowian, T. II) {{ISBN|978-83-7396-749-6}}

* Zofia Kurnatowska, Początki Polski, Poznań 2001

* Przemysław Urbańczyk, Trudne początki Polski

* {{Cytuj książkę | nazwisko=Labuda | imię=Gerard |autor link= Gerard Labuda|tytuł= Mieszko I | data=2002 | wydawca=Zakład Narodowy im. Ossolińskich | miejsce=Wrocław| isbn= 83-0404-619-9| język=pl}}

* [[Jerzy Nalepa]], ''Prapolski bastion toponimiczny w Bramie Przemyskiej i Lędzanie'', Onomastica, R. 36: 1991, s. 5–45. ([https://web.archive.org/web/20111113102138/http://www.kki.pl/pioinf/przemysl/dzieje/bastion/bastion.html Streszczenie pracy])

* {{cytuj książkę |nazwisko = Łowmiański | imię = Henryk | tytuł = Początki Polski | wydawca = Polskie Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | rok = 1967 | strony = | isbn = |odn= tak}}

* {{cytuj książkę |nazwisko = Rospond | imię = Stanisław | tytuł = Gramatyka historyczna języka polskiego | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | rok = 1973 | strony = 17–23, 185| isbn = |odn= tak}}

* {{cytuj książkę |nazwisko = Klemensiewicz | imię = Zenon | tytuł = Gramatyka historyczna języka polskiego | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | rok = 1981 | strony = 202–203| isbn = 83-01-00995-0 |odn= tak}}