Polanie: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Pochodzenie i ekspansja: źródła/przypisy |
Himislav12 (dyskusja | edycje) m ilustracja |
||
(Nie pokazano 26 wersji utworzonych przez 20 użytkowników) | |||
Linia 1:
{{Inne znaczenia|plemienia zachodniosłowiańskiego|[[Polanie (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
[[Plik:Plemiona polskie.png|thumb|250px|[[Plemiona polskie]]]]
[[Plik:Grody w okresie Mieszka I.png|thumb|Zasięg domniemanego [[Polska wczesnopiastowska|państwa]] [[Siemomysł (książę Polan)|Siemomysła]] i jego syna [[Mieszko I|Mieszka I]] (datowanie [[Dendrochronologia|dendrochronologiczne]] grodzisk)]]
'''Polanie''' – nazwa domniemanego [[Słowianie zachodni|plemienia zachodniosłowiańskiego]] zamieszkującego [[Pojezierze Wielkopolskie]], które miało doprowadzić do powstania [[Polska wczesnopiastowska|pierwszego państwa]] na ziemiach dzisiejszej [[Polska|Polski]]. Z plemienia Polan wywodziła się dynastia [[Piastowie|Piastów]]. Obecnie nazwa ''Polanie'', nie do końca poświadczona na okres wczesnego średniowiecza, jest kwestionowana. Zamiast dużego związku plemiennego Polan archeolodzy wyznaczają w Wielkopolsce siedziby kilku bezimiennych plemion słowiańskich (grup etnicznych), nie rozstrzygając o drogach wzrostu władzy ponadplemiennej wśród nich{{Potrzebny przypis|data=2024-03}}.
== Nazwa ==
{{Osobny artykuł|Etymologia nazwy Polska}}
Nazwa Polan pochodzi najprawdopodobniej od rolniczego charakteru ich gospodarki (pole). [[Opole (średniowiecze)|Opolami]] nazywano najstarsze jednostki terytorialne [[Słowianie|Słowian]] tworzone jeszcze w czasach przedpaństwowych, od połowy pierwszego tysiąclecia. Członkowie lokalnego związku osiedleńczego skupieni byli wokół pola uprawnego stanowiącego podstawę bytu całej społeczności<ref>Praca zbiorowa
{{Cytat
|treść = Wzrost zaludnienia u Lechitów nadwarteńskich wywołać musiał wcześnie potrzebę rolnictwa,
|autor =
|źródło = [[Zygmunt Gloger]] powołując się na [[Jan Długosz|Jana Długosza]] tak to opisuje<ref>[http://literat.ug.edu.pl/glogre/0005.htm Zygmunt Gloger, ''Geografia historyczna ziem dawnej Polski'' Kraków 1903] (</ref>
}}
Gramatycznie nazwa ''Polanin'' składa się z dwóch członów ''Pol'' oznaczającej ''pole uprawne'' lub ''wyznaczoną przestrzeń'' oraz końcówki ''-anin'', która w [[Język polski|języku polskim]] oraz innych językach słowiańskich służy do tworzenia nazw odśrodowiskowych nazywających osobę od jego terytorialnego lub etnicznego pochodzenia{{odn|Zenon Klemensiewicz|1981|s=202-203}}{{odn|Stanisław Rospond|1973|s=185}}. Polski [[Formant (morfologia)|formant]]
Według innej teorii wywodzi się od słowa plemię – współplemiennik, człowiek związany więzami krwi, mający te same wierzenia. Niektórzy lingwiści twierdzą, że być może jest to związane z pierwotną formą organizacji plemiennej – opola, będącego pewną odmianą ludowładztwa z obieralnym władcą, wspólną własnością ziemi i rodem jako podstawą społeczną.
Linia 21 ⟶ 22:
[[Plik:Papłoński Helmolda Kronika Słowiańska.jpeg|thumb|240px|''[[Kronika Słowian]]'' mnicha [[Helmold]]a wydana po polsku w 1862 w Warszawie w tłumaczeniu [[Jan Papłoński|Jana Papłońskiego]] jedno z XII w. źródeł wymieniających plemię Polan.]]
[[Plik:Denar rys chrobry1.png|thumb|240px|[[Denar Princes Polonie]] z XI w. z łacińskim określeniem Polski bity przez [[Mennica|mennicę]] książęcą [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]]{{odn|Tadeusz Kałkowski|1974|s=40-41}}.]]
Nazwę "Polanie" wymieniają dość liczne średniowieczne kroniki i dokumenty, lecz nie jest pewne, czy dotyczy ona nazwy plemienia, czy jest to synonim nazwy Polaków, mieszkańców Polski. Wszystkie źródła historyczne wymieniające tę nazwę powstały bowiem długo po zakończeniu okresu plemiennego, a najstarsze pochodzą z czasu panowania [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]].
Pierwszy raz nazwa pojawia się pod koniec X wieku, kiedy to datowany na lata
Po raz kolejny Polanie zanotowani zostali w [[średniowiecze|historycznym]] [[Traktat (nauka)|traktacie]]
Kolejnym źródłem średniowiecznym notującym istnienie polskiego plemienia Polan jest staroruski [[latopis]] z 1113 roku ruskiego kronikarza [[Nestor (kronikarz)|Nestora]] zatytułowany [[Powieść minionych lat]]{{odn|Nestor|1968}}{{odn|Franciszek Sielicki|2005}}, który pisze w nim, że:
{{Cytat
|treść = Волохомъ бо нашедшим на Словены на Дунаискыє, и сѣдшимъ в нихъ, и насилѧющимъ
|styl = środek
}}
Linia 38 ⟶ 39:
}}
Polan dwukrotnie wymienia również mnich [[Helmold]] w swoim dziele
{{Cytat
|treść = ''
|styl = środek
}}
Linia 48 ⟶ 49:
{{Cytat
|treść = ''
|styl = środek
}}
Linia 54 ⟶ 55:
Chociaż nazwa plemienia Polan pojawia się w źródłach w XI i XII wieku to wcześniejsze średniowieczne źródła już od X wieku wielokrotnie wymieniają Polskę jako kraj oraz notują polskich władców:
* najstarsza wzmianka o Polanach/Polsce wyszła w latach
* najstarsze źródło, które zanotowało nazwę kraju
* najstarszym źródłem lokalnym są monety Bolesława Chrobrego opatrzone: [[Denar Princes Polonie|''PRINCE[P]S POLONIE'']] datowane na
== Krytyka i kontrowersje ==
Nazwy Polan nie wymienia tzw. [[Geograf Bawarski]], główne źródło naszej wiedzy o geografii plemiennej ziem dzisiejszej Polski w
Nazwa [[choronim]]u ''Polonia'' i [[etnonim]]u ''Poloni'' pojawia się ok. 1000 r. nagle, i pomimo iż raczej oczywisty jest związek ich źródłosłowu z ''polem'', czyli: miejscem równym, odkrytym, uprawianym, wylesionym itp. (przy czym z czysto etymologicznego punktu widzenia najbardziej poprawne były zdaniem P. Urbańczyka wersje ''Polenia'' i ''Poleni'' [[Thietmar z Merseburga|Thietmara]]) to istnienia plemienia Polan na terenie późniejszej [[Wielkopolska|Wielkopolski]], ''a priori'' założyć nie można. Przy okazji odrzuca podstawowe tezy Frieda, iż nazwę ''Polonia/Poleni'' nadał krajowi Chrobrego [[Otton III (cesarz rzymski)|Otton III]] podczas [[Zjazdy gnieźnieńskie|zjazdu gnieźnieńskiego]] (nadanie nowego imienia przy chrzcie), gdyż w opinii samego Ottona III był on ''in Sclavania in civitae Gnesni ubi corpus beati martyris Ad[alberti... re]quiescit''<ref>dokument cesarza Ottona III, wystawiony w trakcie Zjazdu Gnieźnieńskiego (''actum in Sclavania in civitate Gnesni ubi corpus beati martyris Adalberti requiescit''), mówiący o nadaniu hrabstwa Vicenza (region Wenecji Euganejskiej) na rzecz włoskiego biskupa Hieronima, wiernego stronnika cesarza, który w tych dniach musiał znajdować się w orszaku Ottona III.</ref>, a więc w ''w kraju Słowian (Słowianii), w mieście Gnieźnie, gdzie spoczywa ciało błogosławionego męczennika Wojciecha'', a o istnieniu Polan i Polonii pojęcia raczej nie posiadał, i doszukiwanie się pochodzenia nazwy od ''polewania (wodą podczas chrztu)'' uważa za kuriozalne<ref>{{Cytuj|autor = Przemysław Urbańczyk |tytuł = Trudne początki Polski |data = 2008 |isbn = 978-83-229-2916-2 |miejsce = Wrocław |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego |s = 317 |oclc = 297524057}}</ref>.
Zatem z powodu braku wzmianek we wczesnych źródłach historycznych i rezultatów badań archeologicznych, współcześnie wyrażany jest pogląd, że plemię o nazwie Polanie mogło nigdy nie istnieć<ref>[[Przemysław Urbańczyk]]
{{Cytat
|treść = ''Polska'' nie nazwaną została od ''pola''; kraj, o którym jego kronikarz l-szy mówił, iż był cały ''lasami'' okryty:
|autor = Aleksander Tyszyński
|źródło =
}}
== Pochodzenie i ekspansja ==
Plemię o identycznej nazwie ([[Polanie (plemię wschodniosłowiańskie)|Polanie]]) znane jest z ''[[Powieść minionych lat|Powieści minionych lat]]'' jako zamieszkujące rejon [[Kijów|Kijowa]] po obu stronach [[Dniepr]]u. Zagadnienie związku pomiędzy tymi dwoma Polanami jest przedmiotem debat.
Trwa dyskusja naukowców na temat pierwotnej stolicy Polan. Wyniki ostatnich datowań [[Dendrochronologia|dendrochronologicznych]] pokazują, że w Wielkopolsce na początku
Niektórzy uczeni uważają, że Polanie wywodzili się z rejonu Giecza (prof. [[Zofia Hilczer-Kurnatowska|Zofia Kurnatowska]],
Jedna z koncepcji głosi, że po przejęciu władzy w Wielkopolsce centralnym grodem Polan stało się [[Gniezno]], co wynikało z domniemanej kultowej roli znajdującej się tam świątyni [[Pogaństwo|pogańskiej]], przejęcie kontroli nad którą dawało Piastom legitymizację władzy<ref>[https://forumakademickie.pl/fa-archiwum/archiwum/2003/07-08/artykuly/25-bn-swiatlo_sredniowiecza.htm Nauki rolnicze XXI wieku]</ref>. Istnieją argumenty świadczące o tym, że pierwsze państwo Polan zwane było – ''państwem gnieźnieńskim''. W dokumencie ''[[Dagome iudex]]'' wydanym pod koniec rządów [[Mieszko I|Mieszka I]] użyta jest taka właśnie nazwa (''Civitas Schinesghe''). Również [[Polskie wczesnośredniowieczne emisje monetarne|niektóre monety Bolesława Chrobrego]] noszą napis
Teoria ta jest krytykowana przez innych badaczy, którzy sugerują, że ''Dagome Iudex'' – jako przepisywany przez osobę nie zorientowaną w problematyce ziem dzisiejszej Polski, jest dokumentem mało wiarygodnym, a pierwszym centrum administracji kościelnej po przyjęciu chrześcijaństwa, związanym z biskupami [[Jordan (pierwszy biskup Polski)|Jordanem]] i [[Unger]]em, był najprawdopodobniej Poznań.
Linia 86 ⟶ 87:
* [[Poznań]] – najpotężniejszy z grodów, prawdopodobnie centrum administracyjne
* [[Gniezno]] – być może centrum kultu (odkrycia archeologiczne sugerują obecność pogańskiej świątyni, znaleziono tu bowiem niezwykłych rozmiarów kopiec usypany z kamieni, interpretowany jako miejsce kultu pogańskiego)
* [[Giecz]] – zdaniem prof. Zofii Kurnatowskiej gród, z którego rozpoczęła się ekspansja Piastów
* [[Ostrów Lednicki]] – ufortyfikowany ośrodek na wyspie z kościołem i palatium książęcym, być może siedziba Mieszka I i miejsce jego chrztu (znajdują się tam zagłębienia w podłodze kościoła, interpretowane jako baseny chrzcielne. Misa z zaprawy wapiennej znajduje się również w podziemiach [[Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu|katedry poznańskiej]]) i była niegdyś interpretowana również jako pozostałość [[baptysterium]]. Już jednak w latach 60. XX w. prof. [[Andrzej Tomaszewski (architekt)|Andrzej Tomaszewski]] udowodnił na podstawie analizy ikonografii zachodnioeuropejskiej, że tego rodzaju zagłębienia służyły jako miejsca mieszania zaprawy przy wznoszeniu kościołów. Ostatnio potwierdził tę diagnozę także prof. Przemysław Urbańczyk.
Rozstrzygnięcie, który z tych ośrodków mógł być stolicą pierwszego państwa Polan, jest niemożliwe. Wszystkie one, jak również i inne (np. Kalisz, Płock), stanowiły tzw. ''sedes regni principales'' ([[główna siedziba królestwa]]), czyli ośrodki władzy, w których znajdowały się m.in. książęce palatia. Książę sprawował władzę objeżdżając kolejno te ośrodki. Podobnie sprawowana była władza w państwie Karolingów i we wczesnym [[Święte Cesarstwo Rzymskie|Świętym Cesarstwie Rzymskim]].
Po opanowaniu Wielkopolski
* [[Pomorze Gdańskie]] i [[Ziemia sandomierska|ziemię sandomierską]] – w latach 70. X w.
* [[Śląsk]] i [[Pomorze Zachodnie]] – w latach 80. X w.
Linia 97 ⟶ 98:
== Zobacz też ==
{{wikisłownik|Polanin}}
* [[Etymologia nazwy Polska]]
* [[Słowianie zachodni]]
* [[Plemiona polskie]]
* [[Historia Polski (do 1138)]]
* [[Licikaviki
* [[kultura Sukow-Dziedzice]]
Linia 109 ⟶ 112:
* Witold Chrzanowski, Polanie, Kraków 2008 (Kronika Słowian, T. II) {{ISBN|978-83-7396-749-6}}
* Zofia Kurnatowska, Początki Polski, Poznań 2001
* {{Cytuj książkę | nazwisko= Buko | imię=Andrzej
* Przemysław Urbańczyk, Trudne początki Polski
* {{Cytuj książkę | nazwisko=Labuda | imię=Gerard |autor link= Gerard Labuda|tytuł= Mieszko I | data=2002 | wydawca=Zakład Narodowy im. Ossolińskich | miejsce=Wrocław| isbn= 83-0404-619-9| język=pl}}
* [[Jerzy Nalepa]], ''Prapolski bastion toponimiczny w Bramie Przemyskiej i Lędzanie'', Onomastica, R. 36: 1991, s. 5–45. ([https://web.archive.org/web/20111113102138/http://www.kki.pl/pioinf/przemysl/dzieje/bastion/bastion.html Streszczenie pracy])
* {{cytuj książkę |nazwisko = Łowmiański | imię = Henryk | tytuł = Początki Polski | wydawca = Polskie Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | rok = 1967 | strony = | isbn = |odn= tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Pertz | imię = Georgius Heinricus | tytuł = Adami Gesta Hammaburgensis Ecclesiae Pontificum | wydawca = Impensis Bibliopolii Hahniani
* {{cytuj książkę |nazwisko = Rospond | imię = Stanisław | tytuł = Gramatyka historyczna języka polskiego | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | rok = 1973 | strony =
* {{cytuj książkę |nazwisko = Klemensiewicz | imię = Zenon | tytuł = Gramatyka historyczna języka polskiego | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | rok = 1981 | strony =
* {{cytuj książkę |nazwisko = Helmold | tytuł = Helmolda Kronika Słowian tł. Józef Matuszewski, wstęp i komentarz Jerzy Strzelczyk| wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | rok = 1974 | strony = 202-203| isbn = 83-01-00995-0 |odn= tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Nestor | tytuł = Powieść minionych lat przeł. Franciszek Sielicki| wydawca = PAN | miejsce = Kraków | rok = 1968 | strony = | isbn = |odn= tak}}
* {{cytuj książkę |imię=Franciszek |nazwisko = Sielicki | tytuł = Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat| wydawca = | miejsce = Wrocław | rok = 2005 | strony = | isbn = |odn= {{odn/id|Franciszek Sielicki|2005}}}}
* {{cytuj książkę |imię=Tadeusz |nazwisko = Kałkowski|tytuł = Tysiąc lat monety polskiej|wydawca = Wydawnictwo Literackie|miejsce = Kraków|rok = 1974|strony =
{{Plemiona słowiańskie}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Plemiona lechickie]]
|