Polanie: Różnice pomiędzy wersjami

▲Nazwy Polan nie wymienia tzw. [[Geograf Bawarski]], główne źródło naszej wiedzy o geografii plemiennej ziem dzisiejszej Polski w [[IX wiek]]u nie zna tego plemienia. Stąd też powstała hipoteza, nawiązująca do wymowy [[Kronika polska (Anonima tzw. Galla)|kroniki Anonima zwanego Gallem]], głosząca, że Polanie byli początkowo podporządkowani plemieniu [[Goplanie|Goplan]] (''Glopeani'' u Geografa Bawarskiego), a śladem przejęcia przez nich władzy jest legenda o [[Popiel]]u i [[Piast|Piaście]]. Stolicą Goplan i ich rządzącej dynastii "Popielidów" była zapewne [[Kruszwica]], na co wskazuje nie tylko legenda dynastyczna, ale także wyniki badań archeologicznych (wczesny gród plemienny w Mietlicy). Hipoteza [[Gerard Labuda|Gerarda Labudy]] sugeruje, że jednostka ponadplemienna posiadająca 400 grodów nie mogła zniknąć ze sceny dziejowej jak jakaś efemeryda, i że pod nazwą Goplan (i Glopeani) faktycznie ukrywają się Polanie. Te wersje zdarzeń zakwestionował profesor [[Przemysław Urbańczyk]] z [[Instytut Archeologii i Etnologii PAN|Instytutu Archeologii i Etnologii PAN]]<ref>[http://www.focus.pl/historia/artykuly/zobacz/publikacje/poczatki-polski-do-poprawki/ Początki Polski do poprawki]</ref>, odnosząc się do tezy przedstawionej przez niemieckiego historyka [[Johannes Fried|Johannesa Frieda]]<ref>Johannes Fried, ''Otton III i Bolesław Chrobry'', Warszawa 2000</ref>.

▲Nazwa [[choronim]]u ''Polonia'' i [[etnonim]]u ''Poloni'' pojawia się ok. 1000 r. nagle i pomimo, iż raczej oczywisty jest związek ich źródłosłowu z ''polem'', czyli: miejscem równym, odkrytym, uprawianym, wylesionym itp. (przy czym z czysto etymologicznego punktu widzenia najbardziej poprawne były zdaniem P. Urbańczyka wersje ''Polenia'' i ''Poleni'' [[Thietmar z Merseburga|Thietmara]]) to istnienia plemienia Polan na terenie późniejszej [[Wielkopolska|Wielkopolski]], a priori założyć nie można. Przy okazji odrzuca podstawowe tezy Frieda, iż nazwę ''Polonia/Poleni'' nadał krajowi Chrobrego [[Otton III (cesarz rzymski)|Otton III]] podczas [[Zjazdy gnieźnieńskie|zjazdu gnieźnieńskiego]] (nadanie nowego imienia przy chrzcie), gdyż w opinii samego Ottona III był on ''in Sclavania in civitae Gnesni ubi corpus beati martyris Ad[alberti... re]quiescit''<ref>dokument cesarza Ottona III, wystawiony w trakcie Zjazdu Gnieźnieńskiego (''actum in Sclavania in civitate Gnesni ubi corpus beati martyris Adalberti requiescit''), mówiący o nadaniu hrabstwa Vicenza (region Wenecji Euganejskiej) na rzecz włoskiego biskupa Hieronima, wiernego stronnika cesarza, który w tych dniach musiał znajdować się w orszaku Ottona III.</ref>, a więc w ''w kraju Słowian (Słowianii), w mieście Gnieźnie, gdzie spoczywa ciało błogosławionego męczennika Wojciecha'', a o istnieniu Polan i Polonii pojęcia raczej nie posiadał, i doszukiwanie się pochodzenia nazwy od ''polewania (wodą podczas chrztu)'' uważa za kuriozalne<ref>{{Cytuj|autor = Przemysław Urbańczyk |tytuł = Trudne początki Polski |data = 2008 |isbn = 978-83-229-2916-2 |miejsce = Wrocław |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego |s = 317 |oclc = 297524057 }}</ref>.

▲Zatem z powodu braku wzmianek we wczesnych źródłach historycznych i rezultatów badań archeologicznych, współcześnie wyrażany jest pogląd, że plemię o nazwie Polanie mogło nigdy nie istnieć<ref>[[Przemysław Urbańczyk]] - ''Nie było żadnych Polan'', [[Gazeta Wyborcza]] 2008-05-24; podobny pogląd wyraziła np. [[Zofia Hilczer-Kurnatowska|Zofia Kurnatowska]] w pracy zbiorowej ''U źródeł Polski - do roku 1038'', str. 141 i 146, Wydawnictwo Dolnośląskie 2002</ref><ref>[http://www.polskieradio.pl/_files/20080617185213/2008070310252181.mp3 Wywiad radiowy; Trudne początki Polski – Przemysław Urbańczyk], 2008 Wrocław</ref>. Nazwa Polanie bywa w tym przypadku używana umownie w odniesieniu do plemienia lub plemion wielkopolskich, którym przypadła rola zapoczątkowania państwowości polskiej. Kwestionowanie istnienia Polan nie jest rzeczą nową, już w 1848 r.

▲{{cytat|[[Aleksander Tyszyński]] tak pisał<ref>Aleksander Tyszyński, ''Uwagi nad pismem p. Maciejowskiego "Pierwotne Dzieje Polski i Litwy"'' [w:] [http://books.google.pl/books?id=P8oDAAAAYAAJ&printsec=titlepage ''Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przymysłowi.'', Warszawa 1848 r., s.576-577]</ref>:|''Polska'' nie nazwaną została od ''pola''; kraj, o którym jego kronikarz l-szy mówił, iż był cały ''lasami'' okryty: "Polonia regio est nemorosa" (Gall), nie mógł być nazwanym od ''pola''. Gdy więc pierwiastkiem wyrazu ''Polska'', ''Polacy'' nie jest dźwięk ''pole'', być musi przyimek ''po'', który też był powszechnym u Słowian w odcienianiu imion właściwych (''Po-morze, Po-lesie, Po-dole, Po-łowcy, Po-labij'' itp). [...] I nazwiska: ''Podlasie Pod-Lachią'' a ''Polesie Po-Lechią'' (''po'' ma tu znaczenie od zewnętrznego względu) zapewne oznaczają; pierwiastkiem bowiem tych nazwisk nie mógł być ''las''. Jako leżąca za ''lasem'' przy ''lesie'' pod ''lasem'', może się uważać wioska, miasto (''Zalesie, Przyborze, Podhajce'' i t. p), ale nie cała prowincya, sama zwłaszcza w lasy obfitująca.}}

▲Plemię o identycznej nazwie ([[Polanie (plemię wschodniosłowiańskie)|Polanie]]) znane jest z ''[[Powieść minionych lat|Powieści minionych lat]]'' jako zamieszkujące rejon [[Kijów|Kijowa]] po obu stronach [[Dniepr]]u. Zagadnienie związku pomiędzy tymi dwoma Polanami jest przedmiotem debat.

▲Trwa dyskusja naukowców na temat pierwotnej stolicy Polan. Wyniki ostatnich datowań [[Dendrochronologia|dendrochronologicznych]] pokazują, że w Wielkopolsce na początku [[X wiek]]u mamy do czynienia z horyzontem chronologicznym niszczenia plemiennych grodów obronnych powstałych w czasach przedpiastowskich. Nowe grody, które możemy wiązać właśnie z Polanami, powstają nie wcześniej niż ok. [[930]]-[[940]] ([[Grzybowo (powiat wrzesiński)|Grzybowo]], [[Moraczewo (powiat gnieźnieński)|Moraczewo]], [[Kłecko]],<ref>[http://gniezno.com.pl/wiadomosci/czytaj/7751/badania_archeologiczne_w_klecku.html R. Temczuk, Badania archeologiczne w Kłecku]</ref> [[Ostrów Lednicki]], [[Gniezno]], [[Giecz]]) podczas gdy inne wznoszono ponownie ([[Poznań]]). Niezależnie od sprawy piastowskich grodów wczesnopaństwowych można rozpatrywać koncepcję miejsca centralnego wspólnoty terytorialnej (plemienia) zamieszkującego archeologiczną ziemię gnieźnieńską. Zdaniem [[Zofia Hilczer-Kurnatowska|Zofii Kurnatowskiej]] (2000) od samego początku rolę taką spełniało Gniezno, mimo, że aż do ok. 940 r. nie było grodem. Od przełomu VIII i IX w. na Górze Lecha istniały miejsca kultu (na wyższej kulminacji w rejonie kościoła św. Jerzego oraz na niższej kulminacji, pod archikatedrą prymasowską). W Gnieźnie mogły już od tego czasu odbywać się ogólnoplemienne ceremonie kultowe, obrady wiecu i starszyzny oraz intronizacje książąt. Podobnego zdania jest prof. [[Hanna Kóčka-Krenz]]: ''Gniezno najprawdopodobniej było początkowo znaczącym ośrodkiem kultowym, świadczyć o tym mogą ostatnie badania pod kościołem [[Kościół św. Jerzego w Gnieźnie|św.Jerzego]]''.<ref>Opinia prof. [[Hanna Kóčka-Krenz|Hanny Kóčko-Krenz]] na [http://www.grodklecko.pl/index.php/14-sample-data-articles/270-pani-prof-hanna-kocka-krenz-w-klecku Gród Kłecko (z 14.11.2012)]</ref>

▲Niektórzy uczeni uważają, że Polanie wywodzili się z rejonu Giecza (prof. [[Zofia Hilczer-Kurnatowska|Zofia Kurnatowska]], Początki Polski, Poznań 2000), inni natomiast wskazują na [[Kalisz]] (prof. [[Andrzej Buko]]{{fakt|data=2013-01}}). Argumentem wspierającym koncepcję "kaliską" jest to, że w rejonie kaliskim starsze grody plemienne nie były niszczone i palone, choć może to zjawisko być interpretowane także jako świadectwo pokojowej asymilacji tych grodów przez Polan. Poza tym niezniszczony pozostał również [[Giecz]] i otaczające go osady<ref>[http://giecz.pl/index.php?go=muzeum_grod Giecz - gród pierwszych Piastów]</ref>.

▲Jedna z koncepcji głosi, że po przejęciu władzy w Wielkopolsce centralnym grodem Polan stało się [[Gniezno]], co wynikało z domniemanej kultowej roli znajdującej się tam świątyni [[Pogaństwo|pogańskiej]], przejęcie kontroli nad którą dawało Piastom legitymizację władzy<ref>[https://forumakademickie.pl/fa-archiwum/archiwum/2003/07-08/artykuly/25-bn-swiatlo_sredniowiecza.htm Nauki rolnicze XXI wieku]</ref>. Istnieją argumenty świadczące o tym, że pierwsze państwo Polan zwane było – ''państwem gnieźnieńskim''. W dokumencie ''[[Dagome iudex]]'' wydanym pod koniec rządów [[Mieszko I|Mieszka I]] użyta jest taka właśnie nazwa (''Civitas Schinesghe''). Również [[Polskie wczesnośredniowieczne emisje monetarne|niektóre monety Bolesława Chrobrego]] noszą napis "Gnezdun civitas". Kluczową rolę Gniezna (przede wszystkim religijną) w państwie pierwszych Piastów potwierdza także fakt złożenia tam szczątków św. Wojciecha oraz to, że Gniezno staje się centrum administracji kościelnej po przyjęciu chrześcijaństwa.