Polanie: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Himislav12 (dyskusja | edycje) m ilustracja |
|||
(Nie pokazano 22 wersji utworzonych przez 16 użytkowników) | |||
Linia 1:
{{Inne znaczenia|plemienia zachodniosłowiańskiego|[[Polanie (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
[[Plik:Plemiona polskie.png|thumb|250px|[[Plemiona polskie]]]]
[[Plik:Grody w okresie Mieszka I.png|thumb|Zasięg domniemanego [[Polska wczesnopiastowska|państwa]] [[Siemomysł (książę Polan)|Siemomysła]] i jego syna [[Mieszko I|Mieszka I]] (datowanie [[Dendrochronologia|dendrochronologiczne]] grodzisk)]]
'''Polanie''' – nazwa domniemanego [[Słowianie zachodni|plemienia zachodniosłowiańskiego]] zamieszkującego [[Pojezierze Wielkopolskie]], które miało doprowadzić do powstania [[Polska wczesnopiastowska|pierwszego państwa]] na ziemiach dzisiejszej [[Polska|Polski]]. Z plemienia Polan wywodziła się dynastia [[Piastowie|Piastów]]. Obecnie nazwa ''Polanie'', nie do końca poświadczona na okres wczesnego średniowiecza, jest kwestionowana. Zamiast dużego związku plemiennego Polan archeolodzy wyznaczają w Wielkopolsce siedziby kilku bezimiennych plemion słowiańskich (grup etnicznych), nie rozstrzygając o drogach wzrostu władzy ponadplemiennej wśród nich{{Potrzebny przypis|data=2024-03}}.
== Nazwa ==
Linia 8 ⟶ 9:
Nazwa Polan pochodzi najprawdopodobniej od rolniczego charakteru ich gospodarki (pole). [[Opole (średniowiecze)|Opolami]] nazywano najstarsze jednostki terytorialne [[Słowianie|Słowian]] tworzone jeszcze w czasach przedpaństwowych, od połowy pierwszego tysiąclecia. Członkowie lokalnego związku osiedleńczego skupieni byli wokół pola uprawnego stanowiącego podstawę bytu całej społeczności<ref>Praca zbiorowa „Kultura Polski średniowiecznej X–XIII w.”, PIW, Warszawa 1985</ref>. Od nazwy terytorium na jakim mieszkali nazywano ich Opolanami czyli ludźmi mieszkającymi wokół pola uprawnego.
{{Cytat
|treść = Wzrost zaludnienia u Lechitów nadwarteńskich wywołać musiał wcześnie potrzebę rolnictwa,
|autor =
|źródło = [[Zygmunt Gloger]] powołując się na [[Jan Długosz|Jana Długosza]] tak to opisuje<ref>[http://literat.ug.edu.pl/glogre/0005.htm Zygmunt Gloger, ''Geografia historyczna ziem dawnej Polski'' Kraków 1903] (</ref>
}}
Linia 21 ⟶ 22:
[[Plik:Papłoński Helmolda Kronika Słowiańska.jpeg|thumb|240px|''[[Kronika Słowian]]'' mnicha [[Helmold]]a wydana po polsku w 1862 w Warszawie w tłumaczeniu [[Jan Papłoński|Jana Papłońskiego]] jedno z XII w. źródeł wymieniających plemię Polan.]]
[[Plik:Denar rys chrobry1.png|thumb|240px|[[Denar Princes Polonie]] z XI w. z łacińskim określeniem Polski bity przez [[Mennica|mennicę]] książęcą [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]]{{odn|Tadeusz Kałkowski|1974|s=40-41}}.]]
Nazwę "Polanie" wymieniają dość liczne średniowieczne kroniki i dokumenty, lecz nie jest pewne, czy dotyczy ona nazwy plemienia, czy jest to synonim nazwy Polaków, mieszkańców Polski. Wszystkie źródła historyczne wymieniające tę nazwę powstały bowiem długo po zakończeniu okresu plemiennego, a najstarsze pochodzą z czasu panowania [[Bolesław I Chrobry|Bolesława Chrobrego]].
Pierwszy raz nazwa pojawia się pod koniec X wieku, kiedy to datowany na lata 998–999 ''Vita s. Adalberti'', znany na ziemiach polskich jako ''[[Żywot pierwszy św. Wojciecha]]'', wspomniał o „Bolizlav Polanorum duce” w kontekście roku 995. Współczesny historyk tłumaczy ten tytuł jako „Bolesław książę Polan”
Po raz kolejny Polanie zanotowani zostali w [[średniowiecze|historycznym]] [[Traktat (nauka)|traktacie]] ''[[Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum]]'' spisanym w latach 1075–1080 przez niemieckiego kronikarza i geografa [[Adam z Bremy|Adama z Bremy]]. Wymienia on Polan oraz słowiańskie plemiona z nimi sąsiadujące. Za strefę graniczną pomiędzy [[Słowianie połabscy|Słowianami połabskimi]] z plemion [[Wieleci|wieleckich]] oraz [[Wieleci|lucickich]], a [[Pomorzanie|Pomorzanami]] i Polanami uznaje on rzekę [[Odra|Odrę]]. Według jego relacji ziemia Polan graniczy z ziemiami pomorskimi, pruskimi, czeskimi i rozciąga się aż po granice państwa ruskiego: ''Trans Oddoram fluvium primi habitant Pomerani, deinde '''Polani''', qui a latere habent hinc Pruzzos, inde Behemos, ab oriente Ruzzos'' czyli w języku polskim ''Wzdłuż rzeki [[Odra|Odry]] pierwsi żyją [[Pomorzanie]], dalej '''Polanie''', którzy graniczą z [[Prusowie|Prusami]], [[Czesi|Czechami]], a na wschodzie z [[Rusowie|Rusami]]''{{odn|Georgius Heinricus Pertz|1846|s=59}}{{odn|Henryk Łowmiański|1967|s=171–172}}. W tekście wymienia również kilkukrotnie Polskę w różnych odmianach ''Polonia'', ''rege Polanorum Bolizlao'' itp.{{odn|Georgius Heinricus Pertz|1846|s=73}}
Linia 30 ⟶ 31:
{{Cytat
|treść = Волохомъ бо нашедшим на Словены на Дунаискыє, и сѣдшимъ в нихъ, и насилѧющимъ
|styl = środek
}}
Linia 48 ⟶ 49:
{{Cytat
|treść = ''Mnogie są ludy Słowian zajmujące wybrzeże Morza Bałtyckiego. Zatoka tego morza skierowana jest od oceanu zachodniego ku wschodowi. Nazywa się ono Bałtyckim (...) To samo morze nazywa się również Barbarzyńskim albo Morzem Scytyjskim od barbarzyńskich ludów, które oblewa. Wokół tego morza siedzą mnogie ludy; mianowicie [[Duńczycy]] i [[Szwedzi]]
|styl = środek
}}
Linia 55 ⟶ 56:
* najstarsza wzmianka o Polanach/Polsce wyszła w latach 998–999 spod pióra [[Jan Kanapariusz|Jana Canapariusa]], opata rzymskiego klasztoru św. Bonifacego i Aleksego, wspominająca o [[Sobiesław Sławnikowic|Sobiesławie (Sobieborze) Sławnikowicu]], który zbrojnie wyruszył ''cum Bolizlauo Palaniorum duce'' czyli ''z [[Bolesław I Chrobry|Bolesławem księciem polskim]]'' ([[Żywot pierwszy św. Wojciecha|Vita I]])
* najstarsze źródło, które zanotowało nazwę kraju „Polan”, to lista hymnów spisana w [[Reichenau (Badenia-Wirtembergia)|
* najstarszym źródłem lokalnym są monety Bolesława Chrobrego opatrzone: [[Denar Princes Polonie|''PRINCE[P]S POLONIE'']] datowane na 1003–1005 r.<ref>według Stanisława Suchodolskiego, o denarze również [http://znaleziska.org/wiki/index.php?title=Denar_PRINCES_POLONIE znaleziska.org]</ref>{{odn|Tadeusz Kałkowski|1974|s=40–41}}
== Krytyka i kontrowersje ==
Nazwy Polan nie wymienia tzw. [[Geograf Bawarski]], główne źródło naszej wiedzy o geografii plemiennej ziem dzisiejszej Polski w
Nazwa [[choronim]]u ''Polonia'' i [[etnonim]]u ''Poloni'' pojawia się ok. 1000 r. nagle, i pomimo iż raczej oczywisty jest związek ich źródłosłowu z ''polem'', czyli: miejscem równym, odkrytym, uprawianym, wylesionym itp. (przy czym z czysto etymologicznego punktu widzenia najbardziej poprawne były zdaniem P. Urbańczyka wersje ''Polenia'' i ''Poleni'' [[Thietmar z Merseburga|Thietmara]]) to istnienia plemienia Polan na terenie późniejszej [[Wielkopolska|Wielkopolski]], ''a priori'' założyć nie można. Przy okazji odrzuca podstawowe tezy Frieda, iż nazwę ''Polonia/Poleni'' nadał krajowi Chrobrego [[Otton III (cesarz rzymski)|Otton III]] podczas [[Zjazdy gnieźnieńskie|zjazdu gnieźnieńskiego]] (nadanie nowego imienia przy chrzcie), gdyż w opinii samego Ottona III był on ''in Sclavania in civitae Gnesni ubi corpus beati martyris Ad[alberti... re]quiescit''<ref>dokument cesarza Ottona III, wystawiony w trakcie Zjazdu Gnieźnieńskiego (''actum in Sclavania in civitate Gnesni ubi corpus beati martyris Adalberti requiescit''), mówiący o nadaniu hrabstwa Vicenza (region Wenecji Euganejskiej) na rzecz włoskiego biskupa Hieronima, wiernego stronnika cesarza, który w tych dniach musiał znajdować się w orszaku Ottona III.</ref>, a więc w ''w kraju Słowian (Słowianii), w mieście Gnieźnie, gdzie spoczywa ciało błogosławionego męczennika Wojciecha'', a o istnieniu Polan i Polonii pojęcia raczej nie posiadał, i doszukiwanie się pochodzenia nazwy od ''polewania (wodą podczas chrztu)'' uważa za kuriozalne<ref>{{Cytuj|autor = Przemysław Urbańczyk |tytuł = Trudne początki Polski |data = 2008 |isbn = 978-83-229-2916-2 |miejsce = Wrocław |wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego |s = 317 |oclc = 297524057}}</ref>.
Zatem z powodu braku wzmianek we wczesnych źródłach historycznych i rezultatów badań archeologicznych, współcześnie wyrażany jest pogląd, że plemię o nazwie Polanie mogło nigdy nie istnieć<ref>[[Przemysław Urbańczyk]]
{{Cytat
|treść = ''Polska'' nie nazwaną została od ''pola''; kraj, o którym jego kronikarz l-szy mówił, iż był cały ''lasami'' okryty: ''Polonia regio est nemorosa'' (Gall), nie mógł być nazwanym od ''pola''. Gdy więc pierwiastkiem wyrazu ''Polska'', ''Polacy'' nie jest dźwięk ''pole'', być musi przyimek ''po'', który też był powszechnym u Słowian w odcienianiu imion właściwych (''Po-morze, Po-lesie, Po-dole, Po-łowcy, Po-labij'' itp). [...]
|autor = Aleksander Tyszyński
|źródło =
}}
== Pochodzenie i ekspansja ==
Plemię o identycznej nazwie ([[Polanie (plemię wschodniosłowiańskie)|Polanie]]) znane jest z ''[[Powieść minionych lat|Powieści minionych lat]]'' jako zamieszkujące rejon [[Kijów|Kijowa]] po obu stronach [[Dniepr]]u. Zagadnienie związku pomiędzy tymi dwoma Polanami jest przedmiotem debat.
Trwa dyskusja naukowców na temat pierwotnej stolicy Polan. Wyniki ostatnich datowań [[Dendrochronologia|dendrochronologicznych]] pokazują, że w Wielkopolsce na początku
Niektórzy uczeni uważają, że Polanie wywodzili się z rejonu Giecza (prof. [[Zofia Hilczer-Kurnatowska|Zofia Kurnatowska]], „Początki Polski”, Poznań 2000), inni natomiast wskazują na [[Kalisz]] (prof. [[Andrzej Buko]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Buko | imię = Andrzej | tytuł = Ośrodki centralne a problem najstarszego patrymonium dynastii Piastów | czasopismo = [[Archeologia Polski]] | wydanie = 1–2 | wolumin = VII | strony = 133–158 | język = pl | data = 2012 | url = https://rcin.org.pl/Content/49565/WA308_P321_67305_Osrodki-centralne_I.pdf}}</ref>). Argumentem wspierającym koncepcję „kaliską” jest to, że w rejonie kaliskim starsze grody plemienne nie były niszczone i palone, choć może to zjawisko być interpretowane także jako świadectwo pokojowej asymilacji tych grodów przez Polan. Poza tym niezniszczony pozostał również [[Giecz]] i otaczające go osady<ref>[http://giecz.pl/index.php?go=muzeum_grod Giecz – gród pierwszych Piastów]</ref>.
Jedna z koncepcji głosi, że po przejęciu władzy w Wielkopolsce centralnym grodem Polan stało się [[Gniezno]], co wynikało z domniemanej kultowej roli znajdującej się tam świątyni [[Pogaństwo|pogańskiej]], przejęcie kontroli nad którą dawało Piastom legitymizację władzy<ref>[https://forumakademickie.pl/fa-archiwum/archiwum/2003/07-08/artykuly/25-bn-swiatlo_sredniowiecza.htm Nauki rolnicze XXI wieku]</ref>. Istnieją argumenty świadczące o tym, że pierwsze państwo Polan zwane było – ''państwem gnieźnieńskim''. W dokumencie ''[[Dagome iudex]]'' wydanym pod koniec rządów [[Mieszko I|Mieszka I]] użyta jest taka właśnie nazwa (''Civitas Schinesghe''). Również [[Polskie wczesnośredniowieczne emisje monetarne|niektóre monety Bolesława Chrobrego]] noszą napis ''Gnezdun civitas''. Kluczową rolę Gniezna (przede wszystkim religijną) w państwie pierwszych Piastów potwierdza także fakt złożenia tam szczątków św. Wojciecha oraz to, że Gniezno staje się centrum administracji kościelnej po przyjęciu chrześcijaństwa.
Linia 87 ⟶ 88:
* [[Gniezno]] – być może centrum kultu (odkrycia archeologiczne sugerują obecność pogańskiej świątyni, znaleziono tu bowiem niezwykłych rozmiarów kopiec usypany z kamieni, interpretowany jako miejsce kultu pogańskiego)
* [[Giecz]] – zdaniem prof. Zofii Kurnatowskiej gród, z którego rozpoczęła się ekspansja Piastów; utracił on jednak znaczenie, o czym świadczą niedokończone budowle z czasów pierwszych Piastów
* [[Ostrów Lednicki]] – ufortyfikowany ośrodek na wyspie z kościołem i palatium książęcym, być może siedziba Mieszka I i miejsce jego chrztu (znajdują się tam zagłębienia w podłodze kościoła, interpretowane jako baseny chrzcielne. Misa z zaprawy wapiennej znajduje się również w podziemiach [[Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu|katedry poznańskiej]]) i była niegdyś interpretowana również jako pozostałość [[baptysterium]]. Już jednak w latach 60. XX w. prof. [[Andrzej Tomaszewski (architekt)|Andrzej Tomaszewski]] udowodnił na podstawie analizy ikonografii zachodnioeuropejskiej, że tego rodzaju zagłębienia służyły jako miejsca mieszania zaprawy przy wznoszeniu kościołów. Ostatnio potwierdził tę diagnozę także prof. Przemysław Urbańczyk.
Rozstrzygnięcie, który z tych ośrodków mógł być stolicą pierwszego państwa Polan, jest niemożliwe. Wszystkie one, jak również i inne (np. Kalisz, Płock), stanowiły tzw. ''sedes regni principales'' ([[główna siedziba królestwa]]), czyli ośrodki władzy, w których znajdowały się m.in. książęce palatia. Książę sprawował władzę objeżdżając kolejno te ośrodki. Podobnie sprawowana była władza w państwie Karolingów i we wczesnym [[Święte Cesarstwo Rzymskie|Świętym Cesarstwie Rzymskim]].
Linia 97 ⟶ 98:
== Zobacz też ==
{{wikisłownik|Polanin}}
* [[Etymologia nazwy Polska]]
* [[Słowianie zachodni]]
* [[Plemiona polskie]]
* [[Historia Polski (do 1138)]]
* [[Licikaviki
* [[kultura Sukow-Dziedzice]]
Linia 109 ⟶ 112:
* Witold Chrzanowski, Polanie, Kraków 2008 (Kronika Słowian, T. II) {{ISBN|978-83-7396-749-6}}
* Zofia Kurnatowska, Początki Polski, Poznań 2001
* {{Cytuj książkę | nazwisko= Buko | imię=Andrzej
* Przemysław Urbańczyk, Trudne początki Polski
* {{Cytuj książkę | nazwisko=Labuda | imię=Gerard |autor link= Gerard Labuda|tytuł= Mieszko I | data=2002 | wydawca=Zakład Narodowy im. Ossolińskich | miejsce=Wrocław| isbn= 83-0404-619-9| język=pl}}
* [[Jerzy Nalepa]], ''Prapolski bastion toponimiczny w Bramie Przemyskiej i Lędzanie'', Onomastica, R. 36: 1991, s. 5–45. ([https://web.archive.org/web/20111113102138/http://www.kki.pl/pioinf/przemysl/dzieje/bastion/bastion.html Streszczenie pracy])
* {{cytuj książkę |nazwisko = Łowmiański | imię = Henryk | tytuł = Początki Polski | wydawca = Polskie Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | rok = 1967 | strony = | isbn = |odn= tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Pertz | imię = Georgius Heinricus | tytuł = Adami Gesta Hammaburgensis Ecclesiae Pontificum | wydawca = Impensis Bibliopolii Hahniani
* {{cytuj książkę |nazwisko = Rospond | imię = Stanisław | tytuł = Gramatyka historyczna języka polskiego | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | rok = 1973 | strony = 17–23, 185| isbn = |odn= tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Klemensiewicz | imię = Zenon | tytuł = Gramatyka historyczna języka polskiego | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | rok = 1981 | strony = 202–203| isbn = 83-01-00995-0 |odn= tak}}
Linia 123 ⟶ 126:
{{Plemiona słowiańskie}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Plemiona lechickie]]
|